*****************************************************************************************************************

«Мекенимдин быкшып чыккан түтүнү бал жыттанат!» (А. Грибоедов)

Саналуу эле күндөр калды, саргая күткөн калк «кызара бөртөт» же кыр-кырдап «жортот»… Ал 30-октябрда боло турган такталаш, чоң-кичине дебей баарын чочутуп, жүрөктүн үшүн алып, сестенткен президенттик шайлоо. Себеби, дал ушул шайлоо бийликти биротоло менчиктеп алгысы келип, анын айынан жүздөгөн бей күнөө жарандардын канын төгүп, кырчындай өмүрлөрлөрдү кыйган кечээки үй-бүлөлүк, кылмыштуу, зөөкүр бийликти кайтарып келет же болбосо кыргызга жаркын келечек камсыз кыла турган журт атасын (мекенчил дейбизби, көсөм дейбизби), кыскасы, элди экиге бөлбөй ээрчитип кете ала турган чыныгы «эркечин» тандайт. «Эшегибизге жараша тушагыбыз» болгондон оолактап, «жаңыланууну, жашоонун таза жана демократиялык принциптерине умтулган өнүгүп-өсүү жолун тандап алгай элек» деп, какылдап-какшаганыбыз менен андай «жыргал заманды» жалпы эл, караламан калк тандайт. Демек, ошол эл элегинен кимди өткөрсө, башкаруунун кайсы жолун тандаса, эртең ошол президенттин арыгы менен агууга аргасыз болобуз. Ал эми акыркы жыйырма жыл бою «аккан арыгыбыз» жөнүндө ооз ачкандын өзү опурталдуу экенин мыкты билесиздер.

Элек дегеним, бул буюмду кыргыз күнүмдүк жашоосунда көп колдонот эмеспи. Анын аткара турган жумушун да жакшы билет. Ун-талкан аттуунун баарысы дал ушул электен өтүп, элек анын арасындагы акшагын, топон-таш, көсөө-кебегинен арылтат, тазалайт. Кыскасы элек торунан мап-майда буркураган талкан гана өтөт. Ошол мап-майда талкандан жасалган максым-жарма көбүрүп-жабырып ачыйт, «карт» кекиртип кардыңды тойгузуп, көңүлүңдү да көтөрөт. Муну менен менин эмнени айтаарымды аңдап жаткандырсыз, oшондуктан оюмдун түз маанисине өтөйүн.

«Элек» дегенибиз эле саясатташтырып айтканда шайлоо. Ал эми «шайлоо» деген «шайтан оюн» жалпыбыздын жашообузду, өлкөбүздүн өнүгүү тагдырын, ар бирибиздин жаркын келечегибизди түздөн-түз аныктай турган абдан маанилүү саясый өнөктүк экенин жадыбалдай жаттап деле бүттүк. Жалпак тилге салып айтканда адамча жашагың келсе жок эле дегенде бир күнүңдү, болбой баратса бир-эки саатыңды «садагa» чап да дал ушул күнү караң калган кайдыгерликти жыйыштырып «отко» ыргыт. Өзүңдүн мыйзамдуу укугуңдан пайдаланып жүрөгүңдү тыңша, ошону гана ук, жети өлчөп бир кескин да эң татыктуу деген адамыңа добушуңду сөзсүз бер. Эң башкысы ар кимдин айтканын угуп алданба, бүтүндөй эл менен өлкөнүн кызыкчылыгын кыкка татыбаган кызыкчылыктан жогору койгондон корк. Баарынан мурда балдарың менен небере-чөбөрөлөүңдүн тагдырына кызык. Жек-жаат, таяке-жээн, дос-тууган, өң-тааныш деген «оорудан» оолактай тур, же таптакыр унут. «Түндүк-түштүк» деген түшүнүктү эзели мээ чөйчөгүңүзгө жакын жолото көрбөңүз. Ал арам саясатчылардын ойлоп тапкан «оюну». Кыргызды азап-шорго батырып, адатка айланып бараткан айыкпас оорусунун эң башкы «диагнозу» жана анын бирден-бир себеби ушул. Ошону эстеңиз, ал «оорудан» арылуунун жолун чогуу ойлонолу? Биз дагы эгемен эл-журтпуз, Кудайдын өз энчисинен тартуу катары калган бейиштин төрүндөй өлкөбүздө батыш-чыгыш элиндей бапырап, байгер жана эркин жашаганга эмне, акыбыз жокпу? Албетте бар. Андай мүмкүнчүлүк мынакей, ар бирибиздин алдыбызда, алаканыбызда турат. Болгону биздин темирдей бекем эркибизге жана акактай таза тандообузга жараша.

Катуу кетип, «чамынгандардын» чаңы суюлуп калган менен калк таразасына түшчүүлөрдүн карааны дале болсо «ылайланып» турат. Оюндан четтегиси келбей оолуккандардын оюна койсо адам башына бирден ажо болчуудай. Жыйырмага жакын талапкердин ичинде «жыргатып» ийчүүлөрү деле саналуу, бирок бычакка сап болчуулары да жок эмес. Айталы, A. Атамбаев, A. Мадумаров, Ө. Суваналиев, K. Ташиев. Дүбүртү катуураак, эл элегине түшө турган «эң кыйыны» эле ушул төртөө. Башкаларга башыңарды оорутуп, «аным-мунум эле» деп эша 2алдастабай ушу төртөөнүн бирөөнү «төлгө» катары кармап, саресеп салып көргүн да чечкиндүү чечим кабыл ал замандаш! «Баягылар эле» деп башканы кайдан табат элек, ушу төрттүн бир «төрөсүн» танда. Кантип дээрсиз? Баскан жолуна баам салыңыз, элге кылган кызматына кылдат кызыгып көрүңүз, тартиби жана тазалыгы, анан турган турпаты менен жүрүм туруму эң башкы мааниге ээ экенин унутпаңыз. Себеби, «үйрөнгөн адат калбайт, уйга жүгөн салбайт!» Кечээ эле манчыркап, көзүн май бай басып, эл-журтту каалагандай кагып-силкип, «каакы» эша 3оордуна көрбөй, жалаң «жыргал» жашоосун самап, ошо «Жыргалбегин» «эртең алып келем» деп жүгүрүп жүргөн «эрендер» кантип эле асмандагы айды алып келип, эртең элге тартуу кылып жиберсин. Кулагыңызгдарга күмүш сырга, бул өтө эле коркунучтуу «жомок». Оозу менен орок оруп, «баарын кыйратам» деп башыбызга жаңгакты далай чагышкан, чага беришет. Эл ишенимине ээ болумуш болуп, эшегин акырын кыядан өткөрүп алган күндүн эртеси ошол элин эзип, кордоп, каалагандай ичип-жеп, төгүп-чачып, аягында жөн кетпей элди канга чылай качкан «канкорлордун» кареги менен кошо айланып, ийилип чуркап жүргөндөрдүн ичтери эша 4оңбогондой «ирип» турат, алардын котур таштары дале болсо койнундарында катылуу. Кокуйлап калбайлы боордоштор! Жарымынан көп орунду ошондой «ойондор» «басып» алышып, жоругу жолдо калган азыркы Жогорку Кеңешти канттик. Kелгин замандаш, «жакшы тилек жарым ырыс» дейт эмеспи, терең ойлонуп, кечээки кемчиликти кайталабай, жакыңкы жаркын келечек үчүн тарыхый тандоо жасап берели. Бул тандоо бүгүнкү муундун эртеңки муунга өткөрүп бере турган эң баалуу «белеги» деп түшүнүп, баардыгыбыз барандуу кадам таштап, улуу бурулушка беттейлик..

Асыран АЙДАРАЛИЕВ, Финляндия, Келсинки. 17.10.2011.