МАСТАНДЫН ЭНЕСИН ИЗДЕГЕНИ     (1-бөлүм)

МАСТАН КЕМПИРДИН АБАЛЫ

Илгери-илгери… Ой жок! Кайдагы илгери? Кечөө жакында эле болгон го?.. Аа, ооба, кечөө жакында эле кайсы бир токойдо мастан кемпир жашаган экен. Ишенбей турасыңарбы? Анда эмесе кулак түрүп угуп тургула.

Жакынкы убактарда эле кайсы бир жерде, кайсы бир шаардын четинде мастан кемпир жашаптыр. Бирок, анын мастан экенин эч ким билчү эмес экен. Көрсө бечера мастан илгеркидей эч кимди алдай албай, мастандык кыла албай калган тура. Мисалы, бирөөнү алдап ууланган алма берип өлтүрүп койойун десе, дароо милиция кармап алгыдай. Же болбосо кимдир бирөөнү казанына салып бышырып жейин десе, анысы бат эле билинип калмак да телевизорго чыгарып, мастандыгын бүткүл дүйнөгө жар салып коюшмак. Ошону менен ал бүтүндөй элге таанымал болуп, түрмөнүн түбүндө чиригидей. Кыскасы, мастан кемпир канчалык мастан болгону менен адамдарга зыянын тийгизе албай калыптыр. Болгону, ал токойдун арасында өзүнүн жаман кепесинде наалып-напчып отура берчү имиш.
– Ушу азыркы кишилер кыйын болуп кетти. Керек болсо кичинекей балдары да акылдуу. Кенедей болуп алып баарын билишет. Ушунчалык көп окуп, акылман болуп кетүүнүн кимге кереги бар эле, – деп сүйлөнүп кейичү ал. Кейибей анан. Өткөндө эле бир баланы эптеп алдап кармап алса, ал ата-энесине телефон чалып бат эле кутулуп кетти. Мастан кемпирди болсо аз жерден түрмөгө камап койо жаздашты. Байкуш кемпир оорукчан болумуш болуп араң кутулду. Ошондон бери кичине балдардан да коркуп жүрөт.
Бирок, мастан деген баары бир мастан да. Ал кимге жамандык кылаарын билбей, башы катып, кыйналып жүрдү. Күнүгө бир маал шаарга барып, балдарды байкап келчү болду. Чынында ал ары-бери чымылдап чуркап жүргөн тентек балдардан коркчу. Андайларга тийип эле койсоң элдин баарына айгай салып жибергидей. Андан көрө көп сүйлөбөгөн, болпойгон балдардан кармайын дечү ал.

КИТЕП ОКУГАН БАЛА

Бир күнү ал адатынча шаарды айланып келгени жөнөдү. Бирок, бул жолу негедир башка эле жолго салды. Ооба, шаар четинеги талааларды, же токойлорду карасаңар, бир адам гана баса турган жалгыз аяк жолдор болот го, ошондой менен келатты. Коңкойгон ийри тумшугун жашыргансып түксүйгөн түгү бар жоолукка бекем оронуп алган неме, ийрейген алсыз колуна кайдан табылганы белгисиз жаман баштыгын илип алып калаага кирип келди. Бирок, бул жолу ал бир канча саат айланып басып жүрчү мектепке жеткен жок. Себеби, анын издегени так ушул кире бериштен эле табыла калды.

Шаардын четиндеги чаканыраак үйдүн алдында бир бала китеп окуп отуруптур. Анан калса, так эле өзү ойлогондой болпойгон бала экен. Момурайып отурганы да башкача. «Мындайларды бат эле алдаса болот» деди ал ичинен кымыңдап. Анан калп эле чарчаган киши болуп, белин басып кайкалай калып сүйлөнө баштады.
– Өх-х, белим ий, белим. Бул карылык деген азап тура. Буттардын да ооруп турганын карабайсыңбы. Өөх…
Ушунтип сүйлөнгөнчө акырын бала тарапка көз кыйыгын салды. Ал дагы мастан күткөндөй аягансып карап калыптыр. Кемпир аны көрүп ого бетер экиленди.
– Алда катыгүн ай! Алда катыгүн! Ушунтип карыгыча жан кыйып кете бербей эмне! Олдо белим ай, олдо белим!…
Болпогой бала чыдабай кетти окшойт, жанына чуркап келип колунан кармады.
– Чоң эне, бир аз отуруп эс алып албайсызбы? Жүрүңүз тиги жерге, – деп өзү отурган орундукту карай тартты. Мастанга ушул эле керек эмеспи. Ичинен кымыңдай кубанганча бала айткан орундукка барып кыңкыстамыш болуп отурду.
– Балким суу же жарма ичпейт белеңиз, үйдөн куюп чыгайын, – деди элпек бала лепилдеп.
– Жок, катыгүн! Ичпейм, ичпейм, – деп чочуп кетти мастан. Оюнда бала үйгө кирсе улуу кишилерден бирөө чыга калабы деп коркту. Бала болсо анын суу дегенде мынча чочуп кеткенине түшүнбөй, таңыркап калды. Анткени менен ал кемпирден деги эле шек санаган жок. «Суу ичкенде бир жери ооруйт го бечеранын» деп койду өзүнчө тыянак чыгарып.
– Балам, сен элпек, жакшы бала турбайсыңбы. Ата-энең кайда? – деди кемпир акырын сөзгө тартып.
– Алар жумушка кеткен.
– А, жумушка кетиштиби? Үйдө ким бар, байке-эжелериң кайда?
– Алар жок. Мен үйдүн улуусумун, – деди бала саал мактангансып.
– Оо, бир үйдү бага турган баатырмын дебейсиңби? Азамат! Бөбөктөрүңчү, бөбөктөрүң кайда??
– Алар бала бакчада.
– Оп баракелде! Анда сен жалгыз турбайсыңбы ээ? Жалгыздыктан коркпойсуңбу, деги?
– Эмнеден коркот элем? – деди бала эрдемсий.
– Ким билет? Балким, мастан кемпир, желмогуз дегендер келип калаар.
Бала ишенбегенсип быш этип күлүп койду.
– Алар деген жомок да. Чыныгы жашоодо болбойт андайлар.
– А сен кайдан билесиң алардын болоор-болбосун?
Мастан чынында баланын айтканына капа боло түштү. «Мына мен турбаймбы» деп жибере жаздады аз жерден.
– Мына бул китепте алардын баары жомок деп жазылып турат, – деди бала. Мастан мындай жоопту күтпөсө керек. Аз жерден тура кала жаздады. «Катыгүн бул бала мен тууралуу окуп аткан го. Кокус мени таанып калып кишилерге кармап берип койсо кантем?» деп чочулады ал.
– Эмне жазылып турат? Кантип жазылыптыр? – деди ал араңдан зорго карманып. Ошол эле маалда акырын этек башын кымырып, качканга даярдана баштады. Ал тургай «бул шүмшүк бала жөн эле амалданып атат окшойт. Жардамчылары да болсо керек балким» деп эки жагын сактана каранды. Бирок, анын баарын кичине бала байкаган жок. Ал колундагы китебин ачып кемпирге карата сунду.
– Мына, муну окусаңыз. Бул жерде мастан кемпир тууралуу жазылган. А бул болсо анын сүрөтү.

Кемпир бала сунган китепти аярлай кармап ичин карады. Мурду ийрейе салаңдаган, тиштери оркойгон, кандайдыр бир шыпыргы минип алып асманда учуп жүргөн кемпирдин сүрөтү туруптур ачылган бетте.
– Бул кайдагы неме? Мен муну тааныбайм, – деди кемпир жанында турган баланы унутуп калгансып.
– Тааныбайм, дейсизби? Ой апаке, бул жөн эле сүрөт да. Аны кайдан таанымак элеңиз? – деп кытылдай күлдү бала.
– Ошо да. Бирок, ал мага, ой тиги мастанга такыр окшобойт.
Кемпир эми тигинин тааныбаганын билип бир аз жүрөгү тынчтангансыды. Бирок, ошол эле маалда өзүн кайдагы бир сапсыйган немеге окшоштуруп койгонуна таарына түшкөндөй болду. Ичинен кыжыры кайнап «мастан десе эле түрү суук кемпирди ойлошот. Мен деле убагымда жапжаш, супсулуу келин болгом» деп ойлонду. Баса, балдар мен силерге айтпай калган турбаймбы. Көрсө биздин мастан канчалык мастан болгону менен, ал деле өзүнчө жагымдуу болгусу келип, керек болсо өзүн бир укмуштуудай сулуу сезип жүрчү. Бирок, ошол эле маалда ал дегеле күзгүгө каранып да көргөн эмес. Ошондуктан, өзүнүн өңү так ошол сүрөттөгү кемирге окшобосо да, андан кем калышпай турганын билген жок. Тек гана сүрөтчүгөбү, же жалпы адамдаргабы, айтор кимдир бирөөгө капа болуп, таарынып калды.
– А сиз аны билесизби? – деди бала таң кала. Ага негизи кемпирдин таарынычынан да, кудум өзүнүн жомок китебиндеги мастан кемпирди тааныгандай сүйлөгөнү кызык болду.
– Кимди, мастандыбы?
– Ии, мастан кемпирди билесизби?
– Билбегенде эмне… Аз жерден «ал мына менмин» деп дагы айтып жибере жаздады. Тим эле тилинин учуна келип токтоду. Бул жерге эмнеге келип отурганын, азыр негизги максаты баланы чочутпаш керек экенин эстеди. Бала болсо ага ишенбегенсип, ого бетер такый берди.
– Билсеңиз кана айтыңызчы? Ал кандай болот?
– Ммм, албы? Ал деген… ал деген… Мастан эми кантип кепти улашты билбей мукактанды.
– Мына көрдүңүзбү билбейсиз, – деп жарылдап жиберди бала. Мастан айласы жок макулдугун билгизип кутулду.
– Макул, мен билбейт экемин. Анда сен айтчы ал кандай болот?
– Мастанбы, мастан деген, мына мен азыр окуп берем.
Бала ушунтти да китебин барактап бир нерсени издей баштады. Бир маалда тапты окшойт, жарылдап окуп кирди.
– Мына угуп туруңуз. Илгери, илгери алыскы токойдун ичинде мастан кемпир жашаптыр. Анын тооктукундай буту бар жепирейген үйү болгон экен. Ошол буту менен мастан кемпир үйүн каалаган жагына бастырып кетчү имиш. Баса, ал кемпирдин бир мышыгы жана бир шыпыргысы да болуптур. Ал шыпыргысын минип алып алыс жактарга учуп, тамак издеп келчү…
Мастан кемпир ушул жерден күлүп жиберди. Ал бала окуп баштагандан бери эле күлкүсүн баса албай отурган.
– «Тооктукундай буту бар үй» дегенин карап кой. Менин үйүмдүн канаты бар, канаты. А учуш үчүн шыпыргынын кереги жок. Сыйкырдуу суудан ичип алган соң каалаганыңды кармап учканга болот.

Мастан чынында өзүмчө эле ойлонуп атам го деген. Адамдар өзү тууралуу такыр туура эмес айтып жүрүшкөнүн угуп бир туруп күлкүсү келип, бир туруп ачуусу келип жаткан болчу. А ачуусу келгенде баары эле ушунтип сүйлөнө баштайт эмеспи. Мастан кемпир да байкабай сүйлөнүп алды. Балким, ал дагы көп нерсе айтмак болуш керек. Бирок, бала анын кебин бөлүп кетти.
– Сыйкырдуу суу менен учканга болот дейсизби, апа?
Кемпир баланы жаңы көрүп аткансып бир саам таңыркай карады. Бечара, ойго ушунча берилип кеткендиктен кайда турганын да унутуп калыптыр. Бир аздан кийин кана эсине келди да эмне дээрин билбей кайсалап калды.
– Я кокуй! Караңгүн капсалаң! Мен эмне деп дөөрүп атам. Кайдагы учкан суу балам? Карыганда адам дөөрүп калат тура, – деп ал кепти башкага бура баштады. Бала эми ага боору ооруй карады. Бир маалда ал,
– Астыңызга сыз өтүп кетти го. Мен үйдөн талпак алып чыга калайынчы, – деди да колундагы китебин кемпирдин жанына койо салып чуркап кетти. Кемпирдин жообун деле уккан жок. Мастан аны кетирбей кармап калайын деди эле, бирок тигил шуу койгон бойдон карматпай кетти. Кемпир эми эмне кылаарын билбей эки жагын элеңдей каранды. Тигине көчөнүн ылдый жагында бир киши келетат. Балким, ал мунун атасыдыр. «Кой эртерээк кетейин» деди ал. Аңгыча анын көзү тиги бала таштап кеткен китепке илинди. Көз алдында ачылып турган баракты көрүп алгач чочуп кетти. «Шумдугуң кургур!» деди ал күбүрөнүп. «Бул апакем турбайбы». Анан китепти шып ала коюп койнуна катты да, токойду карай шуу койду.

МАСТАН КЕМПИРДИН ҮЙҮ

Мастан кемпир дуңкулдап басып отуруп бир заматта үйүнө жетип барды. Эми анын үйүн силерге кантип айтып берем билбейм. Чынында балким мастан кемпир жаш кезинде жыйнактуу, таза, тыкан жашагандыр, анысын ким билсин. Бирок, азыркы абалын көрсөңөр эми бир укмуш. Картаң кемпир үйүнө киргенден кийин өзүнчө шердене калып ары-бери дүңкүлдөй басканда шыптан чаң куюлуп, жерден топурак көтөрүлдү. Көрсө апалар бекеринен үйдү такыр жыйнабаган, таза жашабай, жүдөп-какаган кыздарды мастан кемпир дешпейт тура. Же ошондой тазалыкты билбеген кыздар балким ушул мастан энесин тартып калгандыр… Ким билет, ким билет..
Кыскасы, мастандын үйү ушунчалык бытырап, чачылып жатыптыр. Тигил бурчта ичиндеги күл оозунан сапырылып төгүлүп турган чоң кара меш, анын үстүндөгү казанда кап ортосунан болуп челкилдеген сорпо турат. Сорпо ушунчалык көп болгондуктан бул кемпир аны эки жарым айда араң түгөткүдөй. Балким, ал ушунтип бир казан тамак жасап коюп, жарым жыл ичип жашай береттир.
Тфу, бетиң кургур!.. Айтпадым беле… Карагылачы тигинде турган желени. Тим эле самсаалайт. Жок, силер жанагы кээ бир жалкоо кыздардын үйүнүн үстү желе болуп кетет го. Ошондойду көрүп ушунча жийиркенип атабы деп таң калбагыла. Албетте, ал деле жакшы көрүнүш эмес дегилечи. Бирок, мен бул мастандын тиги капталда турган текчесин айтып атам. Анда кемпирдин идиш аягы, кандайдыр бир суюктуктар куюлган шишелери турган экен. Жанагы мен айткан самсаалаган желелер так ошол идиш аяктарды ушунчалык ороп калыптыр. Пай-пай –пай! Эми андан бир чыны, же бир кашык алыш үчүн жөргөмүштөр менен бир айдай согушуш керек окшойт… Ооба, ошол идиш аяктан тартып үйдүн берки капталында турган көрөн-шөрөнгө (чынын айтайын ал жерде эмнелер турганын көрө албаганым үчүн көрөн-шөрөн деп айтууга туура келди. Болбосо силерге бүт баарын санап деле бермекмин) чейин чырмалышып, оролушуп калыптыр. Үйдүн ушунча болгонуна караганда бул үйгө жөргөмүштөр биротоло өздөрүнүн падышачылыгын орнотуп алышкандай.
Бирок, кемпир аларга көңүл буруп да койгон жок. Мына кызык деген ушул. Ал көңүл бурмак тургай так ошол каршы-терши желелеп турган керебетке барды да, бир саам отуруп эс ала кетти. Андан кийин казанга барып кырында турган чоң жыгач чөөгүн менен толтура сузуп алып шыпкай ичти да, самсаалаган жеңи менен оозун аарчып кайра керебетине барды. Ансыз да кычырап араң турган керебетке шак секирип чыгып оркойгон тизелерин бооруна басып, бүрүшө отурду. Анан жанагы ала келген китебин куржунунан сууруп чыгып, барактай баштады. Ар бир бетин бирден карап, сүрөттөрүнө үңүлүп, ал тургай колу менен чукуп көргүсү келгенсип тырмалап да коюп жатты.

Албетте, кээ бир беттеги сүрөттөрдү такыр эле тааныган жок. Андайларга убакытын да короткусу келбегендей бат-бат эле өтүп кетти. А кээ бир сүрөттөргө болсо тим эле үзүлүп түшүп карап жатты. Мына, дагы бир бетин ачты. Ой, шумдуук, бул аябай жакын таанышы болсо керек. Ооба, айтпадым беле. Мастан кемпир ордунан тура калып, тээ тиги кепесинин тешигинен сызылып түшүп турган шоолага салып бир топко карады.
– Ошол. Так ошонун өзү турбайбы. Алда катыгүн энекем ай, энекем! Деги сен ушундай белең? Энелик мээримиңе тойбой калдым го чиркин… – деп кейип-кепчип жиберди бир маалда ал. Акыры, сагынычы күч алып чыдабай кеттиби ким билсин, көрүп аткан сүрөтүн өпкүлөп да жиберди.
Кыскасы, мастан кемпир жомок китепти көпкө чейин карап отурду. Бирде ыйлап, бирде күлүп отуруп көрдү баарын. А баса жанагы өлбөс Кощейдин сүрөтүн көргөндө боору эзилгиче күлдү го чиркин.
– Бу байкуш баягы Кошой го. Боорум ай, боорум! Убагында ушундай күчтүү, ушундай кыйын неме эле, эми муну минтип тыртайтып тартып койгонун карачы. Шуңшуйган башы менен көпкөк болгон көздөрүн эле окшоштуруптур. Калганы дегеле ага окшобойт. Өзү көрсө ачууланып жатып калмак. Ансыз деле ачуусу чукул неме эле.
Ушунтип жыргап отуруп эле бир маалда бышактап ыйлай баштады. Ооба, так ошол Кощейдин сүрөтүн карап отуруп бир топко ыйлады.
Кыскасы, ошентип отуруп түн да кирди. Мастан кемпир жатаарында казандагы сорподон дагы бир чөөгүн жутту да, жанагы керебетине барып бүрүшүп жатты.
«Эми кандай кылсам?» деп ойлонду ал. «Бул китепте көп нерсе бар экен. Баарыбыз тууралуу айтылыптыр. Алты баштуу ажыдаар бар экен. Ыраматылык Кощей досум бар экен. Көк дөө бар экен. Сыйкырчы Сумакардын учкан килеми бар экен. Керек болсо менин энемдин да сүрөтүн тартышыптыр. Ал кургур жапжаш кезинде кете берди. Каардуу Каргал ага Эр Төштүктүн алтын өгөөсүн алып кел деди эле. Ошону менен кайтпай калбадыбы. Эмне болду, кайда кетти, белгисиз»
Аны ойлогондо көзүнөн жашы куюлуп, дагы бир топко бышактады. Деги энесин сагынбаган, энесин ойлобогон жан болбойт тура чиркин…

МАСТАНДЫН ДИСКО-КЛУБУ

Ошону менен бир канча күн ойго батып, санааркап жүрө берди. Улам баягы китепти ачып барактап койот. Караганда эмне, же окуганды билбесе, же сүрөттөрдү сыйкырлап жибере албаса. Ооба, ал сүрөттөрдү сыйкырлап сүйлөткөндү да билчү эмес. Мындайды илгери-илгери бир сыйкырчы чал билчү. Ошол үйрөтөйүн дегенде жалкоолонуп барбай койгон. Кап ошондо үйрөнүп алганда эмне… Айла жок, китеп окуганды билген бирөөнү табыш керек. Бирок, кептин баары ушунда… Буга окшогон мастан кемпирлер, желмогуздар, жез тумшуктар, ал тургай сыйкырчылар бүт бойдон окуганды билишчү эмес. Деги, алар убагында «Бизге окуунун кереги эмне? Биз китеп окубай эле жашайбыз» деп мактанышчу. Китеп окубаган, тамга тааныбаган кандай жаман экенин кийин билишти. Адам баласы жалаң ошол окуунун арты менен эч бир сыйкырчы жетпеген ийгиликтерди жаратып, айга уча баштаганда, бул сыйкырчы-мастандар эски чириген кепелеринен чыга албай отуруп калышты. Акыры ичтери күйүп, көрө албай баратканда ар кимге барып шыбырап «Окубагыла. Окуунун эмне кереги бар силерге» деп азгырчу болуп алышты. Эми антип азгыруу, көрүнбөй барып кулагына шыбырап кетүү алардын колунан келет эмеспи. Азыркы учурда алардын колунан башка эмне келмек эле… Айтмакчы, арабызда кээ бир китеп окубаган, ал тургай дегеле китеп кармагысы келбеген балдар бар эмеспи. Балким ошол балдар так ушул сыйкырчылардын, мастан кемпирлердин шыбыраганына аябай ишенип алышса керек. Мейли эми, ишенип жүрө беришсин. А биз аларды мындай койо туруп өзүбүздүн мастандын баянын улайлы.
Ооба, мастан кемпир ошентип бир канча күн үйүндө отурду. Балким, жети баштуу желмогуз энесинин сүрөтү болбогондо ал бул китепти эчак өрттөп жоготмок. Бирок, тээ бала кезинде жетим калган күндөн бери унута албай жүргөн энесинин сүрөтүн көргөндө кадимкидей китепке арбалып калды. «Эмне деп жазылды экен? Энем тууралуу тагыраак маалыматтар бар болду бекен?» деп ойлонуп жатты ал. «Балким ал дагы эле тирүүдүр. Балким, ал дагы мени издеп жүргөндүр…» Ошентип ары ойлонуп, бери ойлонуп отуруп, акыры китепти бирөөгө окутмай болду. Бирок, кимге, качан окутушту билбей эси ооду. Акыры, мунун жообун таппай дагы бир канча күн санаага батты. «Ким окуп берет мага? Кайсы шайтанга барам?»

Аны ойлоду, муну ойлоду. Көпкө башы катты. Бир күнү ал капыстан китепти карап отуруп баягы шыпыргы минген кемпирдин сүрөтүнө көзү илинди. Дароо жини келип, ызалана түштү. «Ушуну мага окшоштурушат тура. Мен ушундаймынбы?» деп жинденди алгач. «Жанагы баланын да «мына мастан ушул» деп айтып турганын карабайсыңбы. Деги ага эмне көргөзсө ишене берет окшойт». Аңгыча, анын көз алдына ишенчээк баланын элеси тартылды. Анын өзүн аяп чуркап келгенин, алдына талпак салып берем деп үйүнө кирип кеткенин элестетти. «Ой!» деп сүйүнүп кетти бир маалда ал. «А эмнеге так ошол баланын өзүнө окутпайм? Аны эптеп уурдап келсем мага тим эле баарын окуп бербейби». Ушуну ойлогондон кийин алкубанганынан тим эле так секире бийлеп жиберди. Ой-бай ооой. Биз аны жөн эле карыган кемпир деп атыптырбыз. Бийлегенин көрсөңөр эми бир укмуш. Өзү айткандай тооктукундай буту жок, бирок канаты бар үйү тим эле өзү менен кошо секирип, ордунан бир карыштай көтөрүлүп кайра түшүп жатты. Ал эми баягы үйдү басып алды го деген жөргөмүштөр кемпирдин жин тийген немедей так секире баштаганын көргөндө, корккондорунан тарбалаңдап желелерин жыйнап, ийреңдеген буттарына ороп-ороп, түйүп алып качып жөнөштү. Кудум эле кинолордогу кеменин жиптерин орогон суучулдардай ары-бери тызылдап чуркап жүрүп бүтүндөй желесин жыйнап кетишти. Мына, эми желеден арылганда гана үйдүн ичи бир аз тазаргансып, кайсы жерде эмне турганы көрүнө баштады. Ушундан пайдаландыбы, же жөн эле кубанычынан болдубу, айтор мастан кемпир бир маалда жанагы көрөн-шөрөн турат деген жерге барды да, кандайдыр бир чоң балыктын бүтүндөй сөөгүн сууруп чыкты. Шумдугуң кургур, бул чоңдугу бир кулач келген балыктын сөөгүн эмнеге катып жүргөн десе, өнөрдүн баары ушунда жаткан тура. Кайран кемпир, балыктын сөөгүн башынан кармай калып куйругун жерге такай койду да, кылкандарын каңгырата чертип күү чыгара баштады. Анан өзү кошо созолоно ырдап, улам-улам добулбас кагып аткансып үйдүн таманын дүп-дүп эткизе тепкилеп кирди. Кокус ошол маалда силер да болгонуңарда үйдүн ичи кадимкидей диско-клубка айланып кеткенин көрөт элеңер. Ал тургай аны сыртынан көрсөңөр деле так ошондой сезимге кабылмаксыңар. Элестетсеңер, эки капталында эки канаты бар үй кулап кетчүдөй улам бир капталына ооп барып түзөлүп, улам-улам бир кулачтай көккө көтөрүлүп барып кайра түшүп турганын. А ичинде болсо кудум миңдеген кишилер жер тепкилеп бийлеп аткансып дүп-дүп деген үн тынбай дүбүрөп турат. Комуз десең комуз эмес, гитара десең гитара эмес бир укмуштай үн каңгырап угулуп, казан-аяк калдырап, ар кай жерде илинген сөөк-саактар шалдырап, эски такатайлар чыйк-чыйк этип чыйкылдап кошолонду да калды.
Ошентип кечке жуук башталган шаан-шөкөт асмандагы толгон ай мастандын үйүнүн төбөсүнө келгенге чейин уланды. Баса, ал эмнеге келди дейсиңер ал жерге? Өзүңөр билгендей айдын бетинде эки чака сууну баканга илип көтөргөн айдай сулуу кыз бар эмеспи. Так ошол кыз кемпирдин даңка-дүңкүн угуп, кызыгып караганы келген тура. Бир топко карап отурду ал. Түнкүсүн силер парданы тартпай уктап калганыңарда терезеңерден суктана карагандай көпкө карады. Айтмакчы, балдар, терезеңерди жаап уктагыла. Болбосо, айдагы кыз силердин төшөгүңөрдү тээп салып, тартайып жатканыңарды көрсө шылдыңдайт. Уят эмеспи, туурабы…

**

Эртеси мастан кемпир адатынча чүмкөнө кийинип алып бөкчөңдөй басып баягы бир таман жолго түшүп шаарды карай жөнөдү. Колуна токойдон терип алдыбы, же үйүнөн таап алдыбы, кыскасы кыпкызыл алмадан бирди кармап алган. Баса, жана үйүнөн чыгаарда аны кандайдыр бир суу менен жууп, сыйкырлап аткандай болду эле. Бул шүмшүк илгеркидей алмасын уулап алды бекен? Деги көрөлүчү азыр…
Тигине, утур-утур алды-артын каранып коюп, кадамын майда-майда таштап тыпылдап басып келетат. Куу мастан бат эле баягы баланын кошунасынын үйүнө да жете келди. Алгач, алысыраактан мойнун созуп, акмалай карады. Кудай жалгап баягы болпогой дал ошол күнкүдөй эшигинин алдында, дубалдын көлөкөсүндө китеп окуп отуруптур. «Окумуштуум менин» деп кудуңдап сүйүндү мастан. Кызык, мастан кемпир буга чейин балдарды көргөндө такыр мынчалык сүйүнчү эмес. Бирок, бүгүн минтип ажары чыга жаркылдап кубанып турганы кызык эле көрүнүш болду.
Анткени менен ал балага шыр эле жетип бара алган жок. Балким ал муну ууру тутуп, сакчыларга кармап берсе кантет? (Кемпир бул жерде сакчылар деп милицияны айтып атат. Бечера, милиция дегенди билбесе кантсин?..) Айтмакчы, сакчылар эсине келгенде аз жерден кайра кайтып кете жаздады. Бир канча убакыт ыргылжың болуп турган соң, акыры барып анткорлонуп учурашып көрмөй болду. Чынында, мастан кемпирге ишеним берген тигил балакайдын байоолугу болчу. Ооба, буга чейин далай нерсе башынан өткөн кемпир, адамдардын кыял-жоругун көзүнөн эле билгенди укмуш өздөштүргөн. Айрыкча, ак көңүл, ишенчээк жана боорукер адамдарды жазбай тааныыр эле. «Ак көңүлдөр шектенбейт, аңкоолорго сөз жетпейт» деген ырды бул бекеринен ырдап жүрчү эмес да.

Ошентип баланын тушуна келгенде баягыдай эле анткорлоно жөтөлүп, күйүккөн киши болуп кышылдап туруп калды. Кайран бала бул кемпирди унута элек экен. Үнүнөн эле тааныды. Дароо ордунан тура калып алдынан тосо чыкты.
– Жакшысызбы, чоң эне? – деди ал жадырай күлүп. Түрүндө эч кандай деле жаман көрүү байкалбайт. Ал тургай кудум сагынып калган немедей тосуп алганын карасаң.
– Жакшы, айланайын. Жакшы. Өзүң жакшысыңбы, каралдым? – деди мастан ого бетер жойпуланып,
– Жакшымын чоң эне. Эмне белиңиз ооруп турабы? Балким бир аз тыныгып алаарсыз.
– Макул балам. Тыныкса тыныгайын. Үйдө ким бар? – деди кемпир адатынча саксынып.
– Эч ким жок. Атамдар жумушта. Бөбөгүм болсо бала бакчадан келе элек. Жароокер бала кемпирге шайдоот жооп бергенче колунан жетелеп келип өзү отурган орундукка отургузду. Андан кийин күнөөлүүдөй башын шылкыйтып – өткөндө талпак алып келем деп үйгө кирсем мешке койгон сүтүм кайнап, төгүлүп атыптыр. Аны алып, мештин үстүн тазалап койом деп атып кармалып калдым. Анан кайра чыксам сиз да кетип калыптырсыз. Таарынып кеттиңиз го деп жаман болдум.
Кемпирге бул сөз жага бербей калды тим эле. «Ап бали! Ушундай экениңди билгем да, билгем» деп кымыңдады ичинен. Бирок, анысын сыртынан билгизбей өзүнчө каадалана сүйлөндү.
– Аа балам. Ойноок бала ойноп кетти го деп баса бербедимби. Мейли, эч нерсе эмес.
Ошентип экөө бир саам кобурашып отуруп калышты. Элпек бала кой-айга келбей дагы тызылдап чуркап кирип бир чөйчөк толо жарма көтөрүп чыкты. Дайыма эски, муздак тамак ичкен кемпирге анын даамы аябай жакты. Тим эле ырахаттанып, тамшанып отуруп ичти.
– Э балам, – деди бир маалда. – Өткөндөгү китебиң эмне болду?
– Аа албы? – дагы шылкыя сүйлөдү бала. – Ошол күнү сиз кетип калгандан кийин, нары-бери карап жүрүп аны унутуп калыпмын. Бир маалда эстеп алып койоун деп таппай калдым. Кыязы, кимдир бирөө уурдап кеткен окшойт.
– Кап! – деп анткорлоно шыпшынды кемпир. Эми ичинен жымыңдап атканын баарыңар эле билип турсаңар керек. – Мейли эми китеп табылаар. Баса, карачы мен сага эмне алып келдим. Кечээ небереме деп сатып алдым эле. Азыр карасам баштыгымдын түбүндө жүрүптүр. Сага буюрган тура. Ме гой, балам!
Бала кемпир сунган алманы алып, рахмат айтты. Бирок, мастан ойлогондой дароо кемире тиштеп, жеп жиберген жок. Колуна кармаган бойдон үйгө кирди да, бир сыйра жууп, бир табак, бир бычак көтөрүп кайра келди. Анан алманы аарчып, майдалап, бөлө баштады.
– Э балам, аарчыбай жеш керек эле. Э балам, – деп алаңдап жиберди кемпир. Бирок, андан ары айтаар кебин таппай калды. Бала болсо «азыр апа, азыр» деп коюп тез эле алманы аарчый салды да, кабыгын нары жакта жүргөн тоокторду карай ыргытып жиберип, өзү тазаланган алмадан бир кесип кемпирге сунду.
– Чоң эне, атам мени кандай тамак болсо да улууларга биринчи ооз тийгизип жүр деген. А сиздей чоң энелерге болсо алманын кабыгын аарчып бербесе, чайнай албай каласыңар. Айылдагы таянем дагы дайыма аарчып жейт, – деди ал.

Мастан эмне деп айтаарын билбей эрдин тиштенип отуруп калды. Себеби, ал эптеп баланы уктатып туруп көтөрүп кетейин деп алманын сыртына өзүнүн уу-дарысынан шыбап койгон эле. Мына эми анысы да текке кетти. Айтмакчы, тигине алманын кабыгын бир-эки чокуган тооктор, чекеден тырайып кулап, уйкуга кете башташыптыр.
Кемпир эми кантип амалданышты билбей отуруп калды. Бала болсо эч нерседен бейкапар наркы-беркини кожурап отурат. «Эми кандай кылам?» деп аргасы куруй баштады мастандын. «Күнүгө эле бала жалгыз кала бербеши да мүмкүн. Балким кошуна-колоң шекшип калса эмне болот?» Ошентип мастандын такыр эле шаштысы кетти. Акыры ал баланы алып кетиш үчүн өтө опурталдуу ыкмасын колдонмой болду. Чынында, бул ыкмасын канчалаган жылдан бери бир да кишиге жасай элек болчу. Себеби, аны колдонгондон кийин, бул жерге экинчи кайтып келүүгө мүмкүндүк болмок эмес. Эмесе, көп эле табышмактата бербей, башынан айтып берейин.
Жогоруда айтылгандай адамзат өнүгүп, илим-билимдүү болуп калгандан кийин буларга жашоо аябай кыйындады. Ал тургай, элдин ушунча акылдуу, ынтымактуу болуп кеткенинен улам, далай сыйкырчылар, желмогуздар, дөөлөр, ажыдаарлар жок болду. Ошондон улам жомок каармандары мындан нары токойдон чыкпай гана жашамай болду. Ал эми булардын башчысы Каардуу Каргалдын кичүү кызы Жезтумшук сулуу токойго башчы болгондон бери баардык жомок каармандарын, дөөлөрдү, сыйкырчыларды жана жин-перилерди адамдарга такыр жолобогула жана сыйкыр колдонбогула деген буйрук чыгарды. Чынында, анын да айтканынын жөнү бар болчу. Себеби, кимдир бирөө эле сыйкырчылык кылып жиберсе, же кайсы бир жомоктун каарманы өзүнүн чынында бар экенин билгизип, адамдар менен байланыш куруп ийсе, анда ал дүйнө жүзүнө дүң болмок дагы, адамдар баардык жомок каармандарын издей баштамак. Ал эми жеринен адамдарды жаман көргөн жомок элине бул такыр жакпаган көрүнүш болчу. Мына, Жез тумшук сулуу ушундан улам аябай катуу буйрук берип, сыйкыр колдонууга тыюу салган. Бирок, бүгүн минтип биздин Мастан кемпир, тээ бала кезинен бери издеп жүргөн энесин издөө максатында ошол мыйзамды бузганы турат…

Эч нерсе менен иши жок болпогой бала берилип алып кемпирге бир нерселерди айтып, алмасын улам кесип жеп отурганда мастан оозун бат-баттан кыбыратып, күбүрөнүп-шыбыранып кайдагы бир сыйкырын окуй баштады. Ал улам барган сайын үнүн катуураак чыгарып, бир сөзүн кайталай берди. Көзү болсо чанагынан чыгып кетчүдөй акшырайып балага кадалып кадыптыр. Ийрейген тумшугу мурдагыдан да ийрейип, кудум бүркүттүн тумшугундай шитейип баратты. Жанатан тыптынч турган айланада акырындап шамал, башталып, кайдан-жайдан чогулган булуттар асманды түнөрүп каптай баштады. Тигиндейрээкте турган күчүктүн уясынан башталган куюн ызгыттай чимирилип келип кемпирдин башындагы жоолугун учуруп кетти эле, анын куудай чачы туш тарапка саксайып чыга келди. Бала айланады болуп жаткандарды ошондо гана байкады. Бирок, баары кеч болуп калган эле. Терезелер шамалга туруштук бере албай шарактап сынып, дарбазалар карсылдап ачылып-жабылды. Түнөргөн булуттан чагылган чартылдап, асман даңка-дүңк добуштарга толду. Көз алдындагы коркунучка, айрыкча кемпирдин чакчайган көзүнө арбалып калган бала колундагы бычагы түшүп, былк эте албай отурду. Мастан кемпирдин жанагы шыбыраганы уламдан-улам күч алып отуруп аягында кадимкидей жарылдаган кыйкырыкка айланды.
– Брахман, крахман дуба дуб,
Шамал айдап, жамгыр жууп,
Ыпыр-сыпыр чаңга айлан,
Чимирилте куюн кууп!
Бул үн бара-бара шамалга айланып, уулдап-дуулдап баратты. Ал үн керек болсо ошол аймактагы бүткүл адамдарга угулду. Электр жарыгы чартылдап өчүп, бак-дарактар жыгылды. Авто унаалардын түрдүү-түстүү чырылдаган үндөрү туштуштан жаңырды. А шамал болсо барган сайын күч алып улуп кирди. Аңгыча эки там нарыраактан капкара куюн көтөрүлүп чыкты да, так эле мастан менен бала турган жакты көздөй жылып келе баштады. Кемпир болсо жанагысын ого бетер күчөп кыйкыра берди.
– Брахман, крахман дуба дуб,
Шамал айдап, жамгыр жууп,
Ыпыр-сыпыр чаңга айлан,
Чимирилте куюн кууп!

Акыры куюн жылып отуруп буларга жетти да, экөөнү ортосуна алып бир сыйра ороп кеткендей болду. Ошону менен баары токтолду. Тим эле эч нерсе болбогонсуп шамал тып басылып, айлана жымжырттыкка бөлөндү. Жанагы куюн болсо дароо токтоп, чымылдатып учуруп жүргөн чаң тозоңун шашпай гана жерге уюлгутуп таштап койду. Бир гана өзгөрүү, эне-баладай кыналышып отурган кемпир менен бала бир заматта кайда кеткени белгисиз көздөн кайым болушту.
Тегерек четтеги колу-коңшу үйлөрүнөн чуркап чыгып, бири-бирин карап эле туруп калышты. Мындай жорукту алар үч уктаса түшүндө көрбөсө керек. Кудум болуп жаткандын баарын жалгыз өзү гана көргөнсүп бири-бирине чуркап келип, биринен сала бири шашмалап айта башташты. Ал тургай араларында таптакыр болбогон нерсени болду кылып кошо баштагандар да болду.
– Жанагы учуучу табак деген немени өз көзүм менен көрдүм, – деди андайлардын бирөөсү. – так эле менин үйүмдүн үстүндө беш мүнөттөй калкып турду. Кадимкидей көрдүм, Кудай урсун!
А экинчиси болсо андан ашып түшүп апыртты.
– Эй кайдагы табакты айтасың? Жанагы телевизордон күнүгө айтып аткан үчүнчү күчтөр деген келди. Мен өз көзүм менен көрдүм го. Кадимкидей эле каптап келишти алар.

Бирок алардын бирөө да бала менен кемпир тууралуу ойлогон жок. Качан гана баланын кошунасы, таң эртеден бери үйүнүн чатырын оңдоп жүргөн Керимбай чыгып жин тийген немедей кыйкыра баштаганда баары аны карап элейип калышты. Көрсө Керимбай бечера тамдын үстүндө иштеп атып шамалдын башталганын байкабай калыптыр. Качан ал күч алып отуруп учуруп кете турган болгондо, алдындагы чатырдын устунун бекем кучактаган бойдон жабышып отуруп араң тирүү калган экен. Бирок, ошол убакта ал тигинде алайып отурган бала менен барган сайын чачы саксайып, барган сайын коркунучтуу болуп бараткан кемпирден көзүн албай, баарын көрүптүр. Ал турагй аларды кантип куюн каптап кеткенин, жана куюн тарап кеткенде экөө тең көздөн кайым болгонун да көрүптүр.
– Шумдугуң кургур, мен ал кемпирди жана өйдө жактан келетканда эле көргөм, – деп жарылдап жатты Керимбай. – Жанагы жомоктогу мастан кемпирдин эле өзү болчу. Бирок, ким ойлоптур ушул заманда мастан болот деп? Ким ойлоптур? -деп башын кашыды ал. Бирок, кишилер ага деле ишене беришкен жок. Ишенмек тургай аны жинди болуп калдыбы деп коркуп, шектене карай башташты. А аялы болсо, акырын колунан тартып, алдап-соолап үйүнө жетелеп кетти. Нары баратканда чөнтөгүнөн телефонун сууруп чыгып доктур да чакырды окшойт. Же молдо чакыртып дуба окутмай болдубу, айтор бирөөлөрдү жардамга чакырды.
Кокус ошол күнү чын эле баягы бала жок болуп кетпегенде, Керимбайды түз эле жиндиканага алып баршымак болуш керек. Алгач ага такыр ишенбей, шектене карап аткандар, качан гана баланын такыр табылбай, жоголуп кеткенин билгенде гана анын сөзүнө баа берип, сурака ала башташты. Бирок, ал бечера мастан кемпир сыйкырлап алып кеткенин кайдан билсин. «Куюндан кийин жок болду» деди да калды. Башка эч нерсе айта алган жок.
Мастандын келишими

Бир заматта алай-дүлөй ызы-чуу болуп кеткендиктен бала эмне болуп кеткенин түшүнбөй калды. Ал тургай ал коркконунан мастан кемпирди бекем кучактап алыптыр. Ушунун баарын так ошол кемпир кылып атканын кайдан билсин бечара? Көзүн тырыштыра жумуп, башын кемпирдин койнуна катып эле отуруп берди. Мастан болсо кылчусун кылып, сыйкырын салган соң, жанагы жерден куюнга аралаш көздөн кайым болуп, кайра көз ачып жумгуча үйүнөн пайда болду. Боорунда тигил бала дагы эле жабышып жүрөт. Болгондо да жанагы жерде экөө кандай отурган болсо, кемпирдин сапырылган кепесинде да так ошондой отуруп калышты.
– Тур нары! – деп кекээрлене сүйлөдү кемпир эми. Анын жана шаарда жүргөндөгү анча-мынча мээрими дароо жок боло түшүптүр. Дагы эле титиреп турган бала аны уккан жокпу, же түшүнгөн жокпу кыскасы болбой эле кучактап отура берди. Ошондо чыдамы кете түшкөн кемпир анын мойнуна ороло кучактаган колун чыгарып нары түртүп жиберди.
– Кечке жабышып аласың да какмар! Муунтуп өлтүрөсүңбү эмне?»- деп сүйлөнгөнчө бүкчүңдөп туруп кетти. Бечара бала ошондо гана көзүн ачып айланасын алаңдап карап калды. Бирок, ал дагы эле тигил мастандан үмүтү үзүлө элек экен.
– Чоң эне биз кайдабыз? Бул эмне болгон кепе? – деп тура калып кемпирден сурады.
– Чокуңа чоң энеминби сага? «Чйонн энйээ», «чйон энйээ» деп кууратты.
Мастан нары басып баратып оозун кемшиңдетип баланы шылдыңдай сүлйөдү да, казанындагы сорпосунан бир чоң сузуп ууртады. Анан салбыраган жеңи менен оозун аарчып туруп кайра бери бурулду. Ошондогу анын ырайымсыз жүзүн көрүп баланын жүрөгү оозуна кептеле түштү. Жана үйүнүн алдында турганда анын алайган көзүн, коңкойгон мурдун арсайган тиштерин көрбөптүр.
– Билип кой баатыр, бул жер сага кепе эмес! Сенин чоң энең болсо менин карааныма да тең келбейт.

Бала акырын эки жагын карап, качуунун айласын издей баштады. Бул түрү суук немеден эч жакшылык келбесин түшүндү окшойт. «Тигине эшик» деди ал. Кемпир нары бурулаары менен шып этип тура калып ошол эшикти карай шуу койду. Кудай жалгап кал! Кепенин оозу ачык туруптур. Шарак эттире ачып бир аттап секирип чыкты. Бирок, бул үй кандайдыр калгып турабы, же бир нерсеге кондуруп койгонбу, айтор жерден жарым кулачтай көтөрүлүп турат экен. Аз жерден кулап түшө жаздап барып секирип кетти. Баса, бала шарак ача бергенде кепе жерден ого бетер көтөрүлө түшкөндөй болду. Бирок, шашкалактаган неме ага көңүл бурган да жок. Кепеден ыргып чыгаары менен алдындагы жалгыз аяк жол менен энтигип чуркап жөнөдү. Улам бир бакты айланып өтүп чуркап баратты. Артын да, алдын да караган жок. Туш келди гана кете берди. Чуркап баратты, чуркап баратты. Аңгыча алдынан бир үй чыкты. Бирок, негедир шектүү көрүнөт. Эки жагында эки канаты бар, чатыры чуштуя жабылган, терезеси жок капкара үй экен. Анан калса бала чуркап бараткан жол дагы так ошол кепеге барып түгөнүп калыптыр. Бала эмне кылаарын билбей, элейип туруп калды.

Аңгыча анын эшиги кычырап барып кыңая ачылды да, оозунан жанагы кемпир көрүндү. Бала эми жүрөгү түшүп шарт артын карай бурулуп чуркады. Дагы бактарды айланып, карагайларды тегеренип далай чуркады. Мына, дагы бир дүпүйгөн теректен бурула берди да, көзү алая барып кайра токтоду. Алдыда баягы эле үй, баягы эле көрүнүш. Бул жолу кемпир анын келээрин эчак билгенсип эшигин аңырайта ачып коюп бөйрөгүн таянып, талтайып туруптур. Бала эми капталды көздөй чуркады. Эми жолу жок эле бадал-садалды аралап чуркады. Бирок бул жолку кездешүү жанагыдан да тез болду. Бир бадалдан чалынып-чулунуп чыга бергенде баягы үй менен баягы кемпир алдынан дагы тосуп чыкты. Мастан жанагы эле турушунда бөйрөгүн таянып туруптур. Жүзүндө болсо билинээр билинбес шылдыңдагандай жылмаюу турат. Бала кайра артка чуркады. Эми түз чуркабай ойкуп-кайкып чуркады. Бирок, дагы болбоду. Кемпир аны кепесинин оозунда кебелбей отуруп тосуп алды.
Кыскасы бала жүз жолу качты окшойт. Бирок баары бир айланып отуруп кайра эле кепеге келе берди. Мастан кемпир аны кубалап, же коркутуп да убара болгон жок. Ал унчукпай гана мисирейип отура берди.
Аягында бул чымылдап чуркай берген баладан тажады окшойт, бир секирип баланын жанына келди да желкеден апчый кармап сүйрөп жөнөдү. Баланын чырылдап-чыркыраганын да караган жок. Үйүнүн төркү жагында караңгы бөлмө бар экен. Ошонун эшигин ачып туруп ичине ыргытып салып, кайра жаап бекитип койду.
Ошондон баштап аны санаа басты. Түнү менен уктаган жок. «Адамдар мурдагыдай эмес. Токойду түрө кыдырып издешсе мени бат эле табышат. Асманга да уча албайсың. Ал жакта да адамдар чимириктей чимирилген канаты бар үйү менен учуп жүрүшөт. Деги эч кайда кача албайсың. Кайда барсаң адамдар, кайда барсаң адамдар» деп нааразылана сүйлөнүп жатты. Бир маалда «энекээ» деп боздоп ыйлады ал. «Энекээ, мени алып кетчи-и» деп буркурап ыйлады.
Ушул убакта наркы бөлмөдөгү бала да ыйлап отурду. Бирок, ал берки кемпирче нары-бери дүңкүлдөп баспай, бир бурчта гана тыгылып отурду. Керек болсо ыйлаганда да үнүн чыгарбай ыйлады. Көзгө сайса көрүнгүс караңгы бөлмөдө бүрүшүп отуруп, акыры уктап да кетти.
Ошону менен бечара канча уктаганы белгисиз, бир маалда көзүн ачса оозгу бөлмөдөн кобур-собур үн чыгып атыптыр. Үйдүн ар кайсы жеринен да күн нуру түшүп, бөлмөнүн ичи жарык боло түшкөн экен. Бул жерде эркелеп бышактай турган энеси, же атасы жок экенин кечөө эле сезген неме үн чыгарбай акырын жылып келип тактай эшиктен сырттагы сүйлөшүп жаткандарды тыңшай баштады.
– Кайдагы жоголгон энеңди эстеп сен дагы кызык экенсиң, – деп кимдир бирөө колдурап сүйлөп жатты.
– Кайдагы эмес. Мен даана тааныдым. Мына ишенбесең карап көр. Мына!

Бала тактайлардын арасынан тешик таап шыкаалады. Ой-бай оой! Кадимки эле бою бир карыш, сакалы миң карыш эргежээл абышка экен. Мастан кемпир ага кечөөкү китебин ачып ичинен бир сүрөттү көргөзүп жатыптыр.
– Мына, бул менин энем. Негизи аны аябай башкача кылып тартып коюшуптур. Бирок, ошентсе да бул даана энем экенине ишенем. Себеби, ал мен бала кезде Каардуу Каргалдын тапшырмасы менен Эр Төштүктүн өгөөсүн алып келгени кеткен. Ошол бойдон келген жок. Мына сүрөттөгү өгөө, мына энемдин жети баштуу желмогузга айланганы. Мына бул болсо Эр төштүк менен анын акылдуу аты Чалкуйрук.
– Макул, макул дечи. Бирок, ошол өгөө Каргалдын колуна тийгенде, анда бүткүл дүйнөнү караңгылык каптамак. Ал канкор сыйкырдуу өгөөнүн жардамы менен жер бетинде өзүнүн түбөлүк бийлигин орнотоюн деген. Эр Төштүккө бул жагынан алганда миң мертебе ыраазычылык билдириш керек.
– Бирок, ал баары бир менин энемди кайдадыр бир жакка жоготуп салбадыбы. Ким билет эмне кылганын? Же өлүгүн таппадым, же тирүүсүн таппадым…
– Балким ал…
– Эмне балким? Эмне?
– Эми балким энеңди ал…
– Жок, жок Мытыкый. Ал менин энемди өлтүрө албайт. Себеби, анын жети жаны бар болчу. Энем кетээрде алты жанын өзү алып, жетинчи жанын Каргал алып калган. Кийин Өлбөс Кошой Каргалды биротоло жеңгенде, энемдин жанын мага берди. Ошол бойдон ал жаны менде турат.
Эргежээл бир саам ойлонуп калды.
– Деги, ушу силерди түшүнбөй койдум. Жети жан, алты жан дейсиң. Бир жаны менде деп койосуң кайра. Эми ал жаны сенде болсо эмне болуптур. Энеңдин сөөгү сөпөт болгондур эмгиче.
– Сөпөт болмоктон балакет болсо да табышым керек.
– Ээх! Бирок, сен бул токойдун тынчтыгын буздуң. Жалпы кеңешмеде тыюу салынган сыйкырды колдонбошуң керек эле. Эми азыр баары сага келишет дагы, сени жоопко тартышат.
– Мытыкый, өзүң айтчы. Сенин бала кезиңен бери көрбөй жүргөн энең табылганы турса, кандай кылат элең? Жезтумшук Сулуу келип башымды жулам десе да бул иштен кайра тартпайм.
– Акырын, акырын. Сулуу угуп калбасын. Тигине, тигинде Ак Куу айымын минип баатыр Бака да келип калды. Эми сабыр кыл. Эптеп бир айласын табалы.
Чын эле босогого мойнун койкоңдотуп бир ак куу учуп келип конду. Анын жонуна кадимки эле бака минип алыптыр.
– Оо, Мастан сени канчадан бери көрө элекмин. Мурдуң мурдагыдан да чуштуят, бир аз картая түшкөнсүң бейм, края-кря-кря, – деп чалкалай калып каткырып алды бака. Ак куу айымы да ага кошулгансып мойнун созуп аңылдады.
– Шумдук эми. Сендей сулуу мырзалар карабай койгон соң бат эле карып кеттик, баатыр Бака, – деп жооп кайтарды мастан. Бул жоопту угуп канжасын соруп отурган Мытыкый эргежээл аз жерден какап кете жаздады. Бака болсо күтүлбөгөн жоопко сөз таппай калган немедей экөөнү мостойо карап алып нары карап отуруп калды. Кыязы, өзүн укмуш сулуу сезгени менен тигилердин минтип какшыктай сүйлөгөнүнө арданып кетет окшойт. Ал жакшы эле ойлонуп алып жооп берейин деп атты эле, аңгыча тоңойдун ичи чаң тополоң түшүп, кандайдыр ачуу чарылдаган үн каптап келип басылды.
– Акырынбайбы! Бул кандай немелер! Качан болбосун чуулдатат да турат! Чуулдай турган замандын өткөнү качан. Сыртта жыйырма биринчи кылым! – деп ачуулана кыйкырды эргежээл Мытыкый.
– Мына ушундай карыганын билбеген чурулдактардын айынан тынчтыгыбыз бузулуп чогулуп отурабыз, – деди бака. Ал бул сөзү менен Мастан кемпирди да чымчып өттү. Себеби, так ушул мастандын тыюу салынган сыйкырды колдонуп жибергенинен улам ушул жерге чогулуп отурушпайбы.

Булар ушунтип кобуранып атканда сырткы эшик ачылып, жатыр-жултурга бөлөнгөн кыз кирип келди. Бирок, анын киргенинен да чыкканы бат болду.
– Өф-иий. Мынча сасыган жерге эмне тыгылып алгансыңар? Жок, жок, мен сыртта эле болом.
Ал ушинтти да жаңы эле артынан кирип келаткан кызды нары түртө салып тышка чыгып кетти.
– Иий, ушунуку өттү да чиркин! Бу жин-перилер качан эле жыттуу жерде жашашчу эле. Сулуусунат да турат. Атасы Арбагайга ант берип койгом да болбосо бул эркени кырк кызы менен эчак тартипке салмакмын, -деп ызалана кетти Мастан кемпир.
– Жөн кой Мастаке. Бул али жаш кыз да. Кечээ 13-кылымда эле төрөлбөдүбү. Дагы көп бар ага акыл-эс киргиче. Менин таң калганым башка. Бу жиндердин султаны Арбагай көз жумгандан бери, аялы Сумрат да көрүнбөй калды го, – деп кепке кошулду бака майрык.
– А сен аны билбейсиңби? Ал күйөөсү өлгөндөн кийин антты бузган кара жиндерге кошулуп кеткен. Жанагы көзү ачык, бүбү-бакшы дегендер менен табакташ болуп калган дешет.
– Ошондой бекен? Кап! Анда ак жиндер аны кармаса сазайын берет дебейсиңби.
– Албетте. Арбагай падыша жакшы жин болчу. Элин да түз жолдо кармачу, өзү да түз жүрчү. Бирок, катыны минтип бузулуп кетет деп ким ойлоптур. Эми ал кармалса сөзсүз Арбагайдын мыйзамы боюнча жазаланат.
– Ээхх. Жаман болуш бир паста деген ушул тура. Баса, тиги кызы деле ошол энесин тартабы дейм.
– Ким билет. Бу какмардын да жүрүшү бузук. Ким билет деги?
Мастан бир саам өзүнүн маселесин унуткансып шыпшынып отуруп калды. Сыртта болсо кыздардын шыңкылдап күлгөнү барган сайын күчөй баштады.
– Бул шарактаган жин перилер эми Жез тумшук Сулуу келмейин тыйылбайт. Адамдар угуп койот деп да ойлонбойт тура булар, – деп кыжынды Мастан.
– Чыда, чыда. Мына келээрине да аз калды.

Бала ушунун баарын эшиктин тешигинен шыкаалап карап отурду. Шарактаган жиндер келгенден кийин дагы канчалаган шумдуктар болду. Кемпирдин каалгасына бети араң баткан дөөнүн кичине баласы келди. Майрык баатырдын ак куусуна көзүн артып сукулдаган кыпкызыл түлкү келди. Оңду-солду кажынып сүйлөп ыркыраган карышкыр келди. Күшүлдөй басып ынтыгып аюу келди. Эскилиги жетип, жыртылайын деп калган өтүк кийип мышык келди. Бала аны көрүп аз жерден кыйкырып жардам сурап жибере жаздады. Себеби ал «өтүкчөн мышык» тууралуу көп эле мультфильм көргөн. Алардын баарында бул мышык тим эле ашынган баатыр, ченде жок айкөл эмеспи. Ошого тим эле жакын тууганын көргөндөй сүйүнүп кетти. Бирок, анын жанында ыркырап турган карышкырдан коркуп үн чыгара алган жок. Ошо унчукпаганы деле жакшы болуптур. Себеби, бул жакшы деп ойлогон өтүкчөн мышык өтө ачуулуу неме экен. Айрыкча аны «өтүкчөн мышык» десе ого бетер ачууланат тура. Бала муну куу түлкүнүн кебинен байкады.
– Охоо Өтүкчөн мышык кел, төргө өт, – деп шылдыңга алды эле тигил,
– Мен өтүкчөн мышык эмесмин. Мен деген кыргыз эл жомогундагы таргыл баатырымын (мунун атын табыш керек)! – деп айкырыкты салып, түлкүнү кууп калса болобу. Шумдугуң кур, ошондо анын баатырдыгы чындап белгилүү болду. Жанатан үйдө кыйын болуп аткан карышкыр, түлкү, аюу дегендин баары дыркырап качып берди го чиркин. Дагы жакшы, биздин мастан кемпир ажыратып калды. Болбосо бүт баарын кууп жоготмок окшойт. Мастан кемпир аны эптеп алдап-соолап отуруп жоошутуп, анан качанкы териден жасалган талпагын берип жылуу отургузганда гана калгандары тынчыды.

Мына так ушуну гана күтүп тургансып айлана бир саам тымтырс боло калды да, кепенин эшиги кулактын кужурун ала кычырай ачылып келип ичкери эки бүктөлгөн кемпир кимгедир нааразы болгондой өзүнчө кобуранып-собуранып кирип келди. Ал этек жеңи шалбыраган кара чапан кийип, бир колу менен бир дагы түз жери жок ийреңдеген купкуу таяк кармап алыптыр. Бир колу менен болсо жеңин кымыра кармап келип бетин жаап алган экен. Ал киргенде баары тең нестейе тартып, тымтырс болуп отуруп калышты. Ал тургай караңгы бөлмөдө жашынып отурган баланын да үрөйү учуп кетти. Анын көз алдына баягы китептерден окуган жез тумшук тууралуу коркунучтуу жомок дароо элестеди. Мергенчи очок боюнда от жагып отурса так эле ушундай бир колу менен жеңин кымтыган кемпир келип от жээгинен орун алат эмеспи. Ошондо мергенчи ага атып алган кийигинен бир кесим эт ыргытса тигил этти шып этип илип алып караңгы түнгө сиңип кетет деп айтылат. Жүзүн жапкан колу бир саам ачыла түшкөндөн анын жезтумшук экенин байкаган мергенчи, түнү менен аңдып жатып жезтумшукту өлтүрүптүр деп жазылган болчу ал китепте. Бирок, бул ошол жомоктогу жез тумшук болсо, анда жомокто туура эмес жазылган окшойт…
Бала ушуну ойлоп турганда жанагы кирген кемпир алда немеден шектенгендей эки жагын каранды да ызырына сүйлөдү.
– Бул жерде адамдын жыты жыттанат го я?!

Бөлмөдө отурган бою бир карыш, сакалы миң карыш эргежээл Мыртыкыйдан баштап, күркүрөгөн аюуга чейин коркконунан бүжүрөп кетенчиктей түштү. Ал тургай жанатан тополоң салып аткан Таргыл баатыр да көзүн жалдыратып бүрүшүп жатып берди. Ал эми Мастан кемпир болсо эмне дээрин билбей, кыйпылыктап калды. Баса, ал бирдеме деп сүйлөп да жибере жаздады окшойт. Балким, «мен бир баланы уурдап келип катып койдум эле» деп айтып да жибермек беле, ким билсин. Бирок, так ушул убакта наркы караңгы бурч жактан казан-аяк шарактап кулап, шагырап жайнап жатып калды. Ансыз да коркуп турган жомок каармандары чочуганынан бир сыйра дүрбөлөң түшүп, жашынаарга жер таппай калды. Бечара ак куу майрык түгөйүн унутуп далбактай учту эле, Бака баатыр кайда качаарын билбей, көзүн тостойтуп чалкасынан кулап түштү. А жанагы суйкайып сулуусунуп турган перинин кызы болсо бурчта үрпөйүп турган аюнун мойнуна бекем жабышып отуруп калды. Аюу бечара болсо көзүн бекем жумуп, лапыйган алаканы менен башын басып жатып калыптыр. Ачык турган эшиктен баягы дөөнүн кичүү баласы карап турду эле, ал өңгүрөп ыйлаган бойдон дүңкүлдөй чуркап качып кетти. Кыскасы, Жез тумшуктан башкасы бүт бойдон туш тарапка качабыз деп атып аз жерден мастан кемпирдин эски кепесин кулатып койо жаздашты. Эми ого бетер ачуусу келген Жез тумшук жанагы шарактаган жакты карап айкырып койо берди.
– Өлүп бараткансып казан-аякты аралап жүргөн кандай неме?!
Кепедегилердин баары турган орундарынан карыш жылбай, титиреп туруп беришти. Баары тең коркконунан көздөрүн жумуп алыптыр. Ал тургай кай бири сийип да жиберди окшойт. Тигине, кайран көк жал кашабанын алдынан сапсары суу бери карай шорголоп агып чыкты. Ушул ушунча коркуп аткан соң башкалар кантти дейсиңер? Айтпадым беле. Перинин кызы купкуу болуп эсинен танып кулап калды. Майрык бака болсо жанагы чалкасынан кеткен бойдон тура элек. Ал тургай сунулган буттарын да унутуп калган окшойт. Же өлүп калганбы? Айтор, кыймылсыз жатканы жаткан.
– Ким дейм казан аякты калдыраткан? – деп ого бетер чаңырды Жезтумшук.
Ушул кыйкырыктан кийин бир саам тымтырстык болду да кимдир бирөө ошол караңгы бурч тараптан улуп-уңшуп ыйлап жиберди.
– Жаагың сынгыр куу түлкү сенсиңби? Бери кел бул жерге! – деди жез тумшук.
Бечара түлкү ого бетер шолоктоп ыйлап, түпкүчтөй ийилип куушурулган бойдон кемпирдин алдына келди. Жез тумшук тигил жакындаары менен шап эткизе желкеден кармап жогору көтөрдү да,
– Өөөф ииий, сасыган өлүгүңдү көрөйүн. Тим эле киши болуп кеткени калгансың го. Баягы эле кекиртегиңдин айынан элдин короосуна чейин кирип жүргөн экенсиң да э. Ошо, ким эле адам жыттанып атат десе. Бар жогол! Экинчи көзүмө көрүнбө! – деп туруп калчылдап турган түлкүнү ачык турган эшиктен сыртты карай ыргытып жиберди. Бечара аман калганына сүйүндү окшойт, ошондон нары жылт эткен бойдон жок болду.
– Сасыган акмактар. Мен силерди адамга жолобогула деп канча айтам! – деп баарын зекиди жез тумшук. – Менин адамдарга бүтпөгөн кегим бар экенин унутуп калдыңарбы же? Апамды да, агамды да аң уулап жүргөн адамдар өлтүргөнүн билбейсиңерби?
Баары тең унчукпай угуп тура беришти. Жез тумшук аларды чай кайнамдай урушуп, жер жеберине жеткире тилдеди. Качан гана өзү чарчаганда бери жакта турган мастан кемпирдин сокусун оодара салып үстүнө отурду.
– Ии, мастан, сага эмне жетпей калды бул жалганда? Же өзүңдү мага тең санап, баш ийгиң келбей калдыбы? – деди ал бир аз ачуусу тарагансып. Бирок, анын какшыктай сүйлөгөнүндө дагы эле чоң коркунуч бар болчу.
– Жок, жок кокуй. Кайдагы тең санаган. Мен.. мен неме… мастан кемпир сүйлөөргө сөзүн таппай кайсалап калды.
– Эмне мен? Эмне мен?! Сен экениңди билип атам? Мен силерге сыйкырыңарды колдонбогула. Токойдон чыкпай, адамга жолобой тынч жашагыла деп айтпадым беле?! Же адамзат күч алып турганын, илгеркидей сыйкыр менен, алдамчылык менен аларды жеңүүгө болбой калганын унутуп койдуңбу? Азыр сенин айыңан канчабыз запкы жешибиз мүмкүн, ушуну эстедиңби? – деп күчөнө кыйкырды жез тумшук. Баса, ушул учурда Жез тумшук бетин ачып, так эле баланын маңдайында отургандыктан анын бети даана көрүндү. Шумугуң кур. Чын эле бети башы сапсары жездей жалтырап, көздөрү аткыйып, тиштери арсайып турат экен. Колундагы тырмактары дагы шамшар бычактай упузун болуп, сапсары мизи көз уялта чагылышат.
– Унуткан жокмун. Унутпай калайын. Бирок мен… мен деген… – деп ого бетер айтаар кебин таба албай кекечтенди кемпир.
– Эмне мен? Эмне? Айтчы батыраак?
– Мен энемди табайын деп. Энемди көрүп…
– О энеңди урайын сенин! Адамдын арасында кайдагы энең я?! Билип койгун! Бүгүнтөн баштап сен үчүн бул токойдо орун жок. Мен сыйкыр колдонбогула деп айттым беле? Айткам. Болгондо да катуу эскерткем. А сен болсо аны уккан жоксуң. Эми сенин айыңдан башкалар зыян тартпашы керек. Андыктан тез арада бул жерден жоголгун! Ай толгонго чейин жер бетинен жок болуп кет. Тигине, ай турат айга бар. Жылдыздарга бар. Жерге житип кет. Кыскасы, экинчи көрбөйүн. Эми алдыман чыкчу болсоң алдагы саксайган башыңды жулуп алам. Силер дагы угуп алгыла! Дагы бир жолу эскертем. Кимде-ким илгеркидей сыйкырын колдонсо, адамзат менен байланышып, ага ооз ачып сүйлөсө анда менден жакшылык күтпөсүн. Маа демектен башыңарды кессе да сүйлөбөгүлө. Жолобогула! Мамиле түзпөгүлө! Болду, Айтаар кебим ушул. Эмесе көзүмө көрүнбөй тарагыла!
Ушунтти да Жезтумшук сулуу ордунан туруп эшикке чыгып кетти. Анын артынан эле баары тең эшикке чыгып жок болушту. Бир заматта кепенин ичи аңгырап ээн калды. Тээ ортодо мастан кемпир гана соксоюп оутурп калды. Ал нес болгон немедей бир саам отурду да, жерге эт бети менен жыгылып өңгүрөп ыйлап жиберди.

– Энекэээ… – деп боздоп ыйлады ал. Кудум энеси конокко ээрчитпей жалгыз калтырып кеткен жаш баладай боздоп ыйлады. Эшиктин тешигинен баарына күбө болуп турган бала, эми аны аяй баштады. Бир маалда ордунан туруп эшикти түртүп көрдү эле эшик оңой эле ачылып кетти. Көрсө Мастан кемпир мунун эшигин жанагы соку менен жөлөп бекитип койгон тура. Аны тиги Жезтумшук нары алып отурбады беле. Ошого эшиги оңой эле ачылып калыптыр. Муну мастан кемпир деле күтпөсө керек. Баланын бөлмөдөн чыкканын ал байкаган да жок. Жерге жатып алып өңгүрөп гана ыйлай берди. Баягы жомок китепти бооруна катып алган экен, бир маалда аны алып чыгып, Эр Төштүктөгү желмогуз кемпирдин сүрөтү тартылган бетин ачып алып өпкүлөп ыйлады. Аны көрүп баланын ого бетер боору ачыды. Бир маалда ал жакындап келип,
– Болду ыйлабаңызчы, жакшылап издесеңиз энеңизди деле тапсаңыз болот – деп жалооруй сүйлөдү.
Мастан кемпир жалт этип бурулуп карады да, кайра бетин басып алып ого бетер өңгүрөдү.
– Сен эмнени билет элең балакай? – деп өңгүрөдү ал.
Бала бир саам ойлонуп турду да,
– Сиз биринчи алп кара кушту табыңыз да аны менен жер астына түшүңүз. Ал жактан жер тыңшаар Маамытты таап жер тыңшатсаңыз болот. Ал сиздин энеңиз тууралуу маалыматтын баарын угуп бергенден кийин куюн Маамытты минип алып жетип барасыз.
Кемпирдин ыйлаганы бир аз басаңдай түштү. Ал тургай кадимкидей токтоло калды.
– А сен ал Маамыттарды кайдан билесиң? – деди ал балага кайрылып.
– Алдагы китепте жазылып турбайбы, – деди бала.
Мастан кемпир китепти бир сыйра айланта карады да, кайсы жеринде дегенсип кайра баланы карады.
– А сиз эмне окуганды билбейсизби? Алдагы сиз ачкан бетинде жазылып турат, – деди бала.
Кемпир китепти жалдырай карап шылкыйып отуруп калды. Бала эми чечкиндүү кыймылдап анын колунан китепти алып барактай баштады.
– Энеңизди табыш үчүн баарын башынан окуп алалы. Эмесе угуп туруңуз.
Ошентип ал кемпирге Эр Төштүк жомогун баштан аяк окуп берди. Мастан дагы балага кынала отуруп баарын кунт коюп укту.
– Ошентип алп кара кушту минип алып Эр Төштүк жер үстүнө учуп келген экен, – деп бүтүрдү бала жомогун. Албетте, жомок бүткүчө убакыт да өтүп күн батайын деп калыптыр. Бала тээ карагайлардын арасынан жылтырап көрүнүп турган күндү карады да,
– Апамдар да мени издеп атышат го, – деп башын шылкыйта үшкүрүндү.
Энесинин дайыны чыкканына мастандын көңүлү аябай көтөрүлүп, тим эле бир орунга отура албай кубанып отурган болчу. Анан калса, ушунчанын баарын билип берүүгө жардам берген балага да аябай ыраазы болуп отурган. Бирок, минтип анын башын шылкыйтып, ыйлачудай болуп отурганына өзүн жаман сезди.
– Балакай, эч камтама болбо. Мен сени азыр үйүңө жеткирип койом, – деди ал көңүлү көтөрүлө.
– Чын элеби? Кайра жеткиресизби? – деди ал кубанганынан ордунан ыргып туруп.
– Албетте жеткирем. Энесинен ажырап калуу кандай жаман экенин мен аябай жакшы билем. Койо тур. Мен азыр бир заматта сени жеткирип койом.
Мастан кемпир ушуну айтты да күйпөлөңдөгөн бойдон үйүнө кирип кетти. Казан аягын калдыратып жүрүп жанагы желе баскан текчесинен кандайдыр бир суюктукту алып чыкты. Анан андан жерге сээп туруп өзүнүн сыкырдуу сөздөрүн айта баштады.
– Брахман, крахман дуба дуб,
Шамал айдап, жамгыр жууп,
Ыпыр-сыпыр чаңга айлан,
Чимирилте куюн кууп!

Ал ушуну окуган сайын туш тарап алай-дүлөй ызы-чуу болуп, удургуган куюн башталды. Аңгыча эле капкара куюн ызылдап келип буларды ороп алды. Бала бу саам мурункудай коркуп, эсин жоготуп деле койгон жок. Жөн гана кемпирди бекем кучактап көзүн жумуп отуруп берди. Бир маалда айлана тынчый түшкөнүнөн көзүн ачса шаардын четиндеги өзү жашаган көчөнүн башына келип калышыптыр. Кемпир аны жерге коюп үйүн көргөздү.
– Тигине үйүң. Бирок, азыр жалгыз барсаң сени кайда кеттиң деп баары такышат. Андан көрө мен да барып ата-энеңди жайгарып койоюн – деди.
– А алар сизден коркот да, – деди бала.
– Эмнеге коркмок эле?
– Эми, мастан кемпирден бизде адамдын баары эле коркот.
– А менин мастан экенимди ким билмек эле, – деди да кемпир ага жылмая карап.
– Аа, туура айтасыз, – деп жыргап койду берки дагы. Экөө кудум чоң эне менен небередей жетелешип алып үйдү карай келе беришти.
– Баса, сен алп кара куш менен өнөрлүү Маамыттардын бар экенине ишенип калдыңбы? – деп суралды мастан.
– Ананчы. Жанагы чогулгандын баары жомок китептерде жазылган. Көрсө алардын баары чын экен. Демек Эр Төштүк дагы, алп кара куш дагы, өнөрлүү Маамыттар дагы чын.
– Туура. Туура айтасың балакай.
– Баса, чоң эне, а сизди жанагы сыйкырыңыз үчүн Жез тумшук урушпайбы?
– Жок, урушпайт. Ал мага ансыз деле эң оор жаза берди. Эми урушса деле коркпойм.
Экөө ушунтип кобурашканча баланын үйүнө келишти. Атасы башын мыкчып эшиктин алдында отурган экен. Аңгыча ал баласын көрө коюп чуркап келип бооруна кыса көтөрдү. Кемпир бир саам аларды карап турган соң атасына кайрылып,
– Балаңарга рахмат. Аябай акылдуу, боорукер бала экен. Кечээ куюнда көзүм көрбөй, башым айланып өлүп кала жаздадым эле колуман жетелеп үйүмө жеткирип койду. Бирок кеч болуп кеткендиктен мен аны кайра жалгыз жибергеним жок. Эми силерди ушунча сарсанаа кылганым үчүн мени кечирип койгула, – деди.
– Аа макул. Макул. Эч нерсе эмес, – деп кудуңдай сүйлөдү атасы. Бул убакта үйдөн апасы да чыгып баласына чуркады. Бирок, алар канча суранышса да мастанды үйгө киргизе алышкан жок. Ал көчөнүн бойлоп өйдө басты да биринчи эле бурулуштан кайрылып жок болуп кетти. Аңгыча ызылдаган шамал болуп, сапырылган куюн башталды. Баласы табылганына кубанып турган ата менен эне жыргаган бойдон үйдү карай чуркады.
Бир гана баягы үйдүн чатырынан кулай жаздаган Керимбай кошуна көчөгө чуркап чыгып,
– Сыйкырчы. Баягы мастан дагы келди, – деп кыйкыра баштады. Бирок бул жолу ага аялынан башка эч ким көңүл бурган жок. Байкуш аялы гана артынан калбай чуркап,
– Э кокуй, кайдагы сыйкырчы. Сага суук тийип калган го. Бас үйгө, жылуураак жаткыралы, – деп чырылдап жүрдү.

(1-бөлүмдүн аягы)

Насыпбек АСАНБАЕВ, Бишкек шаарынан. 18.04.2015.