******************************************************************************************************************

КОРДОЛГОН ЭЛ, КОР БОЛГОН ЖЕР!

 
«Элине чыккынчылык кылуу – кечирилбей турган күнөө!.»       (П. БУАСТ)

 

Азаттык, эркиндик дегенде эт-бетинен кеткен «Кайран эл» акыркы беш жыл ичинде эки ирет элдик «революцияны» баштарынан кечирип, биринен-бири өткөн эки «жексурдун» үй-бүлөлүк заардуу бийлигин «төңкөрүп», бүтүндөй борбор Азия алкагында «ак каргага» айланып, Парламенттик башкаруу жолуна умтулган өлкө катары, айлана-чөйрөсүндөгүлөрдүн баарынын «аллергиясын» карматып, тартынбай, тар жол, тайгак кечүүнү тандап, асканын кырында «асылып» турган чагы. Алгач ушул өлкөнү башкарып, аз-аз ийгилик жаратымыш болгон менен аялын тыйганга жарабай «эл эмне десе ошо десинге» өтүп, акырын «жылт» койгон (ал дагы саткын) академик Акаевди айтпай ак койо турайын дагы күтүүсүздөн, тагдыр буйругу менен майланышып, манты жеп отурган жеринен келе калып ажолук кызматты басып жыгылган «айыл өкмөт» деңгээлден ашпаган бригадир, өлкөнү бүт үй-бүлөсү, туугандары менен башкарууга өтүп алып «бандит», «канкор» атка конгон (бул дагы саткын, чыккынчы) Закиржан Бакиевдин жолдо калган далай жоруктары жөнүндө угуп-көрүп, ал гана эмес анын зөөкүр бийлигине «жуурулушуп», казанында «кайнап» калган журналист катары жеке өзүмдүн ой-пикиримди ортого салууну туура көрүп отурам. «Бандит» ажонун бийлиги өкүм сүрүп турганда аргасыздан сүйүктүү Ата Мекенинен айрылып, бөлөк эл-бөтөн жерди мекендеп жашап жүрүшкөн ондогон «сайасый качкын»  аталган кыргыз боордошторумдун арасында мен дагы бармын. «Дөгүрсүп» атып «дөөлөтүнөн» кол жууган бул адам жөнүндө жакшы эле айтылып-делди, айтылып жатат, дагы далай айтылат. Деги ким өзү бул, Закиржан Бакиев деген? Менин ортого сала турган жеке ой-пикир оролум дагы мына дал ушул суроонун тегерегинде болсун!

Жетимиш ашык “желпайыз” менен “дардактата шайлап”, “броньежелет” кийгизип, анын сыртынан “ак таарга” ороп, ажолук такка отургузган өлкөнүн биринчи кишиси эле. Дал ушул өлкөнүн чок ортосуна жайгашкан Ала-Тоо аянтында туруп, жумурай-журт алдында ант берген ажосу болчу. Түшүнсөм Кудай урсун, мындай “шанс” каалаган эле адамдын бактысына буйуруп, маңдайына жазыла бербейт. Тамаша-чындап айтканда ар бир алтынчы кыргыз ажо болуп, эл башкаргысы келет. Анан эми толгон кыргыздын арасынан топтой болгон “бакыт куш” минтип кайдагы бир кытайдан келген аткошчу, малайдын чөбөрөсүнүн башына конуп атса, “эл-журт атасы” деген ыйык наамды кастарлап, калыс, акыйкат болуп, кадырына жетип баалагандын ордуна бул “айбан” колунан келишинче, алынын жетишинче түптүү кыргызды “түнөртүп”, бүтүн дүйнөгө маскара кылбадыбы. Бир туруп “бука”, бир туруп “боксёр” болуп өзгөрүп, кээде кескелдириктей тилин соймоңдотуп “эмне кылабыз эми, айла жок, тезек терип жан баккыла” деп алакан жайып шылдыңдап, а эл-жер байлыгын жалгыз өзүнүн чөнтөгүнө солосо кана, капкайдагы бир жер курутуп, качып-бозгон эл аралык деңгээлдеги “аферист” жөөттөргө “бармак басты, көз кысты” кылып, миллиондоп тартуулап, көпкөн эки баласы менен кутурган инилерине бүтүндөй кыргызды “тебелетип”, терибизди тескери сыйрып, кан агыза кайыш тилип турушту го, чиркин!.

   

Бул “гиена” сымал “мыкаачылар” эмнени гана кылышпады. Акылдарынын тайкылыгынан, алкымдарынын араандай ачыгынан көздөрү оттой кызарып, бийликке келип-келбей жатып баскынчылык, уурулук, жан алгыч, бандиттик жолду тандап алышканы эптеп жеткен “жыргал заманын” бат эле жылас кылып, өз ырыскыларынын түбүнө өздөрү жетти. Анткен менен элдин “эсепсиз ырыскысын” он жылдап орду толгус кылып эңшерип түшкөнгө үлгүрүштү. Кыскасы, Бакиевдер атка минбей жатып эле ээрин кыйшык токуп алып, кыйшыгына карабай жабышып-жармашып, жанталашып атышып аз жерден “ат көрбөгөн минип өлтүрөт” кылып койо жаздашты. Тобо дей туралы, шордуу элдин көрө турган азабы азыраак, колдогон “кожосу” көбүрөөк экен. Тукуму менен тулку бойлорунда кыргыздын каны, кан эмес анын жыты да жок “жармач” немелердин жүрөктөрү “кыргыз кырыла берсин” деп согуп, өчтөрү барбы ким билсин, чалгы чапкандай эле “кырып” киришкени эмнени каңкуулайт.

******************************************************************************************************************

Эми өжөрдүн өжөрү болгон фактыга өтүп, кептин башын булардын уурулук, баскынчылыгынан баштайын. 2005-жылдын 24-мартынан 25-мартына караган түнү Бишкектеги соода-сатык жайлардын баардыгы таланып-тонолуп, “мародёрлордун” күнү тууп жатканда Жалалабат шаарында жашаган Закиржандын биртууган иниси Жаныбек БАКИЕВДИН “жамбашы” болуп көрбөгөндөй ысып, бир эле түндө миллионер болуп чыга келген. Башкаруусуз калган өлкөдөгү башаламандыктан пайдаланган Жаныш өзүнүн “бандиттери” менен Улуттук банктын Жалалабат шаарындагы филиалын тоноп, (акча салынган сейфти автоширеткич менен кесип ачышкан) алгачкы алынган маалыматтар боюнча кыргыздын кызылдай болгон 150 (жүз элүү) миллион сомун сологонго үлгүргөн. Көп өтпөй эле тонолгон миллиондордун суммасы 22 миллиондон ашпай калды. Себеби түшүнүктүү болчу. Бактысы “тоодой” Бакиев “куйругун түйгөн” Акаевдин ордуна убактылуу Президент жана Премьер министр болуп “олчойо” бекем отуруп калган. Бийликтин эки чылбыр бир тизгинин “кан” чыгара мыкчыганга жетишип. Банктын филиал башчысы Мелисбек БАТЫРБЕКОВдун биртууган иниси Султан менин жакшы таанышым эле. Ал жигит 25-март күнү таң атпай үйүмө келип төкпөй-чачпай, болгонун болгондой айтып берип, колума видео-тасма карматкан. Жаныш жана анын “бандиттеринин” адам чыдагыс кыйноосуна туруштук берип “чудом” аман калып, араң кутулуп качып чыккан Мелисбек баштан айак айткан окуясын тасмага тарттырып, түнү менен өзүнүн ишенимдүү адамдары аркылуу Бишкекке берип жибериптир. Мен ошол эле күнү ал тасманы андагы абройлуу эл депутаттар Кубатбек Байболов, Өмүрбек Текебаев жана Мелис Эшимкановдордун колдоруна тапшыргам. Эмнегедир эл депутаттардын колунан да эч нерсе келбей калды көрүнөт, ошол бойдон “кимди-ким көрдү, Быржыбайды там басты” болуп тынчыды. Менин ал окуйа бойунча эки-үч ирет жазган макаламды алар чымын чаккандай да көрүшкөн жок. Айтмакчы, ошол “карактаган” топту башкарып, катышкандардын бири айтылуу Молдомуса (Конго) Конгантиев болгон. Кылган “баалуу” кызматы кыйа кетпептир, катардагы эле милициянын майору үч жылга жетпей министирлик кызматты басып жыгылып, милициянын генерал майору болбодубу.

******************************************************************************************************************

“Биссимилда” дегенде эле бийлиги кан менен башталган Бакиевди эл арасындагы “эксперт, көзү ачыктар” бул түрү менен алыс узабайт, кан менен кетет” дешкен. А бул шүмшүк болсо “мен агүйдү керек болсо автомат менен коргойм” деп келжиреп салган. Оозуң күйгүр, жаңылбаптыр. Дал ушул айткан сөзүн текке кетирбей иш менен бекемдеген Закиржандын заардуу бийлиги бейкүнөө канча кыргыздын башын жутту?. Курмандыкка айланып, биринин артынан бири чалгы чапкандай сулаган ошол кыргыздын сурайылдай жигиттеринин анча-мынчасынын гана аттарын атап кетейин.

Эң алгачкысы атактуу каскадёр Үсөн Кудайбергенов болду. Ит аткандай артынан кууп жүрүп атып салышты. Себеби белгисиз. Эл депутаттары Жыргалбек Сурабалдиев, Баяман Эркинбаев, Тынычбек Акматбаев, Руслан Шаботоев, Санжарбек Кыдыралиев, мандатка бир күн жетпей “окко учкан” кыргыздын криматалыгы Рысбек Акматбаев, дүйнөгө белгилүү спортчу Раатбек Санатбаев, жана башкалар. Булар болгону менин эсимде калгандары гана. А эгер Бакиев убагында шейит кеткендердин ар бирин эстеп, архивди кассам курмандыктардын саны том китеп болуп топтолоору турган иш. Элдешкис душманы, атын эле укканда “аллалары” оозунан ыргып, кекиртектерине сайылып, эки чайнап, бир жута албай калган “кылкан” Өмүрбек ТЕКЕБАЕВ болду. Өмүкенин “тоодой” саясий салмагынан коркуп, “жеп-ичкен аштары” сиңбей, бул “шордуулар” далай каражатын дамбал ооштурганга жана дарыга жумшады көрүнөт. “Ким көрдү кылабыз” деп кандай гана ыкмаларды колдонушпады, айагында өздөрү койгон шишке өздөрү барып сайылды. Баскан жолуна ор казып, изине капкан, сумкесине наркотик, мойнуна сыйрытмак, койнуна катын салышты. Анткен сайын Өмүкенин салмак ташы өйдө кулап, өздөрүнүкү “таштандыга” айланып жатканына акылдары жетпеди. Кемакыл экени ушу да, биздин айткан-дегенибизге элдин 78 пайыздан көбү “ишенет, колдойт” деп ойлошуп. Мунун баарын бүткүл эл беш колундай жатка билет. Эми мен элге белгисиз дагы бир “айбанчылыктарын” айта кетейин. 2007-жылдын аягында Алатоо аянтына кадимки эле эки “серке текени” кошокткоп алып келишип, ал экөөнө “ак футболка” кийгизип туруп, (жондоруна балтайта жазып салышкан, Өмүкени мазактап) аянтты айланта дыргаяктата кууп жүрүшөт. Ушинтсек эле Өмүрбек шылдың болуп, саясаттан кетип, “асылып өлүп калат” дешсе керек. Ал тарткан тасмасы “Мен, Өмүке кыз теке” деп аталат. Ошол тасмадан алынган бир эпизодду (сүрөттү) Бакиевдин бир Равшан деген “желөпкө” желдети “Агымга” чыгар эле, чыгар” деп аз жерден жанымды сууруп ала жаздаган. Ал сүрөт “Агымга” басылып калса эле Бакиевинин башына бугунукундай “тарбайган” мүйүз чыгып кете тургансып. “Токол букага” эзели мүйүз чыкпасын бул “жармачтар” кайдан билсин. Ага акүйдөн маркум МЧС атайын киришип, “чыгарба, мени айтты де” деп атып араң тыйган. Ошол дискти мен ушу күнгө чейин сактап, катып жүргөнүмдүн себеби Бакиевдер үчүн эмес, ошону тарткандан уялбай рахат алып, жазыксыз байкуш “макулуктарды” аянтты чимирилте кууп жүргөн сомодой болгон кыргыздын жигиттерин, арсалактап күлүп, кубатташып, арасында кол чапкылап жүргөн (“энебиз” деп кантип айтышат ошолор) айалдардын жүздөрүн бир күнү болбосо бир күнү бүткүл эл көрсө дейм, маскалары сыйрылган “маскаралардын” беттерине түкүрүп.

   

Ушуга чейин барышты. Алдынан кыя өткөндүн баарын “айбанга” теңеп, ойлонбой эле “ор” каза беришип, “оңкосунан” сайылышпадыбы.

   

“Ор” демекчи, оор күндөрдө баштан өткөргөн өтө орчундуу дагы бир окуяны “кыстара” кетейин, капа болбоңуздар. 2006-жылы “Реформа үчүн” кыймылы уйуштурган ноябрь митингиси башталып, тирешүү күчөп, кырдаал катуу курчуп турган. Алатоо айантынан оппозиция лидерлери (Ө. Текебаев, М. Эшимканов, Т. Сариев) “шашылыш түрдө элге кайрылуу даярдоо зарыл” деп, аны мага тапшырышты. Анан “анын орусчасы да сөзсүз керек” деп Роза эжеге кошушту. Ошентип тагдыр буйругу менен азыркы президент экөөбүз “элеңдеп”, ээрчишкен бойдон эженин үйүнө жөө келип, арыдан-бери эки тилде элге кайрылуу жаздык. Мен кыргызча, Роза эже аны которду. Өз колунан түрдүү даам сызып, акыл-насаат, кеп-кеңешин уктум. Дүйнөнү алаканына салгандай терең ой жүгүрткөнүнө тан берип, “тамшангам”. Анан эле кокустан “Бакиевдердин бараар жери “ор”, коркконум элди кошо “орго” сүйрөп кеткени калышты” деп оор үшкүрүп алып, бир далайга унчукпай, ойлонуп калганына анда мен анча деле маани берген эмесмин. Эми минтип үч жылдан бир аз гана ашып-ашпай ал сөздүн мааниси “таш жарып” отурат. Эмне дейин, эң башкысы эне, эже,

эбегейесиз зор тажрыйбалуу элчи, орто Азия аймагындагы эң алгачкы айым ажо ОТУНБАЕВА Роза Исаковнанын ошондогу айткан сөзү кашкайган чындыкка айланып, “канкордун” азабынан ооматы катуу “төгүлүп”, “орго салаңдап” калган элди сактап калуу озуйпасы дал өзүнүн пешенесине буйуруп жатканы Жараткандын буйругу жана “эң жакшы жөрөлгө” деп билем. А мен болсо ал кездеги “Агым” гезитинин атайын кабарчысы, оозго сала бергендей “октой атылып” айтылган ошол “омоктуу” сөздүн “типтирүү” күбөсү катары чексиз сыймыктануу менен эстеп, aчык айтканга “акым бар” деп эсептейм. Бул дагы тарых!

   

Эми өзүмө өтөйүн. Өлкөдөн неге чыга качтым. Эмне, менин өмүрүм башкалардыкынан өзгөчө баалуубу же “балдан” да таттуубу? Мен ушул суроого колдон келишинче кыска, так жана татыктуу жооп бергенге аракет кылайын. Мактаныч эмес, өзүмдү чынчыл, эл-жеримди сүйгөн мекенчил, “Айтпа, айттыңбы аткар!” деген принципти туу туткан карапайым, калыстыкты жактаган ак көңүл адаммын деп эсептейм. Жулунган, калп сүйлөгөндөргө кайнаса каным кошулбайт, андай адамдарды жети желмогузумдай көрөм.

   

Аздыр-көптүр ак эмгек, таман акы маңдай териң менен тапканың гана “таттуу” жана “жетиштүү” деп түшүнөм. Өмүрүн өзүнүн гана ак эмгеги менен өтөп, өйдө карап бир дагы жанга жаман сөз айтпаган, “өзгөнүн жашоосуна көз артып жашагандан көрө өлүп калган артык балам” деген атам Токтоналынын, он жети бала төрөсө да “оорудум-сыктадым” дебеген, бир ордуна эч убакта жай отуруп көнбөгөн чарт-чурт мүнөздүү, “чоочун, эзме” сөздөрдү эзели жактырбаган, “оозуңа кара балэкет” деген “олуя” сөздүн “автору” алтындай апам Назирбүбүнүн айткандары омуртка сөөгүмдү жарып өтүп, чучугума түбөлүк сиңгени, ар дайым жашоомо “жарык нур” чачып турганы турган. Узу-ун узу-ун тилегим, ар дайым аман болушкай эле.

   

Бийлик “көпөстөрүнө” каршы биринчи жолу “билек түрүп” тээ 2002-жылы аттанган элем. “Акактай таза, акылгөй” деп жүргөн Акайыч мырзам кыргыздын керемет жайлоосу аталган Үзөңгү-Куушту “жылан чагып, жылкы теппей” жең ичинен Кытайга кертип сатып жиберип, андан да бетин табактай кылып, уйалбай” бул өзү талаш жер, кыргызга кымындай да пайдасы жок” деп Аламановдун оозу менен былжыраганда күйбөгөн жерим күл болуп, акмактар менен ачык күрөшүүгө беттеп, алгачкы кадамымды сайасый ачкачылык (18 күн) кармоо менен баштагам. Дал ошол жерден эл-жерим деп күйүп-бышкан жүздөгөн боордошторумдун арасынан “учкашпа, учкаштыңбы түшө качпа” деген ураанын бек кармап, догдурлардын жана көптөгөн аттуу-баштуу адамдардын тыйуу салганына болбой, ооруганына карабай аягына чейин отурган чыныгы мекенчил агабыз, өлүмдөн тайманбаган Шералы НАЗАРКУЛОВ ачкачылык акциясынын 24-түнүндө, 7-февральда менин жанымда жатып жан берди. Ошол кезде элүүдөн эми гана эңкейген Шекем зарлап жүрүп көрүп, жарык дүйнөгө жаңы гана келген жалгыз уулун кериле бир жыттаганга үлгүрбөй, өзүнүн өмүрүн элинин эркиндиги үчүн кыйып, шейит болуп кете берди. Мынакей, чыныгы “Баатыр” деп дал ушул адамды айтыш керек. Удулу келип туру, “кеп кезеги келгенде айтпаса атасы өлөт” демекчи бүгүнкү чынчылдарынын көбү “чырылдаган” бойдон четте калып, ууру-кескиси менен “эскиси” жан үрөп жанталашып жаткан жаңы бийлик курамына, азаптуу күндөрдү жалгыз аркалап, атан төөнүн жүгүндөй жүк башына түшсө да “тебишип”, тең ата болуп сүйлөшө баштаган өлкө башы Роза Отунбаевага кулак кагыш кылып койсомбу дедим. Эгемендүү өлкөдө эң алгач элинин эркиндиги үчүн өз өмүрүн арнаган дал ушул маркум Шералы Назаркуловдун арбагын сыйлап, ойлонуп отурбастан “Кыргыз эл Баатыры” деген жогорку наам ыйгарылышы керек. Өз убагында болбосо да өлгөндөрүн эстеп, барктоо дагы (эрдигине жараша) өнүгүп-өсүүгө тете жумуш экенин унутпасаңыздар. Бир чети муну сүйүнгөнүмдөн айтып жатам. “Кайран эл” деп үнү карыккыча какшап жүрүп, Аксылык азаматтарды аткан эң башкы күнөөкөрдү табам, аягына чыгам” деп жүрүп асыл Докем, эсил Докем дагы “каңкорлордун” азуусуна илинди. Кыргыздын бир жаралган көйкашка таланты, нур чачкан жылдызы, кара кылды как жарган калысы, накта Бакайын да так ушу “көркоолор” жутту. Тирүүсүндө агаралбай кор болгон Дооронбек САДЫРБАЕВДИН сөөгүн агартып, ” Баатыр” деген татыктуу наамдын ыйгарылганы эң мыкты башталыш болду. Ордунан тура калып, “тамынын потологу”, менен “таягын” бир карап алып, “комдонуп” кайра жатты го, кайран Докем. А “Баатырлар” эч качан өлбөйт эмеспи. Ушундай баатырларды унутпай, улап дегеним.. .

   

Эркиндик куну кандай татаал, “баалуу” экенин дал ошол саатта түшүнүп, мээме кыт куйгандай уйуду. Ошондон көп өтпөй ал учурда атагы таш жарып, Акаев бийлигин алдыңкылардан болуп азабын жедире “туздап” турган эң окумдуу “Агым” гезитине фотокабарчы болуп орноштум. Тагдыр буйругу экен, ММК казанында он жылга жакын “кайнап”, аталган гезиттин журналисттик тепкичинин баарын басып өтүп баш редакторлук кызматына чейин аркаладым. Ошентип демократия желаргысын кашыктап ташып келип, аз эле убакта өлкөнү “демократия аралчасына” айлантып жиберген академик өзүнүн “чөнтөгүндөгү” эптеп толтурган ырыскысын чөмүчтөп чачып, бийлигин айалы менен кызына, ал эмес балдыздары талаша баштаганда алапайын таппай, анын кесепети келип төбөгө катуу урду окшойт, ак калпагы башынан алыс ыргып кетип, бийлиги “төңкөрүлүп”, аягында “эл журттан безип”, “талаада калды”. А бирок ал мезгилде эртеңки күндүн кай жактан чыгаарын, күнүмдүк жашоо кандай башкарууга өтүп, ким “бийлеп”, кай чуңкурга барып кептелээрибизди ойлогон адам болгон эмес. “Дөңгөктөн качып аңгекке” түшкөнүбүздү аз өтпөй эле аңдадык. “Демократия, сөз эркиндиги” деген түшүнүктү колдонмок тургай түшүбүздөн көргөнгө тыйуу салышты. Бакиев бийлиги тамырын өтө тез түптөдү да “урдум силердин демократияңарды” деп бармагын эки салаасынын ортосунан балтайта чыгарып туруп “кашыктап”, башыбыздан сылап-сыйпап отурбай эле чака-чукасы менен “чалп” эткизе чаңдаган сууга “чачып” жиберди.

   

2007-жылдын башында “Агым” гезитине “куугунтук по-култаевски” деген рубрикадагы “Досум Конгантиев турганда кокоңорду жулуп алам” аттуу көлөмдүү макалам жарыя болгон. Макалада Бишкек шаардык башкы Тергөө башкарма башчысынын орун басары, милициянын полковниги Кубанычбек КУЛТАЕВДИН мыйзамды одоно бузуп, эмгек жамаатка жасаган орой мамилеси, аз эле убакыт аралыгында көп жылдык тажрыйбасы бар машыккан тергөө кызматкерлерин эч себепсиз өзү каалагандай башка жумушка которуп, кыскартып, кызмат даражаларын төмөндөтүп, отузга жакын тергөөчүнүн тагдырына “түкүрүп” ойундагысын жасаганы айтылган. Каршылык көрсөтүп, калыс болом дегендерге “билген намазыңарды окугула, досум Коңгантиев турганда менин “погума” куурай сайа албайсыңар” деп текеберленгени ж. б. жазылган. Кутулбас куйага калганымды элди айантка алдап айдап чыгып, “алаамат” баштап койуп акырын “жылт” койгон айтылуу “желим фронтчу” Куловдун апрель митингиси айактаары менен билдим. Ленин райондук соту мага кылмыш иш козгоп, азабымды жедире алты айга жакын сүйрөдү. Култаев мага жолукканда эле айтты, “ким көрдү” кылып салчу ит экенсиң” деп, тартынбай эле айтты. Андан дагы менин ата-жото, тууган- уругумдун бирин калтырбай түбүнө чейин изилдеп “касып”, тилекке каршы “илинчээк” таппай койгонун, ага абдан катуу өкүнгөнүн да жашырган эмес. Акыры айлам кеткенде жактоочумдун (адвокат Илим Карыпбеков, азыркы КТРК нын башкы деректири) жана башкалардын айткан кеңешине аргасыз макул болуп, Култаевдин кулкунун “оттуу сууга” оозунан куйулгуча “закүскө” кошуп толтуруп, эркекче суйлөшуп “мировойго” келгенбиз. Зулуевичтин дагы бир өзгөчө талабы М. КОНГАНТИЕВге барып, башымды ийип, чөгөлөп кечирим сурашым керек эле. Анысына мен “эч качан” деп баш тарткам. “Өзүң бил” деп кекенгендей түр көрсөтүп, “кычуусу” канбай калганын да байкагам. А анын “Конгосу” мен суракта “сүйрөлүп” жүргөндө Бишкек ШИИБин калчап турган. Көп өтпөй министир болду. “Казанчынын өз эрки, кайдан кулак чыгарса” дегендей кайсы жеринен, кандай, канча “кулак” чыгараарын эр болсоң эми аңдап көр!..

   

Куугунтук ушуну менен эле токтоп калган жок. “Агым” гезитине болгон кысым күчөп, анын ичинен мага Желдеңбаева деген “жел уруп калган” бир катындын (мунун да Коңгантиевдер менен “койун-колтук” алышкан ымаласы бар экенин кийинчерээк эшиттим) эч бир негизсиз жазылган доо арыздарына байланыштуу Бишкек ШИИБ инин Максат аттуу тергөөчүүсүнө 3 жолу, Ленин РИИБ инин Замир аттуу тергөөчүсүнө 2 жолу сурак берип, актыгымды далилдеп жатып, араң кутулгам. “Бизде эмне күнөө байкеси, биз болгону буйрукту аткарабыз” деген тергөөчүлөр “иттин өлүгү” кайда көмүлүп жатканын кыйытышып, кечирип койушумду өтүнүшкөн.

   

Төбө чачты тик тургузган окуйа 2009-жылдын март айында болду. Бул жүрөктүн үшүн алган каргашалуу окуя бүтүндөй кыргыз коомчулугунун эсинде. 12-марттан 13-мартка караган түнү Бакиевдин администрациясын эки жарым жыл башкарган белгилүү сайасатчы, дипломат, акүйдүн “серый кaрдиналы” аталып, сайасый чөйрөдө МЧС атка конгон Медет Чаканович САДЫРКУЛОВДУ жанындагы окумуштуу Сергей СЛЕПЧЕНКО жана айдоочусу Кубат СУЛАЙМАНОВ үчөөнү Алматыдан келе жаткан жолдон кармап, мыкаачылык менен кыйнап өлтүрүп туруп, машинеси менен кошо өрттөп жиберишкен. Үч адамдын өмүрүн кыйып, өз колдору менен жасаган кылмышты “бандит” Бакиевдин бийлиги расмий түрдө “катардагы эле жол кырсык” деген бүтүм чыгаруу менен жаап салганы жалпыга маалым. Негизинен бул кылмышты ким уйуштуруп, кимдин көрсөтмөсү менен ишке ашканы ошол замат эле жалпыга белгилүү болгон. Бирок талкан сугунгандай тымпыйып, ооз ачкан адам болгон эмес. МЧСтин арты менен “адам” болуп, эл депутаты аталып асманды сүйлөп “сиз үчүн жанымды тартууга дайармын” дегенге чейин жетип, тилинен “чаң” чыккан “чечендер” алеки саатта дудука айланып, тилдерин тиштери менен кошо жутушуп, ал эмес колдорун жаңсагана жарабай калышты. Жалгыз орустун айалын коштоп, кошулуп коймок кайда, ал сүйлөп жатканда көздөрүн ала качып “көр сокурга” айланышпадыбы. “Бакс-Макстардын “карегине” кабылып калбагай элек” дешип.. Мынакей, “эл эле, эл” деп төш каккан “Акжолдун” “кара койондорунун” “түктүү төшү”, адамдык сапаты, даремети. Азыр дагы эле дал ошол “кара койондор” колдорун бийик созуп, “агарып” кетишкенсип алдыңкы катарда жүрүшөт. Бул мансапкорлордун көздөгөн эки эле максаты бар. Көздөрүнө “магдыраткан” бийлик, көчүктөрүнө “майлуу кресло”, башкасын уруп дагы ойношпойт. Эми каргашалуу окуйага кайра кайрылып, себебине токтолойун. Себеби жөпжөнөкөй. МЧС өз ыктыяры менен кызматтан кеткен соң Бакиевчилер жакшы эле өз чөйрөсүнөн алыстатпай кармап, “оозун басыш” үчүн жогорку даражадагы 2-3 кызматты сунуш кылышкан. Ал киши баардыгынан сылык баш тартып, ошол эле убакта оппозиция лидерлери менен байма-бай байланышып, “тез аранын ичинде Бакиевдерди бийликтен кетиребиз” деген өтө опурталдуу долбоордун үстүндө иштеп баштаган. Март айынын башында МЧСтен маек алып, ал маекти 10-мартта кагазга түшүрүп келип “басмага бере бербейлиби” десем “бир аз койо тур, өзүбүздүн эле гезитке дагы бир топ “ачуу” маалыматтарды кошуп, толуктап туруп кетирели” деп койгон. Маекте өзүнүн отставкасы, жан үрөп жасаган иштеринин баары Бакиевдердин кызыкчылыгына ооп кеткени, алардын алысты көрбөгөн, элге каршы жүргүзгөн сайасатын ачуу сынга алган жана тез арада “бийликтен четтетпесек болбойт” деген ойун айткан. Эң орчундуусу артынан калбай аңдып жүргөн кишилерди, алар кимдики экенин, “менин душманым деле жок, а мен Жанышка тап душманмын, эгер мага кол салуу болуп, өмүрүмө коркунуч туулса аны ошол “досум” Жаныш Бакиев гана жасайт” деп ачык эле айткан. Кыскасы, андай “каңкорлук” Бакиевдерден башка бир дагы адамдын колунан тургай оюна да келмек эмес. Бул кашкайган чындык.

   

Ал киши кызматтан кетээри менен дээрлик күн сайын жолугуп, тыгыз байланышта болуп, “Бакиевдерди бийликтен кетирүү” долбооруна баш отумду сайып кызматташа баштагам. Ошол күндүн эртерээк эле келишин эңсеп, күндү эмес саатты санап “сароору” болуп жүргөм. Белгилүү оппозиционер Болот Шерниязовдун андан эки жыл мурун чыкпай калган “Алас” аттуу гезитин алып, “ана-мына” чыгаралы деп жаттык эле. Баш редактор катары үч-төрт жакын кесиптешимдин макулдугун алып, Тынчтык көчөсүнөн (Госрегистрдин маңдайында) ижарага офис дайардап, 7-март күнү эртең менен кыргызга аттын кашкасындай таанымал аналитик журналист, байандамачы Алым Токтомушевди (МЧСтин жеке өзүнүн өтүнүчү боюнча) атайын ээрчитип келип тааныштыргам. Ошону менен “ойлогон ойду кыстаган турмуш жеңет” болуп 13-март күнү таңатпай болгон үмүт-тилегимди “таш капты”. Садыркуловдун көзүн тазалап, капыл-тапыл өмүрүн кыйган “каңкор” Бакиевдер өздөрүнүн өмүрүн туптуура бир жылга узартышыптыр. Өмүрүмдө мындай “шок” болгон эмесмин. Шок болгонум курусун, аз өтпөй “аңчылык” менин артыман башталды. МЧС менен болгон кызматташуум үчүн “кылым кылмышкерине” айландым окшойт. Жашыруун номерлер аркылуу кекетип-мокоткон белгисиз адамдар тынбай тынчымды алып, үй-жайым менен бир түндөн чыкпай өрттөнүп кэтээрин эскертишти. Ал эмес апрель айынын башында баламдын кайсыл мектепте окуп, кайсы маалда келээрин эскертишкенде ошол күндөн баштап уулумдун мектепке баруусуна тыйуу салууга аргасыз болдум.

2009-жылдын 25-апрель күнү Арашан айылында Алмазбек АТАМБАЕВДИ бирдиктүү талапкер катары президенттик шайлоого алып чыккан БЭКтин Курултайына катышып жүргөн маалымда (КСДПнын мүчөсүмүн) Бишкек шаарындагы Биринчи май РИИБинин кызматкерлери милициянын капитаны Дастан ТОКТОБЕКОВ деген “таш мынтыктай” болгон опердин көрсөтмөсү менен (кызматын кыянат пайдаланып, жалаң “рейдерлик” иш менен шугулданган бул шылуун жөнүндө айта турган сөз өтө көп, аман болсок баары жазылуу, айтылат) бир тууган карындашым Райкүл АЙДАРАЛИЕВАНЫ эч негизсиз үйүнөн кармап кетишип, эч кандай далили жок эле СИЗОго камап салышты. Өзү каалагандай чечим чыгарып, дагы далай шордуунун “жанын алды” го Биринчи май райсотундагы Болот Жаналиев деген судья. Негизсиз экенин ашкерелеген шаардык сот туура 20 күндөн кийин актап чыгарды. Ден-соолугу начарлап, чыгаары менен ооруканага жатып, азапты аштай жеди. Жооп берген адам болгон жок. Өз эмгеги менен оокатын кылып, айылдагы “айыл өкмөт” жумушун аркалап жүргөн бир тууган иниме канча тийиштик кылышты. Жан дүйнөм жанчылып, “тойдум байдын кызына” деп, өзүмдү моралдык жактан “тымызын” дайардап, “кетсемби” деп жүргөн маалымда кезектеги “куттуктоону” алдым. “Көчүгүң таза эмес экенин унутуп койдуңбу “братан”, биздин колдон баары келет, эски “жараңды чукуп”, эсиңе салып, ырбатып койуш “семь” эле секунддук жумуш” деди бир зөөкүр. Ардандым, ачууга алдырганым чын, орусча-кыргызча ороңдогон бейтааныш үнгө дал өзүндөй кылып орустун “үч тамгасына” кыргыздын “беш тамгасын” кошуп туруп өтө алыс жана абдан катуу “узаттым” да, телефонумду жерге бир урдум. Дал ошол түнү баарына кол шилтеп, балдарымды алдым дагы чегарадан чыгып, Казахстан тарапка өтүп кеттим. Бул күн 3-сентябрь эле. Алматыга келээрим менен жүрөгүмдү өйүп жүргөн МЧСтин маегин эптеп жарыка чыгаруунун жолун ойлоно баштагам. Тилеке каршы башпаанек тууралуу арызымды кабыл алган эл аралык уюмдар ал маектин жарыка чыгышына таптакыр каршы болушуп, катуу тыйуу салып койушкан. Анан эле жаңы жылга жакындап калганда дагы бир каргашалуу окуйанын күбөсү болдук. Кыргыз журналисти Геннадий ПАВЛЮКТУ артынан кууп келип Алматыдан “тындым” кылышты. Анда дагы мени атайын чакырып, өтө сак болушумду өтүнүшүп, маек тууралуу дагы бир жолу эскертишти. Калп айткан менен казактар ал окуйага өтө катуу дүрбөштү. Эки-үч күн бойу тынбай кайталап көргөзүп, байма-бай бакылдаган баурлардын “үтүктөрүнөн” бери сүйлөп жибере жаздады.

   

Өз мекениңдин баркын жана ыйыктыгын анын чегин бир кадам сыртка аттаарың менен баалайт экенсиң, башыңа таш тийгендей лукулдап. Аргасыз чыгып баратканың андан да тозок тура, кабыргаң кайышып, сөөгүң сөгүлүп.. .

   

Биринчиден, эртеңи эмне болоорун билбеген соң адам баласы кээ бир кыйналган учурунда тобокелге салганы деле туурабы дейм. “Тобокелчи тоо тешет” деп бекер айтпаса керек. Канчалык оор, кыйын болгон менен Кыргызстандан чыгып кеткеним туура эле болуптур. Себеби, Бакиевчилерден (Жанышынанбы, Конгосунанбы, Зулуевичиненби же алардын жайнаган жалданма “баш кесээрлериненби?) ал учурда баардыгын күтүүгө болот эле. Ооз ачкан эле адам булар үчүн “оппонент” жана тап душманга айланган. Ошолордун бири экенимди толук түшүнүп, айагы жакшылык менен бүтпөсүнө көзүм жетип, көңүлүм кайт болуп бүткөн.

   

Экинчиден, “ой өлтүрдү, сойду-эле сойдулап”, ЖМКларга кайра-кайра чыгып, бакиевчилердин жабык жана тымызын былгытмаларын ашкерeлеп, айыбын чукуп, ошондой эле өзүмдүн ошол учурдагы оор абалымды коомчулука аз-аз болсо да ачыктап турууга шарт-мүмкүнчүлүгүм жетишээрлик эле болчу. Сыр билгизбей тийип качып бийлике оппонент “Учур” гезитинде иштемиш болуп жүргөм. Ал гезиттин дагы айласын алты кетирип бакиевчил “сотбилектер” кыйкылдата муунтуп, каалашынча мыжып, мойундарына миллиондорду илип, эзкилеп жатышкан. Догурунган доо арызына “артың” менен гана күлөсүң. Ойлоруна эмне келсе ошону дароо жазашып, кутурган зөөкүрлөр Кудайга да асыла башташкан. Тиштенип, унчукпадым. Ал гана эмес эң жакын адамдарыма, сыр билги досторума айтпадым. Алардын баарын ашыкча дүрбөтүп, беймаза кылгым келбеди. Анткен себебим менден да жаман кыйналып, бей-күнөө соттолуп, дайынсыз жоголуп, атылып, өрттөлүп, көрбөгөн азапты аштай тартып, кордолгондор “иттин кара капталынан” болуп жатканын ачык көрүп-билип туруп “ак карга” болуп “каркылдай” бериш абийирдүүлүккө жатпасын абдан жакшы түшүнгөм. Түшүнгөм да “иттин жакшысы деле өлүгүн көрсөтпөйт тура, итчелик жокмунбу, кандай болсо да башка түшкөнүн көрөөрмүн” деп чечип, чегараны аттагам. Жашырганда не, кыйналган учурум өтө көп болду, бирок акырындап анын баары өттү-кетти, бардыгы артта калды. Кудайдын көзү түз экен, кара булут агарып, жабык жол ачыла баштады. Убакыт көп нерсени дарылайт тура..

 

Кыргызстандагы кырдаал курчуп, жетээр чегинен аша баштаганда негедир ички туйумум тынчтык бербей калганда “эмне болсо ошо болсун” дедим да айтпай дебей туруп (эл аралык уюм өкүлдөрүн айтам) армандуу маекке “ачуу” макаламды кошуп туруп орустардын “Проза ру” деген сайтына берип салдым. Арадан ай “айланбай” ал макала менен маек эң көп тираж менен чыккан “Эл сөзү” гезитине жарыя болуп кетти. Бирин жапса экинчисин ачып, ажалдан буйтап, опурталдуу кезде коркпой “от менен ойногон” кесиптештерим Рыскелди МОМБЕКОВ менен Жылдыз МУСАБЕКОВАГА ыраазымын. Кандай дешти да билбейм. Тагдыр буйругубу, же жөн гана дал келүүбү, эми айырмасы жок. Маек жарык көрүп, маанайым “жарк” деген күндөн туптуура беш күн өтүп-өтпөй “каңкор” Бакиевдердин “көпкөн көчүктөрү” тактан шыпырылды. Каңкорлор “каңкор” экенин дагы бир жолу даана далилдешип, малай Малапан жотосу менен НКВДшник Салиден калгансыган бийлик менен агүйдү сактап калыш үчүн жанталашып, бейкүнөө элдин канын дайрадай агызышты. Кан кечип келген малайдын урпактары кан кечип качышты. Качпай кара жерге киришсин, кан эч качан койо бербейт, бейажал элдин каны буларды кабаттап туруп урат, буларды гана эмес булардын бутун “жалап”, ийилип көмөктөшүп, изин өпкүлөп жүргөндөрдүн баарын урат, укум-тукумуна чейин урат. Бул бир гана мен эмес мага окшогон ар бир кыргыздын каргышы, “кыргыз” деп күйгөн миллиондордун каргышы. А каргыш кандан, анттан, а тургай арбактан да катуу ураарын “каңкорлор” жана анын жети жүздүү “желдеттери” кантип эле билбей калсын?.

“Куу тумшук” Бакиевдин топтогон баркынын канчалык “ашып-ташканын” көрдүк го? Өзүнө окшош башкарма “Батько” досу баалап”, “алаасын” ачпаганда батынып кире качканга, жашынганга жайы деле жок болчу. Орус басылмалары кыйытып айткандай ошол учурда карыз алган газынын пулун төлөй албай айласы алты кетип жаткан Лукашенко Бакиевди “башка чаап”, жер сууга батпай жүргөн “оор” абалынан пайдаланып кеткени да чындыкка жакындыгы бардай. “Ашыкча каражатым жоктугунан “досторуман” эптеп карызга алып, газкарызды төлөөгө аргасыз болбодумбу” деп бүт дүйнөгө расмий жарыйа айтпадыбы “Белорусбашы”. Канга чыланган “каңкор” кыргыздардан кытып кеткен миллиондогон “арaм долларбайлардын” аркасы менен Батьконун “алаасына” кире качып, элдир-селдир эсин араң жыйып алган соң “мени эл шайлаган, (элден айланып кеткир) расмий түрдө Кыргызстанда мен гана президентмин” деп Батьконун шымынын багелегинен башын кылтыйтып, бакырып койгонун кантейин. Өзүнүн туулган жерине эки күн батпай, башканы кой, жанында жүргөн жакындарынын сүрүнөн дамбалын булгап койо жаздап, өз колу менен эптеп “эжелеп” жазып берип койгон колун, ыктыйардуу “отставкасы” жөнүндөгү арызын унутуп калгансып. Бетсиз адамга айла жок тура. Бети болгондо тээ 2006-жылы эле Текебаев “белге тепкенде” ычкырына муунуп өлүп калмак. Эстүүлүк кылып ошондо эле муунуп калганда ортодон жогору аброй таап, тиги жайга барк-баасы менен узамак. Канчалаган кыргыздын сөөгүн агартып, алкыш-сыйга татымак. Эң башкысы эч күнөөсүз шейит кеткен шордуулардын дээрлик көпчүлүгү арабызда эле аман-эсен жүрмөк. Муунумак тургай “мулуңдап”, кабаттап калп айтып, кайра күчөгөндүн үстүндө болду. Өзүнүн ким экенин таразалап, ойлонуп сүйлөгөндү кой, оозуна келгенди оттоп, тайрактап танцыга түшкөнүн айт, кыйратып салгансып. “Алтымыш жашты аркалап, далай жолду бастым” деп дардаңдаганы менен өзүнүн эки бөйрөгү кайда экенин билбей, сыйпалап атканда Кудай жалгап немистин изкубар догдурлары “издеп”, анысы табылып калып абийиринин жабылганын да мактаныч менен күпүлдөп айтып салганы бар. Акыл-эси болгондо ал жөнүндө ооз ачмак эмес. Ошентип “тарыхты адамдар жазайт” демекчи кылым карыткан кыргыз тарыхына “Бакиев” деген дагы бир капкара “көө” жабышып, ташка тамга баскандай уйуду.

20 жыл. Карт тарыхтын эсебинде бул мөөнөт ачып көздү жумгандай эле ирмем. Бирок кадимкидей өйдө-ылдый өзгөрүүлөрдү алып келиши шарт. Кээ бир өлкөлөр кетенчиктеп, артка тоголонуп, жок болуу жолуна такалса, кай бири болуп көрбөгөндөй өркүндөп-өсүп, дүйнөнү тегиз дүңгүрөткөнү маалым. Алыс барбай эле чектеш жашаган Кытайды алалы. Калкынын саны бойунча ааламды титиретип, эң алдыңкы орунда турган (бир жарым миллиарддан ашты) улуу Кытай акыркы жыйырма жыл ичинде Американы алка жакадан алып, Европанын “энесин” таанытып, экономикалык сайасаты күндөн-күнгө “күрүлдөп” өсүп, ай чапчып бараткан чагы. Анан кантип арданбайсың, берекеси төгүлүп, бейиштин төрү аталган касиеттүү жерибиздин кунарын кетирип, кертип сатышып, “куушуруп”, Кытайдын бир кичинекей шаарчасынын элине жетпесе да кадырман, касиет даарыган улуу элди багалбай, бакмак турсун жугундукор, алдамчы, арам жетекчилерибиз өздөрү тойсо да көздөрү, бала-бакыра, тууган, дос таанышы тойбой, өлө тургансышып экономикабызды эңшерип бүтүштү. Эсептебей эле айтканда өлкөнү отуз жыл артка сүйрөп барып таштап, элдин болгон “быдырын” калталарына” оңду-сол солоп, ары жок “академик” Акаев орустун, бети жок “бандит” Бакиев белорустун көчүгүнө кирип кетишти, албетте олчойгон акча төлөп.

«Башчысынын башы жок болсо, эли эрменге зар” дегендей жогорудагы окшошкон эки “эргулдун” айынан акыркы жыйырма жыл ичинде сүйүктүү Мекенин таштап, бөтөн эл, бөтөн жерде кордолуп, ар кандай шартта корболуп, кыйналып жашап, эптеп жанбагып жүргөн жүз миңдеген кыргыздардын мышык ыйлай турган тагдырларына ким жооп берет, деги ошолорду аз-аз болсо да ой чабытына алып, ойлоп койгон боорукер жан болобу? Азыркыга чейин алардын так санын билип, эсеп-чот алган адам жок. Бозала болуп жүргөн боордошторубуздун баш-айагы болжолдоп айтканда миллионго чамалап бараары бышык. Басымдуусу күнүмдүк жашоо, кара курсактын айынан “айылынан” алыс кеткен эмгек мигранттары, эң көбү Оруссия менен Казахстанда. Ар кандай ашынган улутчулардын колунан ажал таап, укуктары тебеленип, жашоо үчүн жанталашып, жанын сабап жүргөн бир боорлорубузга бир күйсө кыргыздын кыпкыргыз “кыраан” башчысы күйөт эле, бир “сүйсө” кыргыздын сүттөй ак “сүрдүү” башчысы “сүйөт” эле. Кашайгырдыкы, андайларыбыз бардыр, бирок алдыга сүрөп, алып чыкпай кайра “мүйүзгө чаап”, мүргүп келатабыз. Каныбызга кара дуба, жаныбызга “жармач”, тегибизге тексиздер аралашып алып, арабызды атайын араздаштырып, ичибизди иритип, тышыбызды чиритип жатканын сезип, сестенээр бекенбиз. Кетип-келгендер, чыгып кайра киргендер бардык эле өлкөдө бар, бирок биздикиндей кантип болсун, таптакыр эле “сай-сайлап” кеткен. Эгерде ушундай “агым” токтобой улана берсе дагы бир 20 жылга жетпей Кыргызстанда ким калат? Ээги жерге тийген эмгекке жараксыз чал-кемпирлер менен майыптар калат. Анан албетте, бетинен май тамган мансапкорлор, “сүзүлгөн” сүткорлор калат. А буларга Кыргызстандын бары да бир, жогу да бир. Башы баткан жердин ырын ырдап, байлыгына “чөмүлүп” жата беришет. Кудай ушундан сактасын, бул жол жоголуунун жолу. Ушуга окшогон олуттуу ойлорду ойлогон, элдин эртеңин эстеген, акылы тунук, ыймандуу, баскан жолу таза, арам ишке аралашпагандар келээр бекен? Барып-барып эле “байагы, байагы, байагынын тайагы” болду көрүнөт. Көпчүлүк көңүлү калган кечээки “тааныш танкалар чабуулга” өтүп, “каңкордун” желдеттери бийликтин эң бийик жерлерине “каадалуу” басып келип отурушту. “Үркүп” калган элдин үрөйү учуп, түшүнбөй турат, бу дагы жаман көрүнүш. Баштарын канжыгага байлап, эки “дөөнү” ээрден шыпырып, жардан кулаткан өңчөй “жылаңач баатырлар” өздөрүнүн чабал экенин көрсөтүп, борпоңдук кылып койушту. Ашкере акыйкат болобуз дешип.. . Кесепетин көрдүк, өмүрлөрүн сайып жеткен “жеңиштерин” таландыга салып, теңинен көбүн тарттырып жиберип, ээрге эптеп эле “илинип” калышты. Кээси таптакыр эле жакын жолой албай, ай талаада калды, эмгектери бааланбай.. .

Кимдин-ким экенин калың журт кадимкидей эле билчү, кечээки «кан соргучтарды» эркелетип, кайрадан кутуртпай, катыгын берип, камачуусун камап, “майлуу тамандарына” мык кагып жибергенде мындай башаламандык азайып, “эски көздөр” ээрине минтип кайра минбейт эле. Таң эми, эртеңибиз кандай болоорун дагы эле бир Кудай билбесе, олуйа болуш да опурталдуу. Болгону Бакиевдердин арыгын алынын жетишинче чаап, колдоруна “жүгүнүп” суу куйгандар бийликтин чоң-кичине бир дагы бутагына жакын жологонго адамдык дагы, моральдык дагы кенедей укуктары жок болчу. Айла жок, анын баары эми булардын ар-биринин абийиринде, аткара турган ишинде. Үйрөнгөн адат калабы!? Мынакей, мазенин баары ушунда. «Чапкан сайын эле көз чыга бербейт» да, балакет басып дагы бирөө «бандитке» айланып кетсе бүттү, ал элди да атпайт, (эл калбай калса кимди атмак эле) өзү да качпайт, тескерисинче бүтүндөй кыргыз качып жоголот. А мен “анын бетин ары кылсындан” башка “элимдин эртеңки тийе турган күнү жарык, асманы ачык болсун” деген ак тилегимди айтуу менен алыста жүрүп ачкан “аңгеме дүкөнүмдү” азырынча жаап турайын. Ылайым сак-саламат болгула, урматтуу мекендештер!.

Асыран АЙДАРАЛИЕВ , «Бандит» ажонун айынан Финндердин өлкөсүндө
жашап калган журналист. Финляндия, Келсинки шаары, декабрь, 2010-жыл.