Көч байланыш..

ээ 37Эгемберди ЭРМАТОВ:  КР Президентине караштуу  мамлекеттик тил бойунча Улуттук комиссиясынын төрагасы.


УЛУТТУК ПРОГРАММАНЫН НЕГИЗИНДЕ «КЫРГЫЗ ТИЛ» БОРБОРУН АЧАБЫЗ!

Ааламтордун «Фейсбук» социалдык тармагындагы «Кыргыз Көчү» мекенчилдер тобунун бир жылдан берки салтка айланып калган «Көч Байланышы» (Он-лайн баарлашуу) өзүнүн үзүрлүү натыйжаларын берип келет. Албетте, бул саамалыгыбызды мындан ары дагы тынымсыз улантмакчыбыз. Эң башкы максатыбыз, улуттук тилибиз менен дилибизди тынымсыз өстүрүп, калыптандырууда тикелей тиешеси бар аттуу-баштуу, адабий, маданий жана коомдук-сайасый ишмерлерибизди төгөрөктүн төрт бурчунда жашап, иштеп жана окуп жүрүшкөн боордошторубуз менен баарлашууга чакырып, алар менен түзмө-түз маек куруп, байланышып, көңүл борборундагы көйгөлүү маселелерди чогуу, бирге чечүүгө багытталган.

3. Куба Курбанбеков
Куба КУРБАНБЕКОВ, Жалал-Абад обулусу, Аксы районунан, КР.  Саламатсызбы, Эгемберди ага. Учурдан пайдаланып, абалы ишиңизге ийгилик, чыгармачылык, өзүңүзгө ден- соолук каалап кетейин. Анан да бул байланышты уюштурган Асыран агага чоң ыраазылык. Себеби, Кыргыз тилинин тагдыры көпчүлүк сыяктуу мени да түпөйүл ойго салып келет.
Менин биринчи суроом:
  Кыргыз бийлиги тил комиссиясын жөн гана эл алдында актануу үчүн уюштургандай сезилет мага. Себеби, өздөрүндө (бийликте) эч кандай умтулуу жок десек да болот. Мисалы: Отчётторду кабыл алууда башка тилде эмес, мамлекеттик тилде алса, кызмат ордуна талапкерлерди, кызматкерлерди Кыргыз тилинде сүйлөөсүн талап кылса болот эле да тил үйрөнүүгө муктаждык жаралмак.Көп акча жумшагандан көрө,бул натыйжалуу болмок. Дагы: мегаком,билайн компаниялары кардарларды тейлөөдө англис, орус, Кыргыз, өзбек тилинде кайрылышат. Англис тили-дүйнөлүк, орус тили-официалдуу, Кыргыз тили мамлекеттик а эмне үчүн өзбек тили? КР тил мыйзамында өзбек тилине эч кандай макам берилген эмес го. Ал тил официалдуу пайдаланылбашы керек да. Өз оюңузду айтсаңыз?.
2. Суроом:
  Балалыгым, орто жаш, карылыгым,
Бар болгону үч күндүк өмүр экен.
Аны ойлосом түтөрүп каңырыгым,
Кантип жашап келдим деп күдүктөнөм.
Ушунчалык өмүрүм тез өттүбү,
Көзгө толчу бүтүрдүм кандай ишти?
Эктим канча тандалма көчөттөрдү,
Кайсыл жакка короттум кайран күчтү?- деп жазганыңыздай.. Эми, азыр, Кыргыздын көңүл чордонундагы көйгөйү- тилибиздин абалы мындай болуп турганда, тил комиссиясында иштөө тагдыры туш келди сизге.. Бул жаатта алгылыктуу иш жасадым-деп ойлойсузбу?
3. Суроом
:  Мен Жалал-Абад обулусунда жашайм. Бул жерде Өзбек телеканалдары дүйнөлүк алдыңкы, маанилүү, кызыктуу кинолорду өзбек тилине которуп беришет. Кызыгып көрүп жатып, балдарыбыз а тургай өзүбүз да өзбек тилинде сүйлөп калмай болдук (!). Бул практиканы биз да колдонуп, Кыргыз тилине маанилүү, дүйнөлүк деңгээлдеги кинолорду которууга акча жумшап, КТР, ЭлТР, ЖТР ден элге көрсөтсөк жакшы натыйжа берет-деген ойдомун, буга сиздин оюңуз?
Бул суроолорго кеңири жооп же ой-пикир угабыз деген ойдомун.
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:  Кубан мырза, эң биринчи болуп суроо бергениңизге ырахмат! Тил маселесинин өтө чоң көйгөйлөрүн көтөрүп жатасыз. Мен Тил комиссиясына төрага болуп келгенге чейин маселелер кайсы бир деңгээлде ыңгайына жараша чечилип келген. Бүгүнкү күндө кыргыз бийлигинде тил маселесин оң жагына чечүүгө карата чечкиндүү саясий эрк бар. Мунун мисалы катарында жакында эле Президент тарабынан кабыл алынган Улуттук программаны айтсак болот. Бул программада көптөн бери көйгөй болуп жаткан кыргыз тилин үйрөнүүнүн, колдонуунун муктаждыгын жараттык. Программа менен атайын сайттардан таанышып алсаңыздар болот. Ал эми өзбек тили боюнча Сиз айткан компанияларга расмий түрдө эскертүүлөрдү берди.
2. Албетте, бир топ көйгөйлүү маселелерди чечүүгө жетише алдым деп ойлойм. Биринчиси, бийликтин бардык бутактарында мамлекеттик тилге болгон мамиле оң жагына өзгөрө баштады. Көптөгөн министрликтерде иш кагаздары жалаң мамлекеттик тилде жүрүп жатат. Улуттук программанын негизинде «Кыргызтест» системасы ишке киришүүнүн алдында. Бала бакчаларга, орто мектептерге, ЖОЖдорго жаңы муундагы окуу куралдарын түзүү, жарыялоо боюнча эксперттик топ түзүлүп, ишин баштады. Экинчиден, буга чейин каржы меселеси чечилбегендиктен жазылып, даярдалып жарык көрбөй жаткан окуу китептерине, усулдук иштелмелерге, котормо жана көркөм адабияттарга, сөздүктөргө сарпталуучу каржылык маселе чечилди.
3. Бул айткан оюң эң туура, мен дагы бул маселени бир нече жолу көтөрдүм жана улуттук программага киргиздим, радио, теле берүүлөргө, дүйнөлүк деңгээлдеги кинолорду которууга, балдар көрсөтүүлөрүн колдоого атайын каржы бөлүнмөй болду.

чынара
Чынара САРБАГЫШОВА,  Бишкек шаарынан.
КР.  Саламатсызбы Эгемберди ага. Сизге кааларым чыгармачылык ийгилик, чың ден соолук жана жакшылыктар. Менин сизге берер суроом төмөңдөгүчө.
1.
Сиз ушул кызматты аркалагандан бери, кыргыз тилине бир аз да болсо салымыңызды кошо алдым деп ойлойсузбу? Эгер ошентип ойлосоңуз атай кетсеңиз.
2. Келечекте кыргыз тили үчүн жасала турган аракеттериңиз кандай болмокчу. Чечкиндүү бир иш-аракеттерди, кадамдарды сизден күтсөк болобу?
Эгемберди ЭРМАТОВ. Жооп:  1. Салымымды коштум.  «Кыргыз тили» гезити үзгүлтүксүз чыга баштады, «mamtil kg» сайты ишке кирди, улуттук программа кабыл алынды, көптөгөн окуу китептери жарык көрдү, мамлекеттик деңгээлдеги жыйындар кыргыз тилинде өтө баштады, мамлекетибизде 70% ишканалар иш кагаздарын кыргыз тилинде жүргүзүп жатышат, кызматкерлерим алар менен тыгыз кызматташуу жолунда.
2. Болот, жакында Кыргыз Өкмөтүнө программанын негизинде бир топ сунуштарды киргизгени жатам.
Чынара САРБАГЫШОВА. Эгер мүмкүн болсо ошол сунуштарыңызды атай кетсеңиз?.
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:  Чынара, улуттук программаны ишке ашыруу жеңил-желпи иш эмес, ага мамлекеттик жетекчилер, жалпы калайык калк жапа тырмак киришүүсү зарыл, ошондуктан айрым маселелерди азыр чечилмейинче коомчулукка чыгаруу эртеби деп ойлойм, рахмат!

Темирлан
Темирлан АКНАЗАРОВ, Талас обулусунан, КР.  Ассаламу алейкум, кыргыз тилинин орфографиялык сөздүгүн жаңыртып (толуктап), түзүп чыгуу маселеси көп ойлондурат, эгер түзүлсө электрондук маалымат иштетүүчү каражаттарда иш аткаруу кыйла жеңилдемек, бул жаатында кандай салым кошо аласыз. Кошумча суроом, алфавитти Қ жана Ғ өңдүү тамгалар менен толуктоону колдойсузбу жана латын алфавитине өтүүгө кандай аракеттесиз?
Эгемберди ЭРМАТОВ
.  Жооп:  1. Бул сөздүктү чыгаруу күн тартибинде турат. Мурда «Кыргыз энциклопедиясы» тарабынан 5000 (беш миң) нускада жарык көргөн эле, азыр жаңылап, кайра басуу аракетин көрүп жатабыз, буюрса эмдиги жылы жарык көрүп калат.
2.Ал эми Қжана Ғ ариптерине жана латын тамгасына өтүү маселеси келечектин иши, анткени бир арипти киргизүү мамлекеттин куржунунуна эбегейсиз чоң оорчулукту алып келет, азырынча мамлекетибиз мындай орчун өзгөртүүнү көтөрө албайт.

АйкөкүлАйкөкүл СҮЙҮНОВА, Кызыл-Кыя шаарынан, КР.  Ассалому алейкум, Эгемберди агай. Менин сизге берейин деген суроолорум төмөнкүлөр, алгач чыгармачылыкка байланыштуу болсун.
1. «Жазуучу болуш үчүн тагдыр керек» дегенди окуп калган элем бир жерден, аны сыңары сиздин да акын болуп калышыңызга тагдырдын таасири болдубу?
2. Чыгармачылык жолуңузда артка бир кылчайып караганда эң алгач эмне оюңузга келет?
3. Учурдагы кыргыз адабиятындагы эмгектенип жаткан муун 30-жылдардан 90-жылдарга чейинки акын-жазуучулардан эмнеси менен айырмалана алат деп ойлойсуз?

Эми мамлекеттик тил боюнча суроолорум бар эле, алардын айрымдарын жогоруда мага чейинки ага-эжелер бериптир.
4. КРын Президентине караштуу Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиясынын сизге чейинки жетекчилерине кандай пикир айта аласыз? Алардын баса белгилей турган алгылыктуу иштери барбы?

5. Кыргызстандагы көрнөк-жарнактарды илүү боюнча айрым журналисттердин гана «кыргызча жазгыла» деп чый-пыйы чыгып жүргөнүн угуп жүрөбүз. Бирок, тилекке каршы, дагы эле бул көрүнүш кайталанып келе жатат. Ушул маселе боюнча Улуттук комиссия тарабынан сунуш берилип, мыйзам чыгарып, бул мыйзамды бузгандарга кандайдыр бир чаралар көрүлсө болбойбу?
6. Эгер, кыргыз тилинин өсүп-өнүгүүсү жана таза сакталуусу үчүн бир гана себеп бар деп эсептесек, ал кайсы деп ойлойсуз?

7. Кыргыз тили жоголуп кетүү коркунучу алдында турат деп 6-7 жылдан бери каңшаар угуп келебиз, ушуга карата эмне дейт элеңиз?
Суроолорго жооп бергендигиңиз үчүн алдын ала рахмат. Сизге үй-бүлөлүк бейпилдик, чыгармачылыгыңызга ийгиликтерди каалап кетем.
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:  1. Албетте, таасири болду, тагдыры жок адам акын да боло албайт, мыкты чыгармаларды да жаза албайт, анткени анын ырында жан дүнүйөсү чагылышып, лакылдап соккон жүрөгү көрүнүп турушу керек, башынан өткөн тагдыр болмоюнча акындын жазганы элдир-селдир халтурага айланат. Ошон үчүн дүйнөлүк улуу акындардын чыгармаларын окусаң алардын тагдыры алаканга салгандай ырларынан көрүнүп турат.
2. Эң биринчи балалыгым, туулуп өскөн айылым, күлгүн жаш курагым оюма келип турат.
3. Учурдагы кыргыз адабиятында эмгектенип жаткан муун илим-билими, жаштыгы менен айырмаланат.
4. Баардыгы колдон келген аракеттерин жасап, жакшы иштеп кетишти, мен аларга андай-мындай деп жаман пикир айта албайм.
Бир гана мага чейин иштегендерден ыраматылык Камбаралы Бобуловдун өзгөчө эмгегин баса белгилер элем.
5. Болот, бул маселе азыр Жогорку Кеңештин күн тартибинде турат.
6. Ар бир кыргыз мекен сүйөр болуп, кыргыз тилинин тазалыгын жан дүнүйөсү менен сактап, анын кереметин артынан келе жаткан муундарга калтыруусу, о.э. жалкоолонбой көркөм адабияттарды окуп, тил маданиятын көтөрүүсү.
7. Ким муну айтса түпкүлүгндө ал кыргыздын душманы, кыргыз тили эч качан жоголбойт, аны жоголуп кетет деп жөндөн-жөн убагерчилик тартпай, анын келечеги үчүн кам көрүү маанилүүрөк. Сизге да рахмат, ишиңизге ийгилик каалайм!

ээ 9Насыпбек АСАНБАЕВ, Бишкек шаарынан, КР.  Саламатсызбы? Суроом мындай. Катуураак тийсе кечириңиз.  1) Сиз жетектеп келеткан улуттук комиссия деген жөн гана аты бар, заты жок нерсеби, же чын эле бар нерсеби?
2) Эгер чын эле бар болгон болсо, ага кандай күч-кубат берилген? Же такыр эле эч нерсеге жарабаган немеби? Буларды сураганым, учурда көчө аттарынан баштап жарнамаларга чейин кыргыз тилинин ит акмагын чыгарып каалаганындай ката менен жазып атышат. Буга ким көзөмөлдүк кылыш керек эле? Ушуга бир чара көрө аласызбы?
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:  Насыпбек, саламатсызбы, сиз, бүгүнкү күндө баарыбыздын жүрөгүбүздү оорутуп келе жаткан көйгөйдү көтөрдүңүз. Буга шаарда жашаган ар бир мекенчил кыргыз жараны астейдил аракет кылуусу абзел. Биздегидей комиссия, маселен, кошуна Казахстанда иштеп жатат, бизге мыйзамдын негизинде тил маселесине көзөмөл кылуу укугу берилген.
2. Биз көрнөк-жарнактарга республика боюнча көзөмөл кылабыз, бирок аларды жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу бийликтери иш жүзүнө ашыруусу зарыл.
Мыйзам боюнча эрежеге туура келбеген көрнөк-жарнак ээлерине эскертүү гана бере алабыз, ал эми айып салуу укугу Антимонополия кызматына тийиштүү. Шаардагы көрнөк-жарнактарга көзөмөлдү Бишкек шаарынын мэриясынын алдындагы Жарнама департаменти жүргүзөт. Жума сайын жүздөгөн мыйзамсыз көрнөк-жарнактар алынып салынууда. Бирок ошого карабай бул тармактагы мафиялашып калган уюмдар биздин эскертүүлөрдү аткарбай келе жатат. Бул маселе боюнча шаардын мэриясына жана шаар кеңешинин депутаттарына тиешелүү милдеттер тапшырылган. Тилекке каршы аткарбай жатышат.

эбекеБектурсун АЛИБЕКОВ, Майлуу-Суу шаарынан, КР.   Өз МамТилдүү эгемен Қырғыз Республика Ажосунун қарамағындағы, өз МамТмлдүү эгемен Қырғыз Республикасынын; “МАМЛЕКЕТТИК ТИЛ бойунча Улуттуқ Комиссиясынын” Төрағасы; улуу урматтуу жана жоғорқу даражалуу Эрматов Эгемберди мырза. Сиз, менин жэ қайсы бир, қырғыз МамМансапқорлорунун қыжырын қайнатқан қырғыздын энесинин жэ атасынын, улутунун жэ этносунун эмес, өз МамТилдүү эгемен Қырғыз Республикасынын “МАМЛЕКЕТТИК ТИЛИНИН Улуттуқ Комиссиясынын” улуу урматтуу Төрағасы болғондуғуңуздан улам, суроо да дал ошол МАМЛЕКЕТТИК ТИЛ тууралуу болоорун назарыңызда тутушуңузду суранам. (Қайталайм жана эскертем;сөз, менин энемин жэ атамын эмес, бир бүтүндөй эгемен өлкөнүн МАМЛЕКЕТТИК ТИЛИ тууралуу болот.) Өз МамТилдүү эгемен Қырғыз Республикабыздын ушундай жоғорқу даражадағы Мамлекеттик қызматын башқарып олтуруп, неге Сиз, өз МамТилдүү эгемен Қырғыз Республикасынын,Мамлекеттик Қызматтарын өтө жана өлөөрчө сүйүшкөн қырғыз улутундағы МамҚызматкерлерден, ошол МамҚызматын сүйгөн Мамлекеттин МАМЛЕКЕТТИК ТИЛИН да урматташын ачық талап этпейсиз? Қандай болғон күндө да, шартта да, жағдайда да, ар бир эгемен өлкөнүн МАМЛЕКЕТТИК; Туусу, Герби, Гимни, Тили, Аянты, Қызматтары ажырағыс эмеспи! Жэ башқа өлкөлөрдүн МАМЛЕКЕТТИК ТИЛДЕРИ – МАМЛЕКЕТТИК ТИЛ, ал эми, эгемен Қырғыз Республикабыздын МАМЛЕКЕТТИК ТИЛИ – қырғыздардын жэ қырғыздардын энесинин тилиби? Эмне мақсатта, эгемен ҚР МамТилин, ҚР Баш Мыйзамы ыйғарған мақамына ылайық, тақай; МАМЛЕКЕТТИК ТИЛ деп талап этпей, көбүнчө қырғыз этносунун жэ қырғыздардын энесинин тилин талап этимиш болуп ғана қойосуз? Өз МамТилдүү эгемен Қырғыз Республикасында, ким Мамлекеттик Мансапты сүйсө, анда ал эгемен Қырғыз Республикасынын МАМЛЕКЕТТИК ТИЛИН, сүйлөө менен; даңазаласын, жайылтсын, өнүктүрсүн, жуурулуштурсун – деп неге тақай айтып, талап қылып турбайсыз? Ушуға қанча суммадағы инвестиция талап этилет? Эгер инвестиция талап этилбесе Сизге ким жэ эмне тосқоолдуқ қылууда? Раҳмат.
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:  Бектурсун мырза, Сиздин мамлекеттик тилге болгон атуулдук сезмиңизди жана пикирлериңизди көптөн бери билем жана сыйлайм. мына ушул көйүңүздөн эч качан тайбаңыз. Мен, эсиңизде болсо керек, өкмөттүк жыйынга катышып, атка минерлерге абдан катуу эскертүү бергемин. Ошондо премьер-министр мойнуна алып, мындан ары жыйынды мамлекеттик тилде алып барууга сөз берген. Ал гана турсун Жогорку Кеңештин депутаттарына, жада калса КР Президентине да өзүмдүн талаптарымды тайманбай коюп келе жатам. Менин негизги максатым жана атуулдук милдетим, бул кызматта канча иштейм, аны бир кудай билет, Кыргызстанда кыргыз тили өзүнүн мыйзамдуу укугуна ээ болуусуна бар күчүмдү жумшоо. Күн сайын эртең менен жумушка келгенимде өз ишимди кайсы бир министр менен мамлекеттик тилдин мыйзамдарын кандай аткарып жаткандыгы жөнүндө сүйлөшүү менен баштаймын. Улуттук программа 2020-жылга чейин түзүлгөн. Бул жылдардын аралыгында мамлекеттик тил маселесине 472 млн акча каражаты каралды. Өкмөт бул маселени оң чечип берүүгө макулдугун берди.

9. Айнагүл РаимкуловаАйнагүл РАИМКУЛОВА, Волгоград шаарынан, Оруссия.  Саламатсызбы Эгемберди Эрматович! Кыргызстандын китеп магазиндеринен башка мамлекетте жашап жүргөндөргө өз тилин унутпоо үчүн атайын чыгарылган Кыргыз тил китептерин тапсак болобу?
Эгемберди ЭРМАТОВ.
 Жооп:  Айнагүл карындашым, Улуттук комиссия “Замандаш” ассоциациасы менен атайын келишим түзүп, анын үстүнөн иштеп жатат. Биз чет өлкөлөрдө жашап, иштеп жаткан атуулдардын балдары үчүн атайын китеп чыгарууну мерчемдегенбиз. Китеп даяр болору м
енен электрондук түрдө сайтыбызга жайгаштырабыз, о.э. биздин сайттан тил үйрөнүү үчүн көптөгөн окуу куралдарын, көркөм адабияттарды алсаңыз болот. Ал жерде кыргыз адабияты тууралуу көп маалыматтар камтылган. Улуттук программанын негизинде быйыл бир нече жомок китептерди, дүйнөлүк адабияттын классиктеринин, кыргыз адабиятынын чыгаандарынын китептерин жарыялайбыз. “Нуска” китеп дүкөнүнөн биз бысып чыгарган китептерди табууга болот. Ошондой эле, быйыл улуттук программанын негизинде Кыргызстандын бардык аймактарында кыргыз тилдүү китептерди саткан көптөгөн дүкөндөрдү ачабыз. Бул боюнча Өкмөт тарабынан түзүлгөн атайын “Кыргыз китеп” мекемеси иш алып барат.

Гүлсана эже.Гүлсана Сарногоева. Фолиньо шаарынан, Италийа.  Урматтуу Эгемберди Эрматович! Көпчүлүк окурмандар сиздин «Өмүр издери» аттуу ыр жыйнагыңызды жактырып окушканы тууралуу жакшы билем. Ошол ыр жыйнагыңыз, китебиңиз кайрадан басмадан басылып чыгабы? Урматтоом менен Гүлсана.
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп: Гүлсана, «Өмүр издери» аттуу китебим 2011-жылы жарык көргөн, 7 томдук тандалмаларыма кирген, эгер колуңа тийип калса ошол жерден окуп алууңа болот. Байдыкеме арнаган мындай бир ырым бар эле, ошону окуп кой: Байдылда булбул акын төгүп көнгөн, Ат чабым алыс кеткен дүбүрттөрдөн. Артынан бара жаткан акындардын, далайын салпактатып күйүктүргөн. Ыр жазса ыйынбастан шыдыр жазган, Саптары жылаажындай шыңгырашкан. Байдылда деген кезде олтурган эл, бакылдап сүйлөй албай шыбырашкан. Баткендин жеген ширин өрүгүнөн, татыган анан дагы бөлөгүнөн. Эсимде, көпкө ыйлап шолоктогон, укканда жан сыздаткан өлөңүнөн. Жүрөгү күйүп турган чырак эле, күлкүлүү куйкум сөзгө ынак эле. Ырларын нөшөр кылып төгүп жаткан, мезгили мөлт дей түшөт карегимде. Балбан сөз Байдылдадай буюктардын, баа жеткис ой-пикирин угуп калдым. Көптөрү ээрчип жүрүп жоготушту, тизгинин, басмайылын, куюшканын.

УланУлан КОШАЛИЕВ, Кимчон шаарынан, Түштүк Корея.  Саламатсызбы Эгемберди мырза. Жакындан бери кыргыз тили чын эле жарды тилби деп ойлоп жүрөм. Себеби, бир орусча чыгарманы окуп жатып ортосунан кээ бир жерлерин которуп көрөйүн десем таптакыр которулчу түрү жок. Сөздөр табылбай.  Анан, дүйнөлүк уникалдуу Google translation деген котормо сайтка кыргыз тилин киргизүү мүмкүнчүлүгүн да берген Google компаниясы. Ал жактан да сүйлөмдөрдү англисчеден кыргызчага которууга аракет кылып жатабыз. Бирок ошондой эле кыйынчылыктар жаралууда. Сөздөрдүн кыргызча эквивалентин таппай убарабыз. Чын эле кыргыз тилинде сөздөр азбы же кандай. Сиздин оюңуз?
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:   Улан иним, кыргыз тилиндей бай тил дүйнөдө жок, анын байлыгын билиш үчүн “Манас” сыяктуу улуу мухитке жакындап, аны менен терең таанышып чыгуу зарыл. Биздин эпостордой эпостор кошуна элдерде дагы сейрек. Деги биз кыргыздар нигилисттик көз караштан алыстай албай жүрөбүз. Өзүбүздүн руханий дөөлөттөрүбүздү барктап-баалай албай анын улуу кудуретин түшүнбөй сөз байлыгыбызды өстүрбөй, чала могол сүйлөп көнүп калдык. Азыркы жаштарыбыз көчө сөзү менен базар сөзү менен, смс сөзү менен сүйлөөнү модага айлантууда. Жакында менин колума Саякбай Каралаевдин “Манас” эпосунун толук академиялык басылмасы тийди. Чамасы китептин көлөмү 20 кгдай бар. Мынчалык таң калыштуу улуу руханий мурас кайсы элдин шыбагасына тийген. Анан биз тилибизди жарды десек, жаратканыбыз дагы кечирбес. Биз кыргыз тилдин мүмкүнчүлүгүн көбөйтүү максатында улуттук программанын негизинде “Кыргыз тил” борборун ачууга ниеттенип жатабыз. Бул үчүн атайын каражат табылды.

Насыпбек АСАНБАЕВ, Бишкек шаарынан, КР.  Сиздердин иштөө ыкмаңар кандай? Ошну айтып кете аласызбы? Мисалы мен жарыя-жарнак ишканасында иштеп калгам бир айча. Бир жолкусунда чет элдик чайдын жарнамасын коомдук унааларга жабыштыруу боюнча иш кылган элек. Ошондо кыргыз тилиндеги жарнаманы унаага жабыштыруу үчүн тил комиссиясына текшертип, уруксат алышкандай болгон. Эми айтыңызчы, силер чын эле ушундай иш кыласыңарбы? Ар бир көрнөк-жарнак илинээрде, же коомго чыгаарда мамлекеттик тил комиссиясы текшерүүдөн өткөрөбү? Эгер өткөрө турган болсо, эмнеге мынча көп, одоно, орой катасы бар жарыялар басылып чыгып кетип жатат? Албетте, комиссия макулдугун берип, ишканалар каражат которуп чыгарып, илип алгандан кийин кайра аны алып сал дегендик бул кимдин гана болбосун кыжырын келтирет эмеспи. Керек болсо, андай ката басылган жарнамалар үчүн ошол жарнаманын ээлерин эмес, аны «текшерүүдөн өттү» деп макулдук берген тил комиссиясын жоопко тартуу туура болот эле.  Бирок, бул менин суроом. Эгер «биздин иштөө ыкмабыз андай эмес, бизге көрнөк-жарнактын кыргызчасын текшерткени келишпейт» десеңиз, анда эмнеге ушул талапты койбойсуңар? Себеби, жарнамалар чыга электе, илине электе текшерип, катасын тууралап коюу, жарыяланып калгандан кийин кайра алдырганга караганда кыйла жеңил эмеспи.
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:  Насыпбек мырза, мен тил комиссиясына келгенге чейин жарнамалар боюнча иштөө ыкмасы сиз жогоруда белгилегендей болуп келиптир, мен жарнама боюнча иштерди Бишкек шаарынын мэриясынын алдындагы Жарнама департаментине мыйзам негизинде өткөрүп бергемин. Бул ишти чындыгында ошолор башынан бери жүргүзүүгө тийиш эле. Алар келген кайрылуучулардын суроо-талаптарын орундатып, котормосун тууралап, тиешелүү жерге илүүгө уруксат беришет. Бирок алардын алдында деле азыркыга чейин чала-сабат адистер иштеп жаткан көрүнөт. О.э. айрым ишкерлердин алгач мыйзам негизинде уруксат албастан, жеке жарнама агенттиктерине кайрылып, жарнама долбоорлорун чоң каражаттарга даярдатып, илдирип алып, андан соң кайрылып жаткандары да жок эмес. Биз Жарнама департаментине тиешелүү деңгээлдеги иш алып барууларын эскертип, жалпы көзөмөл жүргүзүүнү улантуудабыз.

Аида ААида Ахмад ЖАМАЛ.  Абу-Даби шаарынан, БАЭ.  Саламатсызбы Эгемберди Байке, сак саламатта жакшы турасыздарбы? Менин суроом: Кыргызстанда башка Өлкөлөрдүн Жарандары Кыргыздын Жарандыгын алууну чечип, албетте Ар кандай конторлор(офис) жана текшерүү процесстеринен өтөт болушу керек, менимче. Ошол процесстердин бирине Кыргыз Тилинен Экзамен берүү дегенди кошобуз дешсе(Мыйзамчылар) кандай карайт элеңиз? Ушундай Мыйзам киргизүү негиздүүбү?Башка кээ бир өлкөлөрдө ушундай мыйзамдар иш жүзүндө практикаланат го, жакшы эле жемиштерин берип? Ушуга кандай карайсыз. Ырахмат!.
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:  Аида карындашым, чет өлкөлүк жарандар паспорт столдоруна өтүнүч менен кайрылганда тил билүү деңгээлин аныкташ үчүн биздин комиссияга кайрылат. Биздин текшерүүдөн өткөн, жарандыкка талапкердин мамлекеттик тилди билген-билбегендигине карабастан паспорт алып жаткандыгы анык. Сиз, туура маселени козгодуңуз, Жогорку Кеңешке бул маанидеги мыйзамды коюу аракетин көрүүгө сунуш даярдайбыз.

13. оодарбек Пардабай уулуЖоодарбек ПАРДАБАЙ уулу, Ош обулусу, КР.  Саламатсызбы Эгемберди агай! «Кыргыз көчү» мекенчилдер тайпасына кош келиңиз. Менин сизге болгон суроолорум төмөндөгүчө:
1) Азыркы учурдагы эне-тилибиздин абалына мени канаттандырбайт. Сиз кандай баа бересиз?
2) Азыркы күндө мекеме иш каналардагы жүргүзүлүп жаткан иш кагаздары.
Кабыл алынган мыйзамдарга канчалык дегээлде жооп берет деп ойлойс?
3) Кыргыз тилинин чыңдоо үчүн алдыга койгон план,ой максатарыңыздар м.н бөлүшө кетсеңиз? Алдын ала ырахмат агай. Бар болуңуз!

Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:   Жоодарбек мырза, 1. Эне тилдин абалы канатттандырбасын канча айткан менен иш алдыга жылбайт, ага ар бирибиз четтен карап, курулай айгай салбай, жан дилибизди берип, кандайдыр бир ачык-айкын ишти жасообуз керек, биз, тилекке каршы, сын айтууга гана ыкташуу үстүндөбүз. “Кийиз кимдики болсо, билек ошонуку” эмеспи, тилге өзүбүз күйүп-бышпасак, сырттан Петров, же Иванов келип, абалды жөндөп бербейт.
2. Республикадагы жүргүзүлүп жаткан иш кагаздары жалпысынан дурус деп айтууга болот, көйгөй Чүй, Бишкек, Ош шаарында болуп жатканы айкын.
Абалды жөнгө салуу үчүн тиешелүү мекемелер менен кызматкерлерим тыгыз иштешүүдө.
3. Алдыдагы кайрылуучуларга ой-максаттарымды кенен айтып бергендиктен, сизди дагы ал жооптор канааттандырат деп ойлойм, рахмат!

2. Асыран АйдаралиевАсыран АЙДАРАЛИЕВ, Келсинки шаарынан, Финляндия.  Атсаломалейкум Эгемберди мырза!. Менин эң эле көйгөйлүү бир суроом жана өтүнүчүм бар. Себеп дегенде эки жылдан бери тынымсыз аракет кылып, кирбеген эшигибиз, баспаган кадамыбыз, кайрылбаган адамыбыз деле калбады, бирок акыры жүрүп жыйынтык чыгаарына жакындап калды десем болчуудай, буйурса дейли. Улам бир жакка түртүлүп, топтой тоголонуп тебилип отуруп, дыкат дайардаган ишибиз учурда түздөн-түз сиздин колуңузга барып түштү. Бул маселе айтылуу кыргыз ӨҢҮ тамгалары. Жакында Экономика министирлиги менин аларга жазган рамий катымды, өздөрүнүн расмий катын жана системдик баскычка атайын «КыргызМамСтандарт» бекитип, расмий каттоодон өткөрүп берген кыргыз ӨҢҮ тамгаларын тергичке жайгаштыруунун үлгүсүн сиздерге жөнөткөнү тууралуу мага маалымат беришти. Бүгүнкү мүмкүнчүлүктөн пайдаланып мен Сизден расмий суранам урматтуу Эгемберди мырза, тез арада ушул ишти Тышкы иштер министирлигине кайрылып, алар аркылуу «Майкрософт» корпорациясынын башкы деректиринин наамына расмий кат жөнөтүп жиберишиңиздер керек. Бул маселе бүгүнкү күндө кыргыз тил маселесин чечүүдөгү, тил маселесинин көйгөйүн жеңилдетүүдөгү бирден-бир орчундуу маселеси ушул тергич деп эсептейм. Качан, канча күндө ушул маселеге чекит койо аласыздар?.
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:   Асыран мырза, он-лайн конференция уюштуруп жатканыңызга ыраазычылыгымды билдирем, ар бир кыргыз жараны сиздей болуп, тил маселесине күйүп-бышканда биз эбак башка, жаңыланган кыргыз мамлекетинде жашап калбайт белек. Бирок Кудайга шүгүр, сиздей атуулдарыбыздын бардыгы үчүн бул маселе акырындык менен оң жагына чечилип кетерине мен толук ишенем. Эми, Сиздин мага кайрылган маселеңиз боюнча айта кетейин, катты даярдап ТИМге жөнөтүү алдындабыз, мен бул маселени өзүмдүн орун басарыма тапшырдым. Ал мамлекеттик кызматта иштеп, такшалган жигит, ишти акырына чейин чыгарат деп ишенем, өзүм көзөмөлдүккө алам.
Асыран АЙДАРАЛИЕВ.  Жакшы болот  Эгемберди мырза! Бул өтө мыкты жаңылык, бизге, кыргыздар үчүн ачылыш болот эле чындыгында, ошондуктан колдон келишинче тездетип бериңиздер! Ошол ТИМдин расмий каты «Майкрософтко» корпорациясына жетсе эң маанилүү маселе чечилээрине мен толук ишенем. Себеби, ал айтылуу корпорацияда иштеген өзүбүздүн жараныбыз, кыргыздын Акжол аттуу уулу КРнан ошол расмий каттын келишин бир жылдан бери күтүп отурат, «колдон келишинче ички байланыштарым аркылуу тездетип бүтүрүп берүүгө болгон салымымды кошот элем» деп..

РасулРасул САЛАЙДИНОВ, Кочкор районунан. КР. Саломалейкум Эгемберди байке!
1. Сиз депутаттык ордуңузду таштап комиссия төрагалыгына кетип жатканда комиссиянын ишин жакшыртуу үчүн алдыңызга кандай максаттарды койдуңуз эле жана ошол максаттарыңыз ишке ашып жатабы?
2. Азыркы убакта баарыбызды түйшөлтүп жаткан Бажы Биримдигине кошулуу керекпи?
Эгер Бажы Бримдигине кошулсак өлкөбүз эмнени утат жана эмнени уттурат?
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:  Расул мырза, комиссияга келе жатканымда Президент менин алдыма бир топ тапшырмаларды берген. Президенттин ою боюнча анын мөөнөтү бүткөнчө биздин республикада мамлекеттик тил маселеси чечилип, кийинки келчү Президент бул көйгөй менен башын оорутпашы керек. Ошон үчүн жакында Улуттук программаны колдоп, аны ишке ашыруу үчүн, чечкиндүү кирише баштады. Менимче, Президенттин мындай асыл оюн бүт баарыбыз колдошубуз керек. Мамлекеттик тил маселесине бүт баарыбыз кош көңүл болбой жардам берсек жакшы болот. Мен дагы ошол максатты ишке ашыруу үчүн аракетимди жасап жатам. Ал эми экинчи сурооң боюнча мындайча жооп берер элем. Биз эртеби, кечпи Бажы биримдигине киришибиз керек. «Чымчыктан корккон эгин экпейт» дегендей, олтура бербей өнүккөн өлкөлөр менен мамилебизди жакшыртып, алар менен тең ата мамиле кылганыбыз оң. Биз бир топ нерсени уттуруп коюшубуз да ыктымал, ошол эле кезде утуштарга да ээ болобуз. Бул боюнча тийиштүү эксперттер, адистер көптөн бери эсеп-кысабын жасашып келе жатат.

ээ 35Гүлжан Койчуманова, Ош шаарынан, КР. Саламатсызбы Эгемберди агай! Ар бир улут өзүнүн эгемендүүлүгүн коргоо жана бекемдөө үчүн биринчи иш аракетти эне тилдин статусун жогорулатууга, кадыр баркын көтөрүүгө жана тилдин функционалдык мүмкүнчүлүктөрүнө көңүл бөлөт. Ошондуктан биринчи көңүл тилдин өнүгүшү болгондо да, тилди тездик менен өздөштүрүүсү, тилдин практикасы сыяктуу проблемалар коомдун өнүгүшү менен эриш аркак болушу керек. Замандан артта калбай тыгыз байланышта болуусуна шарт түзүп туруу керек.. Улуттук идеянын негизи, анын руханий кайра жаралуусу, маданияты жана искусствосу улуттук тилдин негизинде өнүккөнү үчүн мамлекет күчтүү болот. Кыргызстанда ушул багытташгы иш аракеттер кандай абалда?. Ийгиликтер жана жетишкендиктер кубандыра алабы жарандарды?. Студенттер жана мектеп окуучулары да мамлекеттик тилди өздөштүрүү боюнча окуу программаларына бөлүнгөн саатттар жетиштүүбү? Теория практика менен айкалышуудабы? Кандай көрсөткүчтөр болууда? Башка улуттун өкүлдөрү үчүн түзүлгөн тилди үйрөтүүнүн программалары да талапка жооп берерликпи?. Чын дилден кубануу менен мамлекеттик тилди үйрөнүшүүдө деп айта аласызбы? Манастаануу сабагынын окутуу программасы канааттандырабы сизди? Окуу программасына Айтматовтаануу сабагын киргизүүгө кандай карайсыз? Мамлекеттик тил тармактарын тейлеген адистердин профессионалдуулугуна кандай көңүл бурулууда? Адистештирилген курстар уюштурулуудабы? Жогорку окуу жайларында окутулган “Кеп маданияты” сабагынын программасы менен тааныштыгыңыз барбы? Ал жөнүндө эмне айта аласыз?
Эгемберди ЭРМАТОВ. Жооп:   Гүлжан айым, сиз мага өтө олуттуу суроолорду берипсиз, бул суроолордун көпчүлүгүнө жоопту так алам десеңиз Билим берүү жана илим министрлигине кайрылыңыз. Ошондой болсо да тил маселесине көзөмөл кылган мекеме катары айрымдарына жооп берейин. Туура айтасыз, тил – бул улуттун негизги эн тамгасы, руханий көрөңгөсү. Тил бар үчүн мамлекет бар. Ошол эле кезде тил мамлекеттин коопсуздугу да болуп эсептелинет. Биздин Президент бул маселеге олуттуу маани берип, Туруктуу кеңеште атайын карады. Мамлекеттик тил боюнча бөлүнгөн сааттар тилекке каршы, канааттандырарлык эмес. Бул боюнча мен маселени Билим берүү министрлигине бир нече жолу койдум. Окуу программалары ойдогудай эмес, усулдук колдонмолор, окуу куралдар бүгүнкү заманабий талаптарга толук жооп бербейт. Окуу куралдарын кайрадан карап чыгуу боюнча атайын эксперттик топ түзүп, сунуштарын күтүп жатам. Биз мектеп окуучуларына тилибизди жеңил, тез үйрөтүүчү жаңы ыкмаларды колдонгон окуу куралдарын сунушташыбыз керек. Манастаануу сабагынын усулдук иштелмелерин жакшыртуу зарыл. Ошондой эле окуу куралы дагы азырынча көңүдгө толорлук эмес. Биз Манасты өзгөчө кадырлап, өзгөчө барктап жаш муундарга жеткиришибиз абзел. Айтматовтаануу сабагы ЖОЖдорго киргизилген, бирок аны бардык адистиктерге киргизүү убакытты талап кылат. Ошондой эле Улуттук программада мамлекеттик тилди тейлеген адистердин кесипкөйлүгүн өркүндөтүү боюнча атайын белгиленген жана аны ишке ашыруу үчүн окуу борборлору уюштурулат. “Кеп маданияты” сабагын, менимче, ЖОЖдордо гана эмес, орто окуу жайларында, орто мектептерде дагы окутуш керек. Сабактын программасы менен таанышып чыктым, бир топ чечкиндүү өзгөртүүлөрдү талап кылган жерлери көп.

16. Айдана ОроноваАйдана ОРОНОВА, Казерта шаарынан, Италийа.  Саламатсызбы Эгемберди агай? Алдын ала ыраазычылыгымды билдирип,ишиңизге албан-албан ийгиликтерди каалап кетмекчимин.
1. Кыргыз тилин башка улуттагылар (корей, пакистан, арабтар) бат эле үйрөнүп, сүйлөп эле эмес биздин ырларды дагы созуп калгандарын көрүп калам. Ал эми азыркы муундун балдары КЫРГЫЗ болуп туруп эле, кыргыз жерибизде туулган балдарга кыргызча суроо берсең, түшүнөм, бирок жооп бере албайм, кыргызча сүйлөгөнгө аракет кылып үйрөнүп, окуп жатам, убакыт керек дешет. Ушуга кандай карайсыз?
2. Кыргыз ишканаларынын биринин жарыясын окуп алып “кат аркылуу кайрылса болот” дегенинен кыргыз тилинде кайрылдым эле(жарыя орусча болчу) бирок жооп болгон жок, бул мага табышмак бойдон калды. Ал ишканада кыргызча билбеген кыргыздар иштешет го, же иш кагаздары ушундайбы? Орусча сурасам гана жооп ала аламбы?
3. Сиз 5 жыл КР Президенти болсоңуз Кыргызстанда кандай өзгөрүүлөр болмок?
4. Биз, кыргыз боордошторуңуз дагы деле чет жерде жүрө берет белек, же жумуш орду менен камсыз кылат белеңиз? Ырахмат!
Эгемберди Эрматов.  Жооп:  Айдана карындашым, алыскы Казерта шаарында аман-эсен жүрөсүңбү? Мекенибизден өтө эле алыска кеткен экенсиң, кыргыз жерин сагынсаң керек. Дүйнөдө Кыргызстандай жерди, кыргыздай элди эч качан таба албайсың. “Сагынсаң да бир келерсиң” деген ырда айтылгандай, тезирээк мекениңе келишиңди каалайм. Ал эми суроолоруңа жооп бере турган болсом, тилди үйрөнөм деген адам аябай аракетчил, өжөр, максатчыл болот. Бизде, тилекке каршы, аракет кылбай, “алма быш, оозума түш” деген жарандар өтө көбөйүп кетти. Бул биздин бир ит илдетибиз. Мындайдан кутулмайынча, өнүккөн элдерден үлгү болорлук сапаттарды жакшылап үйрөнмөйүнчө өз казаныбызда кайнай берип, көп нерсеге жетишпейбиз. Тил комиссиясы мамлекеттик иш кагаздарга өзгөчө көңүл бөлөт, атайын усулдук китептерди чыгарып таратып жатабыз. Мыйзам боюнча кайсы бир мекемеге кайсы тилде кайрылсаң ошол тилде жооп берилет деген жобо бар. Мына ушуну карманышып жаткан жетекчилер көп. Биздин Конституциябыздан качан гана орус тили расмий тил деген берене алынып салынганда бул маселе көйгөйдү жаратпай калат. Ал эми 3-4-суроого мындай дээр элем. Мен президент болоюн деген оюм жок. Бул маселелерге президент болом деген жарандардын баштары ооруганы оң.

Асыран АЙДАРАЛИЕВ, Келсинки шаарынан, Финландия.  Эгемберди мырза, Ааламтордо алгачкылардан болуп, демилге көтөрүп алып чыккан «Көч Байланышыбыз» (Онлайн байланыш) дээрлик салтка айланып калды десем аша чапкандык болбос. Ошого байланыштуу Сизге дагы бир өтүнүч менен кайрылып жатам. Төгөрөктүн төрт бурчунда таруудай тарап, ар кандай шартта иштеп, жашап, окуп жүрүшкөн көптөгөн Көчмөн кыргыз жарандары менен Кыргыз Республикасынын Президенти Алмазбек Шаршенович Атамбаевди ушул биздин салттуу байланышыбызга чакырып, макул кылып, суроо-жооп маегибизди уйуштуруп, мүмкүнчүлүк түзүп бере аласызбы?. Эгер ошондой шарт түзүлүп, Президент менен онлайн Байланыш өткөргөн болсок өтө маанлилүү иш жасаган болот элек деп эсептейм. Менимче Президент деле мындай Онлайн Байланышуу маегине каршы болбосо керек деп ойлойм!. Ыракмат!.
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:   Асыран мырза, абдан олуттуу маселени коюпсуз. Бул сунушту Президент менен жолуккан учурумда айтып көрөйүн. Эгер мүмкүнчүлүгү болсо, жок дебейт деп ойлойм. Сиз айткандай бул сунуш Президентти кызыктырышы мүмкүн.

17. Рахат ТаштемироваРахат ТАШТЕМИРОВА, Ханты-Мансийскден, Оруссия.  Ассалому алейкум! Ден соолугуңуз жакшыбы? Үй ичиңиз баары тынчпы? Неберелер чоңоюп жатышабы? А мен акыркы учурларда чыгармачылыктан бир аз алыстап руханий дүйнөнү байытуунун үстүндө чыгыш философиясына сүңгүп кирип, «медитация», «йога» жашоо образыма айланып баратат. Буга кандай карайсыз?
2. Өзүңүздө чыгармачылыгынызда жаңылыктар барбы?
3. Бала тарбиялоодо эмнелерге көңүл буруп, басым жасоону кеңеш бересиз? Тилге келсек…
4. Күнүмдүк турмушта колдонгон сөздөрүбүзгө көргөн кинолорубуз түздөн-түз таасир этүүдө. Орусча кино көрсөк орусча, өзбекче көрсөк өзбекче аралаштырып сүйлөп. Ал эми акыркы убактардагы же кыргызча эмес, же орусча эмес сүйлөп чыгып жаткан кыргыз кинолоруна көңулүм ооруп жүрөм. Ошолорду мамлекет тарабынан көзөмөлгө алууга болобу?
5. Кыргыз жаштарынын арасында тил өзгөчөлүгү боюнча сен өзбексиң, казасың сыяктуу талаш-тартыштарга күбө болуп жатам. Мектеп программасына кыргыз тилинин диалектилик тил бутактактарын киргизип ага кеңири орун берүүгө болобу?
6. Кыргызстандагы орус тилинин официалдуулугун жоюп салса болобу?
Рахмат Сизге. Мекен деп, тил деп күйгөн кыргыздын баары мында экен, фейсбукка, «Кыргыз Көчүнө» баш багып туруңуз?
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:  Рахат кызым, ырхамат суроолоруңа! Аман-эсен жүрөсүңбү? Балдарыңды өөп кой!  1-сурооңо жооп берейин. Чыгыш философиясы менен баарлашып жатканың өтө жакшы нерсе, биз кыргыздар чыгыш философиясы менен терең таанышпай, көбүрөөк батышчыл болуп кетип, шорубуз шорподой кайнап жатат. Чыгыш адам баласын сабырдуулукка, кең пейилдикке, өзүн-өзү таанууга, ички руханий дүйнөгө багыт алууга, көкүрөк көздүн, үчүнчү көздүн ачылышына басым жасайт. Аракетиңди токтотпо, Шри Раджниш Ошонун, Вивиканданын, Ауробиндонун эмгектерин таап алып көбүрөөк оку. Бул китептер интернетте бар. Чыгармачылыгым бир аз солгундап кетти, бирок аны эргүү келген маалда сөзсүз алдыга жылдырып алам. Бала тарбиялоодо эң негизги роль – бул бешик ыры. Канчалык бешик ырын көп билсең, балаңдын кулагына көбүрөөк куйсаң, бала ошончолук ыймандуу, зирек, мекен сүйөр, ата-энесине күйүмдүү болуп өсөт. Ал эми теледен кетип жаткан кинолорго келсек, бул жерде котормо маселеси негизги орунда турат. Улуттук программада котормо ишин жакшыртуу боюнча атайын акча каражат бөлүнүп берилди. Көркөм фильмдерди сапаттуу которуунун үстүнөн Тил комиссиясы көзөмөл жүргүзөт. Эң негизгиси биз адабий тилдин нормасын таза, так сакташыбыз зарыл. Ошол эле кезде тил байлыгыбыздын корун өстүрүү үчүн диалектилик сөздөрдөндагы танбашыбыз керек.

ЗамикеЗамирбек БАЗАРБАЕВ, Астанан шаарынан, Казахстан.  Саламатсызбы, Эгемберди ага. Мен алгач өзүңүзгө каалоо тилегими билгизе кетейин. Ишинизге ийгилик каалайм!
Менин суроом анчалык деле философиялык терең ой жүгүртүүнү талап кылбаса керек. Жеке кызыкчылык. 1993-жылдардын нарак-берагы болсо керек. Сиз бир журналга башкы редактор болуп иштегенсиз, (атын эстейалбай жатам журналдын). Колума ошол журналдын бир саны кандайдыр себептер менен тийип калган экен. Ичинде Орозбек Айтымамбетовтун «Кара келин» деген аңгемесин ушунчалык таасирленип окуганмын. Азыр да эсимен кетпейт. Ал журналды бир досум сурап кетип ошол бойдон кайра колума тийбей жоголду. Ичимин ачышканы, ошол «Кара келинди” кайталап окугум келип умсунуп кала бергеним болду. Ошону азыр таап окуганга болобу? Кайдан тапсам болот экен?
Экинчи суроом: Сөзү Сиздин эмгегиңизден жаралган, Аскар Карыбаевтин «Биздин жолдор эки айрылыш» ырынын жаралуу таржымалынан айтып бербейсизби, кандай себеп болду эле ушундай жүрөк көзөп өткөн ырдын жаралышына?
Акырында айтаарым, ушундай шедеврди жаратуудагы эмгегиңизге Рахмат айтам! Алкыш сизге!.
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп.  Замир мырза, Орозбек Айтымбетовдун «Кара келин» аңгемеси чынында эле кыргыз адабитындагы шедевр чыгармалардан. Бул аңгемени кайрадан окуйм десеңиз, Айтымбетовдун «Тандалмаларын» таап алып окуңуз. Менин «Биздин жолдор эки айрылыш» деген ырымдын таржымалы анчалык татаал деле эмес. Жаш кезде баштан өткөн бир окуянын негизинде жазылган. Аскар Карыбаев ал ырга керемет обон чыгарган. Бул обондун чыкканына 30 жыл болду. Бүгүнкү күндө дагы ал өзүнүн өтүмдүүлүгүн жоготпой келе жатат. Бул обонду укканда ыйлаган далай адамдарды көрдүм.

сайрашСайрагүл МАТИКЕЕВА, Атланта шаарынан, АКШ.  Эгемберди мырза, саламатсызбы. Мүмкүн менин суроом ким-бирөөнү кайталап калгандыр, ошентсе дабергим келген 2 суроом бар.
1) Кыргыз тили тууралуу 1- мыйзам кабыл алынгандан бери 25 жылдай убакыт өтүптүр. Далай саясатчылар, далай сиздин коллегаларыңыз “ооо, уууу” деп айгайлап баштаган далай реформалар кагаз жүзүндө кала берди. Мурда кыргыз тили орус тилинин ат бастысында калса, эми, глобалдашуунун негизинде биздин мамлекетке мыйзамдуу да, мыйзамсыз да агып кирип аткан кытай жана түрк тилинин ат бастысында кала тургандай. Ооба, козу карындай көбөйүп аткан Конфуций институттары, түрк, араб тилинде сабак берген окуу жайлар, биздин мамлекеттин сырткы алакасынын бир бөлүгү. Кыргыз тилин арабтардан келген терминдер менен бузуп аткандар андан көп. Бирок, мындай “массалык тил үйрөтүү” илгертен жылма экспанция саясатынын тынч, бирок, кубаттуу куралы болуп келгенин барыбыз билебиз. Бул кырдаалда, кыргыз тилин бекемдеш керек. Тил менен кошо мекенди сүйүү, маданиятты бекемдөө керек. Тил- эне сүттөн, баштапкы мектеп системасынан башталат. Кенедейден мээге куюлат. Өзүмдүн мисалында билем, мектеп жашындагы билим мээде түбөлүк калат. Сиздин комиссиянын, жеке сиздин буга чейин чала-була башталып, чала-була бүтүп, алигиче чийки реформаларды чындап алдыга жылдырууга саясий эркиңиздер жетеби?
2) Кыргыз тили- бул түштүк, түндүк, ичкилик, ж.б. диалектилери бар болгон үчүн бай. Ошондуктан, окуу китептер, программалар, дегеле кыргыз тилин окутуу процессинде диаект маселесин киргизүү керек. Анткени, диалект дүйнөлүк практикада нормалдуу көрүнүш экенин түшүнбөгөн ооо канча адамдар бар. Ошолордун кыска түшүнүгүнүн негизинде, жадагалса жаш муундар да ич ара диалектин айланасында бөлүнүшүп, бул көрүнүш кыргыздарды ичтен бөлүнүп-жарылуусуна негиз
болуп атат.
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:  Сайрагүл, Сиздин тынчсызданып жатканыңыз туура, мамлекеттик тилде өркөндөтүү үчүн бийлик бутактарында олтурган атка минерлердин мекен сүйөр сезими, атуулдук айкын деми, жалпы эле элибиздин аракети жетишпей жаткансыйт… Бирок, ошого карабай быйыл Президент өзүнүн саясий эркин көргөзүп эне тилибизге астейдил мамиле жасоодо. Менимче, тил маселесин алдыга жылдырууга алган билимим да, атуулдук эрким да жетет деп ойлойм. Анткени, бул маселелерди чечүү үчүн биринчи жолу кагаз жүзүндө калбай турган шарт-жагдай жаралды. Мамлекеттик программанын ишке ашуусу үчүн 120 беттен турган атайын көрсөткүчтөрү иштелип чыкты. Анда кайсы ишкана качан, кандай иш-чараларды жүзөгө ашыра тургандыгы, каржылык маселеси так, даана аныкталып берилди. Мурдагы программаларда мындай нерселер болгон эмес. Программаны көзөмөлдөй турган атайынтоп түзүлдү. Бул топ ай сайын кандай ишти аткаргандыгы жөнүндө Президентке маалымат берип турат. Келечекте биздин жаш муундар мамлекеттик тилди мыкты өздөштүрүп билүүсү менен катар, расмий тилди жана кайсы бир чет тилди дагы өздөштүрүүсү керек. Анткени, биз, ааламдашуу мезгилинде, илимий ачылыштарды, көркөм дөөлөттөрдү кабылдай билүүбүз абзел. “Канча тил билсең, ошончо дил билесиң” деп ата – бабаларыбыз бекер айтпагандыр.
Сайрагүл МАТИКЕЕВА. Рахмат, Эгемберди ага. Ошол тил саясатынын алга жылышын көзөмөлдөөгө биздин «Кыргыз Көчүнүн» жетекчилигин, активдүү мүчөлөрүнөн кошсоңуздар жакшы болмок. Анткени, биздин топ көз карандысыз. Ар кайсы жакта жашасак да, жүрөгүбүз Кыргыз тили, Кыргызстан деп ооруйт. Ишиңизге ийгилик!

Гулжан КОЙЧУМАНОВА, Ош шаарынан, КР.  Тарыхта өз улутуна, тилине каршы чыккан, тилин теңсинбеген адамдардын бардыгынын тагдыры трагедия менен бүткөн. Кудайдын өзү жазалап отурат. Анткени курани каримде эне тил да, улут да кудайдын ойлоп чыгарганы негизделген. Ошондуктан өз эне тилинде сүйлөгөндүн ошондой касети бар. Муну ар бир чала кыргыз билүү керек. Биз жетишкендиктерди ашыра айтууга үйрөнүп калганбыз.Фактыга таянсак пристижный деген окуу жайларда негизги предметтер кыргыз тилине которулгандыгына карабастан 90 пайыз орусча окутулат. Жеке бала бакчалар да ушундай эле абалда. Буга кандай карайсыз? Кандай иш чаралар, сунуштар киргизилди? Кандай деңгээлде аткарылууда?
Дүйнөдө 50 пайызга жакын тилдердин жоголуп кетүү коркунучу турат. Биз улуттук тилдин сактап калуусу үчүн кандай сунуштарды берээр элеңиз? Кыргызды кыргыздан башка эч ким куткарбайт эмеспи. Кыргыздын ыйманы жана дини тил менен айкалышканда кандай болуш керек?. Сиз дин тууралуу да пикириңизди айта кетсеңиз жакшы болоор эле. Андан сырткары кыргыз ыйманы кайсыл динге таянат? Он миллионго жеткен калк курубайт дейт. Саныбызды көбөйтүүгө кандай кеңеш бересиз?. Дин жана салт, сан жана сапат тууралуу пикириңизди айтсаңыз. Электрондук окуулар жолго коюлуудабы?. Тилди окутуу технологиялары, котормо иштери кандай деңгээлде?
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:   Гүлжан карындашым, Бала бакчаларга келе турган болсок абал чеке жылытарлык эмес, ушул кезге чейин бала бакчалар үчүн кыргыз тилинде усулдук окуу китептери жазылбаптыр. Мен жакында бир нече кесипкөй агай-эжейлерди чакырып алып, тез арада усулдук китептерди жазууну тапшырдым. китеп даяр болору менен басмадан чыгарып, орус, кыргыз, өзбек тилдүү бала бакчаларына таратабыз. Бул биринчиден болсо, экинчиден жогорку окуу жайлардын ректорлоруна атайын кат жолдодум. Көп жылдан бери сабак берген кыргыз мгалимдери окуп жаткан лекцияларынын негизинде кыргызча окуу китептерин жазып, ЖОЖдордун эсебинен жарыкка чыгаруу боюнча, анткени, ЖОЖдордун атайын эсебине тапкан кирешесинин 20% каражаты түшөт. Мурда бул каражатты мамлекеттикн эсебине которушса, азыр өздөрүндө калып жатат, бул көп каражат, ушуну колдонуп, кыргыз тилиндеги окуу китептерин чыгарууну сунуштап жатам. Тил жоголуп кетет деген пикириңизге кошулбайм. Кыргыз тилинин жоголуп кетүү коркунучу боюнча сөз Кыргызстанда жашагандарга тийиштүү эмес. Ал сөз чет өлкөлөрдө жашаган кыргыздардын абалынан улам келип чыккан. Дегеле, ким тилди жоголуп кетет десе, ал өз улутуна өз элине ишенбеген, башкалардын пикири менен жашаган эл безерлер. Тил дил менен байланышкан. Дил ыйман менен байланышкан. Булар бири-биринен ажырагыс нерселер. Кыргыздар нечен кылымдардан бери ислам динин тутуп келе жаткандардан. Бул жөнүндө улуу «Манас» эпосунда дагы кеңири камтылган. “Бөйрөктөн шыйрак чыгаруунун” кажети жок. Ырас, биз азырынча аз элбиз. Бирок, биздин рухубуз, маданиятыбыз, тарыхыбыз байыркы замандардан бери түптөлүп жоголбой келе жатат. Ааламда нечендеген түптүү маданияттуу калктар ың-жыңсыз жоголуп кетти, ал эми «түгөнгөн сайын, түтөгөн кыргыз» өзүнүн элдүүлүгүн, жүзүн, жолоюн жоготпой келет. Биз сан жагынан өсүшүбүз керек. Сан барып сапатка айланат. Бүгүн мамлекетибиз мына ушундай саясатты колдоп келе жатат. Кечээ эле канча миңдеген баатыр энелерге сыйлыктарды берүүгө тыюу салынгандыгына карабай Президент «Энелер күнүнө» карата сыйлыктарды тапшырды. Тилди окутуу, жаңы технологияларды колдонуу боюнча жооптор жогоруда берилген…

20. Чынара КалыбековаЧынара КАЛЫБЕКОВА, Бишкек шаарынан, КР.  Урматтуу Эгенберди Эрматович! Саламатсызбы? Байланышта болгонуңузга кубанычтамын. Эгер эсиңизде болсо, бир ирет мен сизге, – Эми сиз келдиңиз. Биздин жүрөк оорууну билесиз да. Буюрса китептер чыга баштайт го? – десем… Менин колуман келбейт го… Аны тигил жогору жактагылап карап, акча бөлүшсө… анан… дегенсиз. Менимче, эч качан жогору жактагылар төмөн жакта турган жазуучуларды көрбөйт. Анткени алар жогору жакта… жогору жакты гана карашат да! Суроо: – Кандай болгондо кыргыз тили күчүнө кирет?
– Кандай болгондо кыргыз китептери элге жеткидей басылып чыгат?
– Кандай болгондо жарнамалар оңолот?
– Кандай болгондо акын жазуучулардын эмгектери бааланып, спонсор издетип сандалтпай, «өкмөт аке» кам көрүп, калкалайт?!
– Кандай болгондо студенттер китеп окуу менен экзамен беришет?
– Кандай болгондо өз тилибизде сүйлөп, кадырыбызды арттырабыз?!
– Кандай болгондо тилдин куралдан да күчтүү күчүн баалап, билебиз?!
– Ушунун баарына Сиздин күч келеби?
– Бул орунга келгенде эмнелерди өзгөртүп, түздөйм! – деп келдиңиз?!

Эми тилге өтөлү. Тилди укмуш кылып жатабыз деп, күндө Манастан үзүндүлөрдү берип жатышат. Бул жакшы. Бирок уккандын баары кулакта калабы? Окутканга китеп керек! Китепти окуганга пенде керек! Комьпютерден көчүрүп барып баа койдурганды эми токто албай калдык го. Анткени ошол студенттерди да «комьютерден көчүргөндөр» окутуп жатпайбы. Туурабы? Кыскасы, жаңы төрөлгөн баладан баштап, жалпы элди китеп окуганга, бири бирибизге арак, коньяк, вино белек кылбай, китеп белек кылганда тил маселесин жөнгө салуу бир топ жеңилдикти апкелет демекчимин!
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:   Чынара карындашым, так, таамай суроо берипсиң. Биз экөөбүз бул көйгөйлөрдү жакшы билебиз, туура, китеп маселеси эгемен жылдарда өтө чоң кыйынчылыкка дуушар болгон. Ошол үчүн мен тил комиссиясына келгенде жазуучулардын көйгөйүн чечүү үчүн астейдил киришип жатам. Президенттин Жарлыгында “Кыргыз китеп” мекемесин түзүү беренеси бар.Ошол ишке ашуу алдында. Жакында бул ишкананын жетекчиси дайындалып, жобосун иштеп чыкты. Мындан ары республиканын бардык аймактарында кыргыз китептерин саткан дүкөндөр ачылат. Улуттук тил комиссиясы жаңы иштелип чыккан улуттук программанын негизинде “Дебют”, “Дүйнөлүк адабият”, “Окуучулардын китепканасы”, “Жомоктор” сыяктуу сериялардын алдында кыргызча китептерди чыгара баштайт. Ал үчүн атайын каржы маселеси өкмөт тарабынан чечилип берилди. Мамлекеттик тил комисиясы тарабынан уюшулган ар кандай иш-чараларда китептерди белекке берүүнү салтка айлантып жатабыз. Мындай салтты жалпы кыргыз эли колдоп кетсе жакшы болор эле. Айрым кайталанган суроолордун жоопторун кечээги маалыматтардан таба аласыз.

21. Сталбек АбдижалилСталбек АБДИЖАЛИЛ, Бишкек шаарынан, КР.  Саламтсызбы Эгемберди агай! Сиздин эрте жазда Президентибиз Алмаз Шаршеновичке арнап жазган бир бет ырыңыз «Кыргыз Туусу» гезити аркылуу жарыяланганын окуп калдым эле. Ошондон соң: «Ушинтип атуу-баштуу акындарыбыз «арзыматтанып» атып кыргыз адабиятынын бедели түшүп атат» деген ойлор айтылды. Буга кандай көз караштасыз?
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:   Сталбек мырза, мен ал ырда өзүмдүн ой-пикиримди, сунуштарымды ачык, так жазганмын, жакшылап окуп көрсөң, ал жерде ачуу чындык, сын-пикир да бар. Чындыгында мурдагы Президенттерге караганда Атамбаев кыргыз үчүн жакшы нерселерди жасап жатат, аны баалабай, көрбөй койгонубуз дурус эмес. 20-30-жылдан бери ишке ашпай турган нерселер так ушул Атамбаевдин учурунда ишке ашууда. Мен кошомат кылган жаштан өтүп кеткенмин, эгер менин ким экендигимди жакшылып билгиң келсе, чыгармаларым менен толук таанышып чык. Анан кийин кеңири олтуруп сүйлөшөм.

Сынак 2Нурзат МОКЕНОВНА, Бишкек шаарынан, КР.  Саламатсызбы агай. Мен жекече суроо берейин. Сиздин эсиңизде калган, дайыма сиз менен жашаган, бир көрүнбөгөн сезимдер болду беле?
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:   Нурзат карындашым, акын болгондон кийин сезимсиз жашай албайсың да… Өмүрүмдө далай албууттанган, буркан-шаркан түшкөн, эсти жоготуп, мас кылган сезимдерге тушукканмын, алардын баары мага ыр болуп келип, керемет саптарга чагылышып, поэзияга айланды. Махабат ырларымды окусаң анын баарын туюп-сезмексиң.

Асыран АЙДАРАЛИЕВ, Келсинки шаарынан.  Эгемберди ага, мен кечээки берген суроомдо кыргыз ӨҢҮ тамгаларынын тагдыры жөнүндө сөз кылдым эле. Ушул көйгөйдүн чечилишин биринчиден тездетип, экинчиден болуп жаткан иш чаралар тууралуу бат-бат маалымат берип, бизге тааныштырып турсаңыздар жакшы болот эле. Себеби ТИМ дегилер дагы ар түрдүү шылтоону айтып, маани бербей, кечиктирип туруп алышабы деген кооптонуу бар менде. Көптөрү, өзгөчө жетекчи кызматтагылар бул маселенин төркүнүн түшүнбөй эле босогого ыргытып койушат экен, кайдыгерлик кашайган, ошондуктан алеки саатта бүтүп, өзүбүз эле чечип койо турган болбогон маселе өзүбүздөн жылбай, айлап-жылдап, ордунан жылбай кармалып отурат. А тагдыры тайкы, шордуу тилибиз күн санап ашмалтайы чыгып, бузулуп, талкалангандын гана үстүндө. Сизден ушул маселеге өзгөчө көңүл бөлүп, катуу көзөмөлгө алып беришиңизди дагы бир ирет суранам..
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:   Асыран иним, Кудай буюрса, мына силер менен байланышты жакшылап түздүм деп ойлойм, бул маселени сөзсүз катуу көзөмөлгө алам деп сөз берем. Кадырың жан болсун!

23. Бактыбек АкназаровБактыбек АКНАЗАРОВ, Маскөө шаарынан, Оруссия.  Эгемберди агай, саламатсызбы? Эмнеге Кыргызстанда жогорку окуу жайларда жаңыдан келген эле студентерди кыйнап, орусча сабак өтө беришет, кыргызча өткүлө деп сурансаң деле болбой эле? Туура эмес да ушул, кандай дейсиз?.
Эгемберди ЭРМАТОВ.  Жооп:   Бактыбек, мен дагы дал ошондой пикирдемин. Бул маселе окуу китептеринин жоктугунан улам жаралып жатат, ЖОЖдордун мугалимдери оңой оокатка көнүп алып, бир жазган лекцияларын 20-30 жылдардан бери, тамтыгы чыкканча окуп келе жатышат. Улуттук программанын негизинде быйылдан баштап ЖОЖдор үчүн, мектептер үчүн, бала бакчалар үчүн кыргызча окуу китептерин жаздыруу аракети башталган турат. Атайын түзүлөн жумушчу топ мунун үстүндө иштөөдө.

Эгемберди ЭРМАТОВ.  Урматтуу Мекендештер,  Асыран иним, баардыгыбыздын максатыбыз бир, мамлекетибизде кыргыз тили өзүнүн мыйзамду ордун ээлесе деген аруу тилек менен жашап жатабыз. Туура айтасың, мен, өзүмдүн атуулдук жана кызматтык милдетимди колдон келишинче так аткарууга аракет кылам. Буйурса бул он-лайн байланышты «Кыргыз тили» гезитине да чыгарабыз. Жакшы күндөрдө жолугушалы, аман болгула!

«Көч Байланышты» уйуштурган жана алып барган Асыран АЙДАРАЛИЕВ.
Эркин журналист, Келсинки шаары,
20.05.2014.

One thought on “Көч байланыш..

Комментарий кошуу

Сиздин электрондук почтаңыз жарыяланбайт. Милдеттүү талаалар белгиленген *