«Көч Байланыш»

6«МАМЛЕКЕТТИК ТИЛГЕ БОЛГОН
МУКТАЖДЫКТЫ ЖАРАТУУ КЕРЕК!»


Жылкы жылынын алгачкы айларында «Кыргыз Көчү» мекенчилдер тобу салтка айланып калган «Көч байланышыбызды» кайрадан баштадык. Байланыштын алгачкы коногу өзгөчө адам. Бир тамга менен эле бир нече сөздөрдүн башын курап, кыргыз сөзүнүн байлыгын жөнөкөй жана укмуштуу чеберчилик менен аткарып, даңазалап жүргөн кыргыздын айтылуу мырзасы, Кыргыз Республикасынын Улуттук жазуучулар союзунун мүчөсү, ордолуу Ош шаарынын элге билим берүү башкармалыгынын башчысы Куштарбек КИМСАНОВ болмокчу.

АйтмырзаАйтмырза АБЫЛКАСЫМОВ. Бишкек шаары, КР.  Ассаламу алейкум, Куштарбек мырза! Жаңы кызмат ордуңузду дагы бир ирет куттуктаймын! Мен агартуу жумушунда бир топ жыл эмгектенген киши катары бул салаа кандай татаал да, түйшүктүү да, чечилгенинен чечилүүгө тийиш болгон көйгөйү көп, бир жагын жамасаң, экинчи жагынан жыртыгы көрүнгөн, баш кашылаганга убакыт калбагыча эмгектенчү жай экенини жакшы билемин. Ушундай түйүшүктүү да, бирок, аябай керектүү жана ардактуу жумушуңузда ийгиликтерди каалаймын. Эми суроолор:
1. Ош шаарында билим берүүнүн деңгээлин жогорулатуу үчүн ишти кайсы орчундуу маселеден баштаганы турасыз, же баштадыңыз?
2. Билим берүү менен тарбиянын айырмасы жана уңгулаш жерлери кайсылар, аларды ар бир сабакта окуучуларга кантип жеткирсе боло тургандыгы туурасындагы сиздин оюңузду уккум келет. Жаштарга сабак болсун.
3. Каңырыш укпасам Ош шаарындагы өзбек тилдүү жарандарыбыз окушкан бир топ мектептер мамлекеттик тилде окуйбуз дешип демилге көтөрүшүп жатышкансыды эле, ошолор боюнча да маалымат бере кетсеңиз. Жоопторуңузга алдын ала ырахмат!

Куштарбек КИМСАНОВ. Жооп: Айтмырза аганын «Ишти кайсыл орчундуу маселеден баштадыңыз?» деген алгачкы суроосуна жооп:  -Бала кезибиздеги «Бул насыйкат менден калган, Бул насыйкат сенден калган…» деп бабалардан калган насыйкатты айтып какшаган айтылуу обончу агабыздын ырын эстеп турам, анын сыңарындай бул кызмат кимдерден гана калбаган, мындай дегеним, моюнга жүктөлгөн ишти жаңыча аткаруу жолго коюлбаса айырмаланбаган адам боюнча мезгилдин көлөкөсүнө сиңип кетүү турган иш. Ошондуктан Оштогу билим берүүнүн, тарбиялоонун заманбап үлгүлөрүн көрсөтүүгө ак эткенден так этип күн-түн аракет жасай баштадык. Албетте жамаат менен биргеликте. Абалтадан аталарыбыз ат мингенди жактырып келишсе, азыркы заман алыска сапар алууда, заманбап унааны мындай кой, учак менен барууну туура өздөштүрдү. Демек, заман талабына шайкеш келген жаңыланууларга орун беришибиз керек. Мектептерге интерактивдүү доскаларды орнотууну колго алдык. 20 сааттан ашык сабак берген мугалим карылыгын кандай күтүп алат? Нерви корогон, тили талыган, ашыкча сүйлөп наалыган айрымдардай болбош үчүн бүгүн мугалимдерибиз алдын ала ойлонуп, өздөрүн алыскы келечекке татыктуу барууга даярдаш керек. Антпесе, акча табалы деп, сабак берели деп чачы эрте агаргандан жеке пайдасы жокко чыгат. Ойлорду ордолотуп айта турган болсок интерактивдүү доска менен 30 саат сабак берсе да кыйналбайт, тескерисинче рахаттанып иштейт жана окуучулары да кызыгуу менен олтурушат…

Билим берүү башкармалыгыбыздын сайтын иштеп чыктык. Ар бир мектептин интернет түйүнгө улануусун камсыздай баштадык. Олимпиаданын адилеттүү өтүшүнө кепилдикти күчөттүк. Тарбиялоого маани берүү аркылуу балдарыбыздын татыктуу келечекке тайманбай кадам ташташына колдо бар мүмкүнчүлүктөрдүн баарын жасап, тармакты өнүктүрүүнүн өзөктүү багыттарын камтыган мыкты пландарыбызды ишке ашыруу жолундабыз.
2 – суроого жооп:  -Билим берүү менен тарбиянын айырмасы – экөө тең адамзатты адамзаттык деңгээлге чыгарууга баруучу жолго жарык жандырат. Бири – билимдүүлүктү багындыруууну көрсөтүп, жаркын жашоого үндөсө, экинчиси адептик нормалардан артта калбоого чакырат. Демек куштун 2 канатындай болгон бул эки жагдай дайыма катарлаш каралуусу абзел. Анткени, алты диплому бар, бирок тарбия-таалими тайыз канча чоңдорубуз жашап жатпайбы асмандан түшкөнсүшүп, адам убалынан, келечек замбирегинен чочуп койбой. Кыргыда «билимдүү көп, билген аз» деген кеп түбүнө кеп каткан акылман ой бар. Демек, көптү билип аз пайдаланганга караганда, азыраак билгенди болсо да дайыма пайдаланган дурус. Билим менен тарбиянын уңгулаш жагы – үйрөтүү жана үйрөнүү процессинде айкалышкандыгында. Эми бул экөөнү сабакта айкалыштырып алып кетүү мугалимдин чеберчилигине жараша амалга ашат. Мисал келтирип көрөлү, тил сабагында сүйлөм түзүүгө келгенде, сөз айкаштарынын санын атап өтөөрдө «Апасы уй саап жаткан кезде музоо байлоодон бошонуп кетип «апамды жыгытып койбосун» деп Каныбек жакшы көргөн музоосун дыкаттык менен карап кармап турду» десе, окуучулар сүйлөмдөгү сөздөр менен сөз айкаштарын санаардан алдын окуяны ойлонот. Мындан алар өздөрүнө милдет алат, боорукерликке тарбияланат. Ушул сыяктуу ар бир сабакта билинбеген тарбия баланын аң сезими менен жан сезимине өзүнүн омоктуу ордун калыптандыра берүүсү шарт. Мындан сырткары тарбиялык сабактарды өтүүнү күчөтүү зарыл! Мектептин директорлору, анын орун басарлары мугалимдердин тарбиялык саттарды өтүү графигин ыңгайлуу түздүрүп, ар бирине апта сайын сөзсүз кошо катышып, ал тургай барк-беделдүү атуулдарды чакырып, ата-энелерин да катыштырып… көзөмөлдөшү абзел.
3 – суроого жооп:  -Туура баамдаган экенсиз, СИЗ айткандай демилге көтөрүп окуп жаткан мектептер бар. Негизи эле бул багытта алар дагы мамлекеттин катардагы жараны катары мамлекеттик тилди билүү зарылдыгы баарына пайда экенине туура түшүнүштү да. «Канча көп тил билсең – ошончо адамсың» дейт эмеспи. …Тилекке каршы китеп жетишпестиги көп эле жерлерде бар. Буйруса алдыдагы жылдарда бул көйгөй толугу менен чечилип, ар бир окуучу китептүү болгон кездер келет..

Айтмырза АБЫЛКАСЫМОВ.  Жоопторуңузга ырахмат, Куштарбек мырза! Бирок, Ош шаарында канча өзбек тилдүү мектеп бар эле, анын канчасы азыр кыргыз тилине биротоло өтүп, бардык сабактарды окуп жатышат (кыргыз тилин чет тил катары эмес!..)? Мына ушул суроо баарыбызды кызыктырат.

 

эбекеБектурсун АЛИБЕКОВ. Майлуу Суу шаары, КР.  Урматтуу Қуштарбек мырза. Бүт дүнүйө ааламда қанча эркин Өлкө болсо, ошончо өз МАМЛЕКЕТТИК; Баш Мыйзам, Туу, Герб, Гимн, Тилин, (мезгилдин қай учурунда болбосун жана ааламдын қайсы чекитинде болбосун), алып жүрүүчүлөрү (носителдери) болуп, алардын ар биринин өз; Ажоосу, Өкмөт башчысы, ЖК (Парламент, Дума, Сенат.. ж.б.) Төрағасы жана қалған баардық Мамлекеттик мансапқорлору болооруу баарына бештен белгилүү эмеспи. Мына ушул баарыға белгилүү себептен улам, ааламдағы баардық эгемен Өлкөлөрдүн Ажолору, Өкмөт башчы, ЖК (Парламент, Дума, Сенат ж.б.) Төрағалары, мезгилдин қай учурунда жана ааламдын қайсы жеринде жүрүшсө да, өз МАМЛЕКЕТТИК; Баш Мыйзамдарына тайанышып, Туусун желбиретишип, Гербин көрсөтүшүп, Гимнин ырдашып, Тилинде сүйлөшүп,аларды даңазалашаары, жайылтышаары (экспансиялашаары) да талашсыз. Бул ыйық уқуқ менен милдет, БУУға мүчө ар бир эгемен Өлкөлөргө,алардын қатарында биздин Мекенибиз эркин Қырғыз Республикабызға да, бирдей таандық экендиги да, тийиштүү эл аралық протокол – документтер менен кепилденилгенин билебиз. Ошону менен эле қатар, бул эл аралық ыйық уқуқ менен милдетти дээрлик ар бир БУУға мүчө, эгемен Өлкөлөрдүн; Баш Мыйзам,Мамлекеттүүлүгүн жана МАМЛЕКЕТТИК; Туу, Герб, Гимн, Тилдерин алып жүрүүчү Ажо, Өкмөт Башчылары эч қынтықсыз амал қылышаары да баарыға маалым. Эми ушундай, эл аралық ыйық уқуқ менен милдетти биздин эгемен мекенибиз Қырғыз Республикабыздын Ажоосу менен Өкмөт Башчыларыбыздын чет элде жүргөндөгүсүн айтпайын, өз Мекенибиз эгемен Қырғыз Республикабыздын Борборунда жана аймағында, ҚРнын Мам Символикалары менен Мам.Тилин алып жүрүүчү (носитель) қатары, эгемен ҚРнын Мам.Тилдүү жарандарынын ҚРнын Мам.Тилине болғон уқуғун назарына илбей, ҚРнын Мам.Тилдүү жарандарын Орус Федерациясынын Орус МамТилдүү Чукчалары қатары басмырлашып, бөтөн өлкөдөгү Чукча улутунун МамТили болғон ОрусФедерациясынын Мамлекеттик Тилинде сүйлөп, ал тилди өз эгемен Мекенинде, өз Мам.Тилдүү Мекендештерине таңуулоосу, жайылтуусу Сизди, Мекенчил жана Тилчил ҚР Мам.Тилдүү жараны қатары ардантпайбы? Эгер ардантчу болсо, демократиялуу ҚРдағы сөз эркиндигинен пайдаланып қандай (реакция) тийиштүү жооп аракет жэ нааразычылық билдирүү жасадыңыз эле? Сыр болбосо мекендешиңиз жана улутташ -тилдешиңиз қатары жасаған реакцияңыз менен бөлүшө алаар белеңиз? Менин жасаған реакциям арық аттап суу кечпей атыр. Жоқ, эгер реакция жасооғо арзыбайт десеңиз анда себебин айтып қойо алаар белеңиз? Эгер, жеке ғана, биздин ғана, эгемен Қырғыз Республикабыздын ғана Ажо жана Өкмөт Башчысына таандық, БУУға мүчө баардық өлкөлөрдөн өзгөчөлөнгөн ынанымдуу себеп бар болчу болсо, мен да жаным тынч алып, алардын бизге бөтөн өлкөнүн Мам.Тилинде, бизди чукчасынтып сүйлөшкөндөрүн көргөндө төбө чачым тик туруп, аллергия болбой жашайынчы, мен да?. Суранам, жооп берсеңиз? Рахмат.

Куштарбек КИМСАНОВ. Жооп:  – Мамлекеттик тилди өлкө ичинде жайылтуу ар бир өлкөнүн ар бир жаранынын милдети болууга тийиш. Бирок бул багытта мыйзамдуу жана ыймандуу иш аркалоо абзел. А эгер мыйзамга каршы келген, ыйманга жат жорук жасап мамтилди таңуулоо же басмырлоо аркылуу жайылткысы келгендер бар болсо, алар тилдин аброюн көтөрүүнүн ордуна тескерисинче төмөндөтөт. РФнын мамтилинин жайылтылышындагы ойлоруңузду угуп, ага далилдерди кошо келтирип койсоңуз көз караш билдирүү кыйла конкреттүү болмок деген пикирге келем.

Жаран катары ардана турган маселелер аз эмес – тил тагдыры, чек ара көйгөйлөрү ж. б. Негизи эле биз башкалардын жат аракеттерин байкагандан кийин өз аракетибизди алардагы артыкбаш багыттарга арбалбаган акылман кабылдоо аркылуу жүргүзүшүбүз керек деп ойлойм. Бул тууралуу көп айтса болот… Кошунанын кою көбөйүп кетти деп көз артып карап олтурганга караганда, козу сатып алып көбөйтүүгө киришкен кыйла пайдалуу болот!

Бектурсун АЛИБЕКОВ.  Қуштарбек мырза, Сиз биздин Ажобуз менен Өкмөт Жетекчибиздин Орус Федерациясынын МамТилиндеги ҚР жарандарына жаңы жыл алдындағы ж.б. отчетторун байқамақсан болуп атқан жоқсузбу? Андан сыртқары ушул эле «Қырғы Көчү» тобу қанча фактыларды қойуп; «Анарбектер» тууралуу айқайлап эле жатпайбы? Деги қандай факт керек? Ажо қайсы Мамтилде сүйлөсө, ошол МамТилди таңуулағаны эмей эмне?

ээ 9Насыпбек АСАНБАЕВ. Бишкек шаары, КР.  Саламатсызбы Куштарбек байке. Менин суроом төмөнкүдөй. Учурда көптөгөн чет элдик сөздөр тилчилердин же тил сүйүүчүлөрдүн жардамы менен которулуп жатат. Бирок, алар которулган бойдон калк катмарына сиңбей турат. Ушул сөздөрдү, дагы бир тактап туруп, мектеп программасына киргизип салса болбойбу? Себеби, адамга жаш кезинен баштап бир нерсени үйрөтө баштасак гана ал анын мээсине отурат. Болбосо, балдар аларды орусча үйрөнүп калгандан кийин кайра кыргызчага көндүрүш кыйын эмеспи.

2 – суроо. Сиз жазуучулар союзунда дагы экенсиз, тил кызматын да тейлейт экенсиз. Учурда кыргыз тилиндеги китептер аз. Бу жазуучулар союзу кандайдыр бир кор түзүп, ушул китеп жазып, бирок чыгара албай жүргөн жазуучуларга жардам кылып, китептерин чыгарып берип тура албайбы? Негизи жазуучулар союзунун кору бар го. Ал акчалар кайда кетет?

Куштарбек КИМСАНОВ. Жооп: – Лексикабызды байытууга жетишүүбүз зарыл. Которуп пайдаланууга мүмкүн болгон сөздөрдү чынында кыргызча которуп колдонгонубуз туура болот. А кээде башка тилдерден кирип калып сиңип пайдаланылып келе жаткан сөздөрдү атайлап өкүмзорлук менен которуп пайдаланууга далбас ура берүү артыкбаш аракет. Президентке караштуу малекеттил тил комиссиясынын алдында терминком иштеп келет, алардын кароосунан өткөн котормо сөздөр сөздүк катары китеп болуп жарык көрүүдө. Мына ошолорду ар бир жаранга китеп боюнча жеткирүү жеңил эмес, андыктан социалдык түйүндөр аркылуу да иш аракет жасап жайылтууну колго алуу зарылдыгы туулууда. Ал эми мектеп программасына киргизүү сунушуңуз колдоого алаарлык пикир! Бул жерде дагы айрым мүчүлүштүктөр бар, окуу китептери жыл сайын жаңы жазылып басылбайт. Кандай болбосун ушул сунушуңузду мыктылап негиздеп туруп, Билим берүү министрлиги менен Мамтилкомго жазуу жүзүндө сунушташ керек экен!
2 – суроого жооп:  Жазуучулар союзу – коомдук уюм. Ага мамлекеттен такай каржы каражат бөлүнүп турбайт. Анан калемгер калкы сынчыл да болушат эмеспи, сиз айткандай каржылык кор кармап, ал кордон туура бөлүштүрүү аркылуу китептерди ирети менен чыгарууну колго алуусу жакшы иш болмок, бирок китептерди тандоо абдан татаал. Китепти тандоонун бирдиктүү критерийи жок. Жазуучулар союзу авторлордун китебин чыгарып берүү вазийпасын аткарбайт, ага ылайык каржы кору да жок, антпегендигинин да жакшы жактары бар. Ушундай кырдаалда негизи Жазуучулар Союзу айырмаланган аракеттерди алгалатууну ойлонсо дурус болмок. Жасайлы деп белсенсе жасоо зарыл болгон иштери абдан көп, а эгер жасаганга аракеттенбесе иш көлөмү аз бойдон кала берет. Бул союзду Чыңгыз Айтматов, Жалил Садыков, Надырбек Алымбеков, Омор Султанов сындуу залкар таланттар башкарган, учурда айтылуу «Бриллиант жыландын» жаратманы Чолпонбек Абыкеев башкарууда. Ар бир облуста бөлүмдөрү иш алып барат, бирок баары акысыз эмгектенишет.
АсыранАсыран АЙДАРАЛИЕВ. Келсинки шаары, Финляндия.  Куштарбек мырза, Ош шаары кыргыз аймагындагы эң ири экинчи шаар катары белгилүү. Ушул шаардагы мектептердин кыргыз тилге болгон мамилеси, кыргыз тилин окутуу маселеси кандай деңгээлде дей аласыз? Айтайын дегеним, Бишкектеги мектептердин басымдуу көпчүлүгү орус тилге көбүрөөк басым жасап, кыргыз тилине кайдыгер мамиле кылып жаткандары ачык эле айтылып келет. Ушул көйгөйдү кандай чечсе болот? Тилге болгон мамилени дал ушул мектеп партасынан башташ керек экени белгилүү эле болуп турбайбы, бирок ага көңүл бөлүп, баш отубуз менен киришпей жатканыбыз эмне себептен?.

Куштарбек КИМСАНОВ. Жооп: Асыран Айдаралиев мырза 1 эле суроого 3 маселени камтыптыр, 3 абзац менен жооп берейин:

Биринчиси:  Айталы, бир мектептеги кыргыз тили, адабияты мугалими жан далбас уруп, жаңыча методдорду колдонуп сабак өтсө, кайсы бири кайдыгер карайт. Демек, дайыма текшерип гана жолго коюудан да жеке жоопкерчиликти жан дүйнөсү менен туя билип иштеген татыктуу кадрларды көбөйтүү өзгөчө мааниге ээ.

Экинчиси:  Кыргыз тилин окутуудагы мамилени жакшыртуу боюнча бирдиктүү иш план түзүп, анын аткарылуусун такай көзөмөлдөп, жыйынтыгын талдоого алып туруу да көйгөйдү чечүүнүн бир канча жолдорунун бири. Дагы бир жолу – тилибизге болгон муктаждыкты жаратуу!..

Үчүнчүсү: «Баш отубуз менен киришпей жатканыбыздын» себептери тышкы саясатка таасири тийет деп чочулоодон жана жетекчилик эркти бул багытка кенен бурбагандыктан деп түшүнсөк болот.

 

azАтыргүл ЗАКИРОВА. Барнаул шаары, Алтай крайы. Саламатсызбы? Биз Кыргыз Республикасы башка коңшу мамлекеттер сындуу эле илгерки Советтик билим берүү системасынан баш тартып, батыштын иштеп чыккан программасы-Болонья системасы боюнча билим берүүгө өтүүнү алгач Эл аралык университет баштап, а акыркы толкуну толук бойдон 2012-жылы өтүп бүттү. Ушул система аркылуу билим берүүнүн сапаты жакшырып, эффективдүүлүгү жогорулайт деп ойлойсузбу ? Кантсе да Советтик билим берүү системасы күчтүү система катары таанылып келген эмеспи убагында, анан да бул система бизге сиңип, иштеп кете алабы ?

Куштарбек КИМСАНОВ. Жооп: – Баллон системасы практикаланды. Билим берүүнүн сапатын көтөрүүдө ушул гана аракет аздык кылышы ыктымал. Демек, перспективалык планды коомчулуктун сунуштарын угуу менен иштеп чыгып, кадам таштоо зарылдыгы туулууда. Себеби, ар бир адамдын ою баалуу, бирок ал ойлордун аягы кандай жыйынтык берээри анализденгенден кийин амалга ашыруу башталса жаңылуу жок болот. Ал эми СССРдеги билим берүү системасы сакталыш керек деген тыянактан оолак болгонубуз оң. Эртең да бүгүнкүдөй таң атпайт эмеспи.


эууу
Уулкан АМИРАЕВА. Маскөө шаарынан, Оруссия.  Саламатсызбы Куштарбек мырза! ОШ шаарындагы кайсыл жогорку окуу жайы сапаттуу билим берет жана бүгүнкү күндүн талабына жооп бере алат? Кайсыл кесип, азыргы жашоого ылайык жана керектүү деп айта аласыз? Жазында оккуга тапшырайын деген ниетим бар, колдон келсе бюджеттик бөлүмүнө. Сизден кеңеш сураганым ушундан. Алдын ала ырахмат.
Куштарбек КИМСАНОВ: Жооп: – Бардык ЖОЖдор сапаттуу билим берүүгө аракет кылышат, анткени алардын аброю мына ошол билим сапатына да байланыштуу эмеспи. Айрымдарын айтып өтөйүн: ОГПИ, Ош МУ, Ош ТУ. Ал эми бүгүнкү талапка жооп берүү жагына келсек ар факультетте ар түрдүү деп билем.

Кесипке келсек, кайсыл кесипти жактырсаң – ошол кесип баалуу. Азыркы жашоого ылайыктуулары айымдар үчүн өзүнчө, уул балдар үчүн өзүнчө каралууга тийиш. Мындан сырткары кайсыл аймакта жашап кетишиңе да байланышат. Айылда жашаганды жактырган жан летчик же троллейбусчу болбогону дурус да. Бюджеттик бөлүмгө ЖОЖго тапшырам десең тезинен ЖРТга даярдан, ансыз студент болуу мүмкүн эмес!

Калдыбаев. Н.Нурланбек КАЛДЫБАЕВ. Ош шаарынан, КР.  Ассалому алейкум Куштарбек мырза! Көч байланышка куш келипсиз! Мен да суроомду узатып кое берейин, убактыңыз болгондо жооп берип коерсуз. Менин суроом Ош шаарындагы жалпы билим берүүнүн абалы жөнундө болмокчу. Шаардагы мектептерде билим берүүнун сапаты төмөндөп кеткендиги сизге белгилүү болсо керек…Шаарлыктардын пикири боюнча билим берүү сапаты “Олимп”, Киров, Ломоносов сыяктуу саналуу мектептерде гана талапка жооп бере алат (бирок, ал мектептерге окутуу үчун ата-энелерден өтө чоң суммадагы акча талап кылынат). Башка мектептерде да сапатты көтөрүү үчун эмне кылсак болот? Мектепте сабак берген мугалимдердин ишке кызыгуусун, жоопкерчилигин кантип көтөрсө болот? Менин уулум жөнөкөй мектепте окуса да, татыктуу билим алышын каалайт элем…Анткен себебим айылдык мектеп менен шаардык мектептин да айырмасы аз болуп жатат (айылда эми мугалим аз.. окуучулар көр тиригликке аралашышат ж.б.у.с. себептер бар), шаардык билим берүү системасында кандай көйгөйлөр бар?

Куштарбек КИМСАНОВ. Жооп: Нурланбек мырзанын суроосу мага кыйла таасирдүү болду. Анткени, окуянын ичиндеги көрүнүш чагылдырылыптыр. Өзүңүз билгендей Ак-Тилекте ачылган «Кыргыз-түрк достугу» атындагы № 52 мектепти «Сема», «Себаттардан» кем калбаган мектептердин катарына кошуунун жолдорун ойлонуудабыз. Жакында бул боюнча атайын отурум болот. Ал эми билим сапаты боюнча башкармалыкта мектептердин мониторинги чыгарылууда. Сиз атап өткөн мектептерден кем калбаган, бирок атагы чыкпай иштеп жаткан мектептер бар. Кантсе да бардык мектептердин билим-тарбиядагы ордун кеңейтүү жана кадырын көтөрүү, деңгээлин бийиктетүү алдыдагы айныгыс максаттарыбыздан.

Мугалимдердин ишке кызыгуусун көтөрүүдө атайын пландарыбыз бар, акырындык менен амалга ашыра баштадык. Жакында эле «Секом» билим берүү мекемесине ЖРТга тиешеси бар сабактардын мугалимдери акысыз семинар-тренингге барып келишти жана абдан жакшы таасир алгандыгын айтып жүрүшөт. Соцпедагогдордун дагы семинары болуп өтүп, анда жакшы тема тандалып талкуу болду…

Ата-энелерден мектеп эч кандай акча талап кылбайт, эгерде мугалим акча сураса анда аларга чара колдонулат. Бул жерде бир башкачараак маселе жатат. Ата-энелер фонд түзүп, ал аркылуу мектепке жардам бергиси келгендер фондго өздөрү тыйын салышат. Айрым мүмкүнчүлүгү аз ата-энелер ошол фондду түзүү ишинде катышса да, сөз атасын өлтүрүп, учурунда айтпай коюшат да, кийин «мектеп акча жыйноодо» дешет. Бул боюнча нааразылыктарды чектөө үстүндө иш алып баруудабыз.

Сиз билим берүүгө кайдыгер карабаган жан экениңизди сезип, ыраазы болуп олтурам. Мүмкүнчүлүгүңүз болсо, Ошто жашайт окшойсуз, убакыт таба алсаңыз, башкармалыкка келсеңиз кабыл алып кенен дидарлашат элек.

 

Aлтынай АСАНОВА. Бишкек шаарынан, КР.  Саламатсызбы Куштарбек мырза! Биринчиден жаңы жылыңыз менен куттуктайм! Экинчиден, сизге суроомду берсем Кыргызстанда мыкты, калеми курч жазуучу акындарыбыз арбын. Азыркы жаш, жаңыдан кадам таштап ырлары менен таанылган кыздарыбыз, жигиттерибиз көп болууда, мына ошол таланттуу, сөзгө бай жаш улан кыздарыбызды, жигиттерибизди колдогондор барбы? Алар үчүн жакшы сынактар өткөрүлөбү? Алардын чыныгы талантын байкоо максатында. Жана азыркы учурда «билим алуу ийне менен кудук казгандай» демекчи «билимдүү болуш оңой, а адам болуу кыйын» дейт эмеспи, ошол сыяктуу азыркы учурда жаштардын билим деңгээли кандай болуп жатат? Рахмат сизге!.

Куштарбек КИМСАНОВ. Жооп: – «Көздүү мончок жерде калбайт» деген кеп бар кыргызда. Жаш таланттарды колдогондор бар, бирок аз. Айрымдарын айта кетели, Орусиядагы кыргыздарды кошпогонубузда, Кыргызстанда эле «Турар» басмаканасынын директору Тилек байке жыл сайын «Арча» сыйлыгын уюштуруп, жеңүүчүсүнүн китебин акысыз чыгарып берип жатат. Буга чейин аалым Абдыкерим Муратовдун китебин чыгарганын көрдүм. Мындан сырткары айрым гезиттер конкурс жарыялаганынан кабарым бар. Чынгыз Айтматов атындагы Кыргыз өкмөтүнүн жаштар сыйлыгы да авторлорду колдоого багытталган. Маалымат булактарынан караса колдоо-конкурстар бар. Ал эми китеп жазгандардын баары эле шедевр жазбайт да, демөөрчүлөрдү ар ким өзүнө жараша издеп таап келе жатышат.

«Жаштардын билим деңгээли кандай болуп жатат» депсиз. Ким кандай даражада билим алып жатканына жараша болуп жатат. Изденип, ийгиликтерди багынткан балдар көп, ата-энелери да көмөктөшүп терең билимге умтулгандар бир топ. Ошол эле учурда моюнга башты жүк кылып жашап жаткандары да аз эмес. Бул көрүнүш өлкөбүздө гана эмес, дүйнөнүн бардык өлкөлөрүндө бар.

РасулРасул САЛАЙДИНОВ. Кочкордон, КР.  Саламатсызбы Куштарбек мырза! Өткөндө мектепте жыйналыш болуп ал жерде мектеп директору «Ата-энелер эмнеге балаңарга кымбат телефон алып бересиңер, эгерде балаңар мектепке телефон көтөрүп келчү болсо алып койом да кайра бербейм, 500 сом штраф төлөйсүңөр да аласыңар» – дейт.

Суроо:  Окуучу бала телефон көтөрүүгө жана мектепке алып барууга болбойбу? Директордун телефонду алып кайра бербей койгонго укугу барбы? Телефон окуучунун билим алуусуна кедерги кылабы?

Куштарбек КИМСАНОВ.  Жооп: – Окуучу мобилдик телефон колдонууга акысы бар. Бирок мектепте кээ бир окуучуларыбыз өздөрүнө да, өзгөлөргө да зыян келтирип, жолтоо болуп телефондон оюн ойноп, СМС жазып, кыскасы башкаларга тоскоолдук жараткандыктары жакшы эмес. Кымбат телефон колдонуу жаш адамдын менменсинүү сезимин пайда кылат.

Директор окуучунун телефонуна муктаж эмес, ал мектептин жетекчиси катары ар түрдүү пайдалуу методдор менен окуучуларды пайдалуу жолго багыттайт. Мобилдик телефон окуучунун татыктуу билим алуусуна эгерде ашыкча пайдаланса кедергисин тийгизет. Ал тургай адамдардын баарынын жашоосуна пайдасын берүү менен катар зыян жактары да бар экенин жакшы билесиз да. Көп колдонуу кур эле дегенде кулактын угуусун начарлатат, коңгуроо келген учурларды денеге жакын турса зыяндары көп экенин окумуштуу иликтөөчүлөр жазып келатышпайбы. Ошондуктан мектеп жамааты менен кошо, ата-энелер да бул багытка көңүл буруп, балдарынын келечеги үчүн иликтеп-изилдеп, туура жолду көрсөтүүгө милдеттүү.

 

015 cТынчтык Бек. Ош шаарынан, КР.  Арыбаңыз Куштарбек мырза. Менин биринчи суроом:  Өзүңүзгө белгилүү болгондой Ооган кыргыздары дээрлик сабатсыз. Алар балдарын бизге жиберип окуткулары келет. Эгерде ал жактан балдарын Ошко жиберсе сиздер кандай жардам бере аласыздар?
Экинчи суроом:  Жооптуу, ары түйшүктүү кызматка келгениңизден бери адабият жаатындагы чыгармачылыгыңыз кантип атат? Чыгармачылык менен кызматты кантип үзөңгүлөш бастырып, кантип айкалыштырып жатасыз?

Куштарбек КИМСАНОВ. Жооп: – Бул абдан маанилүү жана чоң маселе. Анткени, Ооган жериндеги окуучулардын тагдырына кайдыгер карабоого чакырык болуп жаткан менен, эки тараптуу кызматташуу чоңураак деңгээлде чечилет. Эгерде министрликтен бизге тапшырма болуп, алардын балдарын жайгаштырып билим берүү дайындалса аткарабыз. Бул маселе боюнча укуктук-мыйзамдык ченемдерди юристтерибиз карап көрүшү зарыл. Кээде жакшылык кылабыз деп ката кетирип алган учурлар болот го. Демек, аларды бул жактан колдоо аркылуу алардын кайсыл максаттарына жолтоо болуп коюшубуз мүмкүн деген жагын да ой элегинен өткөрүү шарт. Аягында айтаарым, билим берүү мекемеси бир гана Ош шаарында эмес да, андыктан бизден башка да башкармалыктар бар экенин эске алып, биз түздөн-түз баш ийген министрлигибизге тиешелүү кайрылуу түшсө алар мыйзамдуулугун карап, жагдайга жараша жардам бере алат!

2 – суроого жооп:  – Чыгармачылык ишти кызматтагы муктаждыктарга арнап жатканыбыздан улам жакшы демилге-идеялар ишке ашып жатат. Ал эми адабият – менин жан дүйнөм. Андан түбөлүккө алыстап кете албайбыз. Бирок, кызматка багытталуучу убакытта адабият четте калууда. Дем алыш күндөрү да ишке байланышкан маселелер менен алектенип жатабыз. Кыскасы, иретке салып алганга чейин ушундай иш көлөмү көп болсо керек деп турабыз.

РайкүлРайкүл АЙДАРАЛИЕВА. Бишкек шаарынан, КР.  Азыр ар бир мектеп жашындагы балдар сотка, ноутбук, планшет көтөрүп жүрүшөт. Информатика сабагына кошумча саат киргизсе жакшы болот эле. Ушул маселеге кандай карайсыз? Анан эсепкерлерге (компьютер) жана уйулдук телефондорго кыргыз ӨҢҮ_тамгаларын кандай орнотуп, жайгаштыраары жөнүндө маалымат берип баштасаңыздар жакшы болот эле..

Куштарбек КИМСАНОВ. Жооп:  – Заманбап маселе менен кайрылыпсыз, рахмат! Аталган предметке кошумча саат киргизүүнү өз алдыбызча чече албайбыз, муну Билим берүү жана илим министрлиги чечет. Мамлекеттик окуу стандартына дал келсе, сабактардын санын азайтуу же көбөйтүүнү бизге буйрук түрүндө берет. Бирок, кол куушуруп олтура бербей, аракеттенүүгө мүмкүнчүлүк бар. Айталы, мектептерде «кружок» деген түшүнүк жашайт. Аны мектеп жамааты макулдашуу жолу менен зарылдыгына жараша предметтерге бөлүштүрүп маселени чечсе болот.

Ал эми кыргыз тамгалары болгон ө, ү, ң. боюнча мугалимдер гана эмес, окуучулар деле билип калышты да. Эч кай жактан алып келип, эч кандай тамга орнотпой туруп эле символдон жайгаштырып алуу менен максатына жетүүгө акысыз мүмкүнчүлүк бар. Балким, айрым кадрлар муну билишпесе апта сайын предметниктердин күнү белгиленген жана анда ар түрдүү зарылдыктар боюнча талкууда суроо таштаса учурунда жооп алышат жана маселелери чечилет. Азыркы күндө ансыз да мектептерди жаңы технологияга ыктоого үндөп жатабыз.

 

эжамилаАзизбек АСАБАЛА. Маскөө шаарынан, Оруссия.  Ассалоомуалейкум Куштарбек мырза!

1. Акыркы учурда мектеп жашындагы балдардын окууга барбай калышы, кыргыз тилин окутуу солгундашы, олимпиядаларда (окуучулар арасында өтүүчү) коррупциянын өсүүсү чоң түйшүк жаратууда сиздин пикириңиз кандай?

2.  Бирдиктүү мектеп формасы( кийим кечесине байланыштуу) керекпи ?

3. Окуучулардын билим деңгээлин өстүрүү үчүн эмне керек,мектеп рекеттерин кантип токтотобуз?

Куштарбек КИМСАНОВ. Жооп:  1. – Бул боюнча ар бир адам жеке жоопкерчиликти мыкты сезип, чынжыр болуп аракеттер уланса иш илгерилейт. Мектепке барбай калган балдардын келечегине камылга көрүү коомчулуктун да абийир жоопкерчилигине кирет да. Кыргыз тилиндеги окутуу солгундады дегенди кандай карасак болот, балким ар чөлкөмдө ар түрдүүдүр, сурооңуз абдан маанилүү. Олимпиадада коррупция дегенди кармаш керек! Деги эле бардык тармак бири-бирине ак дилден жардам бергенде гана жакшы жаңылануулар жана өзгөрүүлөр тездейт.

2. – Бирдиктүү мектеп формасы керек. Анткени, окуучуларыбыз мугалимдерден кымбат кийинип жүргөн кездер көпчүлүккө көрүнүп келе жатпайбы. Айрым окуучу кыздар оронуп жоолук салынышса, айрымдары тизеден өйдө кыска кийинсе, бул деген иретке келиши зарыл болгон иш да. Алтын тагынган айрым окуучулар өздөрүн асманда сезет, тарбия-таалимди өздөштүрүүдөн мурда менсенсинүүгө конок беришет.

3. – Окуучулардын билим деңгээлин өстүрү үчүн көп нерселер керек. Эмгек, китеп, чечкиндүү аракет, заманбап шарт ж. б. Мектеп рэкети менен күрөш дүйнө жүзүндө жүрүп жатат, аны түптамырынан бери жок кылган кездер келет деп үмүт артып, жагдайга жараша салым кошуп жатабыз.


«Көч Байланышты» уйуштурган жана алып барган эркин журналист Асыран АЙДАРАЛИЕВ. Финляндия, Келсинки шаары. 1-2-февраль, 2014-жыл.

3 thoughts on “«Көч Байланыш»

  1. Менин суроомо толуқ түшүнбөй эле жооп берүү менен, экинчи суроону таптақыр жоопсуз қалтырған.

  2. Ар нерсенин, атына (аталышына) жараша; заты жана
    қасети болот эмеспи. Ушул өңүттөн алып қарағанда,
    биздин МАМЛЕКЕТТИК ТИЛИБИЗ жөнүндө сөз
    қылғаныбызда, МАМЛЕКЕТТИК ТИЛИБИЗДИ
    Мамлекеттик Мансапқорлордон талап қылғаныбызда
    жана аларға таңуулағаныбызда, эң эле жөнөкөй болғон тактика; тилибизди тақай “МАМЛЕКЕТТИК ТИЛ”
    – деген аталышта атоо эле, алда қанча эффект
    бермек. Биз қырғыздар ушул; “тактика” – деген
    амалды тим эле қасам ичип алғандай өздөштүрбөй,
    қолдонбой турған болдуқ. Ушул тактика менен,
    жөнөкөй қарапайым жарандан ғана эмес, тескерисинче; жөнөкөй қарапайым жаран Ажоодон;
    “мен Сизден маға, Сиз экөөбүздүн МАМЛЕКЕТТИК
    ТИЛИБИЗДЕ сүйлөөңүздү талап қылам!” – деп айтчу
    болсо; сылық да, маданияттуу да, дапломаттуу да,
    мыйзамдуу да, уқуқтуу да, мажбурлуу да, муқтаждуу
    да болуп, “бир оқ менен бир нече қойон атылмақ” атағанат! Эмнеге эле бул эң пайдалуу “МАМЛЕКЕТТИК
    ТИЛ” – деп атоодон жаа бойу қачабыз, мен түк
    түшүнө албай келем. Сыяғы, биз қырғыздар өз
    тилибиздин, бүтүндөй бир эгемен Өлкөнүн
    МАМЛЕКЕТТИК ТИЛИ болуп кетишин анчалық эле чын
    ықласыбыздан қаалай бербейт оқшойбуз. Болбосо биздин тилибиздин, қадимкидей, бүтүндөй эгемен
    Өлкөнүн “МАМЛЕКЕТТИК” – деген абройғо ээ ТИЛИ
    болғонуна чейрек қылым болот жақында. Бироқ, биз
    өзүбүз өз МамТилибизди “МАМЛЕКЕТТИК ТИЛ” – деп
    атағыбыз келбей, этносубуздун атында атап
    келүүдөбүз. Биз тилибизди қандай атасақ; абройу, атына жараша заты, қасиети, таасири ошондой
    болууда. Өзүбүздүн ушул қатабызды өзүбүз
    мойнубузға алып, ушул қатабыздан өзүбүз
    арылмайын, тилибизди өзүбүз элден мурда өз;
    “МАМЛЕКЕТТИК” – деген абройунда (статусунда) тақай
    атамайын, тилибиздин өзүнөн өзү эле жэ “жөн эле” МАМЛЕКЕТТИК ТИЛ болуп қубулуп кетишине көзүм
    жетпейт менин. отредактировано · Нравится · Редактировать · 24 мин. назад Бектурсун Алибеков Өткөн айда, эл қатарынан қалбайын деген мақсатта,
    мен да; “Қырғызбызбы?! Қырғызға биз қырғыз тилде
    сүйлөйлү! Қырғыздық арыбыз барбы?! Талап
    қылалы; Ажоо да бизге қырғыз тилде сүйлөсүн!…” –
    деп жазған элем. Кийин ойлонуп қалдым, эгерде;
    күйөө балабыз жэ жездебиз, келинибиз жэ жеңелерибиз қырғыз эмес болсо, анда мен аларға
    ошолордун тилинде сүйлөшүм керек болобу…?
    Ошондой эле алардан да өз тилинде сүйлөшүн талап
    қылып алған жоқмунбу…? – деп. Ушул чақта да
    “МамТил” – деп жазсам универсалдуу болмоқ беле?..

  3. Бектурсун Алибеков: “Менин суроомо толуқ түшүнбөй эле жооп берүү менен, экинчи суроону таптақыр жоопсуз қалтырған”.
    Беке, мурунку айтып жазып жүргөнүңүздөргө эч нерсе дей албайм, каалагандар шашпай окуп, түшүнүп, ошого жараша ойлорун айтып колдоп, сүрөп турушу ажеп эмес, мен деле дайыма окуп эле жүрөм, калтырбай, колдойм.. Бирок бул “Көч байланышта” мынчалык чубалжыган суроо берилгени бир аз туура болбой калды. “Көч Байланыштардын” башында дайыма эреже катары жазылып турат, “сурооңорду колдон келишинче кыска, нуска жана ток этээр гана жерин айтып жазгыла” деген. Ушуну эске алсаңыз?..

Комментарий кошуу

Сиздин электрондук почтаңыз жарыяланбайт. Милдеттүү талаалар белгиленген *