Sep 27

Бейне..

Posted on 27 Аяк оона айы, 2015 by aidaraliev

*********************************************************

Ж Ы Л Д Ы З Д А Й К Ы З Ы Ң Б А Р,
К Ы Р Г Ы З !

Балким тагдыр чыгаар…
Балким Кудайдын күн мурунтан маңдайына жазган буйругудур…
А кезде анын алдында көптөгөн мүмкүнчүлүктөр бар болучу.

Жанына тынч, коркунучу да, зыяны да жок, өлкөнү талап-тоноп, ичип-жеп жатканына карабай мактап-жактап турган кулмүнөз КТРга же өкмөттүк гезиттердин бирине кирип алып “иштей” берсе да эчким аны кой демек эмес. Антпеди.

Жылдыз КМУнун 2-курсунда окуп жүрүп, 95-жылы, ошол кездеги эң опурталдуу деп саналган гезиттердин бири – “Асабага” келип кирди. “Асаба” 94-жылга чейин Акаевге ишенип, аны ар тараптан колдоп келип, кийин ал үй-бүлөсүнүн, аялы менен күйөө баласынын тилине кирип, “айный” баштагандан тартып, гезит “коррупцияланган машинага” каршы күрөшкө аттанган. Андыктан “Асабада” иштеген журналисттердин ар биринин өмүрү тобокелде экендигин, кокус Акүйдөн карөзгөй буйрук болсо, ошол замат сот аркылуу “жок болуп”, окуусунан “учуп” кетерин Жылдыз эң сонун билген. Билип туруп келген.

Ошентип, “балапан” чагынан башын баталгага байлаган Жылдыздын журналисттик ишинде да, турмушунда да “Асаба” гезити мыкты мектеп болду. Ал журналист катары ушул гезиттен бышып, ушул гезиттен жетилди. Ысыгына күйүп, суугуна тоңуп, тозогуна кайнады. Акүй “Асабаны” жалган жалаа менен сотко бердиртип, жыгып, сындырып, гезит ташыган автомашинасын, компьютерлерин, айлыкка деген акчасын, жадагалса телевизору менен жаман диванынан бери тартып алып, 20дан ашуун кызматкерин көчөгө кубалап чыкканда, Жылдыз да алар менен көчөдө калган. Акырындап “көчөдө калгандар” “Агымды” түптөп, агымга айланып, кайрадан ага баштаганда, Акүй анда да жөн жатпай, редакциянын имаратына өрттөөчү бөтөлкө ыргыттырып, аз жерден өрттөнбөй, өзүбүз өчүрүп калганда Жылдыз да өрттүн ичинде болгон…

Мен мунун баарын эмне себептен айтып жатам? Эгер Жылдыздын Кыз Жаңылдай эр мүнөзүн билбесем, эмикинин эбилген-себилген эркектеринен алда канча кайраттуу, алда канча тайманбас экенине көзүм жетпесе айтпас элем. Анын кандан-бектен жалтанбаган өрттүгү жазган ар бир макаласынан көрүнүп турчу. Анын ар бир макаласы менен колумдан өтөр эле. “Адептүү”, “жоош” журналисттердин кол жазмасын Алым Токтомушев окуп чыкса, ар дайым мылтыктын огуна, жаанын жебесине окшоп, атылып кеткенге, чачылып кеткенге даяр турган, тебелейм дегендин терисин сыйрып ийгенден кайра тартпаган, “тентек”, “жинди” Жылдыздын кол жазмасын мен окучумун. …

Мен анын оңой менен кыздардан издеп табалбай турган, мыкты тарбияланган кыргыз кыздарына таандык, ата-салтыбызга ылайык азаттыктын алкагында өскөн, бирок ошол азаттыгынан да ашкан азаттыгы бар үчүн, ошол эле учурда азыркы доордун тыйындай майдаланып, кагаздай ушаланып, кылтылдаган, жылтылдаган, “сымаптай сыпайы”, “жубандай жука” эркектеринин миң-миңине алмашкыс касиети бар үчүн сыйлагам Жылдызды! Аны азыр да сыйлайм, кызымдай жакшы көрөм!

Жылдыздын мүнөзүндөй мүнөздү мүмкүн буга дейре таланттуу жазуучу Медетбек Сейталиевдин “Тегирменчинин кызы менен орус классиги А. Куприндин “Олесясынан” көрбөсөм, башкалардан көрө элекмин.

Мындай эрки бекем, оттон-суудан жалтанбаган эр жүрөк кыздарды кыргыз энелер гана төрөгөн. Дагы төрөйт. 7-апрелден кийинки бир окуя эсиме түшүүдө.

Ошол күн Бакиевдердин огунан курман болгон балдардын сөөгү коюла турган күн эле. Кыялбек экөөбүздү ыр окуп бергиле деп чакыртышкан. Өкмөттүк трибунанын алдында чыгууга даяр болуп, бурчта турганбыз. Быкпырдай кайнаган эл маркумдарга топурак салганы келген. Жанымда Жылдыз, дагы башка биртоп белгилүү адамдар бар. Аңгыча кайдан-жайдан чыга калганын билбейм, айтылуу хирург, Кыргыз Эл Баатыры Мамбет Мамакеев пайда болуп, саламдашып, туруп калдык. Убактылуу Өкмөттүн мүчөлөрү ана келет, мына келет болуп күтүп калган кез. Келе калса эле алардын этегине эрмешип, трибунага чыгып кетсем деген Мамакеевдин ниетин Жылдыз кайдан байкап калганын билбейм:

– Кечээ эле Максимдин көзүн асман-айга теңеп, жерге-сууга тийгизбей мактап жүрбөдүңүз беле? Эми так ошол кан ичкичтердин колунан каза болгондордун азасына кайсыл бетиңиз менен келип олтурасыз?-деди.

Бул сөз ошол кезде бомба түшкөн сөз менен барабар сөз эле. Ошондо мен Эл Баатыры наамы бар чоң эле кишинин кантип кичирейип, көпчүлүктөн арасына кантип житип кеткенин биринчи ирээт көрүшүм.

Бүгүн ошондогу Жылдыздын сөзү эл арасында аңыз болуп айтылып калды. Кан төгүлүп турган 7-апрелде аянттагы жамгырдай жааган окко карабастан жол баштап: “Кыргыздар чегинбегиле, кыргыз качан октон коркчу эле!” деп намыс болуп кайрап жүргөн Жылдыздын эрдигине суктанып жүргөндөр канча, азыр?

Бакиевдин Акаевден да ашып түшүп, жети баштуу желмогузга айланып, криминалдашып бүткөн бийлиги менен аеосуз кармашкан журналисттердин алдыңкы сабында да дал ушул “Айат пресс” гезитинин башкы редактору Жылдыз Мусабекова турганын жалпы элибиз жакшы билет. Аны акыркы күндөрү коркутуп-үркүтүп, үй-бүлөңдүн, балдарыңдын көзүн тазалайбыз, өзүңдү ким көрдү кылып жок кылабыз деп, артынан “ажал” болуп аңдый башташкан. Ошондой учурларда далай эркектер аялдардын этегине кире качып тым болгон. Жылдыз гана майышкан жок. Үй-бүлөсүн айлына алып барып “катып” салып, өзүнүн өмүрүнө кайыл болуп, ак калпак кыргыз элинин азаттыгы үчүн күрөштү. Күрөшү текке кеткен жок.

Мен Жылдыздай кызы бар Кыргыз элине, Кыргыз элине Жылдыздай кызды берген Ат-Башы элине чексиз ыраазымын!
Ат-Башынын эли кызын кандай сыйласа, байыртан кыз сыйлаган уюткулуу салты бар Кыргыз эли Жылдызды да так ошондой сыйлап алат деп ишенем!

Шайлообек ДҮЙШЕЕВ, Кыргыз Эл акыны, Байдылда Сарногоев атындагы Эларалык адабий сыйлыктын лауреаты.

(INTER.KG) маалымат булагынан алынды.

Sep 27

Бейне..

Posted on 27 Аяк оона айы, 2015 by aidaraliev

********************************************************************

Чолпон ОСМОНОВА: Маскөөө шаарындагы
Мигранттарды Колдоо Борборунун башкы директору:

У Р А А Н Ы М — Э Л И М Е К Ы З М А Т К Ы Л У У!

Элиме кызмат кыламын дегендер, мекенчилдик кылып төшүн каккылап куру кыйкырык кылып калп эле сүр көрсөткөндөр толуп атат. Кээ бири өзүн жарнама кылгысы келсе, кээ бири чынында элине күйүп, жерине күйүп бирок кайраты жетпегендер. Албетте, арасында жүрөгү таза, чын эле эли жерин ойлогондор да четтен чыгат. Бир топ жылдан бери кыргыз элинин чет элдерге бакыт издеп агылуусу токтомок турсун, күчөп, күргүштөп аккан дайрадай кирип турган учуру. Тээ бир топ жыл мурда кетип Орусиядан же Европанын башка мамлекеттеринен орун очок алып, жашоонун жолун таап ишкерлигин кылып каражат топтоп, мына ошол каражатты элине кызмат кылууга жумшап жүргөн жарандарыбыз дагы абдан көбөйүп калыптыр, Кудайдын кулагы сүйүнсүн. Эр азаматтарды мындай кой кыргыз деп күйгөн мекенчил кыздарыбыз да өлкө экономикасынын алдыга жылуусуна кошкон салымдары абдан чоң. Мунун баарын саймедиреп отурбай ошондой сыймыктуу кыздарыбыздын бири болгон, Орусиянын калдайган шаары Москвадагы, Мигранттарды Колдоо Борборунун башкы директору Чолпон Осмонова айымга токтоло кетким келип турат. Көрүп жүрөбүз, угуп жүрөбүз бул айым чынында эли жерине берилген мекенчил айымдардын бири. Бир топ жылдан бери өлкөбүздө болуп аткан маданий иш чараларды, кайрымдуулук тармактарын, жана башка көптөгөн иш чараларга өзүнүн демөөрчүлүк салымын кошуп келет. Бирок муну айткан эч ким жок. Бир гана демөөрчүлүк менен чектелбестен элиме кызмат кылсам деген көптөгөн ой максаттары бар экенин экөөбүз курган чакан маекте угуп келдим урматтуу окурман.

— Айтсаңыз, бул мигранттарды колдоо борборун ачып иштетүүгө сизге эмне түрткү болду? Аткарып аткан иштериңиз тууралуу азын оолак сөз кыла кетсеңиз?
— Бул борборду 2009-жылы негиздегенмин. Эмне себеп болду деп атпайсызбы. Мен өзүм да бир кезде көп эл, көп жер кыдырып иштедим. Миграцияны, мигранттардын башынан өткөргөн көптөгөн кыйын кезең күндөрүн өзүмдүн жон терим менен сезип билгенден соң мына ушул ой жаралды. Ошол жылдары кыргыз мигранттары Москва шаарында дээрлик көбөйүп калган учуру болчу окшойт менимче. Көп чет жерлерде иштесем да ал жолу Москвага бир жумага мейманга барган элем ошондо көчөдө жүрүп милициядан коркуп качкан, жашынган кыргыздарды көрүп калып аттым. Ошондон тартып менде ой пайда болуп ошону ишке ашырууга умтулуп анан борборду негиздедик. Негизделген учурдан тартып Орусиянын өкмөтү менен биргеликте иш алып барып келатабыз. Эң негизги аткарган ишибиз — бул КМШ өлкөлөрүнөн иш издеп мыйзамсыз жолдор менен Москвага келип кыйынчылыктарга кабылган жарандарга, Орусиянын баардык мыйзамдарынын негизинде мыйзамдуу жол менен иштөө, жашоо шарттарын түзүп беребиз.

— Бул борбор бир эле Орусия мамлекетине көз карандыбы же Кыргыз өкмөтүнүн да кандайдыр тиешелери барбы?
— Биз бир гана орус мамлекетине көз карандылыкта иш алып барабыз. Кыргыз өкмөтүнүн эч кандай тиешеси жок. Кыргыз элчилиги жана Консулдугу менен биргелешип иштерди жүргүзүп турабыз. Ал жакка барган мигранттардын башына эмне кана иштер түшпөйт. Мисалы ар кандай себептер менен каза болуп калышат, ооруп калышат, же болбосо мыйзамсыз барып алып туңгуюк акыбалдан чыга албай мекенге кайрылып кетүүгө дарманы жок болуп калгандары болот. Мына ошонун баарын ошол Элчилик жана Консулдук менен биргелешип туура жагына, түз багытына жол таап берип турабыз.

— Учурда менин билишимче Москва шаарында эле кызмат кылат сиздердин Мигранттарды Колдоо Борбору. Балким оюңузда бардыр борбордун атайын бөлүмдөрүн Орусиянын баардык болбосо дагы көлөмдүү ири шаарларына таратып жайылтсам деген?
— Албетте оюмда жүргөн көйгөй. Муну абдан көп суранышат. Интернет аркылуу ачык эле каттарды жиберип турушат. Орусиянын булуң-бурчунан керек болсо, Европанын башка мамлекеттеринен бери суранып кайрылып аткандар көп учурда. Италия, Дубай сыяктуу өлкөлөрдөн да суранычтарды угуп атам. Ойумда жүргөн менен мунун баарына жетишип ишке ашырууга убакытым ченелүү болуп калып атат. Эгерде борбордун бөлүмдөрүн ача турган болсом жок эле дегенде бир жума сайын өзүм кыдырып көзөмөлгө алышым керек болот экен. Азырынча мигранттар эң эле көп катталган шаар Москва болгондуктан ошол жактан эле жардам берип турууга мүмкүн болуп атат. Келечекте балким ачылып калуусу да мүмкүн деп үмүт кылып келатам.

— Мигранттардын жашоо турмушун айта берсек түгөнбөс. Сөздү бир аз саясат тарапка буруп көрөлү. Өзүбүздүн Кыргыз Мамлекетинин учурдагы саясий-экономикалык акыбалына кандай ойлорду айта аласыз?
— Билесизби, мен өзүм саясаттан алысыраак адаммын. Аралашкым келбейт. Менин кубанганым биздин мамлекеттүүлүгүбүз бар экендигинде. Өз алдынча эгемендүү элбиз, өзүбүздүн туубуз, гербибиз, өзүбүздүн территориалдык ээлеген аймагыбыз бар. Караңызчы канчалаган улуттар, элдер, жоголуп кетти дайынсыз, канчасы мекени, ээлеген аймагы, мамлекети жок дүйнө улуттарына аралаш жайылып кеткен. Биздин мамлекет жаңы. Мен ойлойм мамлекетибизге кандайдыр сын айтуудан мурун анын бир бурчун чойууга аракет кылуубуз керек. Баары акырындык менен алдыга жылып келатат буга шүгүр дешибиз керек. Беш алты жыл мурда жанагы максат менен Москвага кеткенимде азыркыдай шумдуктуу салынган үйлөр, кымбат унаалардын жолдогу тыгындары, оңдолуп түзөлгөн, салынган жолдор аз эле болчу. Жок дей бергенден көрө Кудайга тобоо келтирип ар бир адам өз мамлекетине кандайдыр салым кошууга ниет кылса оңолуп эле кетебиз.

— Сыртка агып кетип аткан мигранттардын агымын токтотуу үчүн мамлекет сиздин оюңузда кандай жолдор менен иш алып баруусу керек?
— Бизден он жыл, он беш жыл мурда кеткен мигранттар азыркы учурда мамлекетине инвестор болуп кайрылып келип атат. Ошол келген инвесторлорго өкмөт шарттарды түзүп берсе жакшы болмок. Тескерисинче шарт эле ар кандай салыктар салынып, текшерүүлөр тажатат. Баардык салыктар боюнча жеңилдиктерди берип, үч жыл болобу, беш жыл болобу салыктардан такыр бошотуп салбаса дагы жеңилдетилген түрлөрүн шарттап берсе абдан жакшы болмок. Ошол келген инвестор эле бир топ иш орундарын камсыздамак. Четинен ошентип иштетип отуруп өзүбүздүн продукцияны дагы көтөрүп чыгат элек да мисалы. Жерлерди иштетип, мал чарбачылыгын өнүктүрүп четинен чоё берсек эле өзүбүздө иш дагы, өндүрүш дагы болот эле. Ошентип эл жумуш менен жеткиликтүү айлык акы менен камсыздала берсе акырындап токтолот болчу бул агым. Ошону менен катар элибизде жалкоолук деген балээ бар. Бизге ошол Москвадагы Мигранттарды коргоо борборубузга жардам сурап кайрылган жарандардын арасынан эле уга калам. “Мага 50 000 рублдик айлыгы бар жеңил жумуш таап бергиле” — дегендер болот көп эле. Азыр оңой оокат барбы өзүң ойлочу?

— Мына эл арасында жүргөндө уга калабыз. Акыркы жылдары Кыргызстанга көп келип, ар кандай тармактарды демөөрчүлүккө алып жана башка иштер менен коомчулуктун көз алдында жүрөсүз. “Мына ошол иштер аркылуу өзүн жарнама кылып бийлик бутактарынын бир кызматына талапкер болууга даярдык көрүп жүрөт” — деген сөздөр боло калууда. Бул сөзгө кандай жооп кылаар элеңиз. Балким кандайдыр деңгээлде чындыгы барбы? — деген суроону бергим келип турат.
— Чынын айтсам өкмөт тараптан кээ бир кызматтарга сунуш боло калып атат. Мен макулдугумду берип ал жумушту аркалап кетейин, кандайдыр бир бийлик алайын деген ойдон азырынча алысмын. Менин мекенибизде чакан ишкердүүлүк иштерим бар. Мен көп келгеним ошол иштериме эле байланыштуу. Андан сырткары өзүң айткандай демөөрчүлүк жана башка иштер дагы агылып келүүсү мүмкүн. Эл көзүндө жүргөн соң ар кандай сөздөр ээрчий берет экен буга көңүл бурбай эле элим үчүн кылып келген кызматтарымды улантып жүрө бермекчимин азыр. Өзүм деле уга калып атам андай сөздөрдү. Элим үчүн кызмат кылуу бул менин урааным. Мен мындай максат менен көптөгөн жылдар бою аракет кылып келатам. Баардыгы Кудайдан.

Маектешкен Чолпонбек ЖЕТИГЕН. (TAYAN.KG) Маалымат булагынан алынды.

Sep 27

Бейне..

Posted on 27 Аяк оона айы, 2015 by aidaraliev

**************************************************************
«САДЫК – ЧЫН ЭЛЕ ШЕР»

Улуттун кайра жаралуу сезимин ойготкон
Садык ШЕР – НИЯЗ

Ыраматылык Тууганбай Абдиев анда филармониядан иштен бошоп калган маалы. Ал кезде Амантай Кутманалиев, Элмирбек Иманалиев өңдүү канаты жаңыдан жетилген төкмө ырчылар көчөдө ишсиз калышканы бар. Тукебиз болсо шакирттерин коргойм деп филармония деректиринин каарына өзү кошо кабылып, үчөө бирдей иштен ажыраган. Тукебиз кадимкидей депрессияга кабылып, мага датын айтып, интервьюбуз менин алгачкы чыгармачыл чыйырымды баштаган “Кербез” гезитине чыгып кеткенден кийин филармониядагылар чуу түшүп жатып калышкан. Ошол тушта Ашыраалы Айталиев да пенсияга чыгып, үй бурчуна камалып отурган кези. А чыгармачыл адамга мунун өзү кандай оор сокку?! Анын үстүнө 90-жылдардан 2000-жылдарга чейинки турмуш каары чыгармачыл адамдарды эле эмес, байманасы ашынып тургандарды итке мингизип таштаганын ким унутат? Ашыке менен Тукебиз кайышып жүргөн ошол мезгилдерде, эки аксакалдын сөөгүн агартып Садык Шер-Нияз “Айтыш” коомдук фондун ачты. Эки аксакал өздөрүнүн акындык мектеби ачылганына жетине алышпай, өлөөр өлгөнчө Сакемди алкап жүрүп өтүштү.

Ошол жылдардан тарта Сакем экөөбүз да коюн-колтукташ тилектеш, доско айландык. Далай урушуп-талаштык. Көп учурда Сакем мени уйкудан калтырып, түн жарымына чейин иштеткенине ызырындым. “Нормальный” адамдар 8 саат иштесе, “Айтыш” коомунун өкүлдөрү үйлөрүбүзгө түн оогондо барабыз. А командадагылар мага шыбырашат: “Сакеге сиздин тилиңиз өтчү эле, досуңузга айтыңызчы: бизди эртерээк бошотсун” деп чыгышат чычымдар. Өзүм деле үйгө кеталбай араң тургандыктан, Сакеге ороңдоп бир тийип алам. Ал мага ызырынып баштайт: “Ушинтип атсак кантип өнүгөбүз?! Сага уйку кымбатпы же улуттун маданиятын көтөргөнбү?!” Муну укканда баарыбыздын диңкебиз сууп отуруп калабыз…

“Айтыш” коомдук фонду менен “Айтыш-фильм” киностудиясын Сакем ошентип баарыбызды уйкудан калтырып жүрүп өнүктүрдү. Ким-бирөөнү ишке алаарда өзүнүн бир кеби бар: “Бизге чындап иштей аласыңбы, жокпу? Айтып коёюн, биз күнү-түнү иштейбиз. Үйбүлөм бар, тууганым өлүп калыптыр, таяке-жээниме барат элем дегендерди ишке алалбайбыз…” А чынында кыргыз коомун өнүктүрүп-өстүрүүгө Сакемдей талабы күчтүү эр-азаматтар жетпей турган жокпу?
Оозеки чыгармачылыктын экинчи өмүрү “Айтыш” коомдук фонду негизделген күндөн баштап өнөр өстөнүндө канчалаган жаңы ысымдар, канчалаган төкмө ырчылар пайда болду. Оозеки чыгармачылык өнөр сапаты жагынан кыйла өстү. Мурда эки төкмө сахнага чыкса, алардын бирин-бири мазактаган кордоо айтыштарына деле эл арсаңдап күлө берчү. Төкмө ырчылар биринин көзү тосток, экинчисинин кулагы делдек экенин ага чейин көрбөгөн сыңары, качан эл алдына чыкканда бири-бирин чукулап, өң-келбетин кордогон мүнөздөгү кептердин айланасынан чыга алышчу эмес.

Азыркы мезгилде төкмө ырчылар кайсы темада айтышпасын, өнөрдүн дасыккан чеги жок экенине ынанасың. Төкмөлөр бири-биринин кемчилигин эмес, коомдун кемчилигин чукуп тапкан курчтукка жетти. Саясый темада болобу же социалдык темада болобу, айтор төкмө ырчылардын ой чабыты кеңип, коомдун көйгөйүн чагылдырган айтыш өнөрүнүн чыгармачылык сапаты кыйла жогорулады.
Чынында бул тепкичке алар жөндөн жөн келип калган жок. Өзүм “Айтыш” коомдук фондунун маалымат кызматына аралашып жүргөн мезгилдерде, төкмөлөр менен жакындан аралашып, ар бир он күндүк сабактарына катышып жүрдүм. Ал жерде Ашыраалы Айталиев менен Тууганбай Абдиевдин сабагынан сырткары да аттуу-баштуу Ишенбай Абдуразаков, Салижан Жигитов, Дооронбек Садырбаев, Дастан Сарыгулов сындуу мамлекеттик жана коомдук ишмерлердин төкмө ырчылар үчүн атайы лекциялары окутулуп жүрдү. Алардан сырткары да тарыхчылар, тилчилер, дипломаттар, саясатчылар чакырылып, төкмөлөр турмуштун күрөө тамырын кантип кармап, казактын төкмө ырчылары менен беттешкенде кандай мүнөздө жооп берүү керектигинен өйдө даярдык көрүлгөн үчүн төкмө ырчылардын чыгармачылык сапаты, акындык мектеби азыркы деңгээлге көтөрүлдү.

Садык досум Шер-Нияз далай күндөрү түнкү саат 3-4төргө чейин Азамат Болгонбаев, Аалы Туткучев өңдүү жаңыдан чыгып келаткан жаш таланттарды алып калып, аларды кайрап-бүлөп өстүрүш үчүн баарыбыз колубузга комуз алып, үй мүйүз тартып отуруп айтышкан күндөр өттү. Амантай, Шекербек, Элмирбекке кошулуп Сакем жана мен болуп, Шайырбек Абдырахманов үчөөбүздүн да төкмөлүк өнөр чыгып барып токтогон ошондо. Себеби биз алым сабак айтыштан тартып, тема айтыштардын кайрылбаган түрүнө кайрылып, чычалаганыбыз кызаңдап барып айтыштын кордоо жанрына жеткенде тизгинибизди тартып, айтор таң куланөөк атканда үйлөрүбүзгө тараган учурлар болду. Боксерлор рингге чыкканга чейин кара терин далай жолу шорголотуп төккөндөй эмгек эле бул. Жыйынтыгында “Айтыш” фонду негизделгенден көп өтпөй Азамат Болгонбаев менен Аалы Туткучевдин атпай журтка жылдызы жанып чыга келишти. Алардын соңунан кийин да далай жаштар күргүштөп өсүп чыкты.

Бу жерде чыгармачылык “лабораториябызды” учкай кеп кылганымдын себеби – эгерде Садык Шер-Нияз өнөргө өзү аралашып, оозеки чыгармачылыкка ошончолук күйүп-бышып мамиле кылбаганда, төкмө акындардын куру деми менен “Айтыш” фонддун акындык мектеби ийгиликтин артынан ийгилик жаратпас эле.

Олжобай ШАКИР. Жазуучу, журналист.

Маалымат Бишкек “БИА” (http://bia.kg/archives/10642) агенттигинен алынды.

Sep 24

Улуттун жаны – Тил!

Posted on 24 Аяк оона айы, 2015 by aidaraliev

******************************************************************************************************************

КЫРГЫЗ КӨЧҮ. ТИЛ. ЭНЕ.

«Кыргыз көчү», улутумдун аймагы,
«Кыргыз көчү», желбиресин байрагы!
Эне тилсиз Көч жыла албайт алдыга..
Куттуу болсун Эне тилдин майрамы!

Эне тилде сөздөр гүлдөй ачылат,
Эне тилде сөздөн мээрим чачырап.
Кыргызымдын улуу тилин туу тутуп,
«Кыргыз көчү» улам алга ашыгат!.

Кыргыз! Кыргыз тилсиз айтчы ким эле?
Кыргызмын деп төшүң какпа тимеле!
Кантип кыргыз! Кыргыз болуп өсө алат…..
Башка тилде сүйлөп жатса ата-эне!

Кыргызмын деп төшүң какпа жөн эле,
Кыргыз болбой өсүп жатат небере!
Кантип бала! Кыргыз болуп сүйлөсүн,
Башка тилде жомок айтса чоң эне!

Нурзада РЫСКЕЛДИЕВА. Акын. Маскөө шаарынан. 21.09.2015.

******************************************************************************************************************

КЫРГЫЗ ТИЛИ

Канга таркап, таасири күч дүрбөлөң,
Кандай жыргал, эне тилде сүйлөгөн!
Мына кызык! Канча жерде жүрсөм да,
Мындай сулуу тил таппадым дүйнөдөн!

Кыргыз тили – байманалуу, нарктуу тил,
Кыргыздарга энчиленген барктуу тил.
Кылымдардын бүктөмүндө калбастан,
Кырлар ашып келе жаткан салттуу тил.

Ушул тилди ата-бабам калтырган,
Ушул тил го, өмүр отун жандырган.
Иреңиме шоола төккөн кыргыз тил,
Илеби ысык үзгөн нандай тандырдан!

Кыргызсыңбы, кыргыз тилде сүйлөгүн,
Кыргыздарга «Кыргыз тилин сүй!» дегин.
Эчен тилде эркин сүйлөп көнсөң да,
Эне тил деп соксун дайым жүрөгүң!
Эне тил деп соксун дайым жүрөгүң!…

Акылбек МАМАДАЛИЕВ, Акын. Кыргыз Улуттук Жазуучулар сойузунун мүчөсү. Маскөө шаарынан. 22.09.2015

Sep 07

Бейне..

Posted on 7 Аяк оона айы, 2015 by aidaraliev

Э Л Б И Л Б Е Г Е Н «Э Л А Р Т И С Т И»

КӨГӨЕВА Сапина Ажыкеевна 1960 – жылы 10 – январда Жумгал районунун Жумгал айылында төрөлгөн. 1967 – жылы мектепке кирип, 1977 – жылы орто мектепти ийгиликтүү аяктап, ошол эле жылы уюшулган Жумгал элдик «Бек-Бекей» ыр – бий ансамблине кирген. 1979 – 1981 – жылы Филармониянын 2 жылдык студиясын бүтүргөн. 1981 – жылдан баштап Нарын музыкалуу драма театрына ишке орношуп, бүгүнкү күнгө чейин үзүрлүү эмгектенип келүүдө. КРнын Президентинин “Ардак Грамотасынын” , Кыргыз Республикасынын Билим, илим министирлигинин, КРнын Маданият жана маалымат министирлигинин “Ардак Грамотасынын” ээси. Нарын шаарынын “Ардактуу атуулу”.

1980 – жылы Муратбек Рыскулов атындагы Нарын облустук музыкалуу драма театрына артист болуп кирген Сапина Көгөева окуучулук кездерден баштап эле Чаек элдик театры менен тыгыз байланышта болгон. Ал ошол театрдын ыр – бий ансамбли менен Россиянын чоң – чоң шаарларын, Польша, Эстония, Прибальтиканы кыдырып чыккан. Көптөгөн Облустук жана Республикалык Фестивалдарга, конкурсстарга катышып, Дипломдор менен сыйланып, Лауреат болгон.

Бул жылдары Нарын театры өсүштүн үстүндө эле. Жаш артистка Нарын театрынын гүлдөп турган учуруна туш келди десек да болот. Ал театрга келгенде СССРдин эл артисти Капар Медетбеков, Эл артисттер Бакирдин Алиев, Жумамүдүн Шералиев, Тамара Жумакаева, Сагыйпа Чечейбаеваларга окшогон кыргыз элине тааныма артисттер эмгектенип жатышкан эле. Театр босогосун аттагандан ушундай чоң артисттерден үлгү алган Сапина Көгөева театрга бат эле аралашып, алдыңкы артисттерден болуп чыга келди. Анын жараткан ар бир образдары көрүүчүлөрдү өзүнө тартып, таң берчү. Жаштыгына карабай жаш актриса бир топ ийгиликтерге жетишти.

Жаштарга суусап турган театр Сапинаны кучак жайып тосуп алды десек да болот. Анын жараткан образдары элдин калың катмарына сиңип жаткандай болду. Ар бир жараткан образдары көрүүчүлөрдүн көңүлүнө толуп, зал тооло көрүүчүлөр, – Бул спектакль эртең да болобу? Сапина Көгөева ойнойбу? – деп сураган учурлар көп болду. Бул актриса үчүн чоң ийгилик эле. Сапина Көгөева коллектив арасында мыкты ырчы гана эмес, драмалык да, трагедиялык да, ал тургай комедия жаатын да катырган көп кырдуу, амплуасы кенен актриса экенин көрсөтө алды. Анын бири бирине окшошпогон образдарды жаратуусу улууларды чыны таң калтырды.

Актрисанын сахнадагы ажары, жаштыгы Нарын театрынын көркүн ачты десек да болот. Сапина чынында эле Нарын театрынын сахнасын биринчи аттаган кездерде адамды өзүнө суктанткан ажарлуу кыз болчу. Ошол ажары мына ушул кезге дейре сакталып, көргөн элди гана эмес, бирге эмгектенгендерди да суктантып келет. Мындай табигый ажар актрисанын сахнадагы биринчи куралы десек да болчуудай. Анткени сахна ар убак жаштыкты, сулуулукту, сыйкырдуулукту сүйөт! Сахна кереметине актрисанын тубаса керемет көркү, келбети кошулганда не бир образдарды ачууга болот.

Тоолуу Нарын театры Республикабыздагы башка театрларга салыштырмалуу 9 айлап гастролдордо жүрүшөөрү бу күндө жаңылык болбой калды. Буга сырттагылар корксо, Нарын театры үчүн күндөлүк тириликтей. Сапина ошол 9 айлык гастролдорду 37 – жылдан бери кабагым кашым дебей, ыссыгына күйүп, суугуна тоңуп, башынан кечирип келет. Үй бетин көрбөй балдарын белине түйүп, бүтүн өмүрүн, жаштыгын, күчүн театрга арнаган инсандардын сабында Сапина Көгөева да бар. Төрт баласын гастролоп жүрүп өстүрдү. Алар да артисттердин ролун аткарып, керектүү учурда сахнага чыгышаар эле. Мына артисттин накта жашосу! Мына театр!

Кыргыз драматургдарынын чыгармаларынан баштап, орус, чет элдик классиктердин чыгармаларына суугарылган Сапина тез эле Нарын театрынын Прима актрисасы болуп чыга келди. Чыгармачылык өмүрүндө актриса 70 тен ашуун образдарды жараткан. Жараткан образдары бири-бирине окшошпогону, өзгөчө оригиналдуулугу менен теңтуштарынан, кесиптештеринен бир топ айырмаланган актриса ар бир жасаган ишинде улам бир жаңыланууларды жаратып келген. Актрисанын ойногон ролдорунан мисал келтире кетейин:

Табылды Актанов “Күч күйөө” – Алмушка,
Насирдин Байтемиров “Токтогул” – Торко сулуу,
Жеңишкүл Өзүбекова “Кыял” – Алча,
Токтоболот Абдымомунов “Борбаштын досу камгакбай” – кыз,
Б. Мукаев “Эңсеген түн” – Баян Сулуу,
Назим Хикмет “Махаббат баяны – Мехмене Бану,
Ш. Шаршеев “Алиман эненин жомогу” – Акчүкө,
Э. Сатаров “Уурдалган өмүр” – Сулуу,
Т. Исмаилов “Тергөөгө чейин” – Гүлсүн,
Табылды Актанов “Эр Табылды” – Торко сулуу,
К. Мамбетакунов “Боз бойдок” – Карлыгач,
Бакирдин Алиев “Адам азыткысы” – Жамал,
М. Найманбаев “Бугу эне” – Бугу эне,
Жалил Садыков “Адам азезел” – Бузуку аял,
Султан Раев “Күн кармаган бала” – Чычкан,
Уилям Шекспир “” Отелло – Эмилия,
Мырзабек Тойбаев “Сыйкырчы кыз” – Сыйкырчы кыз,
Табылды Актанов “Реквием” – Бузуку аял,
К. Зарлыкова “Сибир челноктору” – Эне, Соодагер аял,
Софокль “Эдип Цар” – Иокаста,
Фигерейдо “Эзоп” – Мелита,
В. Дельмар “Жашоо деген көп чекит” – Анита,
Б. Өмүралиев “Жаңырык” – Дүлөй кемпир,
Чыңгыз Айтматов “Ак – Кеме” – Аксак кемпир,
Э. Токтомушева “Айыл таңы” – врач,
Каныбек Иманалиев “Курманжан Датка” – Касиет,
А. Кускаков “Доор аяны” – Хинд,
Жалил Садыков “Мен арызданам” – Арызчы аял,
Чынара Калыбекова “Онтоосу көп, “Общий дом” – Акыйкат, ж. б. д. у. с.

Кыргыз эли Сапина (Саадат) Көгөевадай таланттуу кызы менен ар убак сыймыктанып келет. Дарак бир жерден көгөрөт демекчи, 37 жылдан бери бир театрда эмгектенип келе жаткан актриса Сапина Көгөева учурда Нарын шаарынын “Ардактуу атуулу” (2014-жылдын 29-августундагы № 2/11 токтому) жана бир катар сыйлыктардын татыктуу ээси. Сапина Көгөева театр менен гана чектелип калбастан, театрдын коомдук иштеринде, Нарын шаарынын жана облустук ар кандай мааракелерин өткөрүүдө талыкпастан көп колдоо көрсөтүп жүрөт.

Өз учурунда Залкарлар менен 9 айлап гастролдогон эмгектери акыры келип актрисаны элге таанытып олтурганы, талыкпаган эмгектин маңызы эмей эмне. Эмгек өз сыйын бербей койбойт. Буюрса таланттуу актрисага Мамлекет тарабынан көрсөтүлүүчү “Эмгек сиңирген артисти”, “Эл артисти” деген сыйлыктар да алыс эмес. Элдин сыйы баарынан бийик!!!

Эр эмгегин жер жебейт! Ар бир таланттан из калуу керек. Саадат Көгөева талыкпаган ак эмгеги менен из салып келе жаткан инсандардан. Мындай таланттар ар убак жогорку сыйлыктарга татыктуу.

Чынара КАЛЫБЕКОВА.
Кыргызстан Улуттук Жазуучулар Союзунун мүчөсү,
КРнын Маданиятына эмгек сиңирген ишмер,
актриса, акын – драматург.

Aug 28

Кыйналган кыргыз китеп..

Posted on 28 Баш оона айы, 2015 by aidaraliev

КЫРГЫЗ КИТЕП МАГАЗИНИН ОЙЛОГОН ӨКМӨТ БАРБЫ?

Достор! Замандаштар! Улуу – кичүү ага – ини, эже сиңдилер!
Жалпы калемдештер!

Биз калем кармагандан мурун, ошол калемден жаралган чыгармалардын тагдыры кандай болот? – деп, мына ушуну ойлошубуз керек экен. Не бир китептер чыгып жатат. Бирок ошонун баары элге жеттиби? Жок! Ойдогудай санда чыгышы да, элге кенен жетүүсү да мүмкүн эмес. Биринчиден каражат маселеси белден чапса, экинчиден беш – ондоп чыгарган китептерди сатыкка коерго китеп магазининин жоктугу. Экинчиден, “бечара” акын – жазуучулардын тагдырын ойлогон Мамлекет же Өкмөт жок!!!

Беш миллион кыргызга беш метир жерди ээлеп турган “Нуска” китеп магазини жетеби?! Килейген борбордун китеп магазинин ичине кирсең чалынып жылгыласың. Анткени китеп койгонго орун жок. Анан калса бир топ адамдарга, айрыкча сырттан келгендерге аны издеп табуунун өзү бир азап… “Өлбөстүн оокатын кыла бер…” – дегенсип, киши көрбөгөн бир кычыкка тыгып салган. Аа, байкушум!

Эми таптык дейли, ичине кирдик. Оо – ууу… Кудай эле сакта! Кайсы заманда жашап жатабыз? Бечара китептер! Киргенде эле сени бечара көздөрү менен жалдырай карашат. Магазиндин тардыгынан заматта башың ооруп, көңүлүң айнып чыгат. Кокус басып албайын деп, бут шилтегенден да коркосуң. Карап турсаң китептердин ич ара орун талашып буркулдашканын угуп, чачташып жатканын көргөндөй болосуң. Ишенбесеңер ичине кирип жарым саат олтуруп, ой жүгүртүп көргүлө. Китептердин батпаганын көрүп, дем алуу да мүмкүн эмес. Канча жылдан бери ал жерде иштегендерге да боорум ооруп келет. Тигил “Раритетти” кара, береги “Нусканы” кара…

Кайран орус китеп магазини тим эле жомок! Өзүнүн элинде, өзүнүн жеринде жаткандай чалкалайт. Оо, Россия! Бир боор энем!!! Кара, киргенден төрүнө чейин бейиштин талаасындай… Түркүн китептер! Кычырагандарын карачы. Мен! – деп турат. Мен! Мен! Тигинде кыргыз боз үйдү жасалгалап салганын айт. Оймо, чийме, түркүн кыргыз буюмдары. Каалаганыңды сатып ал! Раритеттен алдым! – дейсиң. Чет өлкөдөн келген коноктор түз эле ошол жакка келишет. Кыргыз буюмдарын, сувинерлерди алат элек дешип. Анан да сурагандарды, – Түз эле “Раритетке” барыңыз, таппаганды ошол жерден табасыз! – дейбиз. Түркүн конокторду көргөндө кубанган түркүн китептерди айт. Эки эселеп, кээси беш эселеп кетишет го азаматтар. “Күнчүлүк өмүрүң болсо, түндүгүнө жорго мин!” – дегендей… Анткени канча кошсо ээси өзү билет да… Мына, кыргыз мамлекетиндеги, болгондо дагы борбордогу орус магазинин таржымалы.

Эми кыргыз мамлекетиндеги кыргыз китеп магазинин тардымал тарыхын жогоруда уктуңуздар. Салыштырып көргүлө, замандаштар! Беш киши чогу келсе экөөсү эшикке чыгып турушу керек. Бирин бири тебелеп албайын деп…
Анан ойнойм, – Бечара жазуучулар! Кыргыздар! Бечарасыңар! Энеңер да, атаңар да жок жетимсиңер! Замандын бечаралары!!! Мээңерди чиритип, эс учуңардан танып жатып жазган китептериңер сатылмак тургай, ошол магазинде, – МЕНИ КАРА! – дегидей турганга орун да жок. Баса, “Раритеттин” күзгүсү да бар. Ичинде шамаалдаткычы да бар. Ии, баса ал жакта кааласаң эртеден кечке олтур. Татынакай столдору, диваны бар экен.
Бечарам! Бечара китептерим! Орун жетпесе тыгылганына деле шүгүр дейт да. Карап туруп шаардын ичиндеги “бойтоңдогон” маршруткалар элестеди. Тыгылмай… тытышмай… жөөлөшмөй… анан жек көрүшмөй… Анан бири бирин жакалашмай! Орун! Орун! Бутуңду тарт! Көчүгүңдү тарт!!! Өпкөңдү жулуп салам, жаагыңды бас! Алың келсе атып деле сал! Акмак десе! Мына бойтойгон “кытайский” маршрутканын ичинде нелер болбойт. Бул жердегилердин абалы да так ошолордой! Кудум ошолордой болуп турганын карасаң. Бири уулуса, бири унчукпай тиштенип турат. Жакшылап кулак төшө замандашым. Алар ич ара шыбырашып жатышат. Ана, ук!

– Кыргызбыз да! Сыр бербөө керек. Сырттан көргөндөр укса уят!!! Чыда! Чыда! Акыр абийири болсо бир күнү “өкмөт акем” көңүл бурат! Унчукпа… унчукпа… Бизди эптеп сактап келе жаткан Анархан кызыма рахмат айталы. Бир чыдаса ошол гана чыдап, биздин муңду бирге тартат. Өкмөт жок десе да, күлүп кайтат. Дарты ичинде, бирок эч кимге айтпайт!
Мына! Ээ, момун кыргыздар! Кыргызым!!! Мына китептердин, бечара “Нуска” китеп магазинин жашоосу ушундай. Не деген ЗАЛКАРДАР турат. Ии… кээси орун жок “жатат…жатат…”. Канча кишинин буту тийди экен аа… Анан да, кирген киши кимиңерди караарын билбей, бир сыйра сапырыла карап башы айланып чыгып кетет. Орун таппай ич ара тытышып жаткан китептерди көргөндө башы айланып чыгып кетпей ошондо жатып алмак беле.
Китептер! Китептерим! Кимиңерди карап, кимиңерди кармаарын да билишпей калат го мында кирген бечара сатып алуучулар… Мына кордук! Ушундан кийин, – Кантип элге жеткирүү керек? – деген килейген суроону коюп, кайдагы ойду айтып олтурам мен.
Кайра эле болбой, – Кантип элди китеп менен камсыздоо керек? – деген ой мээмди тыткылайт.

Чынара КАЛЫБЕКОВА. Кыргызстан Улуттук Жазуучулар Союзунун мүчөсү,
КРнын Маданиятына эмгек сиңирген ишмер, актриса, акын – драматург.

P. S. Чынаранын “чырылдаганына” менин кошумчалай кетейин дегеним бул болду. Кыргыз китептерин окурмандарына сатуу, китеп дүкөн жана ага кандай көңүл бөлүнүп жатканы “мышык ыйлагыдай” деп айтканга кашкайган бир эле мисал: Килтейген борбор шаарыбыз Бишкекте ачылган “Нуска” китеп дүкөнүн азыркы заманда көзгө көрүнбөгөн кымындай кыпынды дароо тапкан “Гуугл аке” таппады, ал дүкөндүн ичи эмес сыртындагы аты, жазуусу да чыкпады. Демек, ал дүкөн жөнүндө дээрлик эч ким билбейт, аты эле бар, заты, барк-баасы жок жөн эле бир бечара “киоск” деп койсок болчуудай.. Ал эми орус тилдүүлөр үчүн апчылган “Раритет” деген дүкөн мына, сүрөтүн карагыла. Дароо чыкты, сүрөттөрү жайнайт, болгону далил катары болсун деп эки сүрөтүн алып келип койдум. Мына кыргызым, кыргыз кыргызга, кыргыз тилине, аны калыпка салып, өнүктүрүп-өстүрө турган кыргыз китебине жасалган өгөй мамиле. Уйат.. Дагы жакшы, Жакенин (Жаныбек Жанызак) “ал дүкөндү кантип тапса болот” деп атайын карта кылып чийип, тартып койгон сүрөтү кирип калыптыр, болгондо дагы эң башында турат. Ошого шүгүр…

Асыран АЙДАРАЛИЕВ.

Aug 28

Спорт – өмүр..

Posted on 28 Баш оона айы, 2015 by aidaraliev

СТРИТ ВОРКАУТ

Спорт менен машыгуу үчүн спорт зал керек деген – бул жаңылыштык.

Азыркы учурда заман агымы өзгөргөн сайын спорт да өзгөрүп, заманбап спорт түрлөрү пайда болууда. Ааламдашуу доорунда убакыттын тездик менен өтүп жатышы адамдардын залга барып спорт менен алектенүүсүнө көп учурда мүмкүнчүлүк бербей келет. Ошондуктан адам баласы учурдун талабына ылайык нерсени издейт эмеспи. Ошол изденүү менен бүгүнкү коомдо стрит воркаут аттуу жаңы спорт түрү жаралды.

Стрит воркаут спорту АКШда коомдун жакыр катмары жашаган геттолордо пайда болгон. Жаралган мезгилин 2008-жылдар деп эсептешет. Геттолордогу ындыкаралардын залга барып машыгуусу биякта турсун, курсактарын тойгузууга акчасы жете бербеген. Ушундай шартта жашаганына карабастан алар спортту сүйүп, аны менен алектенүүнү каалашкан. Кантип? Ушундай абалда алар геттолордун короосундагы турник жана брустарда, деги эле асылууга мүмкүн болгон нерселерди колдонуу менен жаңыча агымды жарата алышкан. Керек болсо бак-дарактарды да колдонушкан. Муну менен алар мындай идеяны көтөрүп чыгышкан: “Спорт менен машыгуу үчүн спорт залы керек деген – бул жаңылыштык. Спорт менен машыгуу үчүн каалоо керек. Көчөдө деле машыкса болот”.
Салттык спорт түрлөрүн алалы. Маселен бодибилдинг. Мыкты дене түзүлүшкө ээ болуу үчүн таш, штангаларды көтөрүп, гантелдер менен машыгуу кажет. Химиялык дарыларды ичүү да сунушталат. Ал эми стрит воркаутта андай нерселерди таптакыр колдонушпайт. Стрит воркаутта “машыгуу үчүн оор нерсени эмес, денеңди колдон” деген принцип бар. Бул спорт түрүнүн жайылышына турникмендердин өзгөчө стили менен айырмаланган машыгуу учурун видеого тартып, интернетке чыгарышы түрткү болгон. Мындай видеонун каармандары эч кандай залы жок эле көчөдө машыккан Haniball сындуу жөнөкөй адамдар эле. Учурда алар воркаутка чоң салым кошкон даңазалуу спортчулар болуп эсептелинет. Жана көптөгөн ири мелдештерде калыстык милдетти аркалашат.

Воркаут алгач геттолордо пайда болгондуктан башында гетто воркаут деп аталып келген. Кыргызчага которгондо короодо же көчөдө машыгуу дегенди билдирет.
Воркауттун түрлөрү:
Воркаут менен шугулданган адамдарды вайбро деп аташкан. Бул сөз бизче англис тилинен алынган “white brother” сөз айкашынан “ак байке” деп которулат. КМШнын аймагында болсо турникмэн деп атаоо кеңири жайылган. Воркауттун 2 түрү белгилүү. Биринчиси гетто воркаут. Мында күч келүүчү көнүгүүлөргө басым жасалат. Экинчи түрү стрит воркаутта күч менен эле чектелбестен, чеберчилик жана фантазия аркылуу көнүгүүлөрдү иштеп чыгууга басым жасалат. Жеке менин изилдөөмдө аталган 2 түрдөн тышкары воркауттун жаңыча түрлөрү бар. Алар – урбан воркаут жана стрит лифтинг.

Урбан воркаут аты айтып тургандай эле шаардын имараттарына асылып машыгуу. Интернетте мегаполистердин бийик имараттарында, мунараларында эч кандай сактоочу каражаттарсыз машыккан адамдарды көргөн чыгарсыздар. Буларды бир чети экстрим сүйүүчүлөр десек да жарашат. Анткени аларга жерде машыгуу канаат алып келбей калган жана дайыма укук коргоо органдары менен пикир келишпестиктерге тушугушат.
Ал эми 2-багыты стрит лифтингде спортчу оор салмактагы нерсени белине байлап алып же тиштеп турникке тартынып машыгат. Демек урбан воркаутта бийик имаратка чыгып кооптуу бийиктикте турганы менен атаандашса, стрит лифтингде оордукту көтөрүү боюнча атаандашышат.
Воркаут менен атактуу адамдар да машыгууга өтүштү. Мисалы актер Жейсон Стэтхемдин интернеттеги баракчасынан анын желек көнүгүүсүн аткарган сүрөтүн көрүүгө болот. Воркауттун жаңы көнүгүүлөр менен толукталышына дүйнөлүк атактуу би бойлор салым кошуп жатышат. Атай кетсек, брейк дэнс бийчиси Petair`дин интернетке жарыялаган видеолорунан өзгөчөлүктү байкаса болот. Балким бийчилиер да жаңы багыт жаратар деген пикирге келбей койбойсуң.
Эскерте кетсем, турникте түйүнчөктөй түйүлүп, ийилчээктик менен ойногон спортчулар кездешет. Бирок ал стрит воркаут деп ойлосоңуз жаңылышасыз. Ал колумбиялыктардын улуттук спорту жимбарр.

Украина экинчи мекени:
Стрит воркауттун постсоветтик өлкөлөргө таралышына да жогоруда айтылгандай интернет себепчи. Видеолор аябай кызыгууну жаратуу менен көптөгөн адамдарды спорттун бул түрү менен машыгуусуна тарткан. Алар америкалыктардай базалык түрү менен алектенип тим болбостон, өздөрүнүн фантазиясын кошо башташкан. Мындай өзгөчөлүк айрыкча украин спортчуларына таандык. Эгер Америкада базалык көнүгүүлөрдүн санын көбөйтүүгө басым жасашса, бул жерде андан тышкары санга эмес, техникалык аткарылышына жана жаңычылдыкка аракет жасалган. Натыйжада Украина стрит воркауттун экинчи мекенине айланган. Алсак, 2011-жылы Ригада өткөн Дүйнө чемпиондугунда украиналык турникмэн Евгений Козырь 1-орунду камсыздаган. Кийинки жылы Днепропетровск шаарында орун алган Дүйнө биринчилигинде башка украиналык спортчу Евгений Кочерга чемпион аталып, өлкөсүн ааламга тааныткан. Натыйжада мындай сыймыктуу жетишкендиктер украин жаштары үчүн зор стимул болгон.

Ушул күндөрү да Украинадагы оор абалга карабастан стрит воркаут жактан көп иш-чаралар уюштурулуп, жаңы спорт аянтчаларын куруу менен алдыңкы өлкөлөрдүн катарында турат. Үстүбүздөгү жылдын 31-августунда заманбап спорт аянтчасынын ачылышы болду.
Кыргызстанга качан келди?
Совет мезгилинде улуттун саламаттыгына өзгөчө көңүл бурулган эмеспи. Спорттук залдардан тышкары таза абада машыгуу үчүн ар бир мектептерде спорт аянтчалары курулган. Ушундай шарттар түзүлгөнүнө карабастан турник менен брустарда машыгуу массалык мүнөзгө ээ болгон эмес. Кызыгы ал жерге машыгуу үчүн келгендердин негизин жаш муундун өкүлдөрү эмес, пенсия курагындагы улгайгандар түзө турган.

Воркаут жаштарыбыздын таза абада машыгуусуна шарт туздү. Анын бизде жайылышына америкалык атактуу турникмэн Ганнибалдын видеосу түрткү болгон. Ошол видеолорду көрүү менен машыгууну каалаган жаштардын тобу пайда болду. Мунун баары 2009-2010-жыдарга туура келет. Жаңы спорт менен машыккандар социалдык түйүндөр аркылуу ар кандай жолугушууларды уюштуруп, катары акырындык менен көбөйүп отурду. Кыргызстанда бул жаш спорт түрү мамлекеттин жардамысыз жаштардын демилгеси жана ар кандай демөөрчүлөрдүн көмөгү менен акырындан өнүгүп келе жатат. Мекенибизде стрит воркаут боюнча алгачкы мелдеш 2013-жылдын 27-июлунда Бишкекте өткөрүлгөн.

Башында воркаут үчүн көчө шартында турник менен брустар колдонулса, азыр спортчуларыбыздын суранычы менен атайын аянтчалары орнотула баштады. Азырынча бизде эл аралык стандартка жооп бере турган воркаут аянтчасы жок. Ошентсе да кыргызстандык турникмэндер колдо болгон, совет мезгилинен мураска калган нерселерди көздүн карегиндей сактоо менен сүйүктүү иштерин улантып келишет.

Медалдын 2 жагы бар дегендей жогорудагы оң жактары болду. Биздин воркауттун кемчилигин атай кетсем, ал борбор шаарыбызда гана жайылган. Алыскы аймактарыбыз үчүн ал бейтааныш. Азырынча воркаутерлердин мелдештери да тар чөйрөдө өтүп, шаар маданияты менен айыл маданияты бири-биринен ажырым абалда турат. Бул бир макала менен аталган спортту ар тараптан кенири ачып берүү мүмкүн эмес. Ошондуктан кийинки санда да бул темага кайрылып, воркаут менен машыгуу үчүн эмнеден баштоо керек экендиги тууралуу маалымат бермекчибиз.

Эрлан НУРМАМБЕТОВ. Бишкек шаарынан.

Aug 26

Маанилүү жыйын..

Posted on 26 Баш оона айы, 2015 by aidaraliev

ЗАМАНЫБЫЗДЫН ЗАМАНБАП «ЗАМАНДАШТАРЫ»

Саламатсыздарбы «Кыргыз Көчү» тобунун мүчөлөрү?
Аз мурун, август айынын 17-18-күндөрү «Замандаш» ассоциациясы уюштурган «Чет өлкөдө жашап жаткан мекендештердин Ысык-Көлдөгү баарлашуусу» деп аталган иш-чарасы болуп өткөндүгү тууралуу кээ бириңиздер кабардар болсоңуздар керек.. Мен “Көчмөндөрдүн” атынан ошол жолугушууга атайын барып катышып келдим, бирок бир аз сыркоолоп калып, бул жыйын тууралуу пикиримди кеч билдирип отурам, ал үчүн сиздерден кечирим сурайм…
«Замандаш» ассоциациясы «Замандаш» аталып пайда болгондон бери 13 жыл катары менен чет өлкөдө эмгектенип жүргөн биздин мекендештердин башын бириктирип, Ысык-Көлдүн жээгине топтоп, алардын көйгөйлөрүн, сунуш-пикирлерин, үнүн угуп, мекендештерибиздин чечилбеген суроолорун чечип берүүгө далаалатанып, өздөрү чече албаган орчундуу маселелерди жогорку инстанцияларга жеткирүүчү көпүрөнүн ролун өз мойнуна алып келе жатыптыр. Бу жолку жыйынга 100 дөй кыргыз жарандары, чет өлкөлөрдөгү диаспора жетекчилери, бирикме, коомдордун өкүлдөрү РФ, Казахстан, Түркия, Европа, Азия жана Африка өлкөлөрүнөн, чет жердеги мигранттардын суроолору менен алектенген уюмдардын өкүлдөрү жана ассоциация менен тыгыз кызматташып жүргөн уюм мүчөлөрү келип катышышты. Мурунку жыйындар кандай форматта өткөнү тууралуу анчалык терең кабардар эмесмин, ошондуктан мен өзүм катышып, күбө болгон эркин баарлашуу форматында өткөн жыйын туурасында гана баяндап берейин.

Биринчи күнү эртең менен чакырылган өкүлдөр белгиленген жайга топтолуп, Тамчы айылында жайгашкан «Бельканто» аталган пансионатты көздөй сапар тарттык. Пансионатка келип жайгашып, тамактанып, жыйынга катышуучулар каттоодон өткөн соң, саат 14:30 да Кыргыз Республикасынын гимнинин коштоосунда жыйындын расмий ачылышы жарыяланды.

Алгачкы сөз «Замандаш» ассоциациясынын төрагасы К. Бусурманкуловго берилип, ал киши куттуктоо сөзүн айтты. Андан кийин жыйындын модератору Азамат Айтбай ассоциациянын жасап жаткан иштери, биздин атуулдардын демилгеси менен чет өлкөлөрдө түзүлүп, пайда болгон бирикме, уюм, диаспоралар менен кызматташуусу тууралуу кыскача баяндама жасап өттү. Кийинки сөздү Германиядагы «Kyrgyz club» дын башчысы Бакыт Көбөгөнов скайп аркылуу улантты. Ал да «Кyrgyz club» уюмунун иш аракттерине токтолуу менен бирге «Экономика» министрлигинин алдындагы жаңы түзүлүп жаткан «Мекендештер менен байланышуу боюнча кеңешке» ар бир мамлекеттен бирден өкүл кирүүсүн сунуштады. Жалпы бир регионго (м: Европа, Азия, Борбор Азия. ж.б.у.с. көптөгөн мамлекеттерди бириктирип) өкүл катары бир адамды шайлоо бир топ ыңгайсыздыктарды жаратаарын белгиледи.

Бакыт Көбөгөновдон кийин Түштүк Кореяда эмгектенип жүргөн мекендештер скайп аркылуу байланышка чыгышып «Пенсиялык фонд» боюнча суроо көтөрүштү.
Андан кийинки сөз Экономика министрлигинин алдындагы Инвестицияларды илгерилетүү боюнча агенттиктин жана «КыргызИнвестГрупп» компаниясынын өкүлдөрүнө узатылды. Алар өлкөбүздүн Евразиялык экономикалык биримдикке кирүүсүнүн жаман-жакшы жактарын, инвестиция тартуунун жолдору, мамлекеттик мыйзамдагы жеңилдиктер туурасында сүйлөп беришти. Аларын сөзүн уккан соң, суроо-жооп иретинде талкуу болду. Талкуу аябай кызык өттү. Жогоруда аты аталган мекеме өкүлдөрүнө суроолорду жаадырып, инвестиция тартуу боюнча кызыгып сүйлөп жатышкан мекендештерди көрүп бир топ кубана түштүм. Анткени ар бири өз башынан өткөн жагдайларды мисал катары айтып, инвестиция алып келүүдө өлкөдөгү тоскоолдуктарды жойуу тууралуу сөз салышканча өз бизнестерин тааныштырып өтүштү. «Кыргызстан-Турция» достук жана маданият коомунун башчысы Айбек Сарыгулов байке «Эң башкысы негизги шартты ички, өзүбүздүн эмгек мигранттарына түзүп берүү зарылчылыгын билдирди. Анын айтуусу боюнча ошол өзүбүздүн мигранттардын аркасынан өлкөбүзгө сырткы инвесторлор келет». Айбек байкенин бул көз карашы аябай жаккандыктан, көбүрөөк эсте калды окшойт. Деги эле суроо-жооп ушунчалык мага жакшы маанай тартуулады. Биздин чет жакта эмгектенип жүргөн мекендештерибиз өз социалдык муктаждыктарын жойуу менен гана алектенбестен, күнүмдүк муктаждыктарды канаттандыруудан бир канча тепкичке көтөрүлүп, өсүп, жетилип, ал эле эмес мамлекеттин жашоосун өзгөртүүгө салым кошолу деп аракеттенип, башка өлкөнүн бизнес чөйрөсү менен алака түзүүгө да жол ачып жаткандыктары, алардын энтузиазмы мага жагымдуу таасир калтырды.

Кийинки сөз тил комиссиясынын өкүлүнө тийди. Президентке караштуу Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиясы менен «Замандаш» ассоциациясы 2010-жылдан бери кызматташып келе жатыптыр. Бул тармактын өкүлүнө да аябай көп суроолор узатылды, сунуштар да түштү. Алардын ичинен Москвада эмгектенип, «Ала Тоо» аталган коомдук бирикмени жетектеп жүргөн Жамийля Бегиева эжебиз «American school», «British school» дегендердин кыргызча аналогун түзүп, жайкы лагерлер иштесе, чет мамлекетте үй-бүлөбүз менен эмгектенип, башка тилде билим алууга айласыз болуп жаткан балдарыбызды биз путевка алып кыргыз тилин үйрөнүү үчүн жөнөтөт элек деген сунушун айтып, андан сырткары балдар үчүн атайын кыргызча хрестоматия иштелип чыкса деген каалоосун билдирди. Аябай кызуу талкуулар менен биринчи күндүк жолугуу аягына чыкты. Талкуунун жыйынтыгында резолюциялар кабыл алынды. Андан кийин кечки сый тамак уюштурулуп, анын жүрүшүндө «Кыргыз Көчү» мекенчилдер тобу Кыргыз тилин өнүктүрүү жаатында кошуп жаткан зор салымы үчүн Мухтар Өмүракунов атындагы атайын төш белги (медаль) менен сыйланды жана Улуттук тил комиссиясы иштеп чыккан бир канча китептерди топтун атынан белек катары мага тапшырышты. Аталган сыйлык-белектерди Кудай буюрса жакын арада Райкүл эже менен жолугуп, мекенчилдердин «Кыргыз Көчү» коомдук фондунун кеңсесине өткөрүп берем..

Экинчи күнкү жыйын Мухтар Өмүракуновдун 50-жылдыгына арналган документалдуу фильмди көрүү менен өз ишин баштады. Бул күнкү чогулуш негизинен талкуу түрүндө, каалаган адам өз сунуш-пикирин айтып, өзү каалаган темада сүйлөө үчүн жол берилди. Өлкөбүздөн алыс жүргөн мекендештерибиздин күчү менен көптөгөн жакшы долбоорлор иштелип чыгып, ошол адамдардын жардамы менен жакшы иш-чаралар жүрүп жатканына да ынандым. Жамийля Бегиева эженин айтуусу боюнча алардын сунушу менен сырт жакта, тагыраак айтканда Россия Федерациясынын ар кайсы шаарларында эмгектенип жүрүп көзү өтүп кеткен эмгек мигранттарынын сөөгүн өлкөгө бекер алып келүү боюнча авиа компаниялар мамлекеттин киришүүсү менен өз макулдугун билдирген. Андай авиа компаниялар алгач төртөө болчу, алар: Кыргызстан, «Air Bishkek», «Air Traffic Company», «Air Manas». Өтө өкүнүчтүү жана сырткы миграциянын терс жагы болгон бул маселе менен баарыбыз эле азыноолак тааныш болушубуз керек. Сырт жакта эмгектенип жүргөн мекендештерибиздин расмий саны сегиз жүз миңден бир жарым миллиондун ортосундагы сандар айтылып жүрөт, ошонун ичинен басымдуу бөлүгү Россия Федерациясынын территориясында эмгектенип келишет. Алардын жаш курагы 17-18 жаштан 45-50 жашка чейинки атуулдар. Бир жыл ичинде Россия Федерациясынын аймактарынан 300-400адамдын сөөгү келет. Бул расмий гана сан. Атуулдарыбыздын сөөгүн мекенге кайтаруу аябай көп түйшүктү жана чыгымды талап кылат. Бүгүнкү күнү бул маселе дагы деле орчундуу мааниге ээ, анткени жогоруда аталган авиа компаниялар мамлекет талап койгонуна карабай сөөктү алып келүүдө жол чыгымын сурап, Кыргыз жерине бекер ташуудан баш тарткан учурлар арбын. Азыркы күнү эки гана авиа компания бекер кызматын сунуштап жүрөт менин билишимче. Алар: «Кыргызстан» жана «Air Bishkek». Мындан эки жыл мурун ошол кездеги Кыргыз Республикасынын Президентинин этностор аралык мамилелер боюнча кеңешчиси Каптагаев Эмилбек Саламатович менен ушул «Кыргыз Көчү» тобу аркылуу «Көч байланыш» өткөргөн кезде РФнын гана территориясы эмес, башка өлкөлөрдөн да кыргыз атуулдарынын сөөгүн алып келүүнү бекер жүргүзүү ишин чечип берүүнү суранып кайрылдым эле, бирок ал суранычым тилекке каршы жоопсуз калды…
Андан сырткары, биздин сыртта жашап жаткан атуулдарыбыз илим-билим тармагына да көңүл буруп, өздөрү жашаган өлкөлөрдөгү жогорку окуу жайлардан биздин абитуриенттерге орун алып берүүгө аракет кылып, өз ара кызматташууга чакырып жүрүшүптүр. Мисал катары: коңшу өлкөнүн Алматы шаарында түптөлгөн «Мурас» этномаданий борборунун жетекчиси Руслан Мамыров аганын айтуусу боюнча биздин окуучулар үчүн 100 адамды Казакстанда жайгашкан КИМЭП аталган жогорку окуу жайдан билим алууга мүмкүнчүлүк алышкан. Андан сырткары мен окуп келген Россия Федерациясынын Барнаул шаарында «Наш Дом Алтай» аттуу жергиликтүү коомдук автономиянын жетекчиси Нурбек Шүгүрбекович да Барнаулда жогорку окуу жайлар менен кызматташып, биздин окуучуларды бекер окутуу үчүн орун алып берүүгө аракет кылып келет. Быйылкы жылы аталган автономиянын жардамы менен 4 окуучу «Алтай мамлекеттик искусство жана маданият академиясынан билим алып келүүгө мүмкүнчүлүктөрү бар. Мындай мисалдарды атап отурсак көп эле кездешет болуш керек… Бул да биздин атуулдарыбыздын өлкө үчүн жасап жаткан аябагандай чоң салымы деп атай алам. Экинчи күнкү талкуу, сунуш-пикирлерди билдирүү, рекомендациялардын негизинде резолюцияларды кабыл алуу менен жыйын аяктады. Жыйындын аягында алыстан келген мекендештер Көлгө түшүп, эс алууга бир аз убакыт берилген соң, кайра Бишкекти көздөй сапар алдык. Сасык тумоо болуп бир аз жакшы эмес абалда жүргөнүмө карабай бул жолугушуудан көптөгөн жакшы маалыматты, эмоцияларды алдым, тааныштарды таптым, «Замандаштын» иш-аракетине да көңүлүм жылып кайттым. Күзүндө өтчүү шайлоого «Замандаш» партиясы да аттанып жатыптыр, анда эл көйгөйүн ойлоп, Кыргыздын өнүгүп-өсүшүнө салым кошууга өз күчүн жумшап, жемиштүү аракеттерди кылып жүргөн партияга ийгилик каалап кетет элем…

Атыргүл ЗАКИРОВА,
Атайын «Кыргыз Көчү» үчүн.
Бишкек шаары, 26-август, 2015-жыл.

Aug 26

Тарых – доор..

Posted on 26 Баш оона айы, 2015 by aidaraliev

АРМАНГА АЙЛАНГАН ӨМҮРЛӨР..

(роман)

Ар бир элдин тарыхы,
ар бир эрдин өз доору болгон.
Рахманкул хан Жапаркул уулунун
100 – жылдыгына арналат.

Бүгүн күн күндөгүдөн бир башкача ажайып нурлуу кыпкызыл алоолонгон оту менен батып баратты. Анын отуна алакан тоссоң мына жетчүүдөйсүң. Батып бараткан күндөн көзүн албаган караан тээ канчадан бери кыймылсыз турат. Ал ушул турушунда береги батып бараткан күндү токтоткусу келди. Акыркы учурларда күндү гана эмес, колунан келсе өмүрдү да токтоткусу келип кетет. Бирок андай эч качан болбосун сезгенде катуу умсуна, оор үшкүрүнүп алат.
– Чиркин өмүр! Чиркин өмүр! Мен каалагандай токтоп турсаң кана?!
Караан эки жагын каранып алды. Айлана мелтиреп тып тынч. Эч өзгөрүүсү жок жашоо агымы бир калыпта өтүп жатат. Эми мелтиреп жаткан көлгө тигилди. Кыргыз көлдөрүнө кайдан жетсин. Ошентсе да отурукташып калган жердин ар бир ташы ыйык. Анткени анын өмүрү так ушул жерде өтүп жатпайбы…
Батып бараткан күнгө тигилген бойдон турган жеринде катып калгандай жансыз турду. Жада калса тигилген каректери да токтоп калгандай, кирпиктери да серпилбей, кыймылсыз. Ажайып баткан күндүн нурлары аны биртоло өзүнө сыйкырлап салгандай… Анан да көз кирпикке, кирпиктер көзгө бийлик жүргүзүп жаткандай болду бейм.
– Көзүңдү жумба! Жумсаң бул ажайып кооздукту жоготосуң. Жумсаң эле күн уясына кирип кетет. Алар менен өмүрдүн бир күнү да батып баратпайбы. Көзүңдү жумба!
Мына, кирпик менен көзгө кошулуп жүрөк да туйлап чыкты. Дене бойду майда тер каптап, кан тамырлар баш аламан жүгүрө баштады.
– Токто. Дагы бир азга токтоп турчу! Бүгүн бөтөнчө сулуу…
Оор тунжуроодон кийин караан өзүнчө дагы да күңк этти.
– Даагы батып кетти. Сен каалаганда эле токтоп калса кана…
Анын үшкүрүгү күндөгүдөн оор чыккандай болду. Байкашында күн санап анын үшкүрүгү күчөп бараткандай. Муну өзү да байкап жүрөт. Же, карылыкпы?.. Карылык! Ээ, карылык! Кайкалаңдап сен да жонго миндиң ээ? Эч нерседен кайра тартпаган эр эле. Эми минтип сени жеңе албай турганын байкадыңбы. Сени ким жеңсин. Эч ким жеңе алган эмес сени. Сага жеткендин өзү бактылуулук эмеспи. Бакыттын бири сенсиң! Береги турган караан да бактылуу жандын бири. Анткени сага жетип, сени менен жетелешип келатат. Бала – чака, неберелер… Теңир берген өмүрдүн ырахатын көрүп, суусун ичип, сени менен жетелешип бир басуунун өзү канчалык ырахат.
Караан кыймылын жазбай ичинен тына оор үшкүрүп, жаш
баладай дагы бир умсунуп, өзүнчө күңгүрөнүп алды.
– Ооба, күн бүгүн бир бөтөнчө батты. Нурларын карачы. Батып кетти. Неге мынча тигилдиң? Токтоп турмак беле…
Кылкылдаган Күн ажайып нурун чачып, болбой эле уясына кирип кетти. Жок ал чөгүп кеткендей болду.
– Кайра чыгаар бекен?.. Караан ичинен күңк этти.
– Албетте чыгат. Ал өз мейкиндигинде өз өмүрүн сүрүп,
таңга дейре Улуу түнгө кезегин узатып уясына батып баратат да. Эртеңки таң менен албетте кайра чыгат. Чыгыштан батышка, кайра эртеси чыгыштан батышка…
Ар күнү ушул. Анын сапары эч карыбайт. Кылымдан кылымга өз жолу менен, өз мейкини менен сүзүүдө. Анын мыйзамы ченемсиз да. Биз гана… Биздин өмүр! Адам баласынын өмүрү гана чектелүү. Ал береги Күнгө окшоп бүгүн батып, эртең кайра жаңырып атпайт. Батканың… бул тирүүчүлүккө кош айтканың. Кеттиң, кайра артка жол жок!
Өмүр! Өмүр!..
Сапарың сенин ченелүү,
Кеттиң, кайра кайтпайсың.
Теңир берген бул жашооңдун,
Канча экенин айтпайсың.
Ачуу – таттуу, ыза – муң,
Баарын тартат кул пенде.
Тирүүлүккө устун болуп,
Калган эмес бир пенде!
Максаттарга жете албай,
Өтүп кетти оо, нечени…
Мен да эстейм ар күнү,
Баскан жолду кечеги…

Куттуу жерден чыга бердик,
Каапырлар бизди аткан кезде.
Жер котордук далай ирет,
Жекелеп душман баскан кезде.
Туулган жердин абасын,
Искеер күнгө жетемби?
Же арманым ичимде,
Күйгөн бойдон кетемби?!
Атам баштап чыккан элдин,
Далайы жетпей бу күнгө.
Армандары баштан ашып,
Кете берди ар ар күндө.
Жериме жетип, – Өнөм! – деген,
Элиме жетип, – Өлөм! – деген.
Атамдын антын актабай минтип,
Аттиң дүйнө! Кем дүйнө!
Бөтөн жерде өлмөк белем?!..
Өмүр! Өмүр! Өмүр!
Ченеми чектелбеген чексиз өмүр!
Кектегенди кенебеген,
Кейигенге кейибеген,
Кенебессиң оо, мейкин өмүр!!!

– Кечир өмүр? Неге сени кектеп турам. Сенин мыйзамың
ченелүү гана эмеспи шордуум. Сен батсаң кайра кайрылбасың бул кашкайган чындык. Чиркин өмүр… максат тилекке жетпеген чиркин өмүрлөр… Минтип кейигенимдин себебин өзүң билесиң да өмүр. Канча деген өмүрлөр бей күнөө батып кетти ээ…
Караан эми Чыгышка тигилди. Баятан буулугуп араң турган ички үн эми караанга боор ооруй тигилгендей болду. Анан оор дем ала, айланасын бир сыйра тинтий карап алды да, караандан үн чыгаар беген дегенсип демин бир азга катты. Караан унчукпай жер тиктей дымыды. Ошол кезде араң турган ички үн бурк этти.
– Олдо дүйнө ай! Сенин кыскалыгыңа таарынбаган, нааразы
болбогон, оо дүйнө кетип жатып сени кыйбай, кыйыла карабаган пенде барбы? Баары ошентишет. Мен да… Баарыбыз кыйбайбыз. Баарыбыз таарынабыз. Неге тагдыр кыска өмүр бердиң дейбиз. Неге сени кылымдан ашпайсың! – деп, өмүр сени жемелеп кекиртектен алабыз. Кыскасың! – деп жээрийбиз. Баарын угуп туруп, үн катпай сен да мелтирейсиң. Сенде не жооп болмок эле, сен да мени менен кетип бара жатпайсыңбы… Мен дегеним, мен тигимин да. Мени менен жетелешип кылым ашпаганыңа, мүмкүн сен да кейип, кепчирсиң бечарам… Мен ошондой ойлойм. Же андай эмеспи? Жок! Жок! Билем. Эртесине да, кечине да сен кошо күйүп, сен да бул жарыкчылыкты кыйбай кыйыласың. Сенин да түбөлүк жашагың келет. Анткени сен Өмүрсүң! Өмүр! Өмүр! Береги караан сенин узак же кыска сапарыңа эмес, ошол сенин сапарыңдын аралыгында жетпей бараткан максатына жаны кейип турат. Ата сөзүн, ата керээзин актабай каламбы? – деп жан дүйнөсү сапырылып, түтөп турат. Ар күнү аткан аппак таң менен баткан күндүн ортосунда анын ой сапары учуп кайда гана барбайт.
Эчак батып кеткен күндүн акыркы жебелерин издеген караан эми мелмилдеп жаткан көлгө тигилди. Бу сапар анын үнү каргылдана чыкты.
– Ооба, кылым ашкандар деле бардыр. Бирок, жашоо
климаты жакшы, мыкты шарттарда жашагандарда болбосо, биздин шартта жашагандарда андайлар кезиккен жок. Болушу да мүмкүн эмес. Улам жерден жер которуп олтурсак кайдан болмок?! Не деген азаптарды көрдү кайран элим! Кайран элим! Азды, тозду. Ооруу… сыркоо…
Элдин жашоосуна туура келбеген жердин климат шарты элди жеди. Кыйнап койду, ооба, ооба, аны тануу күнөө болоор. Тоолуу, таза аба, кең Мургабда туулган эл элек. Анан… анан… не деген жерлерди кездик… Топоздор чыдаганбаган Памирдин суугу, мээ кайнаткан Ооганстандын ысыгы, чымын чиркей жеген, мында мээ кайнаткан ыссык, ары жагымсыз, бизге бейтааныш климаттагы Пакистан… кумурскадай быкылдаган Кытайды айтсаң… Эми минтип акыры келип Улуу Памир деп мында отурукташып калдык.
Жанатан араң турган ички үн бурк этти.
– Мында эле жыргап кеттикпи? Чек ара. Тиги Куттар менен
Түрктөр чабышпасын. Эгер чабышып кетишсе биринчи атылган ок бизге тийээри да айдан ачык.
Караан бырс күлүп жиберди.
– Бирок буга да шүгүр деп күн кечирип келебиз. Деген менен адам баласы
чыдабаган нерсе барбы? Айрыкча бизге окшогон качкындар. Оо, тууган жер! Бирок сага жетмек кайда?! Бул жердин дыңылдап учкан чымыны да чоочун. Кенен басканың менен, ар убак ийненин учунда олтургандай болосуң. Мына Ван. Тигине Ван көлү. Улуу Памир… А, биздин Мургабдын сууларычы? Бийик тоонун чокусундагы көлдөр менен булактарчы…
Ушуну гана күтүп тургансып ички үн даагы күңк этти.
– Аз болгондо Аляскага да кирип кетмекбиз да…
– Башка жерлерге караганда бул жердин шарты, абасы, суусу, мал – жанга ылайык
келген аймак…
– Эми биздин Мургабка жетпесе да жашоого болот. Болот дегеним, көздөн учкан
Мургабка, мекен энебиз Кыргызстанга качан жетээрибиз да арсар…
– Мен көрбөсөм да балдарым, алардын балдары көрүп калса…
– Буюрса көрүшөт. Сен үмүт үзбө! Мүмкүн сен да көрөсүң…
– Ким билет?
– Теңирден тилене бер. Теңир билет. Жаратканым…
– Киндик кан тамган жерге, аркамдан ээрчип келген элим
жетсе дейм. Оо, Жараткан менин кан какшап тиленген тилегимди угаар бекенсиң?.. Балдарыма, элиме жакшы жашоо бер! Мен… мен… Өмүр! Өмүр! Кылым ашып берсең кана?!..
Ички үн караанга боору ооруй тигилди.
– Неге таскагыңды жайлатып калдың? Чарчадыңбы? Билем, билем. Чарчадың. Сен
экөөбүз көрбөгөн эмне калды? Баарын көрдүк. Атаң атка өңөрүп Мургабтан чыкканда сен болгону 4-5 жашта элең. Заматта чаң – тополоң түшүп жатып калышты…
– Атакем… Менин да эсимде… мен…
– Сен анда эмнени билип, эмнени туюпсуң. А, мүмкүн… атакең менен бир чоң
жыйынга, же бир алыс жакка меймандап бара жатам дегендирсиң. Кайда барбасын, кайда болбосун жанынан чыгарбай атаң сени өңөрүп алаар эле. Чүкөдөй болуп аттан түшчү эмессиң. Бирок бул сапар тойго жөнөгөн жоксуңар. Бир ууч элди артынан ээрчитип, атаң Жапаркул миң башы түн жамынып, туулган жерди таштап, Советтерден качып чыкты. Сен эч нерседен кабарың жок Апиде энеңдин жонунда таңылуу уктап кеттиң. Кандай коогалаңдуу түн болду ошол түн…
– Ал түн менин да эсимде. Кантип унутуп калайын.
– Бир заматта элдин баарын дүрбүтүп, каапырлар…
– Энекем далбастап мени аркасына бекем таңып алды.
– Антпесе ар кандай болушу мүмкүн эле да.
– Атаң Жапаркул миң башы кыйын киши эле да.
– Атам..

Ооба! Ооба! Ошол күн бөтөнчө коогалаңдуу түн болгон эле. Көздөгөн жерге аман эсен жетээр бекенбиз, же аркабыздан жетип келишип, ара белде баарыбызды жайлап салышаар бекен? – дешип, бир айыл эл жандарын уучтап бара жатышты. Тигил ашууну ашсак эле кутулабыз деген ой баарында турду. Жапаркул миң башынын ойлогон оюу да Памир тоосунун биринин ичине кирип кетсем, бул балээден аман калабыз деп баратты.
Анын көз алдында Кытай Памир тоолору турду. Анда кирип кетишсе, Советтериң эмес, башкасы да таппайт. Бул балээден биротоло кутулаарына эчак көзү жеткендей, кетип баратып ээрчиген элди бир сыйра карап алды.
– Аман – эсен жетишээр бекен? Эгер максатка жетпей, баарын кырып алсам не болот?! – деген ой аны селт эттирди.
Анын оюн аялы Апиде айттырбай билип бара жаткан.
– Кайратыңан жазба, бегим! – дегендей болду көзү менен Жапаркулга тигиле. Экөө ар убак көз менен сүйлөшөөр эле. – Сен да сак болгун! Балага сак бол! – деди Жапаркул миң башынын өткүр көздөрү Апиденин көздөрүнө тигиле.
Тандалган билектүү, белдүү жигиттерден элди айланта курчаттырып, алдыга жолдун сырын, тоонун коюн – колтугун аңтара билген мыкты чабармандардан жөнөтүп, элдин алдында Жапаркул миң башы баш болгон атчандар кетип баратышты. Советтер мына жетип келип желкеден алчуудай далбастаган бечара элдер улам улам арт жакты карап коюшат. Анан да куттуу жерди кыйбай кылчак кылчак карашып, ичтеринен сыздап кетип бара жатышты. Ар биринин көңүлүндө, – Кайрылып келээр бекенбиз… – деген суроолор менен жаак ылдый сызылган жаштар беттерин жууп бартатты. Аларды алдыда жалган дүйнөнүн азабы да, тозогу да күтүп турду.
– Баскыла! Арт жакты карабагыла!
– Түндөп ашууну ашуу керек!
– Эгер орустар жетип келишсечи?
– Баарыбызды кырып салат да ээ?
– Анда айылда жатып эле өлбөйт белек…
– Жапаркул миң башыга ишенбесең кайра кайт!
– Акырын! Угуп калса не болот. Мен жөн эле…
– Баскыла! Баскыла!
– Бала – чакаларга сак болгула!
Бирин бири жөлөп, бирине бири жөлөк болуп, айылдан узаган сайын бир ууч журт,
өздөрүнө сак болгондой. Алардын ишенгендери бир эле Жапаркул миң башы экени да ырас. Элдин чет жагында жүк артылган топоздо келе жаткан эки аял ич ара шыбырап жаттышты.
– Сага жакшы.
– Эмнени айтасың?
– Кандай болгон күндө да Апиде бегим сени жакшы карайт.
– Силерге деле жаман карабайт.
– Бизге караганда тууганчылыктарың да бар.
– Биз эми бир элбиз!
– Ооба, аны билем. Акырын.
– Алыста жүргөндө баары бири бирине жакын болот.
– Мени жаныңа алсаң кантет?
– Кайда?
– Топоз саайм. Жип ийрийм. Бир топ ишиңе жеңил болот.
– Аны Апиде бегим чечет.
– Эй! Бастыргыла!
– Эч ким уккан жокпу?
– Аман – эсен жетчү жерге жетели. Айтам.
– Апиде бегим жакшы адам. Жок дебесе керек.
– Акырын! Тигил дагы жакындап келип калды.
– Орустар эми жетпес.
– Кайдан аңдып турганын ким билет.
– Ай, акырын! Балаңды эмиз. Үн чыгарбагыла деп…
– Билем.
Ошол учурда тигилерге кудайдай көрүнгөн Апиде өзү жоо кууп келсе качканда түшүрүп албайын, же алыстан атылган октун бири балама тийбегей эле деп, бир баласынын, бир күйөөсү Жапаркул миң башынын амандыгын Теңирден тилеп жанын уучтап кетип баратты.
Булардын артынан түшкөндөр тим кое бермекпи. Ошентсе да артынын сая түшкөн аскерлерге карматпай Жапаркул миң башы Кытай Памир тоолоруна кире качты. Миң кырдуу, бир сырдуу чокусу көк тиреген аска – зоолор көрсө көрмөксөн, билсе да билмексен болуп, куугундарга сыр ачпай мелтиреп туруп берди. Элди башкарып гана эмес, ич ара согуштук тактикаларды мыкты билген миң башы бир ууч элин кырбай – жойбой совет аскерлеринен аман алып тоо койнуна кирип кетти.