Бектурсун АЛИБЕКОВ.

ЖОНУ КАТУУ ЖОКЧУЛУК,
КАЧАН КЕЛЕТ ТОКЧУЛУК?.

Төмөндө Сиздердин назарыңыздарга сунушталып жаткан чакан макала тээ 2009-жылдын август айларында Орусиянын Оренбург шаарында жүргөнүмдө, ал жактагы Кыргыздын айыл кыштактарынан барган Мекендештерибиздин тагдырларына күбө болуп, алардын ой-санааларын, пикир-сырларын уккандан кийин жазылган эле. Орусияга Кыргыздын айыл кыштактарынан барган Мекендеш бир боорлорубуздун 10 пайызынын иши оңунан чыгып, «ити чөп жеп» кетсе, калган 90 пайызынын тагдырлары өтө эле айанычтуу ахывалда болот экен. Баарына түкүрүп, Мекенге келе берейин десе, кыргыздын айыл кыштактарында калыптанган «Орусияда жүрүп айылга кур кол барсам, ким эмне деп ойлойт?» деген сокур намыс жол бербейт. Жеген ичкен тамагы начар, жашаган жерлери кышы-жайы курулуш аянты. Бир аз тыйын алышса дароо айылдагы Ата-эне жана үй-бүлөлөрүнө жөнөтүшөт да калганына эс алуу үчүн ичкилик ичүү менен алектенишет. Мен буларды жазуу менен биздин мекенибиз Кыргыз өлкөсүндө бийлик башкарып отурган жетекчилерибизди эле күнөөлөбөй (албетте мекендеш туугандарыбыздын ал жакка барууга мажбур болушуна биздин бийлерибиздин күнөөлөрү тоодой экендигин танбайм) өзүбүздүн айыл кыштактарыбыздагы калыптанып калган, замандын талабына жооп бербеген коромжу, сокур намысыбыз менен сокур салтыбыздын өз тагдыр келечегибизге тийгизген терс таасирлерин дагы баса белгилеп айткым келген. Ошол кезде сокур тыйын үчүн Орусияда азап тарткан, айыл кыштактардан барышкан кең пейил, ак көңүл, дыйкан мүнөз мекендештерибиздин көргөн күндөрүнө күбө болуп жүрүп, айтылуу акыныбыз Алыкул Осмоновдун «Эй, Россия» деген ыры эске тынбай түшчү эле. Ошонун мотивинде, анын башкы эки сабына улап, ошол жактагы мекендештерибиздин ой санааларын уйкаштырымыш болуп кагазга чиймелелеп койгон элем. Аны төмөнкүчө атаптырмын: «Чет өлкөдө, бөтөн эл, бөтөн жерде мекенин сагынган кыргыз эмгек мигранттарынын мээсин жеген ойлор, же ушул чакта, Кыргызстанда болсом эгер

«– Эх Россия, Россия бир боор Энем,
Мен өңдүү тоо кушуна койнуң кенен».
Жараныңдын үйүн коруп, короосун шыпырып,
Мекендеги үй-бүлөмдү багып келем.
Рахмат, өлкөмдүн Өкмөтү менен Ажосуна,
«Өзүмдү өзүм билем, кааласам, өтүгүмдү сенин төрүңө илем,
Алам-жутам, ичем-жейм, талкалайм, тонойм» принциптүү,
Ач көз, тойбос, саткын, маңкурт,
Ороңдогон ЧОҢдордон бизди алыс качсын деп,
Сен жакка Малайлыка, бизге жолду ачтың кенен!

«- Эх Россия, Россия бир боор Энем,
Биз өңдүү тоо куштарга койнуң кенен».
Жарандарың малын багып короосун коруп,
Мекендеги Ата энемди багып келем.
Рахмат, өлкөмдүн Өкмөтү менен Ажосуна,

«Өзүмдү өзүм билем, кааласам, өтүгүмдү сенин гөрүңө илем,
Алам сатам, жейм жутам, тебелеймин тепсеймин!” принциптүү,
Ойу арам, ичи тар, көрө албас ЧОҢдордон . бизди алыс болсун деп,
Сен жакка, ушундай тагдырларга, бизге жолду ачтың кенен!..

Кандай тагдыр күтсө да, койнуңа мен келбесем,
Эки айдан соң төрөлчү бөбөгүмдүн,
Төрөт үйүндөгү акушер врачына эмне берем?!..
Эч нерсе бербей койо албайм.. Түшүнөмүн…
Анткени ал байкуш да, аргасыздан акча берип ишке кирген..

А эгер, мектептеги балдарымдын Эже-агайынын,
Туулган күнү болуп калса.. Эмне деген? Эмне берем?
Ошондуктан, кааласаң каалабасаң, жактырсаң жактырбасаң,
Баары бир мен, Сенин койунуңда кала берем.
Кудай сакта, ушул чакта, Кыргызстанда болсом эгер,
Губернатор, Мэр, Акимдерден тууганым жок,
Мекенимде мен кантип, Инсандык укугумду коргойт элем?!

«– Ээх Россия, Россия бир боор Энем,
Мен сыяктуу тоо кушуна койнуң кенен».
–Ызат сыйга белендеген, «токсон күнүң» өтүп кетип,
Көчөңдө кенен басалбай, көрүнгөнгө түрткүнчүк болуп келем.
Рахмат, өлкөмдүн Өкмөтү менен Ажосуна,
«Өзүмдү өзүм билем, кааласам каныңды соруп, териңди тилем,
Улутуңду урдум, улуттук тилиңе түкүрдүм» принциптүү,
«Мен ЧОҢмун!» деп чоройгон, чоочугансып ормойгон ,
Орой ЧОҢдордон, бизди алыс болсун деп,
Сен жакка, Селсаяктыкка, жолду бизге ачты кенен.

(Ээх, койчу деги….) Кыргызстанда, КЫРГЫЗдарга,
Акыйкаттык, адилеттик болсо эгер, Мекенимде,
Мендейлерге, инсандык укугуна, мамлекеттик кепилдик болсо эле…
Ак калпактуу Ала Тоону, атыр жыттуу адыр кооңду, алыс таштап,
Алдастап, ар орустун короосунда корголоп, малай болуп жүрөт белек?
Кудай сакта, ушул чакта, Кыргызстанда болсом эгер,
МАИсине, салыкчыга, акушерге, бакчадагы тарбиячы,
Мектептеги Эже, Агайга жана дагы, «Кайда жүрдүң?!» деп,
Ороңдогон участковый, ОПЕРине эмне берем? Эмне берем?..

Ошентип, жогоруда айтылган МАИ, салыкчы, акушер, тарбиячы, эжей агайларга, сот, прокурор, губернатор, аким, мэр жана башка мансапкорлорго, алар өздөрү сураса-сурабаса дагы, айыл кыштактардагы салт катары калыптанып калган пейлибиз менен аларды сыйлайбыз деп, аларга кошомат жасап келебиз. Ким болбойлу, кандай жумуш же кызмат кылбайлы, жасаган ишибиз, жумушубуз жана кызматтарыбыз канчалык таза жана адилет болбосун, ар кандай көзөмөлдөөчү же комиссиянын ар кандай деңгээлдеги ар кандай түрүн сөзсүз «чай» уйуштуруу менен сыйлап, кой сойуп конок кылаарыбыз, баарыбызга белгилүү. Антпесек, кыргызчылыка жатпай калат. Демек, сен өзүңдү кыргыз деп санасаң, сөзсүз жогоруда тизмеленген мансапкорлорго, кийинки жазылган кыргыздык парзыңды аткаруу менен, кааласаң да, каалабасаң да кошоматчы болууга мажбурсуң. Баарыга белгилүү болгондой, кошоматчылык ар кандай адамды жолдон чыгарып, нээтин бузат. Туура жолдон чыгып нээти бузулган ар кандай мансапкор, сөзсүз өкүмзар жана зомбучул, алдым-жуттум ач көз, өзүмчүл боло баштаарын ар бир кыргыз билебиз. Бирок билип туруп ошону жасай беребиз. Эми бул эмне деген парадокс? Бул айтылгандарды ар бир «МЕН!» деген, кыргыздын кыйын илимпоз, аалым, жазуучу жана журналист, интеллигенттери, дипломат министр депутат элиталары абдан жакшы билишет. Бирок билип туруп, акыл эс аң сезимдери жетип туруп ооз ачып, улутубуздун келечегине зыяндуу, эскирген коромжу салт санааларыбыздан баш тартуунун маселесин тийиштүү деңгээлде козгошпойт. Учурга, заманга бап кыргызмын деген элита, улутман, улутташтарыбыз да унчугушпайт. Сокур намыстын айынан, сокур тыйындын артынан чет өлкөлөргө кетишкен улутташ мекендештерибиздин көпчүлүгү кайра мекенге келе алышпай же келишсе да өлүгү келүүдө. Алардын ордун, салты жеңил жана үнөмдүү, заманга шайкеш, кыргызга улутташ эмес мекендештерибиз ээлешип, ушул эле Кыргызстанда иштеп, жашап, өнүп өсүшүүдө, көбөйүшүүдө жана байышууда. Ал эми кыргыз улутундагы мекендештерибиз Кыргызстанда азайууда. Себеби, ар бир кыргыз билип тургандай, улуттук каада-салттарыбыз замандын (рыноктун) үнөмчүл талабына жооп бербейт. Учурдагы заман талабына туура келбеген коромжу салтыбызга ылайык өлүм-житим, той-топурда көп чыгым сарптоо үчүн көп акча жана каражат табуу максатта, көп улутташтарыбыз, мекенден сыртта жүрүүгө мажбур. Ысыраптуу сокур намыс, сокур салтыбыздын да айынан.

Бектурсун АЛИБЕКОВ. Орусия. Оренбург шаары. 2009-жыл, август.

P. S. Бул макаланы автор төрт жыл мурун кат түрүндө Орусиянын Оренбург шаарынан Бишкеке «Эл сөзү» гезит редакциясынын дарегине жөнөткөн экен. Бирок аталган макала ал редакциянын дарегине жеткен-жетпегени, гезитке басылган-басылбаганы белгисиз. Ал эми андагы айтылган ой-пикирлер азыр деле ошондой, эч кандай өзгөрүү деле жок, ал эмес андан да оорлошуп, татаалдашып, актуалдуулугун жоготпой келет.