Nov 24

Жалгыз сүрөт – 2..

****************************************************************************************************************

«БИР КАНАТЫМ СЫНГАН СЫЙАКТУУ»

Күн түнөгөн Улуу тоо! 1-октябрь болчу. Иним Жалилбек менен телефондон сүйлөштүм. «Папам менен мамамды салып алып, Жакып байкем болуп азыр чыгабыз. Мен тракторду айдап барып үйгө таштайын деп сарайдан чыкканы жатам» деди. Мен Пишпекте жүргөм. Негедир эле машинамды айдай албай космосто жүргөндөй калкып баскандай сезилип, колдорум шишигендей болуп чыкты. Абалымды түшүнө албай, машинамды бекитип такси менен үйгө келдим. Ашканага кирип аялымдан суу сурадым. «Айран берейинби» дейт, мейлиң дедим . Белиме чейин чечиндим да аялымды отургузуп керээзимди айта баштадым. «Менин ичээр суум түгөнүп калды окшойт» десем эле эмне деп жатасың, сага эмне болду?- деп сурай баштады. Мен болсо «оокатыңды жакшы кыл, балдарды жакшы кара» деп, «мени жетелеп барып жаткыр» дедим. Төшөккө жаткан соң «азыр менин жаным чыгат» деп дөөрүп барып уктап кетиптирмин. Көп өтпөй эле дабырап туугандар кирип келишти. Ойгонуп эле «мамашабы же папашабы» дедим. Себеби Жалил экөөнү тең ооруканага алып келмек. «Жалилден ажырап калдык».. Бул сөздү укканда жүрөгүмө ок тийгендей болду. Өзүмдү кармап, «тагдыр, буйрук, жазмыш» деп тиштенип, баарын узаттым да залыма кирип көмкөрөмөн түшүп, жер кучактап алып, бакырып ыйладым. Туруп даарат алып келип «Кудайдан намаз окуп, мүмкүн болсо кайрып берчи, болбосо түз бейишке барсынчы» деп жалбарып сурандым. Кайрып бербеди.

ээ 61 б

Жалилбек жакшы көргөн кызы Рахимасы менен..

Сарайдан трактор менен чыгып жатып, кой короого чалкасынан түшүп, үстүнөн кытайдын шүмүрөйгөн трактору басып калыптыр. Айылга жетээрим менен телефонун сурадым. Экөөбүз сүйлөшкөндөн кийин болгон окуя экен. Акыркы жолу мени менен сүйлөшүптүр!

Негедир өлүмүн сезгендей бир күнү шаарга келиптир. «Жамал байке, уулуңузду мага бериңизчи, айылдын түйшүгүнөн кыйналып жатам, жумуш көп, малга жетише албай» деди. Эч нерсе ойумда жок уулумду кошуп бердим. Өлөөр күнү эртең менен туруп алып айылдагы аласа-береселерин тактап чыгыптыр. Экөөбүздүн ортобуз эки жаш болгон үчүн эгиз козудай ээрчишип өстүк. Сабап койуп, кайра бат эле алдап, сооротуп койуп, кээде көк беттенип ыйласа кучактап алып кошо ыйлап… Анан экөөбүз тең өпкөбүз, көөп, кучакташып, «бир тууганбыз го?» деп ойноп кетээр элек. Айылдын күн батыш жагында «Коңур» деген тоо бар. Аны биз «Күн түнөгөн Улуу тоо» деп койоор элек. Ошол күндүн уясынын бетинде кара жердин кучагында, Улуу тоонун боорунда, эртели кеч үйүн тиктеп, балдарынын үйгө кирип-чыкканын тиктеп, атам экөө тирелип жатышат! Негедир сүрөткө түшкөндү жаман көрчү. Аял алып, үч балалуу болгонго чейин эле, жиним келсе кыйкырып барып бир чабаар элем. Ошондо да «эч ким көргөн жокпу» деп мени уялтаар эле. Энебиз байкуш «элесин эстеп туралы» деп паспортко түшкөн сүрөтү менен теңтуштары менен түшкөн сүрөтүн алып келип, башын ошол сүрөтүнө чаптап, чоңойтуп алып, айылдагы үйдүн дубалынын бетин бир кылып илип алган.

1999-жылы турмуштун айынан Таласка айына 100 доллардан айлык үчүн мал багып иштеп келди. Төрт ай ичпей жебей чогултуп келип, айылга барып эгин айдады. Мен да акча чогултуп мал сатып алдык. Экөөбүз мал менен бизнес кылып баштадык. Ат-Башыдан мал алып келип, Токмок менен Бишкеке сатабыз. Мен «тамак жейли» дейм. Жалил болсо «тултук печенье менен лимонад эле ичели» дейт. Бир сомдон бери эсептейт. Мен чачам, ал чогултат! Мени бизнесмен кылып, атак даңкка жеткирип, өзү болсо кара жумуш менен алек. Мен кийимди түрлөп кийип алам. Ал менин эскилеримди кийет. Менин акыл кошчум да, сыр бөлүшөөрүм да Жалилбай. «Айылга айыл өкмөт кылам» деп оолуктум. Анда да сүрөтүн таппайм. Акаев менен Путиндин кол кармашып түшкөн сүрөттөрүнүн баштарын кесип, экөөбүздүн башыбызды чаптап. Программасын, платформасын жазып, чыгарып барып элге таратып, ишенимдүү добуш менен жеңип алдык. Айыл өкмөт башчысы болуп иштеди. Эл сыйлаган жакшы жетекчи болду. Бирок, жан дүйнөсү таза болгон үчүн негедир саясатка аралаша албады. Үйдүн кичүүсү болгон үчүн баардык түйшүк жана ата-эне багуу милдети Жалилбайдын мойнунда эле. Үч кыз, бир уулу калды. Кичүү кызы келинибиздин курсагында калды.

ээ 61 г

Уулу Ислам менен “белек” кылып калтырып кеткен кызы Жамила..

Папасын көргөн да жок. Ислам деген кичинекей уулу бар. Ал болсо чоң атасы Самарбектин койнунда жатып, мойнуна минип эркелеп жатчуу эле. Былтыр атабыз да инимдин күйүтүн тартып жүрүп жанына барып жатып калды. Кыздары да майда, өзү болсо 35 жашында жалган дүйнө менен коштошту. Мен мүрзөгө сөөгүн алып барганда Исламды көтөрүп бардым. Үч жаштан өтүп, тили таттуу кези эле. «Жамал ата, папамдын мүрзөсүнүн ичи жапжашыл, анан кооз экен, сонун турбайбы» дегенди уккан соң көз жашым да, капам да тып басылды. Менин «кайрып берчи» дегеним кабыл болбогон менен «Бейишин сураганым кабыл болгон экен» деген аруу тилегим менен Кудайга ыраазычылык айтып, инимди кара топурактын алдына тапшырып кайтып кеттик. «Мезгил өзү дарылайт» деген чын экен. Бирок, бир канатым сынган сыяктуу негедир бизнесим баштагыдай эмес. Классташтарын көрсөм жүрөгүм кысылат. Жалилдин өлгөнүн унутуп калып, телефон чалып жүрүп, эми гана өлгөнүнө ишенсем да, элесин унута албай жүргөн мезгилим! Унутулбай эле койсун. Мен унуткум келбейт. Мен Исламды үйлөндүргөн кезде да папасы менен атасы жөнүндө башымды бийик көтөрүп айтып берем, буюрса! Себеби, жаш болсо да артында из калтырып, жакшы иштерди жасап, элдин эсинде калды!.

ЖАМАЛБЕК. 23.11.2015.

Эскертүү: Сайт ээсинин улуксатысыз маалыматты алууга тыйуу салынат.
******************************************************************************************************************

Nov 24

Жалгыз сүрөт..

***************************************************************************************************************

НАЗИРАМ КӨРБӨГӨН ЖАКШЫЛЫКТАРДЫ МЕН КӨРДҮМ..

Биринчи жана акыркы жолу түшкөн сүрөтүбүз! Мени шаарга алып келген тагдырыма чоң бурулуш жасаган. Мени бактылуу болсо экен деп тилек кылган, Назирам! Төшөктө ооруп жаткан кези эле. Жаштык-мастык менен биринчи турмушумдан ажырашып, эки балам менен ата-энеме “ашка жүк, башка жүк болбойун” деп, балдарымды калтырып өзүм болсо айылдын аягында “Бактылуу Колот” деген жерде жарыгы же жылуулугу жок ээн сарайда өзүмдү бактысыз сезип, жалгыз жашап жүрөм. ээ 61 бКлассташтарым Калыс, Тынчтык, ыраматылык Бакыт барып көңүлүмдү көтөрүшөт. Айылга барбайсыңбы, ушинтип жата бересиңби? – ээн сарайда, айылда муунуп өлгөндөр көбөйүп кетти, сен да кыкынып калба” дешип, тамашалап, оюн-чынга аралаштырып кетишет. «Сарайдын ээси бар, төө жетелеген ак сакалдуу карыя» деп Ажыгул ата айтып берген. Ал киши көп жыл ушул сарайда кой туудурган. Мен болсо күндүзү да, түнү да сарайдын ээсине жолугуп, ошол төө жетелеген карыяга арманымды айткым келет. Төө эмес «бөө» жетелеп келсе да коркпойм. Себеби, менин коркуу сезимим өлгөн. Анткени, жашоонун өзүнө тоюп жүргөн кезим эле. Байкем (атам) келип «үйгө бар» деди, болбодум.

Бир күнү жеңем (энем) келди. «Үйгө кетели» деди, болбодум. Ыйлады. «Сени азабыма төрөгөн экенмин» деди. Мээримине жүрөгүм жылып кетип, артынан ээрчип жөнөдүм. Ошентип айылга келип элге кошулдум. Жөн эле кошулбай молдо болуп келдим. Атам Ырсалынын тарбиясын алган үчүн аксакалдар молдо кылып алышты. «Караңгы элге каапыр да молдо» демекчи, менден башка илимдүүсү жок болсо анан кантишмек эле? Кошунабыз Аттокур байке каза болуп Казармандан сөөгүн алып келишти. Улуу кызы Назира. Мен болсо молдо катары кызмат кылып жүрөм. Анан Назирага сүйүүмдү айта албайм. Калыс досум шоколад алат. Экөөбүз ээрчишип алып Назирага барабыз. Акыры көндүрдүк! 1998-жылы 20-февралда үйлөндүк. Калыс күйөө жолдош болду. Март жаңыраары менен ооруп калды. Бишкекке доктурга келдик. 9-мартта онкологияга жатты. 9 ай 20 күн жатты. Кыздан айланса болот. Атасынын энелеш Зуура деген эжеси бар эле. Дары-дармегине аябай жардам берди. Онкологиядан операция жасап кайра туберкулез бөлүмүнө жаткырды. «Туберкулезный менингит» деп диагноз койушту. Айлап эле ооруканада жатса, ооруканаң да аты жаман «туберкулез» деп. Туугандарың да алыстай баштайт экен. Башында тамак көтөрүп эки үчтөн келген соң «болду» дейт экен. Анан ар ким өз түйшүгү менен кетет экен. Үйүнө учурашканы барсаң балдарын өптүрбөштүн аракетин кылып, эптеп сен чыкканча шашышат. «Тубазит» деген дары ичип жатасыңбы?» деп сурашат. Аларды да түшүнөм. «Жугуштуу оору» деп коркушат. Алды 2 же 3 жылдан бери төшөктө жаткан, жалаң жата берип жамбаштары оюлуп кеткен аялдардын арасында чүрөктөй сулуу Назирамдын жанында мен жатам. Уялмак тургай баарынын алдын которуп, баарына жардам берип, бир туугандай эле болуп калганбыз. Шейшеп жууп жүрүп колдорум жарылган күндөр болду.

Ооругандан да оору баккан азап деп койушат. Бирок мен Назирамды тажабай багам. Анткени, бат- бат эсинен танып, кайра эсине келген сайын «Кудай мен көрбөгөн жакшылыкты, мен көрбөгөн бактыны Жамалым көрсө экен» деп тилээр эле. Кайынэнем экөөбүз кезектешип карайбыз. Ал киши да ооруп калды, анын да диагнозу «туберкулез». Кудайга шүгүр, айыгып кетти.

Бир күнү байкем (атам) байкуш келиптир. Акыркы жардамым ушул, эки кой союп келип саттым, үйдө беш эле кой калды деди. Назирага, палатага учурашканы кирди. «Ата» деп ордунан обдулуп тура калып мойнунан кучактады. Кайраттуу деген байкем ыйлап жиберди. Эшике чыгып да ыйлады. Экөөбүз оорукананын багын аралап ыйлап, нары-бери бастык. Көзүнүн жашын сүртүп, мага «эки койдун акчасы» деп акчасын сунду. Алып чөнтөккө салдым. Эми бул акчаны кантип көбөйтөм, дары менен ичкен-жегенге кантип жеткирем? Ойлор мээмди көзөп, кайра ооруканага кирдим. Эртең менен палатаны кыдырып гезит саткан эже келди. Эже гезитти кантип, кайдан алып сатсам болот? Мен сизге «конкурент» болбойм, башка жакка сатам десем, «сата гой балам, кааласаң бул жактан деле сат. Сен экөөбүздөн башка саткандар деле көп» деп дарегин берди! «Таң атпай барышың керек» деп жол жобосун түшүндүрдү. Ошентип таң агара электе Ахунбаева менен Совет көчөсүнүн кесилишинен чыгып Үсөнбаев көчөсүндөгү гезит базарга келип, гезит алып Ош базарга көтөрүп жөнөдүм. Жөө бармай. Гезит сатып пайда таба баштадым. Күнүгө түшкөн пайдасына айран, сүт алып ооруканага барам. Ошентип жүрсөм «Ислам маданияты» деген гезит чыгып калды. Ал гезиттин редакциясын таап алып, ал жерден гезит алып, баардык базарды кыдырам. Ак топу кийгендерди көрсөм эле «ушул окуйт» деп ойлойм. Дунгандар болсо деле сунуштай берем. Себеби ал кезде базарда ак топучан дунгандар көп эле. Ошентип жүрүп «Ислам маданиятына» штаттан тышкаркы рекламалык агент деген ишке орноштум. Күбөлүк берип койгон, сүрөтүмдү чаптап. Аны троллейбуска көрсөтүп, акча төлөбөй түшүп кетем. «Пресса» деп. «Пресса» болсо эле «акча төлөбөйт» деген мыйзам бардай жөө баспай калдым. Андан эки айдан соң реклама бөлүмүнүн башчысы, анан жооптуу катчы болуп, бат эле көтөрүлүп.. Өзбек ажы менен таанышып калдым. Турмушум да, ичкен-жегеним да кеңейип калды..

Анан 1998-жылы 28-декабрда Назирам бул жалган менен коштошту. 31-декабрда Нарынга сөөгүн коюп, 1999-жылды улуу балам Жаныбекти кучактап алып ыйлап тостум. Айылдан куран окутуп келген кемпирлер мени аяган болуп, «алда айланайын аай, ажырашпай эле койсоң бул күндү көрбөйт белең» дегенде, заманам куурулуп, «кайра шаарга кетем, иштейм» деп, шаарга келе ээ 61 ббердим. Келип, иштеп, окууга тапшырып, анан Назирам тилеген бакытка жеттим. Ал көрбөгөн жакшылыктарды мен көрдүм. Арбагың ыраазы болсун, Алтыным. Бул менин сага ыраазы болуп, Кудайдан бейишиңди тилеп жазган гүлчамбарым! Сүрөтүң менен кошо аябай жакшы жагымдуу түштөй элесиң менин жүрөгүмдө. Менин сапарым карып, бул жашоо менен кош айтышканда, сен мени жадырап күлүп тосуп алат болсоң керек. Бейиштин сулуу хур кыздары болот. Алар 18 жашта дейт. Сен да 18 жашыңда эле кетпедиң беле? «Ошол бойдон тирилет турбайбы» деп ойлоп калам…

ЖАМАЛБЕК. 22.11.2015.

Эскертүү: Сайт ээсинин улуксатысыз маалыматты алууга тыйуу салынат.
*****************************************************************************************************************

Nov 14

Эне жөнүндө баллада..

*****************************************************************************************************************

ээ 11 аЫШКЫНЫМДЫ ООЗ ТИЙБЕЙ КЕТКЕН КАЙРАН ЭНЕМ!

Чоң атам менен чоң энемдин колунда өстүм! Өз атамды байке, энемди жеңе дейм! Мени Сыдык кызы Аписа төрөгөн. Атамды Сүйүнбай баласы Ырсаалы дейм! Атам согуштун убагында суук тийгизип алып ошонун кесепетинен эки көзү тең көрбөй калган. Бир күнү энем ооруп калды. Осмон деген аяш атамдын койун айдашып жайлоого жеткиришкени кеттим. Анткени, колхоздун койуна кошуп биздин беш чоконду кошо багып келмек. Эки түнөп жүк көчүргөн машина менен кайра артка кайттым. «Чийлүү-Колот» деген жерге жеткенде шофердон «токтоп койсоңуз» деп сурандым. Темирбек деген байке эле. «Теки» деп эркелеткен, азыркыга чейин эле айылдын эркеси.. Чуркап барып тоонун бетинен кучагыма толтура ышкын терип келдим. Өзүм да жебедим, Текиге да ооз тийгизбедим. «Энеме алып барам, ышкындан жесе айыгат» деп жүрөм бала кыялымда. Айылга жеткенде мени үйгө чейин жеткизбестен бир чакырымдай жерден түшүрүп салып, үйүнө кайрылып кетип калды. Апам тигип берген чапаныма ышкынды ороп алып үйгө жөнөдүм. Жолдо «Чулу» деп койоор элек, менден бир жаш улуу бала суу алып жатыптыр. Ээй, ышкын бе-ерчии? – деп жалдырап, ээрчиген бойдон калды. «Жоок! Бербейм! Энеме алып баратам» десем, «энең өлүп калган» – деди. Ошол жерден ышкыным да чачылды, көзүмдүн жашы көл болуп бакырып жөнөдүм. Эмне болгонун өзүм да билбейм. Эсиме келсем мурдум канап жатыптыр. Кайра ыйладым! Байкем (атам) келип урушту, коркот элем! Бирок, коркпостон жек көрүп ыйладым! Кайра эсимден танганча ыйладым! Бирок, энем ойгонбоду! Энемен ажырап, сокур атамды жетелеп кала бердим. Уйду бадага айдап барганча, кайра тосуп келгенче энемдин жашыл чапанын жыттап алып ыйлап барып келээр элем.

Сүймөнкул ЧОКМОРОВ. "Эне". 1967-жыл.

Сүймөнкул ЧОКМОРОВ. “Эне”. 1967-жыл.

Жытын сагынып жүрдүм. Убакыт дарылады. Онунчу классты окуп жүргөн кезде атам «аял алып берип өлсөм экен» деп жүрдү. Анткени, энемдин «бир гана арманым бар, Жамалымдын келинчегинин колунан бир чөгүн чай ичпей калдым» деген керээзи бар экен. Кудай тилегин берип мен окууну бүтөөрүм менен 16 жашыма карабай үйлөнтүштү. Эки ай өткөн соң 17 жашка чыктым. Атам да кетти. Дагы ыйладым, бирок, жаңы үйлөнүп, өзүмдү чоң киши сезип, баягыдай чын дилимден куса болуп ыйлаган жокмун. 23 жыл убакыт өтүптүр! Эми өзүм чоң атамын. Бирок, былтыр өзүмдүн атам өлдү. «Байке» деп жүргөн жаным «Ата» деп өкүрүп бардым. Өлгөн соң «ата» дегенимди ал уккан жок. Ага чейин келиндер, «ата» деп, «сен байке» дебей «Ата» дебейсиңби? – десе, Ырсаалы тирүү кезинде уруксат албайт белеңер, эми «арбагын сатпайм» деп көк беттендим, бирок, энем тирүү! Кечээ жакында кудамды тосуп келдим. Жеңемдин жаны кыйналганын көрүп, «ЭНЕКЕ» – дегим келди, бирок оозум көнбөй калган. Жети бала төрөгөн. Эки эркек, бир кыз бир тууганыбыз жердин алдында. Эки эркек, үч кыз болуп, бешөөбүз «Кудайга шүгүр» деп жашап жүрөбүз.

Үч жаштагы уулу Алихан.

Үч жаштагы уулу Алихан.

Энем байкуш, иним Жалилге катар абышкасы менен өзүнүн эки эжеси кошул-ташыл ээрчишип кеткенде, кайгыга батып, бирок, инимден калган төрт жетимди медер тутуп, негедир ошолор үчүн гана жашап жүргөндөй! «Энеке» – дегим келет. Мен азыр көкүрөк күчүгү, тагыраагы кичүү баласымын. Эки жүрөк бир убакта эненин гана ичинде согот экен. Менин энемдин тогуз ай көтөрүп, түн уйкусун төрт бөлүп эмизгенин, шалтактап күнүгө беш маал ылайга оонап келгенде, суу жылытып, мени менен кошо кир кийимимди жууганын. Ал убакта сууну ташып келип, от жагып, суу ысытып кир жууйт эле. Автомат машинка эмес, кир жууй турган жөнөкөй да машинкасы жок эле. Энемдин ушундай кыйналып баарыбызды эрезеге жеткиргени, анысы аз келгенсип неберелерин бакканы, айтып отурса мунун баары өзүнчө эле түгөнгүс дастан! Өзүнчө «Эне» деген роман жазса дагы аздык кылаар.

Ошондой эне азыр менин жанымда жар болуп, менин денемден чыккан баланы курсагында көтөрүп жүрөт! Же мен мени көтөргөн энемди сыйлабай, же менин денемден чыккан баламды көтөргөн аялды сыйлабай, мен болсо, өзүмчө бул жашоонун тирөөчүндөй болуп коржойуп жашап келем! Энем байкуш менин амандыгымды тилеп, алыскы Нарындын бир айылында түтүн булатып жашап келет. Менин баламды көтөргөн эне болсо, мени «качан келет, маанайы кандай болду экен?» – деп күтүү менен жашоо кечирет! Өзүмдүн ай чырактай, татынакай кыздарым бар! Алар да эртең бирөөнүн аялы болот. Мен өзүм кыйратып, энем менен аялзатын сыйлабасам, менин кыздарымды ким сыйлайт? Мен үчүн 365 беш күн 8-март! Алтын Энекем жана энелер бар болгула! Биз сиздер бар үчүн телтелеңдеп, бой көтөрүп жашап жүрөбүз! Мен сиздерди сүйөм, ЭНЕЛЕР!!!

Жамалбек ЫРСАЛИЕВ. Бишкек шаардык кеңешинин депутаты. 13.11.2015-жыл.