ЖАЛГЫЗДЫК

Атадан алтоо болсоң да,
Ар жалгыздык башта бар .
Асманга колуң созсоң да,
Аңдабайт аны башкалар.
(Чөнтөк дептерден)

Он бала элек, он бала. Уялаш он бир тууган элек. Бир эжемин көзү өтүп, калган тогузубуз ушу тапта ар кайсыл жакта чилдей чачырап жүрөбүз. Нетсе да тириликтин убарагерчилиги ушундай турбайбы. Андыктан дайыма тууган туушкандар менен биргеликте күн кечирүү деле оңойго турбайт шекилдүү. Эх, ата! Ушундан улам бала чагым эсиме түшө берет. Асыресе, набаттай таттуу бала чагымды аябай сагындым. Кайрадан бала чагыма кайтып, он бир тууганым менен бир үйдө, бирге жашоону самап жүрөм, кыялымда. Үйдүн эң кенжеси болгонуман улам бала чагымда өтө эле эрке элем. Менден улуу агамдар, эжемдер болушунча эркелетишип, каалаганымды жасап, эркин өстүм. Мектепке да биринен сала бири колго алып, желкесине көтөрүп барышчу эле. Мектептен келгенден соң, кийим-кечегими которуп, колума бир сындырым токочту алган бойдон дароо көчөгө зуу койчум. Себеби, көчөдө мени оюн күтүүчү. Оюн демекчи, айылыбыздын чаң баскан көчөлөрүндө өзүм курдуу балдар менен ар түркүн оюндарды ойночубуз. Мага баарынан да «бара» тепмей оюну итабар жакчу. Койдун терисинен тегирмендин барасына окшото ай тегерек кылып, кыркып алып, ортосуна коргошундан куюлган топчуну кадап, тепчүбүз. Ар тепкен сайын «барабыз» өйдө көздөй жеңил көкөлөп, кайра ылдый келе жатканда жерге тийгизе койбой, бутубуз менен кайра тээп, канчага чейин тепкенибизди саначубуз. Натыйжада кимибиз көп тепсек, чемпион сыпатында эсептелип эрдемсинчүбүз. Бирок бир жаман жери «бара» тепкенден бут кийим тез жыртылчу. Ошентип жүрүп, далай бут кийимдин түбүнө жеттик го. Анүчүн апабыздан канчалаган кагуу укпадык дейсиң. Бирок да бала эмеспизби. Апабыздын тилдегенин кулактын сыртынан кетирип, кайрадан кызыктуу оюнубуздун шарына агыла берчүбүз.Негизинен, «бара» тепмейден сырткары да биздин балалыктын оюндары толтура эле. Ар бирин эске түшүрүп, жазчудай болсом, кагаз бети чак келбестир, ов. Азыркы компьютердик заманга ыкташкан чакта, азыркы балдар биз ойногон оюндарды ойношпосо деле керек. Көрсө, ар замандын өз-өзүнчө өзгөчөлүгү, өз-өзүнчө оюндары болот тура. Азыркы балдарга эмне, уюлдук телефонун чукулап, же болбосо компьютерден көз албай көркөм тасма тиктесе жетет. Белдери уюп, дене-бою талыкшып, бир орунда отура бергенден көчүктөрү талыганына да кайыл. Дене-бойлорунда кан текши тегиз айланбай, эрте жашында эле бүкчүйгөн абышка-кемпирдин кийишип, карылыкка баш коюп жатышканы менен дегеле чатагы жоктой. Айтор, бу жаатта кеп учугун чубасак, узун сабак кеп болор.

Толугу менен

Капчыгайды тең бөлүп аккан көк кашка тоо дайрасы чоң арыктын суусундай чакан болгону менен агымы өктөм. Тим эле алдырган асылзатын издеп алда кайда күйүп-бышып бараткан доочудай албуут, жер солкулдата сойлоп бараткан ажыдаардай окторулуп сүрдүү.
– Бирөө келатабы? – дедиң ак жуумал жүзүң ай жарыгына кылая элеңдеп.
– Ким болмок эле, суунун шары…
– Ии – деп койдуң ичтен тына улутунуп. Айдын нуру алтын теңгедей жылтылдап агым менен кошо агып жатты.
– Нурканым, мен сени алып кетейин.
– Каякка?
– Апама келин кылып – «Аялдыкка алып кетейин» деген сөз тилимдин учуна келсе да, айтканга даай албадым. Кол жеткистей туюлган асылзатым, сен бул сөздөн алда канча бийик, алда канча ыйыктай сезилдиң.
– Апаңыз мени келин кылбасын билесиз да. Жигит киши жөн эле сөзгө байланганда эмне. Мен боору бүтүн, баштуу үй-бүлөгө тең эмесмин.
– Нурканым, ал эмне дегениң? Кандай тең эмессиң? Апама айтам, көрөсүн го, ал көнөт. Мен чоңоюп калдым, апам кимди келин кылып, кимди келин кылбасын чечкенге алым жетет – дедим куру намыска алдыра алсыз көкүрөк кагып. Бирок, тээ дил тереңинде апам көнө койбосун сезип сынып да турдум. Сен муңдуу жылмайдың.

Толугу менен

“Бала кездеги илимиң таш бетине чегилген сүрөт сыңары”.           СААДИ

“О, өлүгүңдү гана көрүп берейин, кымындай кылган кызматың жок каякта эле жүрөсүң үй бетин көрбөй, тентип”- деген чоң апамдын оңду-сол ачуу тили кулактын сыртынан кайып өтүп, “кабагым” деп койбостон карала боз үйгө “лып” кирип барып, капшыттагы кызылала чүпүрөк тасмал менен орой жабылган чарадагы жапма көмөчтөн бурдай сугунуп, жалпыйган жашыл сыр мискейдеги саамал кымыздан чөгөлөй калып чөмүчтөп жутуп, ток пейил тарта акырын жылып сыртка чыгып, бозүй артындагы күн жартылай тийген көлөкөдө жаткан көң жапкан эски таарга чалкалай жата калып, көпкөк асманды кадала тиктеп, көшүлүп, дос торгойдун добушун издегенче, “ээ чечек, кайда житип кеттиң дагы, бээ саан болуп кетпедиби, бас эле бас” деп тизесине тултуйта чүпүрөк ороп жаткан жаш апамды, “э балам, чакаларды ала бассаң боло” деп “бурк” этип койгон Токой атамды, “үйгө жолобой эле качып жүрөт, ал деле бээни саадырсын” дешип жапырт атаандашкан чоң-кичине бир туугандарымды, баарын ичимен ашата сөгүп, кызарып-татарып, кыжырым кайнагыча желеге жетип, жөн жетпей жылкынын ар кай жерде чочойгон жаңы чычкан тезектерин чүйрүйгөн жаман керзөтүгүм менен тушкелди чачыратып, оң-тетири байланган жазыксыз кулундарды чандырга тээп тургузуп, төрт желе бээни эптеп саадыра салып, апамдын “үйгө бас” деген үнүн жактырбай, үңүрөйүп, жылкы аралай жашынып, жапсарга кире качып, ошол бойдон жоголгонум жоголгон.

Эч бир жандын эсине келбеген, сезип, туйуп, түшүнүгү жетпеген, кымындай болсо да мен үчүн кыйла кызыктуу жана кыйла татаал “кызматым” бар экенин менин ал “ардактууларым” кайдан билишсин. Болушунча “пок” чукуп, жер чукуп, уучум толо сөөлжан чогултуп, кыбыратып, жыбыратып, курдаштардай, боордоштордой сезилген боз торгой досумдун чөйчөктөй болгон уясына ашыгып, уядагы кызыл эт жыпжылаңач сарооз балапандарына учуп жетип, дабыш чыкканда эле баштары башаламан кыймылга келип, жапырт ооздорун ача чыйпылдашкан төрт кичинекей макулуктун кекиртектерине ирээти менен кертип-кертип сөөлжан сала берип, илмийген ичке моюндары баштарын көтөрө албай, бирине-бири арта сала мемиреп, үйлөгөн шардай чатырай түшкөн курсактары дирт-дирт согуп, эч кыймылсыз жатып калгандары, жамандыка барбасыма толук көзү жеткен боз торгой мени жандай учуп-конуп, жаныма бир аз байрала калып, андан соң көөнү толо көкөлөй учуп, кубулжута сайрап отуруп көк асманга сиңип кеткен дос торгойдун үнү улам катуулап, айланага, андан бүт ааламга жаңырып, достукту даңазалагандай, мени мактап, мен үчүн миң түркүн обон созуп жаткандай туюлуп, балапан менен балапан болуп, магдырап көшүлө уйкуга кирип, уктап калып, каш карайган караңгы күүгүм, селт этип чочуп, үйдү эстеп, жоголду, “тентип, адашып” деген ызы-чуу, күрү-күү үндөр алыстан жаңырып, таттуу кыялымды бузуп, булгап, ошол замат коркуу сезимим күчөп, мурунду “шорк” эткизе жеңим менен бир шыпырып аачып алып, кечки салкынга чыйрыга үйдү көздөй илкип басып бараткандан бери билинип-билинбеген, канчалаган ай-жылдар артта калып кетти…

Асыран АЙДАРАЛИЕВ, Келсинки шаары, 21.09.2012.

(аңгеме)

Мен сен жөнүндө көп нерсе жазам. Болгону сен аны окубайсың. Эмне үчүн билесиңби? Ал менин жүрөгүмдө жазылуу. Сен болсо менин жүрөгүмө кирүүгө негедир батынбай жүрөсүң. Билем, үй-бүлөңдү кыйбайсың. Ал үчүн сени күнөөлөбөйм алтыным. Ар бир ата, үй ээси өз очогун талкалоого эмес, аны калкалоого милдеттүү. Эгер азыркы ажырашкан ар бүлөнүн атасы сенчилеп балдарына кыйылса, алар үчүн өз сүйүүсүн курмандыкка чалса атасыз балдар, ажырашкан үй – бүлөлөр аз болмок, абдан аз болмок. Бирок, менчилеп асылын зарыгып күткөн бактысыз жалгыз аялдардын саны арбымак. Аттиң ай, кайда барсаң Мамайдын көрү деген ушул беле…

Толугу менен

АЙРЫЛЫШ ЖОЛ.

Бул жол айылга кире бериштен айрылат. Демейде, тээ бир топ жерден чогуу келген жолоочулар ушул жерден туш-тушка айрылышат да, айрылаарда улуубу кичүүбү, карыбы жашпы, айтор кандай адам болбосун жок дегенде беш  мүнөт бирдемени кобурашат. Катар келаткан эки кыз көпкө турушту. Ушунча узактан, (тээ айылдан беш чакырым алыс мектептен) келишсе деле сөзү түгөнгөн эмеспи, шыңкылдашып тура беришти.
-Кандайсыңар кыздар? – деген үндөн экөө тең бирдей селт эте баш көтөрдү да, анан атчан турган боз баланы көргөн курбулар кыз каадасын кыла кымырынып ооз учунан алик ала эриндерин бүлк эттирди.
– Кимиңер мага шерик болосуңар? – деди боз бала кыздардын жанынан кете албай.
– Биздин өз жолубуз бар – деди Мунар каш серпе.
– Бул жерде эки айрылыш гана жол, үчөө  болсо ар кимибиздин өз жолубуз бар демекпиз. Азыр кандай болбосун бириң мага шерик болосуңар, кана кимиң? – деди Зарыл. Айкашка ат кашкасын жаркылдата Мунарды жандады.
– Ээсинен аты акылдуу тура, жаныбар. Ээсичилеп такып отурбай билип турат

– деди Самаркан сөз менен чымчый. Мунар жайдары жылмайды. Аттын кермек чөп жыттанган ысык деми кыздын дал кулак түбүнөн энтиге дем алып, ооздугун кычырата тыбырап алды. Сыягы буту талыды окшойт.
– Мына шерикти атым тапты, чын эле атым акылдуу, кеттикпи Мунар? – Зарыл ууртундагы чуңкурун жаркырата жагымдуу күлүмсүрөдү.
Кыз унчукпай баш чайкады.
– Тиштеп албайт бара бер – деди Самаркан астейдил. Көздөрү бажырайган, ууртунда бармак басым чуңкуру ак жүзүнө бир башкача ажар берген узун бойлуу бул боз улан далай кыздын аздеги болчу.
– Мен бүгүн Майра эжемкине барам, бул жолу жолубуз чын эле үч айрылыш болуп калды – деди Мунар кыңырылып.
Алар ошентип жолукту, да ошентип басаар жолу бир болсо да эки айры жолго түшүштү. Андан кийин арадан бир топ мезгил өттү, Мунардын онду бүтөөрүм менен окууга тапшырам деген тилеги таш капты.

Толугу менен