Jun 23

«БЕЙНЕ»


******************************************************************************************************************
ООНДУН БИЙИК ДАРАЖАСЫН БАГЫНТКАН ОТУНБАЕВА.

«Суу жай гана агат, а эгер кааласа баарын талкалап кетет. Аялдын күчү сууга тете – жумшак, бирок өтө кубаттуу!.»
(Брюс ЛИ)

*********************************************************
Роза Исаковна ОТУНБАЕВА:
Кыргыз Республикасынын экс-президенти, Бириккен Улуттар Уйумунун (ООН) жогорку деңгээлдеги Кеңешчилер комиссиясынын мүчөсү. Учурда «Роза Отунбаеванын демилгеси» аттуу Эл аралык коомдук фондду жетектейт.

Сыйлыктары: «Датка Айым» жана «Каармандык» медалдарынын ээси.

*********************************************************

БАШ СӨЗ ОРДУНА.

Тагдыр менин тайгүлүк ташымды олку-солку, опурталдуу бир учурларда ойдо жок жерден катуу жектеп, кодулап, чет жакты көздөй сүрүп, аргасыз өз өлкөмдү тыштап кетүүгө мажбур болгон элем. Сай сөөгүм сыздап, кыйналып, кыйын учурларды башыман өткөрүп жүргөндө толгон өлкөлөрдүн ичинен «тагдыр ташым» Финдердин өлкөсүнө ооп, оомок турсун ошол «тагдыр ташым» ушул керемет өлкөгө «топ этип» кулап түшүп, минтип финдердин арасында камыр-жумур жашап калганыма учурда туура сегиз жылдын жүзү болуптур. Көп нерселерин өз көзүм менен көрдүм, уктум, ал гана эмес колум менен кармап «ушалап» да жүрөм. Эмне дейт элем, эң башкысы эли-жерин сүйгөн башчылары, эрки, акыл-эси, ийининде башы бар эли ушинтип эле өздөрү үчүн бардар жашоо орнотуп алышат экен. Коркпой-үркпөй эле кадимки жомоктогудай жашоону өз күч аракеттери менен куруп, урушуп-талашпай эле умтулуп жетип алса болооруна кадимкидей ишенип, көзүм жетип, каныгып калган кезим. Кызыгы, ушул убакка чейин бул өлкөдө кыргыздар жок деп жүрсөм бар экен, ал эмес көп экен. Курулуш тармагында эмгектенип жүрүшкөн бир топ кыргыз балдар менен аз күн эле мурун жолугуп тааныштым. Ал эми мындан 5 жыл илгери Лондон Олимпиядасына кыргыз балбандарынын талапкерлигин тандаш үчүн Келсинки шаарына келишкен спортчулар, алардын машыктыруучулары жана ошол кездеги ИИМ министиринин орун басары Мелис ТУРГАНБАЕВ, Экономика министиринин ошол кездеги орун басары Арзыбек КОЖОШЕВ менен жолугуп, баарлашкан элем. Андан кийин айтылуу Омбудсмен Турсунбек АКУН келип, алдынала сүйлөшүп, кеңешип-таңашып алганыбыз менен ага жолуга албай калгам. Ал өзү, «мен барганда мага чал, жолугалы» деген, бирок эмнегедир чалсам телефонун алган эмес. Кийин сураганымда «көптөгөн жолугушуу, иш-чаралардан кол бошобой, убакыт жок, сага жолуга албадым» деп түшүндүргөн, билбейм, балким чындыгы бардыр. Анан эле бир күнү ушул мен жашаган өлкөгө капыстан эле кадимки Роза Отунбаева келип калаарын, «Асыран, мен азыр баланча деген жердемин, баланча убакта бошоп калам, шарт-мүмкүнчүлүгүң болсо келип жолугуп кет» деп чакырып калат деп ким ойлоптур? Чынында андай ой үч уктасам түшүмө деле кирмек эмес. Анакей, түш-мүшү жок эле аз күн мурун дал ошондой окуйа өңүмдө болду. 19-июнда Финдердин өлкөсүнүн борбору Келсинки шаарында сыймыктуу эжекебиз, айтылуу экс-президентибиз Роза Исаковна ОТУНБАЕВА менен экинчи ирет капилет жолуктум.

                                                             АЛГАЧКЫ ЖОЛУГУШУУ.

2006-жылдын күз айлары болсо керек. Андагы Бакиевдин бийлиги анча күчүнө кире албай, олку-солку абалга туш болуп, улам бир жактан нааразычылык митингдер күчөп, жыйынтыгында ошол кездеги оппозиция масштабдуу бир чоң митинг өткөрүшкөн. Ал митинг «Реформа кыймылы үчүн» деп аталса керек эле. Кыскасы кырдаал катуу курчуп, чыңалып, митингчилердин саны көбөйүп, талаптар улам күчүнө кирип, Бакиев бийлигинин шаштысын кетирип жаткан. Ошондо ыраматылык Мелис Эшимканов менен Өмүрбек Текебаев мага бир «срочный» тапшырма беришти. «Элге кыска-нуска, ток этээр жерин айткан кайрылуу жазыш керек, эртең менен даяр болсун» дешти. Өмүке кошумчалады, «орусчасын да кошуп даярдаш керек, антпесе болбойт» деп. Ошол эле жерде Роза Исаковна дагы жүргөн экен, Өмүкелер эжеге кайрылып, жазылган тексти жакшылап орусчага которуп беришин суранышты эле, Роза эже дароо эле макул болду. Ошону менен ошол күнү мен Роза Исаковна менен таанышып, чогуу эженин үйүнө келип, үйүнөн мен кыргызча кайрылуу текст жазып, эже аны дароо эле орусчага которуп салган. Эртеси атайын дискке жаздырып, эртең менен эрте «Агым» гезитинин редакциясына алып келип оппозициячыл саясатчылардын колдоруна эже өзү тапшырып берген. Өшөнтүп Роза Исаковна менен тээ илгери, мындан 12 жыл мурун капыл-тапыл жолугуп, жакындан таанышып калгам..

КЕРЕМЕТ ШААР КЕЛСИНКИ.

Келсинкинин чок ортосунда жалаң элчиликтин имараттары жайгашкан аймакта «Haven» аттуу мейманкана бар. Роза Исаковна бир күн мурун ошол мейманканага келип жайгашыптыр. Бул жакка келген себеби, Бириккен Улуттар Уйумунун жогорку деңгээлдеги Кеңешчилер комиссиясынын ондон ашык мүчөсү баш болуп, анын ичинде аталган абройлуу Эл аралык уйумдун баш катчысы Антониу ГУТЕРРЕШ төш болуп, БУУнун (ООН) Баш-катчылыгынын консультативдик кеңешинин кезектеги жыйынын өткөрүш үчүн чогулушуптур. Ал күнү ушул өлкөнүн экс-президенти Тарья

БУУнун Баш-катчысы Антониу Гутерреш.

Фин өлкөсүнүн экс-президенти Тарья ХАЛОНЕН.

ХАЛОНЕН айым (бул айым дагы аталган уйумдун ардактуу мүчөсү) БУУнун жогорку даражалуу кеңешинин атайын чогулушка келген сыйлуу мүчөлөрүн кечки тамактанууга жана кораблге түшүп сейилдеп келүүгө чакырган экен. Эже ал жактан кечки саат 22-00 дөрдө келээрин эскерткен. Мен эже айткан убакта дал ошол жерде болуп калдым. Айтканындай эле так ошол убакытта сырттан бакылдап-шакылдаган бир топ чет элдиктер мейманканага топурап кирип келишти.

Ойлоп койгом, эженин жанында жансакчысы, же жандап, коштоп жүргөн 2-3 адамы болбосо да жардамчы бирөө-жарымы болсо керек деп. Жаңылыпмын, жап-жалгыз, өзү эле келиптир. Ойумду шарт жыйыштыра салып, ордумдан секирип турдум да, алардын арасынан ар дайым «ачкиси» менен алыстан таанылган, татынакай Роза эжекемди илгиртпей эле таанып, алдын тосо утурлай бастым. «Чын элеби, же жокпу» дегендей ишенип-ишенбей барып эже менен кол алышып жылуу маанайда учураштык. Чынымды айтайын, өзүмчө бир аз толкунданып, сүрдөп да кеттим. А Роза Исаковна кадимкисиндей, жөнөкөй жана жайдары, таңгала күлүмсүрөп, мага, «Асыран, сен кайдан, слушай, бул жакка кантип, качан келип калгансың, эмне кылып жүрөсүң?» – дегендей бир катар суроолорду узатканга да үлгүрдү. Андан соң эже, «жүр эми, эшикке чыгып, ээн-эркин басып, кобурашып келели» деген сунушун айтып, экөөбүз ээрчише басып сыртка чыктык. Тунжурап, ашкере тынчтык өкүм сүргөн (Учурда Фин жергесинде буурул түн (белый ночь) өкүм сүрүп турган чак) түнкү керемет Келсинки шаарынын бир топ жерлерин кыдырып басып жүрдүк. Аркы-беркиден, өткөн-кеткенден, саясаттан, жөн-жай турмуштан болушунча кеп салып божурашып отуруп кайсы маалда кайра мейманканага келип калганыбызды байкабай деле калыптырбыз.

Ошол, ошентип мейманкананын биринчи кабатына киргенибизде Роза Исаковна, «мен эс алайын, эртең менен эрте кетем, олуттуу жолугушууларыбыз бар, эми сен алыста жүрөсүң, аман бол, Асыран» деди да колун сунуп, жылмайып, мени менен жылуу коштошуп өзү жайгашкан бөлмөсүн көздөй беттеп, жайбаракат тепкич менен өйдө көтөрүлүп чыгып кетти. Мына кызык, Роза Исаковна кирип кеткен соң менин жан дүйнөмдөгү уйгу-туйгу ой-чабытым ойгонуп, толгонууларым ошондон кийин башталды. Оозумду ачып, далдырап, эмнегедир дендароо болгон немече шаардын кооз, кызыктуу жерлерин кыдырып жүрүп эжени урунттуу жерлерден жакшылап эстелик үчүн сүрөткө деле тартып албаптырмын. Же, жок дегенде бир жерден тамактанчуу жайга киргизип, шашпай отургузуп, сыйлап, даам сыздырганга да жарабай, таптакыр эле эсиме жара чыгып, эңгиреп калганыма таң калып, бармагымды тиштедим. Андан да түштөн кийин, кыйратып салгансып эжени узатып койуп, кайтып, электричкада келе жатып, ка-ап, антсем болмок экен, ка-ап, минтсем болмок экен деп койом. Кээде мээң ордунда болбой, иштебей, «катып» калса ошол экен да. «Көсөөнүн акылы түштөн кийин» деген чын окшойт, ошентип накта «көсөөлүк» кылык-жоругума азыр да өкүнүп, туталанып жүрөм..

ОТУНБАЕВА ДЕГЕН КИМ?

Роза ОТУНБАЕВА. Мен билгенден Роза Исаковна эң эле жөнөкөй, катардагы, кадимки эле кыргыздын карапайым айымдарынын бири. Эң башкысы Эне, Эже, андан кийин анан мыкты, кесипкөй дипломат, коомдук-саясый ишмер, эгемен Кыргыз Өлкөсүнүн экс-президенти десек куп жарашат. Роза Исаковнанын саясый карьерасы алгач тээ Акаев бийликке келген жылдары башталганы айкын. Дал ошол жылдардан баштап жалаң дипломатиялык жогорку кызматтарды аркалап, мен-мен деген, ай-асманды чапчыган атактуу, аттуу-баштуу өлкөлөрдө далай жылдары элчилик кызматтарды жетектеп жүрдү. Өз өлкөбүздө бир эмес үч жолу Тышкы Иштер Министирлигин жетектегенин андан да жакшы билебиз. Демек, Роза Отунбаева дипломатиялык кызматты дыкат алып кете алган, тышкы саясатты, алака байланышты чемичкедей чаккан, алаканга жайа салгандай өздөштүргөн, өтө билимдүү, бирден-бир иш билги кадр экенинен шек саноо мүмкүн эмес болчу. Башка кеп, биздин өлкөбүздү башкарам, эл башы болом деп бийликке келген «эргулдарыбыздын» эң башкы оркойгон кемчилиги, өнөрү эле ушул болуп калганы өтө өкүнүчтүү. Эптеп эле эки чылбыр, бир тизгин колуна тийип, көчүгүн майталкан менен «мамык креслого» жакшылап бекитип, отуруп алган соң, ишти билген, жөндөмдүү, тажрыйбалуу, мекенчил, кесипкөй чыгаан уул-кыздарыбызды кодулап, аларга ар кандай жалааларды жабуу менен шугулданып, куугунтуктап, эч бир себепсиз кызматтан алып, анан эле өздөрүнө жакын, ыңгайлуу, айткан-дегендерин дароо аткарып, ошонун гана оозун тиктеп иш кылып, элдир-селдир эт менен челдин ортосунда жүргөн бир «байкуштарды» тегерегине топтоп алышат. Роза Исаковна дагы ошондой «куугунтук-кодулоолордун» кордугун далай көрдү. Бирок башкаларчылап, кызматтан кол жууган күндүн эртеси бакырып чыгып, кечээки өзү кызмат кылып жүргөн бийликти ур-тепкиге алып, байма-бай сындап, бакылдап чыккан учурларын дегеле көргөн жокмун. Ошентсе да Отунбаева кайда гана болбосун, кандай гана кызмат өтөп, аркалабасын бар-жогу эч билинбей эле эл-журту, мекени үчүн опол тоодой кызматын алынын жетишинче, колунан келишинче унчукпай-этпей эле үзүрлүү аткарып келди. Ыңгайы келип калды окшойт, учурдан пайдаланып ушул мисалды да кыстара кетейин. Эгерим мамкызматчыларды жактырып, аткаминээрлерди өмүрү мактап-жактап көрбөгөн айтылуу аналитик журналист агам, ыраматылык Алыке (Алым ТОКТОМУШЕВ) Роза Исаковнаны мактап, түшүнүктүү, адамкерчиликтүү, бийик маданияттуу айал экен деп баалаган. Себеби, ТИМди жетектеп турганында Кытайга иш сапар менен чогуу барганын, министир катары чет элдик кесиптештери менен абдан жеңил, оңой, ийкемдүү тил табышып, таасирдүү жана так иш алып барганын, англис тилде эркин сүйлөгөнүн эргүү менен айтып калчу. Ал жактан кайра кайтканда Алыкени Үрүмчү шаарына калтырып, «2-3 күн шашпай эс алып, жакшылап шаарды кыдырып, кең-кесир таанышып анан келиңиз» деп, ошол жакта иштеген дипломат балдарга табыштап, атайын тыштап келгенин, кийин Кытайдан кайтып келгенинде жетиналбай, сүйүнүп, абдан ыраазы болуп, айтаарга сөз таппай мактанып жүрдү го, кайран Алыкем. Роза Исаковнадагы мындай жогорку сапатты, жөнөкөйлүктү жана саясый маданияттуулукту, анын алды-артын аңдап түшүнө билген бекем эркинде жана сабырдуулугунда, көп нерсени алдын-ала көрө билгенинде десем мен эч жаңылышпайм.

ӨЛКӨ ЖАНА ӨТКӨӨЛ МЕЗГИЛ.

Бакиевдер бийликти толук өздөрүнө менчиктеп алгысы келип, чектен чыгып кеткенине бүтүндөй коомчулук нааразы болуп, ичинен жарылайын деп эле араң турган учур болгон. Мындай нааразычылык 2009-жылы чыңала баштап, акырындык менен күчөп отуруп акыркы «апогейине» 2010-жылдын 7-апрелине келип, «тарс» жарылды. 100 гө жакын бейкүнөө жарандарыбыз шейит кетти. Анткен менен алар элинин эркиндиги үчүн жандарын берип, баатырларча курман болушту. Башкысы, башкесер Бакиевдер бийликтен кол жууп, куйруктарын түйүп, жоопкерчиликтен качып кутулушту. Ошондой кыйын кырдаалда, кыйчалыш мезгилде, өлкөнүн тагдыры жардын кырына кептелип, ал эмес салаңдап калган маалда дал ушул Роза Отунбаева эжекебиз бүтүндөй жоопкерчиликти өз мойнуна алып, баарын көтөрүп, эл-журтун ар түрдүү болуп кете турган алаамат-коогалаңдан сактап, кырдаалдан кыл сууругандай кыйгап өткөрүп кеткенин таныш кыйын. Албетте, айрымдар мойундабай, так секирип, жебенин огун башка тарапка буруп, танганы менен карт тарых эженин мындай чечкиндүү, таасирдүү жана эрктүү кадамдарын эч качан танбайт жана татынакай таасын, адилет баасын берет. Жашырганда эмне, менмин деп өз көкүрөгүн жара муштап бакылдап жүргөн эркекетана сайасатчыларыбыз саймедиреп сайраганы менен ошол учурда баштарын коңулга катып, жоопкерчиликти мойундагысы келгенден кадимкидей коркушкан. Аны көк жал Текебаев кийин ачык эле айтып, өзү жар салган жайы бар. Өлкөнү болгону бир жарым жыл башкарып, ошол кыска мөөнөттө олку-солку абалда турган өлкөбүздү акырындык менен жай турмушка кайтарып, аздап болсо да абройун көтөрүүгө жетишип, айтылган мөөнөттө бийликти татынакай тапшырып берип, башын бийик көтөрүп басып кеткен. Эгемен кыргыз тарыхында биринчи жолу мыйзамдуу жол менен бийликти өткөрүп берүүнүн жолун көргөзүп, кийинкилерге үлгү боло тургандай жол ачып кеткен дагы дал ушул Роза ОТУНБАЕВА болду.

«Эл оозунда элек жок» – дешет. Жакшысы да, жаманы да эл ичинде. Албетте, элдин баарына бирдей жагыш кыйын. Бирөө билип сүйлөсө, кай бирөөлөр билбей эле божомолдоп урдура берет эмеспи. Ушак деген немени тыйганга эч кимдин кудурети жетпейт. Айтыла берет. Бу да мыйзам ченемдүү көрүнүш. Роза Отунбаеваны жөнү жок жөөлөп, опурулуп сындап, далил-фактысы жок эле далай ушак-айыңды оңду-сол таратып, чайырдай чаптагандар да чени жок четтен табылып турду. «Ал жактан килтейген хан сарай алып ийиптир, бул жактан минтип ийиптир, андан да тили буруу бирөөгө «тийиптир», анан антип-минтип «ийиптирлер» менен гана чектелишип, тил безеп сайрагандардын саны канча калыңдаганы менен «кылдысы» менен «болдусу», болбогон божомолдору суу кечпеди. Өзгөлөр ишенмек турсун «өрдөкчүлөр» учурган «өрдөктөрүнө» өздөрү да ишенип-ишенээрин билбей жүрүшүп, арсыз, аңыз имиш кеп-сөздөр акыры барып аргасыздан тынчыды. А Роза Отунбаева ал окшогондорго теңелип, обу жок теригип, андайларга убакыт-саатын кетирип отурган жок, алардын деңгээлине түшкөндөн ат чабым алыс болду. Өз жоопкерчилигин өзгөчө сезе билген жетекчи катары өлкөсүнүн өнүгүп-өсүшүн камсыздап, милдетин ар-намыстуулук менен аткарып, ажолук кызматта аз жыл иштесе да майын чыгара саз иштеп өткөрүп берди. Эми анын баарына баа бере турган калың журту, калайык калкы жана тараза ташын салмактачу эртеңки карт тарых.

Финляндиянын борбору Келсинки шаарында өткөн БУУнун (ООН) консультативдик Кеңешинин жыйынында Кеңештин ардактуу мүчөсү Роза ОТУНБАЕВАНЫН сүйлөгөн сөзү..

КОРУТУНДУ СӨЗ.

Арийне, «атактуунун атын алыстан ук, жанына келсең бир киши» демекчи, ток этээр жерин айтайын. Aшкере мактап-жактайбызбы, жаалап, аша чаап сындап кара көө чаптайбызбы, эмне гана дебейли, эгемен Кыргыз тарыхындагы Отунбаева эжекебиздин орду, баскан жолу өзгөчө. Аты-жөнү, эли-жери үчүн жасаган эмгеги тарых тактасынын эң бийик текчесинен жай алып, илинип тураарында эч кандай шек жок. Көрсө, улуу адамдар ушундай эле жөп-жөнөкөй болот тура, асмандап, айды чапчып сүйлөбөй эле жер менен басат тура. Эл менен элче, карапайым менен крапайымча сүйлөшүп, коркпой-үркпөй эле каалаган адамы менен каалаган убагында, кайсы жерде, кайсы өлкөдө болбосун жүз көрүшүп, кол алышып, ал-жай сурашып, ой-пикир бөлүшүп, кадимкисиндей эле күлүп-жайнап, жансакчысы, кароолчу-пароолчусу жок эле, эл арасында ээн-эркин басып, кенен-чонон дем алып, жайбаракат жай турмушун өткөрүп, ишмердүүлүгүн улантып, кыбырап болсо да кыргызы үчүн опол тоодой кызматын кылып жүрө берет тура. Мына, көргүлө, мындан өткөн сый-урмат, бийик даража кайда? Ошол бийик даража менен даанышмандыкты, улуулукту, ашкере жөнөкөйлүк менен адамдык сапаттын үлгүсүн дал ушул айымдан, эжекебизден, экс-ажобуз Роза Исаковна ОТУНБАЕВАДАН өткөн аптада өзү менен жолукканымда өзүмдүн көзүм менен көрүп, кулагым менен угуп, жон терим менен сезип, кадимкидей туйдум. Дагы далай сөздөрдү айтсам болот эле, антпедим, баянымды ушул жерден кыскартып, токтотойун деп чечтим. Сөзүмдүн соңун, аңгемемдин айагын «калк айтса калп айтпайт» менен жыйынтыктап, көкүрөктү көзөп кете тургандай, акылмандык менен айтылып жүргөн «Эл менен болсоң бийиксиң, элден чыксаң кийиксиң» деген накыл кеп менен бүтүргүм келди..

P.S. (Келсинки шаарында Роза Исаковна менен болгoн жолугушуумду аз мурун болсо да камсыздап, алдынала маалымат жиберип, байланышууга шарт түзүп беришкен мекендешим Топчугүл ШАЙДУЛЛАЕВА айым менен Эл аралык «Роза ОТУНБАЕВАНЫН демилгеси» коомдук фондунун аткаруучу деректири Догдуркүл КЕНДИРБАЕВА айымга терең ыраазычылык билдирем).

Асыран АЙДАРАЛИЕВ. Финдердин өлкөсүндө жашаган эркин журналист,
публицист. Келсинки шаары. 23-июнь, 2018-жыл.

Sep 27

Бейне..

ээ 94 а*********************************************************

Ж Ы Л Д Ы З Д А Й   К Ы З Ы Ң  Б А Р,
К Ы Р Г Ы З !

Балким тагдыр чыгаар…
Балким Кудайдын күн мурунтан маңдайына жазган буйругудур…
А кезде анын алдында көптөгөн мүмкүнчүлүктөр бар болучу.

Жанына тынч, коркунучу да, зыяны да жок, өлкөнү талап-тоноп, ичип-жеп жатканына карабай мактап-жактап турган кулмүнөз КТРга же өкмөттүк гезиттердин бирине кирип алып “иштей” берсе да эчким аны кой демек эмес. Антпеди.

Жылдыз КМУнун 2-курсунда окуп жүрүп, 95-жылы, ошол кездеги эң опурталдуу деп саналган гезиттердин бири – “Асабага” келип кирди. “Асаба” 94-жылга чейин Акаевге ишенип, аны ар тараптан колдоп келип, кийин ал үй-бүлөсүнүн, аялы менен күйөө баласынын тилине кирип, “айный” баштагандан тартып, гезит “коррупцияланган машинага” каршы күрөшкө аттанган. Андыктан “Асабада” иштеген журналисттердин ар биринин өмүрү тобокелде экендигин, кокус Акүйдөн карөзгөй буйрук болсо, ошол замат сот аркылуу “жок болуп”, окуусунан “учуп” кетерин Жылдыз эң сонун билген. Билип туруп келген.алдраса 5ээ 94

Ошентип, “балапан” чагынан башын баталгага байлаган Жылдыздын журналисттик ишинде да, турмушунда да “Асаба” гезити мыкты мектеп болду. Ал журналист катары ушул гезиттен бышып, ушул гезиттен жетилди. Ысыгына күйүп, суугуна тоңуп, тозогуна кайнады. Акүй “Асабаны” жалган жалаа менен сотко бердиртип, жыгып, сындырып, гезит ташыган автомашинасын, компьютерлерин, айлыкка деген акчасын, жадагалса телевизору менен жаман диванынан бери тартып алып, 20дан ашуун кызматкерин көчөгө кубалап чыкканда, Жылдыз да алар менен көчөдө калган. Акырындап “көчөдө калгандар” “Агымды” түптөп, агымга айланып, кайрадан ага баштаганда, Акүй анда да жөн жатпай, редакциянын имаратына өрттөөчү бөтөлкө ыргыттырып, аз жерден өрттөнбөй, өзүбүз өчүрүп калганда Жылдыз да өрттүн ичинде болгон…ээ 94 а

Мен мунун баарын эмне себептен айтып жатам? Эгер Жылдыздын Кыз Жаңылдай эр мүнөзүн билбесем, эмикинин эбилген-себилген эркектеринен алда канча кайраттуу, алда канча тайманбас экенине көзүм жетпесе айтпас элем. Анын кандан-бектен жалтанбаган өрттүгү жазган ар бир макаласынан көрүнүп турчу. Анын ар бир макаласы менен колумдан өтөр эле. “Адептүү”, “жоош” журналисттердин кол жазмасын Алым Токтомушев окуп чыкса, ар дайым мылтыктын огуна, жаанын жебесине окшоп, атылып кеткенге, чачылып кеткенге даяр турган, тебелейм дегендин терисин сыйрып ийгенден кайра тартпаган, “тентек”, “жинди” Жылдыздын кол жазмасын мен окучумун. …

ээ 94 аМен анын оңой менен кыздардан издеп табалбай турган, мыкты тарбияланган кыргыз кыздарына таандык, ата-салтыбызга ылайык азаттыктын алкагында өскөн, бирок ошол азаттыгынан да ашкан азаттыгы бар үчүн, ошол эле учурда азыркы доордун тыйындай майдаланып, кагаздай ушаланып, кылтылдаган, жылтылдаган, “сымаптай сыпайы”, “жубандай жука” эркектеринин миң-миңине алмашкыс касиети бар үчүн сыйлагам Жылдызды! Аны азыр да сыйлайм, кызымдай жакшы көрөм!

Жылдыздын мүнөзүндөй мүнөздү мүмкүн буга дейре таланттуу жазуучу Медетбек Сейталиевдин “Тегирменчинин кызы менен орус классиги А. Куприндин “Олесясынан” көрбөсөм, башкалардан көрө элекмин.

Мындай эрки бекем, оттон-суудан жалтанбаган эр жүрөк кыздарды кыргыз энелер гана төрөгөн. Дагы төрөйт. 7-апрелден кийинки бир окуя эсиме түшүүдө.ээ 94 а

Ошол күн Бакиевдердин огунан курман болгон балдардын сөөгү коюла турган күн эле. Кыялбек экөөбүздү ыр окуп бергиле деп чакыртышкан. Өкмөттүк трибунанын алдында чыгууга даяр болуп, бурчта турганбыз. Быкпырдай кайнаган эл маркумдарга топурак салганы келген. Жанымда Жылдыз, дагы башка биртоп белгилүү адамдар бар. Аңгыча кайдан-жайдан чыга калганын билбейм, айтылуу хирург, Кыргыз Эл Баатыры Мамбет Мамакеев пайда болуп, саламдашып, туруп калдык. Убактылуу Өкмөттүн мүчөлөрү ана келет, мына келет болуп күтүп калган кез. Келе калса эле алардын этегине эрмешип, трибунага чыгып кетсем деген Мамакеевдин ниетин Жылдыз кайдан байкап калганын билбейм:

– Кечээ эле Максимдин көзүн асман-айга теңеп, жерге-сууга тийгизбей мактап жүрбөдүңүз беле? Эми так ошол кан ичкичтердин колунан каза болгондордун азасына кайсыл бетиңиз менен келип олтурасыз?-деди.

Асыран 11Бул сөз ошол кезде бомба түшкөн сөз менен барабар сөз эле. Ошондо мен Эл Баатыры наамы бар чоң эле кишинин кантип кичирейип, көпчүлүктөн арасына кантип житип кеткенин биринчи ирээт көрүшүм.

Бүгүн ошондогу Жылдыздын сөзү эл арасында аңыз болуп айтылып калды. Кан төгүлүп турган 7-апрелде аянттагы жамгырдай жааган окко карабастан жол баштап: “Кыргыздар чегинбегиле, кыргыз качан октон коркчу эле!” деп намыс болуп кайрап жүргөн Жылдыздын эрдигине суктанып жүргөндөр канча, азыр?

Бакиевдин Акаевден да ашып түшүп, жети баштуу желмогузга айланып, криминалдашып бүткөн бийлиги менен аеосуз кармашкан журналисттердин алдыңкы сабында да дал ушул “Айат пресс” гезитинин башкы редактору Жылдыз Мусабекова турганын жалпы элибиз жакшы билет. Аны акыркы күндөрү коркутуп-үркүтүп, үй-бүлөңдүн, балдарыңдын көзүн тазалайбыз, өзүңдү ким көрдү кылып жок кылабыз деп, артынан “ажал” болуп аңдый башташкан. Ошондой учурларда далай эркектер аялдардын этегине кире качып тым болгон. Жылдыз гана майышкан жок. Үй-бүлөсүн айлына алып барып “катып” салып, өзүнүн өмүрүнө кайыл болуп, ак калпак кыргыз элинин азаттыгы үчүн күрөштү. Күрөшү текке кеткен жок.ээ 94 а

Мен Жылдыздай кызы бар Кыргыз элине, Кыргыз элине Жылдыздай кызды берген Ат-Башы элине чексиз ыраазымын!
Ат-Башынын эли кызын кандай сыйласа, байыртан кыз сыйлаган уюткулуу салты бар Кыргыз эли Жылдызды да так ошондой сыйлап алат деп ишенем!

Шайлообек ДҮЙШЕЕВ, Кыргыз Эл акыны, Байдылда Сарногоев атындагы Эларалык адабий сыйлыктын лауреаты.

(INTER.KG) маалымат булагынан алынды.

Sep 27

Бейне..

ээ 94 а********************************************************************

Чолпон ОСМОНОВА: Маскөөө шаарындагы
Мигранттарды Колдоо Борборунун башкы директору:

У Р А А Н Ы М  —  Э Л И М Е  К Ы З М А Т  К Ы Л У У!

Элиме кызмат кыламын дегендер, мекенчилдик кылып төшүн каккылап куру кыйкырык кылып калп эле сүр көрсөткөндөр толуп атат. Кээ бири өзүн жарнама кылгысы келсе, кээ бири чынында элине күйүп, жерине күйүп бирок кайраты жетпегендер. Албетте, арасында жүрөгү таза, чын эле эли жерин ойлогондор да четтен чыгат. Бир топ жылдан бери кыргыз элинин чет элдерге бакыт издеп агылуусу токтомок турсун, күчөп, күргүштөп аккан дайрадай кирип турган учуру. Тээ бир топ жыл мурда кетип Орусиядан же Европанын башка мамлекеттеринен орун очок алып, жашоонун жолун таап ишкерлигин кылып каражат топтоп, мына ошол каражатты элине кызмат кылууга жумшап жүргөн жарандарыбыз дагы абдан көбөйүп калыптыр, Кудайдын кулагы сүйүнсүн. Эр азаматтарды мындай кой кыргыз деп күйгөн мекенчил кыздарыбыз да өлкө экономикасынын алдыга жылуусуна кошкон салымдары абдан чоң. Мунун баарын саймедиреп отурбай ошондой сыймыктуу кыздарыбыздын бири болгон, Орусиянын калдайган шаары Москвадагы, Мигранттарды Колдоо Борборунун башкы директору Чолпон Осмонова айымга токтоло кетким келип турат. Көрүп жүрөбүз, угуп жүрөбүз бул айым чынында эли жерине берилген мекенчил айымдардын бири. Бир топ жылдан бери өлкөбүздө болуп аткан маданий иш чараларды, кайрымдуулук тармактарын, жана башка көптөгөн иш чараларга өзүнүн демөөрчүлүк салымын кошуп келет. Бирок муну айткан эч ким жок. Бир гана демөөрчүлүк менен чектелбестен элиме кызмат кылсам деген көптөгөн ой максаттары бар экенин экөөбүз курган чакан маекте угуп келдим урматтуу окурман.алдраса 5алдраса 2

— Айтсаңыз, бул мигранттарды колдоо борборун ачып иштетүүгө сизге эмне түрткү болду? Аткарып аткан иштериңиз тууралуу азын оолак сөз кыла кетсеңиз?
— Бул борборду 2009-жылы негиздегенмин. Эмне себеп болду деп атпайсызбы. Мен өзүм да бир кезде көп эл, көп жер кыдырып иштедим. Миграцияны, мигранттардын башынан өткөргөн көптөгөн кыйын кезең күндөрүн өзүмдүн жон терим менен сезип билгенден соң мына ушул ой жаралды. Ошол жылдары кыргыз мигранттары Москва шаарында дээрлик көбөйүп калган учуру болчу окшойт менимче. Көп чет жерлерде иштесем да ал жолу Москвага бир жумага мейманга барган элем ошондо көчөдө жүрүп милициядан коркуп качкан, жашынган кыргыздарды көрүп калып аттым. Ошондон тартып менде ой пайда болуп ошону ишке ашырууга умтулуп анан борборду негиздедик. Негизделген учурдан тартып Орусиянын өкмөтү менен биргеликте иш алып барып келатабыз. Эң негизги аткарган ишибиз — бул КМШ өлкөлөрүнөн иш издеп мыйзамсыз жолдор менен Москвага келип кыйынчылыктарга кабылган жарандарга, Орусиянын баардык мыйзамдарынын негизинде мыйзамдуу жол менен иштөө, жашоо шарттарын түзүп беребиз.ээ 94 а

— Бул борбор бир эле Орусия мамлекетине көз карандыбы же Кыргыз өкмөтүнүн да кандайдыр тиешелери барбы?
— Биз бир гана орус мамлекетине көз карандылыкта иш алып барабыз. Кыргыз өкмөтүнүн эч кандай тиешеси жок. Кыргыз элчилиги жана Консулдугу менен биргелешип иштерди жүргүзүп турабыз. Ал жакка барган мигранттардын башына эмне кана иштер түшпөйт. Мисалы ар кандай себептер менен каза болуп калышат, ооруп калышат, же болбосо мыйзамсыз барып алып туңгуюк акыбалдан чыга албай мекенге кайрылып кетүүгө дарманы жок болуп калгандары болот. Мына ошонун баарын ошол Элчилик жана Консулдук менен биргелешип туура жагына, түз багытына жол таап берип турабыз.

— Учурда менин билишимче Москва шаарында эле кызмат кылат сиздердин Мигранттарды Колдоо Борбору. Балким оюңузда бардыр борбордун атайын бөлүмдөрүн Орусиянын баардык болбосо дагы көлөмдүү ири шаарларына таратып жайылтсам деген?
— Албетте оюмда жүргөн көйгөй. Муну абдан көп суранышат. Интернет аркылуу ачык эле каттарды жиберип турушат. Орусиянын булуң-бурчунан керек болсо, Европанын башка мамлекеттеринен бери суранып кайрылып аткандар көп учурда. Италия, Дубай сыяктуу өлкөлөрдөн да суранычтарды угуп атам. Ойумда жүргөн менен мунун баарына жетишип ишке ашырууга убакытым ченелүү болуп калып атат. Эгерде борбордун бөлүмдөрүн ача турган болсом жок эле дегенде бир жума сайын өзүм кыдырып көзөмөлгө алышым керек болот экен. Азырынча мигранттар эң эле көп катталган шаар Москва болгондуктан ошол жактан эле жардам берип турууга мүмкүн болуп атат. Келечекте балким ачылып калуусу да мүмкүн деп үмүт кылып келатам.ээ 94 а

— Мигранттардын жашоо турмушун айта берсек түгөнбөс. Сөздү бир аз саясат тарапка буруп көрөлү. Өзүбүздүн Кыргыз Мамлекетинин учурдагы саясий-экономикалык акыбалына кандай ойлорду айта аласыз?
— Билесизби, мен өзүм саясаттан алысыраак адаммын. Аралашкым келбейт. Менин кубанганым биздин мамлекеттүүлүгүбүз бар экендигинде. Өз алдынча эгемендүү элбиз, өзүбүздүн туубуз, гербибиз, өзүбүздүн территориалдык ээлеген аймагыбыз бар. Караңызчы канчалаган улуттар, элдер, жоголуп кетти дайынсыз, канчасы мекени, ээлеген аймагы, мамлекети жок дүйнө улуттарына аралаш жайылып кеткен. Биздин мамлекет жаңы. Мен ойлойм мамлекетибизге кандайдыр сын айтуудан мурун анын бир бурчун чойууга аракет кылуубуз керек. Баары акырындык менен алдыга жылып келатат буга шүгүр дешибиз керек. Беш алты жыл мурда жанагы максат менен Москвага кеткенимде азыркыдай шумдуктуу салынган үйлөр, кымбат унаалардын жолдогу тыгындары, оңдолуп түзөлгөн, салынган жолдор аз эле болчу. Жок дей бергенден көрө Кудайга тобоо келтирип ар бир адам өз мамлекетине кандайдыр салым кошууга ниет кылса оңолуп эле кетебиз.ээ 94 а

— Сыртка агып кетип аткан мигранттардын агымын токтотуу үчүн мамлекет сиздин оюңузда кандай жолдор менен иш алып баруусу керек?
— Бизден он жыл, он беш жыл мурда кеткен мигранттар азыркы учурда мамлекетине инвестор болуп кайрылып келип атат. Ошол келген инвесторлорго өкмөт шарттарды түзүп берсе жакшы болмок. Тескерисинче шарт эле ар кандай салыктар салынып, текшерүүлөр тажатат. Баардык салыктар боюнча жеңилдиктерди берип, үч жыл болобу, беш жыл болобу салыктардан такыр бошотуп салбаса дагы жеңилдетилген түрлөрүн шарттап берсе абдан жакшы болмок. Ошол келген инвестор эле бир топ иш орундарын камсыздамак. Четинен ошентип иштетип отуруп өзүбүздүн продукцияны дагы көтөрүп чыгат элек да мисалы. Жерлерди иштетип, мал чарбачылыгын өнүктүрүп четинен чоё берсек эле өзүбүздө иш дагы, өндүрүш дагы болот эле. Ошентип эл жумуш менен жеткиликтүү айлык акы менен камсыздала берсе акырындап токтолот болчу бул агым. Ошону менен катар элибизде жалкоолук деген балээ бар. Бизге ошол Москвадагы Мигранттарды коргоо борборубузга жардам сурап кайрылган жарандардын арасынан эле уга калам. “Мага 50 000 рублдик айлыгы бар жеңил жумуш таап бергиле” — дегендер болот көп эле. Азыр оңой оокат барбы өзүң ойлочу?

ээ 94 а— Мына эл арасында жүргөндө уга калабыз. Акыркы жылдары Кыргызстанга көп келип, ар кандай тармактарды демөөрчүлүккө алып жана башка иштер менен коомчулуктун көз алдында жүрөсүз. “Мына ошол иштер аркылуу өзүн жарнама кылып бийлик бутактарынын бир кызматына талапкер болууга даярдык көрүп жүрөт” — деген сөздөр боло калууда. Бул сөзгө кандай жооп кылаар элеңиз. Балким кандайдыр деңгээлде чындыгы барбы? — деген суроону бергим келип турат.
— Чынын айтсам өкмөт тараптан кээ бир кызматтарга сунуш боло калып атат. Мен макулдугумду берип ал жумушту аркалап кетейин, кандайдыр бир бийлик алайын деген ойдон азырынча алысмын. Менин мекенибизде чакан ишкердүүлүк иштерим бар. Мен көп келгеним ошол иштериме эле байланыштуу. Андан сырткары өзүң айткандай демөөрчүлүк жана башка иштер дагы агылып келүүсү мүмкүн. Эл көзүндө жүргөн соң ар кандай сөздөр ээрчий берет экен буга көңүл бурбай эле элим үчүн кылып келген кызматтарымды улантып жүрө бермекчимин азыр. Өзүм деле уга калып атам андай сөздөрдү. Элим үчүн кызмат кылуу бул менин урааным. Мен мындай максат менен көптөгөн жылдар бою аракет кылып келатам. Баардыгы Кудайдан.

Маектешкен Чолпонбек ЖЕТИГЕН.  (TAYAN.KG) Маалымат булагынан алынды.

Sep 27

Бейне..

ээ 94 а**************************************************************
«САДЫК – ЧЫН ЭЛЕ ШЕР»

Улуттун кайра жаралуу сезимин ойготкон
Садык ШЕР – НИЯЗ

Ыраматылык Тууганбай Абдиев анда филармониядан иштен бошоп калган маалы. Ал кезде Амантай Кутманалиев, Элмирбек Иманалиев өңдүү канаты жаңыдан жетилген төкмө ырчылар көчөдө ишсиз калышканы бар. Тукебиз болсо шакирттерин коргойм деп филармония деректиринин каарына өзү кошо кабылып, үчөө бирдей иштен ажыраган. Тукебиз кадимкидей депрессияга кабылып, мага датын айтып, интервьюбуз менин алгачкы чыгармачыл чыйырымды баштаган “Кербез” гезитине чыгып кеткенден кийин филармониядагылар чуу түшүп жатып калышкан. Ошол тушта Ашыраалы Айталиев да пенсияга чыгып, үй бурчуна камалып отурган кези. А чыгармачыл адамга мунун өзү кандай оор сокку?! Анын үстүнө 90-жылдардан 2000-жылдарга чейинки турмуш каары чыгармачыл адамдарды эле эмес, байманасы ашынып тургандарды итке мингизип таштаганын ким унутат? Ашыке менен Тукебиз кайышып жүргөн ошол мезгилдерде, эки аксакалдын сөөгүн агартып Садык Шер-Нияз “Айтыш” коомдук фондун ачты. Эки аксакал өздөрүнүн акындык мектеби ачылганына жетине алышпай, өлөөр өлгөнчө Сакемди алкап жүрүп өтүштү.алдраса 5ээ 94 б

Ошол жылдардан тарта Сакем экөөбүз да коюн-колтукташ тилектеш, доско айландык. Далай урушуп-талаштык. Көп учурда Сакем мени уйкудан калтырып, түн жарымына чейин иштеткенине ызырындым. “Нормальный” адамдар 8 саат иштесе, “Айтыш” коомунун өкүлдөрү үйлөрүбүзгө түн оогондо барабыз. А командадагылар мага шыбырашат: “Сакеге сиздин тилиңиз өтчү эле, досуңузга айтыңызчы: бизди эртерээк бошотсун” деп чыгышат чычымдар. Өзүм деле үйгө кеталбай араң тургандыктан, Сакеге ороңдоп бир тийип алам. Ал мага ызырынып баштайт: “Ушинтип атсак кантип өнүгөбүз?! Сага уйку кымбатпы же улуттун маданиятын көтөргөнбү?!” Муну укканда баарыбыздын диңкебиз сууп отуруп калабыз…ээ 94 а

“Айтыш” коомдук фонду менен “Айтыш-фильм” киностудиясын Сакем ошентип баарыбызды уйкудан калтырып жүрүп өнүктүрдү. Ким-бирөөнү ишке алаарда өзүнүн бир кеби бар: “Бизге чындап иштей аласыңбы, жокпу? Айтып коёюн, биз күнү-түнү иштейбиз. Үйбүлөм бар, тууганым өлүп калыптыр, таяке-жээниме барат элем дегендерди ишке алалбайбыз…” А чынында кыргыз коомун өнүктүрүп-өстүрүүгө Сакемдей талабы күчтүү эр-азаматтар жетпей турган жокпу?
Оозеки чыгармачылыктын экинчи өмүрү “Айтыш” коомдук фонду негизделген күндөн баштап өнөр өстөнүндө канчалаган жаңы ысымдар, канчалаган төкмө ырчылар пайда болду. Оозеки чыгармачылык өнөр сапаты жагынан кыйла өстү. Мурда эки төкмө сахнага чыкса, алардын бирин-бири мазактаган кордоо айтыштарына деле эл арсаңдап күлө берчү. Төкмө ырчылар биринин көзү тосток, экинчисинин кулагы делдек экенин ага чейин көрбөгөн сыңары, качан эл алдына чыкканда бири-бирин чукулап, өң-келбетин кордогон мүнөздөгү кептердин айланасынан чыга алышчу эмес.ээ 94 а

Азыркы мезгилде төкмө ырчылар кайсы темада айтышпасын, өнөрдүн дасыккан чеги жок экенине ынанасың. Төкмөлөр бири-биринин кемчилигин эмес, коомдун кемчилигин чукуп тапкан курчтукка жетти. Саясый темада болобу же социалдык темада болобу, айтор төкмө ырчылардын ой чабыты кеңип, коомдун көйгөйүн чагылдырган айтыш өнөрүнүн чыгармачылык сапаты кыйла жогорулады.
Чынында бул тепкичке алар жөндөн жөн келип калган жок. Өзүм “Айтыш” коомдук фондунун маалымат кызматына аралашып жүргөн мезгилдерде, төкмөлөр менен жакындан аралашып, ар бир он күндүк сабактарына катышып жүрдүм. Ал жерде Ашыраалы Айталиев менен Тууганбай Абдиевдин сабагынан сырткары да аттуу-баштуу Ишенбай Абдуразаков, Салижан Жигитов, Дооронбек Садырбаев, Дастан Сарыгулов сындуу мамлекеттик жана коомдук ишмерлердин төкмө ырчылар үчүн атайы лекциялары окутулуп жүрдү. Алардан сырткары да тарыхчылар, тилчилер, дипломаттар, саясатчылар чакырылып, төкмөлөр турмуштун күрөө тамырын кантип кармап, казактын төкмө ырчылары менен беттешкенде кандай мүнөздө жооп берүү керектигинен өйдө даярдык көрүлгөн үчүн төкмө ырчылардын чыгармачылык сапаты, акындык мектеби азыркы деңгээлге көтөрүлдү.

Садык досум Шер-Нияз далай күндөрү түнкү саат 3-4төргө чейин Азамат Болгонбаев, Аалы Туткучев өңдүү жаңыдан чыгып келаткан жаш таланттарды алып калып, аларды кайрап-бүлөп өстүрүш үчүн баарыбыз колубузга комуз алып, үй мүйүз тартып отуруп айтышкан күндөр өттү. Амантай, Шекербек, Элмирбекке кошулуп Сакем жана мен болуп, Шайырбек Абдырахманов үчөөбүздүн да төкмөлүк өнөр чыгып барып токтогон ошондо. Себеби биз алым сабак айтыштан тартып, тема айтыштардын кайрылбаган түрүнө кайрылып, чычалаганыбыз кызаңдап барып айтыштын кордоо жанрына жеткенде тизгинибизди тартып, айтор таң куланөөк атканда үйлөрүбүзгө тараган учурлар болду. Боксерлор рингге чыкканга чейин кара терин далай жолу шорголотуп төккөндөй эмгек эле бул. Жыйынтыгында “Айтыш” фонду негизделгенден көп өтпөй Азамат Болгонбаев менен Аалы Туткучевдин атпай журтка жылдызы жанып чыга келишти. Алардын соңунан кийин да далай жаштар күргүштөп өсүп чыкты.

Бу жерде чыгармачылык “лабораториябызды” учкай кеп кылганымдын себеби – эгерде Садык Шер-Нияз өнөргө өзү аралашып, оозеки чыгармачылыкка ошончолук күйүп-бышып мамиле ээ 94 акылбаганда, төкмө акындардын куру деми менен “Айтыш” фонддун акындык мектеби ийгиликтин артынан ийгилик жаратпас эле.

Олжобай ШАКИР.  Жазуучу, журналист.

Маалымат Бишкек “БИА” (http://bia.kg/archives/10642) агенттигинен алынды.

May 15

Бейне..

ээ 12Ч Ы Н А Р А Б Ы З     К А Й Д А С Ы З?

Баягыда отуруп, Жаңыл эже (Чытырбаева) окууну бүткөндөн кийин кайсы бир окуу жайда сабак берип калганын айтып калды. Баамымда 1991-93-жылдар болуш керек. Анан эле студенттери тууралуу кеп жүрүп, мурда окуганга көңүлү келбей, ныксыраган студенттердин ордуна бир заматта билимге умтулган, көздөрү чачыраган студенттер пайда болгонун эстеп, даро эле сөзүбүз Чынара Жакыповага ооду.

Көрсө, кайсы бир окуянын өзү типтүү бир адамдын образын оңой эле ачып койот экен. Ошол 90-жылдардын башында Элге билим берүү министрлигинде эки жыл иштеп кеткен Чынара Жакыпованын көөнөрбөс эмгеги калыптыр. Ал ушул эки жыл ичинде Билим берүү тармагы жагына чоң өзгөрүш жасаптыр. Башкача айтканда аз убакыт ичинде Жогорку Окуу жайларга тестирлөөнү киргизип, акчасы жок бирок билимге суусаган карапайым студенттер келген. Чынара Жакыпова-президент Акаев жетектеген учурдун бирден бир Реформатору болгон деп корпой эле айтууга негиз бар.

Ошол тестирлөө менен КМУУнун журналистика факультетине өтүп кеткен бактылуу студенттердин катарына мен да бар болчумун. Анткен менен ошол 1993-жылдын аяк ченинде биздин сүйүктүү министрибизди президент Акаев “Кызыбыз өз ырыскысын көтөрө албай кетти” деп, оңой эле бийликтен кетирип койгон. Ошондогу күйүп-бышкан 1-курстун студентинин макаласы бул болчу…

«Ч Ы Н А Р А Э Ж Е,   С И З    Ч Ы Н А Р С Ы З»

“Жакында сыналгыдан өзбекфильмин көрдүк. Элдин сүйүктүү кызы болгон Надира бегим жөнүндө болгон бул кино кимди болсо да ойлондурбай койбойт. Аял болсо да, эл башкарган эркектерден жогору туруп, акыйкаттыкты, чындыкты, наадандыкты, асылдыкты ыр саптары аркылуу элге жеткирип, алардын сүймөнчүлүгүнө айланган бул аял акыры колунда бийлиги, куралы бар адамдардын колунан мерт болду.

Анан ал: «Мен бул дүйнөдө жалгыз турбаймбы» деген акыркы сөзүн айтып кетти. Бирок андай болгон жок. Ал ошол мезгилдеги бийликтин, башкаруунун алдында жалгыз, алсыз болгону менен аны унутпай ооздон-оозго өткөрүп ушул мезгилге дейре жеткирген эли бар болчу.

Анын сыңарындай Чынара эже, сиз дагы бул дүйнөдө жалгыз эмессиз. Бийликтен кетиришсе да, кетсеңиз да, Сиз калтырган чындыктын изин өчүрбөй айтып турчу элиңиз бар, биз барбыз. Кыргыздын тарыхы үчүн, илим-билимдин өнүгүшү үчүн күрөшкөн, болгонун болгондой бетке айтып, паракорлуктун ташын талкан кылган баатыр эжебиздин бүгүн минтип күтүүсүз отставкага кетип отурушу эми гана үмүт оту жана баштагандарды таң калтырды.

Калп айткан менен болобу. Сиз кыргыздын бешенесине жанган жарык элеңиз.

Бактылуу экенсиңер, быйылкы жылдын абитуриенттери! Эми мындай чындык, мындай учур келер-келбесин бир кудайдын өзү билет. Эже, эми сиз казган арыктын калганын ким казат да, ким бүтөйт? «Сезон убагында» таба турган табылгаларынан куру калып, кызарган көздөрүнө миллиондаган акчалар элестеп, муштумун түйө ызырынган кээ бир алдым-жуттумдар үчүн Сиздин кетишиңиз майрам болду.

Жакшы эмне жаман эмне ылгабадык,
Баса калып чындыкты жулмаладык.
Өзгөлөрдү өнтөлөп сыйлагандай,
Өзүбүздү өзүбүз сыйлабадык» – деген акын Шайлообек агамдын ыры аргасыз эсиме түшөт.

«Ак ийилет бирок сынбайт». Акыры чындык жеңерине көзүм жетип турат. Ал эми сиз Чынар эже, бийликтен кетсеңиз деле элиңиз үчүн дале бийик өскөн ЧЫНАРСЫЗ!

Сиздин тесттериңиз менен КМУнун журналистика бөлүмүнө өтүп кеткен студентиңиз, Карамат.

«Аалам», Баш оона, Август, 1993-жыл»

Мени окуу жайына өткөргөн да, журналист катары макала жаздырткан да Чынар эже.

Ага дейре ыр, кичинекей аңгеме, күндөлүк жазганым болбосо дегеле макала жазып көрбөгөм. Журналист болгону алгачкы жазылган алгачкы макалам ушул болчу. Тактап айтканда тушоомду ушул макала кескен.

ээ 11Ж А К Ы П О В А    А З Ы Р    К А Й Д А?

Билгендер болсо кабарлап койгулачы. Кийин Чынара эже менен көп жолугуп жүрдүм. “Сорос” фондунда жетектеген өз мөөнөтүндө да бир топ адабий китептерди, окуу куралдарын чыгарып, фонддун ишин пайдалуу жакка жумшады. Мисалы “Кыргыздардын” томдугу жарыкка чыгып, ошол учурда “бактысы ачылган”. Андан соң “Согушту жана тынчтыкты чагылдыруу Иниститутун” ачып, журналисттер, студенттер, окуучулар агылып каттап турар эле. Канчалаган мыкты кадрлардын өстүрүп чыгарды…

Бирок күндөрдүн бир күнүндө баягы “шыбырап турчу” ушаквоздордун айынанбы Чынара эже менен катташпай калдык. Алгачкы жолукканда колунан чыгарып, “Эң кыйын учурда өзүмө жакын досторду таптым” деп белекке берген күмүш шакеги да жоголуп кетти…

Көп эле адамдарды жолуктурдум. Бирок тынымсыз эмгектенген, энергиясы толуп-ташып, эл үчүн күйүп-бышкан, бир жаңыга умтулган Чынара эжедей адамды аз көрдүм. “Гоголдун шинелинен чыккан” дегендей эле “Жакыпованын шинелинен чыккан” бир топ журналисттер эл аралык деңгээлге өсүп чыкты.

Б Е Р Г Е Н Д Е Н    Б Е Р Е Л Е Г И    К Ө П.

Кийинки учурда гендер тууралуу көп айтылып жүрөт. Кыргыз аялдарынан депутаттыкка же жетекчиликке татыктуулары тандалбаганы да буга бир себеп.

390338_217842118301113_995499771_nОшондуктан урматуу журналист – кесиптештер, менин ушул макалам силердин сайтка же гезитке жараса пайдаланып, Жакыпованын кайрадан саясий аренага келишине көмөктөшсөк “Колдо бар алтындын баркын билген” болор элек..

Карамат ТОКТОБАЕВА, Прага. 27-апрель, 2015-жыл.

Apr 14

Бейне..


66Ааламтордогу «Бейне» рубрикасынын ардактуу коногу болуп берүүмдү өтүнүп, атайын кат жолдоп, мени маекке чакырганы үчүн алгач ушул мүмкүнчүлүгүмдөн пайдаланып, алыскы Финдердин өлкөсүндө жашаган эркин журналист, «Фейсбуктагы» мекенчилдердин «Кыргыз көчү» тобунун жетекчиси Асыран АЙДАРАЛИЕВге терең ыраазычылыгымды билдире кетким келди. Мага окшогон айыл түпкүрүндөгү, унутулган адамды төрт дубалдын ичинен сууруп чыгып, дүйнөнүн чар тарабына чачырап кеткен улутташ бир боордошторума кеңири тааныштырып, аларга ой-пикиримди, ичтеги бугуп жаткан сырымды төгүлтүп-чачылтып айттырып жатканы – Асырандын бийик адамкерчилиги, боорукерлиги жана мага болгон сый-урматы деп билем. Асыран иниме жалаң жакшылыктарды жана чыгармачылык зор ийгиликтерди  каалайм!

******************************************************************************************************************

Маектешим тууралуу: «ДААНЫШМАН» адам менен кантип таанышкам?

Өткөн жылы жаз алды менен Кыргыз Эл акыны Шайлообек ДҮЙШЕЕВ дин «Агындылар» аттуу китебин дүйнөнүн көптөгөн өлкөлөрүндө жашаган мекендештерибиздин «биз дагы алат элек» деген өтүнүчтөрүн эске алуу менен аларга ал китепти жеткирип берүү демилгесин көтөрүп атайын иш чара уйуштуруп жиберген элек. Жыйынтыгында бир топ мекендештерибиз алыста жүрүшсө дагы бирден «Агындылуу» болуп калышкан. Ошол маалда «Фейсбуктагы» баракчалардын биринен «мен дагы ушул китепке жетпей жүрөм, кимден, кайдан, кантип алса болот?» деген жазууну окуп калдым. Анан ал жерге мен «баланча тилипонго чалыңыз, Бишкектен алыңыз» деп жазып койгом. Эртеси ал жазган жерге эмес, жеке кат куржунума куш тилиндей кат келиптир. Ал Мусакун Сатыбалдиев деген адамдан экен. Алакандай катты көрүп, туттугуп, ыйлагым келип араң окугам, бир топко чейин ойлонуп отурган элем. Эмнеге экенин эми окуп түшүнөт болушуңуздар керек?. Эгер ал жакта болсом «Агындыларды» шарт колтугума кыса салып, Караколго заматта жетип барып, ал адамдын өз колуна өз колум менен тапшырып келбейт белем деп кыялданып тим болгом. Анткен менен аз өтпөй Караколго барып, сүйүнтүп, абаны дагы «Агындылуу» кылган элек. Таанышып, ара-чолодо, анда-санда байланыша калып жүрдүк, азыр да байланышыбыз үзүлгөн жок. Менин билгеним, жүрөгүм менен сезип, туйганым ушул, укмуштай эрк-кайраты күчтүү, акылдуу, асыл, даанышман адам экенин абдан жакшы билем. Дагы да тереңирээк билгим келди, Даанышман абамдын (баса, мен мындан ары Мусакун абаны дайыма «Даанышман аба» деп атамай болдум. А. А.) ачылбай жүргөн сырларын анча-мынча болсо дагы ачып, ай-ааламга чачып, айтып-дегим келди. Ошондуктан аз мурун ушул сайтымда ачылган «Бейне» аттуу рубрикамдын ардактуу мейманы болуп бериңиз» деп өтүнгөн элем. Макул болду, кеңешип, кеңири маек курдук, ачык сырдаштык, болушунча баарлаштык. Анда эмесе ал мынакей, «Бейненин» урматтуу коногу менен болгон көлөмдүү маегим сиздердин назарыңыздарда урматтуу окурман журтум, журтташтарым жана Досторум! ээ 21

КЕЧИР ТАГДЫР, МЕН ӨЗҮҢДҮ ЖАСАП АЛАМ КОЛ МЕНЕН!

– Мусакун аба, сизге алгачкы бере турган суроом мындай. Тээ балалык кезиңизди, ошол мезгилдеги жадыңызда калган кайталангыс сүртүмдөрүңүздөн эскерип айтып берсеңиз. Себеби, адам баласынын чоң турмуш жолуна болгон багыты, анын башталышы ошол балалык кезге барып такалаары турган иш деп түшүнөбүз. Анда сөз сизде, Мусакун аба..
– Жакшы болот, айтып берейин, эсимде баары. Адамдар балалык кездерин тамшануу, өзгөчө бир толкундануу менен эскеришет эмеспи. Албетте, бул бекеринен эмес, анткени адам өмүрүнүн эң бейгам, эң кубанычтуу, эстен кеткис учуру – балалыгында катылган. Бирок, мен өз балалыгымды эстегенде маанайым чөгүп, асманымда кара булут айлана түшөт. Эс тарткан курактан тартып, менин бир гана самаган нерсем бар эле. «Эшек арабам болсо, анан ага түшүп алып айылдын четине чыксам» деп ойлой берчүмүн. Айыл ичи, анын чети мен үчүн ачылбаган планета болучу. Кийин эшек арабалуу боло албастыгымды түшүнгөндөн кийин, кичинекей терезеден көрүнгөн алыстагы тоолорду карап отуруп: «Эшикке өзүм эле басып чыга алсам, эч арманым болбос эле» деген кыялга, ойго чөмүлүп жүрчүмүн. Ырас, акыры бул тилегиме Кудай жеткирди.

– Ошондо канча жашта элеңиз? Андагы балалык кыйалдарыңыздын ишке ашканы болдубу?
Анда мен он бир-он эки жаштарда болчумун. Ооба, адатта «жаштын тилегин берет» деп койушат эмеспи. Ошол учурда болбосо да, кийинчерээк ишке ашканы болду. Бир нече жолку операция жасалганы менен, баягы жасалбай калган операциянын кесепети бары бир тийди окшойт. Эки балдак менен басканым менен, короодон чыга албайт элем, кичине бир нерсе болсо жыгылып калам. Эки бутумда сундуйган фиксациялык аппарат болгондуктан, бирөө көтөрүп тургузмайынча ордумдан тура албайм. Ошондой абалда көчөгө чыгуу мүмкүн эмес эле. Үч дөңгөлөктүү, кол күчү менен жүрө турган коляска алган соң гана айыл аралап чыгууга шарт болду. Айылдын чети эмес, кийин кең Москвадагы кызыл аянтты кош балдагым менен тыкылдатып, ары-бери басып өттүм. Кыргыз жеринин кыйласын кыдырдым.

Аба, алты саныбыз аман, телегейибиз тегиз адамдар деле өкүнүп, кейип-кепчип жиберген учурларыбыз өтө көп, ал эч кимге деле жашыруун эмес, көрсө адам табити ошондой болот тура, эзели эч нерсе жакпайт. Сиздин өкүнгөнүңүз, өзүңүзгө жакпаган адаттарыңыз барбы?
– Эми өкүнгөндө эмне, баардыгын Кудай жаратат, а өмүр деген, мезгил деген башына жүгөн каттырып, аса байлап кое турган күлүк ат эмес экен. Өз нугу менен токтобостон өтө берет экен. Болгону аны менен бирге башынан мүчүгөн ден соолук ого бетер мүчүп, алдан тайыйт экенсиң.

Өмүрлүк жолдошу жана кенже кызы менен.

Өмүрлүк жолдошу Жайнагүл жана кенже кызы Айназик.

– Азыркы абалыңыз кандай? Эмне менен алектенип, алаксып дегендей. Ар-жак, бер жактарга чыгып турасызбы?
– Кийинки беш-алты жыл аралыгында тубаса дарт өз күчүнө алып, жакшы баса албай, тышка өз алдымча чыга албай дагы калдым. Албетте, эми буга кейип-кепчип, чүнчүп отуруп калайын деген ниетим жок. Али жүрөк согуп турганда жашоо токтобойт эмеспи. Үйдөн чыга албай калганыма каршылык, протест кылып, өткөн жылы компьютериме интернет туташтыртып алгам. Бир кезекте айылдын четине чыгууга зар болсом, эми интернет, андагы өзүмдүн баракчам аркылуу дүйнөнү түрө кыдырып, андагы жакшы санаалаш адамдар, улутташтарым менен байланышып турам. Анча-мынча чыгармаларымды жарыялап, аларга сунуш кылып дегендей. Ошол жазгандарым, ойлорум айрым адамдарга жагып, ойго салганын айтып калышат. Кимдир бирөөлөргө сөзүм, ырым, ойлорум менен болсо да кичинекей көмөк көрсөтө аларыма кубанып, жан-дүйнөмдө кандайдыр бир күч пайда боло түшөт.

– Аба, эми мен сизди жарга такайын. Сиз ушул жашка чыкканы унчкупай, эч кимге айтпай, ичиңизде купуйа сыр катары жашарып, бук болуп, катып жүргөн олуттуу окуйаларыңыздан айтып бере аласызбы? Кайсы бир учурларыңыздан кызыктуу байан айтып бербейсизби? Андай тагдырды сиз башыңыздан далай эле өткөрсөңүз керек, эмнесин жашырат элеңиз? Чынымды айтайын, мен эмнегедир сиздин көп нерсе айткыңыз келип, буулугуп жүргөнүңүздү сезип, туйуп эле жүрөм..
Эми мынча болду, баарлашып калдык, атайын сурап да жатсаң, сага кантип айтпай койойун, Асыран. Айтып берейин, балким кимдир бирөөлөрдүн сезимине ой данегин таштап, бүдөмүк жашоонун бүдүрүн ачып алуу себепкер болуп берээр деген илгери үмүткө жетеленүү менен, өз башымдан өткөргөн эстен кеткис, качандыр бир убакта менин тагдырыма улуу бурулуш жасаган бир окуя-баянды айтып берейин.

Билбейм, буга ишенгендер чыгабы, же мыйыгынан күлгөндөр болобу, ким билсин? Эмнеси болсо да, ушу күнгө чейин сезим түпкүрүндө жүргөн купуя нерсемди ачыкка чыгарайын. Жогору жакта тубаса майып адам экенимди айтып өтпөдүмбү. Бул эми – тагдыр. Адатта адам тагдырды эмес, тагдыр адамды тандайт экен, буга каршы тура ала турган жан болбосо керек. Адеп он эки-он үч жашка чыкканга чейин баса албай, үй ичинде боорум менен жылып жүрдүм. Мурда атамдын жумуштан эртерээк келишин чыдамсыздык менен күтүп отурчумун. Себеби ал эрте келип калган күнү мени сундуйтуп аркасына көтөрүп алып, эшикке алып чыга турган. Бир күнү мени көтөрүп алып, көчөдө басып жүргөн. Анан эле бет маңдайыбыздан келе жаткан бир аял өзү жетелеп, кыйыктанып келаткан баласына мени көрсөтүп: «Айиий, мобу уятсыз баланы карачы, килтейип алып атасынын жонуна минип алыптыр. Жакшы балдар эч качан атасы менен апасына көтөртпөйт, сен жакшы баласың, ээ» – деди. Бейтааныш аял ушул сөзү менен мени башка муштап жибергенсиди. Атамдын тер жыттанган жонуна бетимди басып ыйлап жибердим. Ошондон кийин көтөртүп, эшикке чыкпай калдым. Күнү бою эрмегим ушул, төөнүн жалгыз көзүндөй болгон кичинекей терезеге жылып келип, керелди-кечке сыртты карап отурмай. Ал кезде биздин эски тамдын терезеси көчө жакты эмес, короону карап турчу. Жайдак короо, жогорку үйлөрдүн огороддору, андан ары бөксө адырлар, андан ары тоолор гана көрүнөт. Болду, башка эч нерсе көрө албайм. Огородду кесип өткөн жолбун ит да мага өзүнчө бир жаңылык катары сезиле берчү.

Догдурларга көрсөтүп, дарылап, сизди ошол тубаса оорудан арылтууга аракет көрүштү беле?
Ооба, далай эле аракет кылышты. Азыркы сөзүмдү улап, айта турган кийинки окуйам дал ошол мезгилдерге туш келген да, андыктан улантып кете берейин. Ошондой күндөрдүн биринде, он төрт жашка чукулдап калганымда Фрунзедеги (Бишкектин мурдагы аты) ооруканага алып барып жаткырышты. Сегиз ай жаттым, бир нече жолку операциядан кийин эки балдактын жардамы менен эптеп кыбырап басууга жарадым. Бул менин турмушумдагы алгачкы кубанычым болду окшойт. Дал ошол кезде коңшу палатада жаткан бир кызды көрүп калдым. Кийинчерээк анын аты Нургүл (ал жердегилер аны Наташа дешчү) экенин, Нарын тараптан болоорун, менден үч жаш улуу экенин, медициналык окуу жайда окуп жатканын билип алдым. Кыскасы, ошол кызды балалык сезимим менен айабай жакшы көрүп калдым. Бирок, ал кыздын жанына барып, таанышып, аркы-беркини сурап, сүйлөшүү кайда? Үй-бүлө чөйрөсүндө гана чоңойуп өскөн жаным, адамдар менен алака, мамиле түзүп, эки сөздүн башын кошуп сүйлөгөндү да билбейт элем. Аны көргөндө эле бир башкача абалда калчумун. Ошондон кийин мага бул дүйнө, жашоо өзгөрүп кеткендей сезилди. Оору, өксүк, терезеден көрүнгөн жайдак огород, кол жеткистей көрүнгөн алыскы тоолор, ата-энеме көрсөтпөй ыйлаган көз жаштар эми кайдадыр алыстап, алардын ордуна башка бир ажайып, кооз дүйнө жакындап келаткандай сезиле баштаган. Анан көп өтпөй эле мени дагы бир операцияга даярдай башташты. Алиев деген профессор: «Ушул операция абдан оор болот, бирок, сен ушундан кийин балдаксыз басып кетишиң мүмкүн, тигине, Митяны көрдүңбү? Ал экөөңдүн диагнозуң бир, ал азыр балдаксыз басып жүрөт» деп мени чексиз кубантып койду. Анын үстүнө мен ал ооруканада жылдап болсо да жата берүүгө даяр элем, себеби – ал жерде Нургүл бар эле..

Атаганат, турмушта баары эле адам күткөндөй, ойлогондой, ал самагандай боло бербейт тура. Операцияга бир жумача калганда эле күтүлбөгөн жерден Нургүл ал ооруканадан чыгып кетти. Бардыгын күтсөм да, мен ушундай болот деп күткөн эмес элем. Төбөмө асман кулап түшкөндөй эле эсим ооп, эңгиреп отуруп калдым. Нургүл кетип баратканда биз жаткан палатага кирип, мага гезитке оролгон бир нерсе берип кетти. Ачсам – китеп экен. Аз күн мурунураак ал жаткан палатага барып, Айгүмүш аттуу эже менен шашки ойноп отурсам, Нургүл бир китеп окуп аткан. Ошондо эптеп өзүмдү күчкө салып, «жакшы китеп бекен?» деп сураганга жарагам. Ал мени жылмая карап, илбериңки гана «ооба, абдан кызыктуу китеп, окуп бүткөндө бул китепти сага берем, сөзсүз окуп чык» деген. Гезитке оролгон «оокат» ошол китеп окшойт. Мен аны дароо боорума кыскан бойдон жан-дүйнөм аңтарылып отуруп калдым. Бу дүйнөдө өзүм жападан жалгыз калгандай, эми мага эч нерсенин, ал гана эмес аз күндө боло турган операциянын да кереги жоктой сезилди. Ошол эле жерден, палатадагылардын көзүнчө биринчи жолу ушунчалык өксүп, жан-дүйнөм жабыркап, эзилип, эчкирип көпкө ыйладым..

Солдон экинчи бала кармап турган: «Биринчи мугалими», алгач «А» деген арип тааныткан эжеси Зинагүл.

Сүрөттө: Солдон экинчи бала кармап турган «биринчи мугалими», алгач «А» деген арип тааныткан эжеси Зинагүл.

– Андан кийин эмне болду, ал ооруканада канча жаттыңыз дагы? Ошондо ошол  кыздын эмнеге кеткенин, кайда жашаарын, дарегин биле албадыңызбы? Эң башкысы операцияңыз эмне болду?
Андан ары эмне болсун, ошол эле күнү менде капысынан мындай бир ой пайда болду. «Болду, чын эле эми менин басып кетүүмдүн кимге жана эмне кереги бар, мен бул жерден кетишим керек» деген чечимге келдим. Догдурлардын айтканын укпай, «болбойт, кетпейсиң» деген ой-бойлоруна койбой жатып, эле эртеси ал жерден чыгып, үйгө биротоло кетип калдым. Үйгө келгенден кийин Нургүл берген ошол китепти башыма, жаздыгымдын алдына кошо жаздап жатып жүрдүм. Ал китеп ошол кезде менин, кайталангыс, болгон-бүткөн жалгыз асыл белегим эле. Кыздын мага айта турган сөздөрүнүн бардыгы ошонун ичине, аппак барактарына мончоктой тизилип жазылгандай, ушундай кымбат нерселерди айта тургандай сезиле берчү. Аны кимдир бирөөгө окутуп койуп, уккум да келчү. Бирок, анын мага гана айта турган кымбат сөздөрүн окуп берген кишиге ыраа көрбөй, анын да билип алышын каалабай, кызганып кетчүмүн. Анан эле күндөрдүн бир күнү «бул китепти өзүм гана окушум керек» деген чечкиндүү ойго келдим. Ал кезде менден улуу эжем онунчу класста окуса керек эле? Түз эле айттым: «эже, мага китеп окуганды үйрөтүп койуңузчу» дедим. Эжем ал сөзүмдү анча этибар албай туруп эле: «окуганды үйрөнүп эмне кыласың?» десе болобу? Ошол эле жерден оозума бирөө сала бергенсип: «эмне, чолок болгонум аздык кылгансып, эми сен мени эч нерсени билбеген келесоо болуп калсын деп турасыңбы?» деп буркурап ыйлап жибердим. Эжем менден мындай сөздү такыр күтпөгөн окшойт, бир саамга оозу ачыла түшүп, анан эле мени кучактай калып, ал дагы кошо шолоктоп ыйлап жиберди. Экөөбүз бир топко чейин кучакташып алып, бышактап ыйлап отурдук. Анан эле эжем шарт ордунан тура калып, эшикке чыгып кеткен. Көп өтпөй эле кайра китеп көтөрүп кирип келди. Көрсө, түз эле мектепке барып, сүрөттөрү кесилип алынган Алиппе алып келиптир. Ошентип, он төрт жашымда алгач ирет «А» деген тамганы таанып баштадым…

Мусакун аба ини-карындаштары, келиндери жана күйөө балдары менен.

Үй-бүлөсү, ини-карындаштары, келиндери жана күйөө балдары менен.

– Демек, сиздин алгачкы жолу тамга таанып, китеп окуп калышыңызга, өз алдынча сабатсыздыгыңыздын жойулушуна ошол кыз белекке берген китеп себепкер болгон турбайбы анда, же башка да себептер болду беле? Канча убакытта тамга таанып, китеп окуганга жарап кеттиңиз?
– Албетте, дал ошол китеп себеп болду. Адам бир нерсеге берилип алса, андан баш тартышы кыйын го? Ошентип, ошол мезгилде мен үчүн бир гана максат – батыраак тамга таанып, эч кимге көрсөтпөй байагы катып жүргөн китепти окуу болуп калды. Бир жумага жетпей тамгалардан сөз курап, окуганга жарадым. Андан бир айга жетип-жетпей баягы керемет китепти окууга кириштим. Ал китеп айтылуу Джек Лондондун «Жашоо кумары» деген китеби экен. Ошентип ошол китеп менин өмүрүмдөгү биринчи окуган китебим болуп калды. Баарына бир аз кийинчерээк түшүндүм. Көрсө, Нургүл мага «жашоо деген оңой-олтоң оокат эмес, жашоо үчүн тынбай күрөшүү керек, туруктуу бол, кайраттуу жана бекем бол, жашооң канчалык оор болсо да ага чыдай бил» деген ойду айткысы келген экен. Китепти кайталап окуп жатып, андагы каармандары аркылуу Нургүл мага ушинтип тынбай айтып, кулагыма куйуп, эскертип жатканын түшүндүм..

– Көзүңүз ачылып, көп нерсеге түшүнүп, алдыга умтула баштаган учуруңуз ошол маалга туш келсе керек анда? Ага улай анан эмне иштер менен алектене баштадыңыз? Көп китеп окудуңузбу?
– Убакыт учуп, арадан дагы эки-үч жыл өтүп кетти. Анан эле эмнегедир бара-бара келечегиме болгон үмүтсүздүк, азыркыча сөз менен айтканда «депрессия» деген пайда боло баштады. Өзүмчө көп ойлончу болдум. Ата-энемдин тырмалаңдап жүрүп таап келген нанын мен эле жеп, мен эле ичип, түгөтүп (биздин бүлөдө он бир бир тууган элек, үчөөнүн көзү өтүп кетти) жаткандай, мен бул дүйнөгө жаңылыш, ашык баш келип калгандай сезим үстөмдүк кылып, баш көтөрө албай калдым. Өлүм жөнүндөгү ой басып баштады. Анан бир күнү үйдө жалгыз отуруп эле эжем алып келген үтүктү көрүп калдым. Ичимден «таптым!» дедим. Билбейм, адатта өлүмдөн коркпогон адам болбойт дешет эмеспи, мүмкүн. А бирок мен ошол учурда өлүм жөнүндө эмес, өзүмө жаңы табылга тапкандай, ошол табылгам мени жаңы, учу-кыйрсыз, укмуштай кооз, ажайып дүйнөгө алып бара турган жолдой сезилип, жеңишке жеткендей гана ойлорду ойлоп отурган элем..

Филология илимдеринин доктору, профессор, белгилүү  акын жана котормочу Үсөнбек АСАНАЛИЕВ менен.

Филология илимдеринин доктору, профессор, белгилүү
акын жана котормочу Үсөнбек АСАНАЛИЕВ менен.

«Ф Е Я Н Ы Н    К А Т Ы»

Кызык да, мен үйдө жалгыз болчумун. Башыма келген башаламан ойлорду, элестетүүлөрүмдү карасаңар? Тимеле чытырман токойдо далайдан бери адашып жүргөнсүп, анан эле капысынан даңгыр жол табыла калып, зыңылдаган түз жолго түшө калгансыдым. Ошол жолдо мени ажайып дүйнөгө алып баруучу машине өтүп кете тургансып, өзүмчө ашыгып, ушунчалык шашып жаттым. Үтүктүн «шнурун» шарт жулуп алып эки колума байладым дагы кандайдыр бир өзүм түшүнбөгөн кубаныч, жеңилдөө аркылуу зымдардын жылаңач учтарын розеткадагы көзөнөктөргө сайып жибердим. Билбейм канча отурганымды. Бир маалда эле жанымдан: «Тарт!» деген кескин жаңырган үн чыкты. Катуу чочуганымдан секирип да кеттим, өзүмө мүнөздүү болбогон ылдамдык менен розеткага туташкан «шнурду» жулуп алдым. Айланамда бир дагы жан аттуу жок эле, бирок, жанагы үн кулагымда кара-кайра жаңырып жатты. «Шнурду» жулуп алгандан кийин эле калчылдап коркуп чыктым. Бүт денемди муздак тер басты. Көрсө, ошол учурда электр жарыгы өчүп калган экен. Негедир өлө албай калганыма өкүнүппү, же тирүү калганыма кубаныппы, айтор, түшүнө албаган, ичим түтөгөн бир ачуу сезим менен көпкө чейин басыла албай, өпкөлөп ыйлап отурдум. Көз алдыма күлүп турган Нургүлдүн татынакай элеси тартылып кетти. «Тарт!» деп ошол кыз кыйкыргандай сезип жаттым. Анан эле эч күтпөгөн, эзели ойума да келбеген бир кызыктай кыйал кылт дей түштү. Чечкиндүүлүк менен «мен Нургүлгө кат жазам» дедим. Албетте, анын дареги менде жок болчу. Ага карабай туруп калем кармоого эп келбеген колумду (колдо дагы дарт бар) күчкө салып атып, сол колума калемди карматып, бармактарымды жип менен бекем байладым. Кыскасы бир жума алпурушуп атып, калемди барак бетине кыймылдатууга жарадым. Тартаңдаган тамгалар өйдө-төмөн болуп, кагаз бетине жыбырап түшө баштады. Көз алдыма Нургүлдү келтирип алып тынымсыз кат жазып кирдим. Аны кайсы бир жомоктон уккан кыздын аты менен «Фея» деп атап алдым. Анан ошол замат «анын» жооп катын кайра өзүм жаздым. Балким, мен ошондо акыл-эси жайында адам жасабаган нерсени жасагандырмын. Балким. Бирок мен анда ал жөнүндө ойлоого кымындай дагы шай жок эле. Жазган катымды конвертке салып, сыртына өзүмдүн дарегимди жазып туруп күүгүм талаш үч дөңгөлөктүү коляскама отурдум дагы зуулдаган бойдон барып поштонун эшигинин алдындагы темир жашикке салып келдим.

Жубайы Жайна, кыздарым Динара жана Айназик менен.

Жубайы Жайнагүл, кыздары Динара жана Айназик менен.

У Л У У   Б У Р У Л У Ш.

Эртеси эле Кумаш ата гезиттер менен кошо мага келген «Феянын катын» берип кетти. Ошентип, адамдын күлкүсүн келтире турган «кат алышуулар» башталды. Барган сайын колум дагы жатыгып баратты. Мен ал «катка» оюмда эмне болсо, жан-дүйнөмдү эмнелер тынчсыздандырып, эмнелер аласалдырып жатса ошонун бардыгын жазууга аракет кылар элем. «Жооп каттар» да ошондой мааниде жазылчу. «Кат жазышуу» ошентип айдан-айга уланып турду. Бир убакта өзүмө келип ойлонсом, баягы көңүл чөктүргөн «депрессиялар», өлүм жөнүндөгү ойлордон таптакыр дайын жок. Дагы бир кызык, ошол каттар менен улай эле ар кандай кыска кабар, чакан макала жазып райондук гезитке салып жүрдүм. Бир күнү аным дагы гезитке чыгып кетти. Дал ошол гезитке чыккан алакандай кабарлар мага зор күч, эбегейсиз тоодой жөлөк болуп берди. «Менин деле колумдан бир нерсе келет турбайбы, аракет кылсам баары болот турбайбы» деген чечкиндүү ойлор, ынанымдуу үмүттөр пайда болуп баштады.. Кыскасы, депрессиялык абалдан, акыры бир күнү боло турган өлүмдөн мени ошол өзүм менен өзүм жазышкан «каттар» чыгарып кетти. Балким, туңгуюк абалга кептелген дүйнөдөгү адамдардын бири да мындай акылга сыя бербеген жолду таппаса керек. А мен таптым. Ал жол мени жаман абалдан чыгарып коюп гана тим болбой, чыгармачылыкка да баш-отум менен багыттап койду. Анын алгачкы башаты ошол каттарда башталды. Азыр ойлосом, жеке менин ааламымда, жылдызы саналуу, азгантай турмушумда бир жолу гана «жылт» этип, ошол бойдон биротоло жок болуп кеткен ошол татынакай кызга, Нургүлгө кезикпегенимде операция жасаттырып, профессор Алиев айткандай балдаксыз, сопсоо болуп, түптүз басып кетмектирмин..

Жубайы Жайна.

Жубайы Жайнагүл.

Ж О Г О Л У У М А    Ж О Л    Б Е Р Б Е Г Е Н   К Ы З,
«Ж Ы Л Т»  Э Т И П   «Ж О Г О Л Г О Н   Ж Ы Л Д Ы З» 

Балким.. Бирок, бирок анда менин көкүрөгүм, жашоого болгон көз карашым, жан-дүйнөм таптакыр боп-бош калып, сүйүү деген эмне экенин түк түшүнбөй, билбей, а мүмкүн ныпым сабатсыз бойдон калмактырмын? Жек Лондонду окумак турсун ал эмне экенин укпай, көрбөй калмактырмын? Анда менде кайдагы жазуу, кайдагы повесть, роман, кайдагы эссе-аңгемелер? Дегеле окуу, жазуу дегендер түшүмө да кирбей калмактыр? Мындай да болушу толук мүмкүн эле. Эмнеси болсо да ошондо мен өзүмдөн үч жаш улуу кызга жолугуп калганыма, анын мага берип кеткен китебине, ал гана эмес өмүр бойу балдак менен басып калганыма азыр абдан ыраазы болуп, сүйүнүп кетем. Анткени, так ошол учур, так ошол окуйа менин кийинки келечек турмушумду, туман баскан туйук, жабыркаган, жабык көөдөнүмдү ачып, ойготуп, сабатсыздыгымды жойуп, эң башкысы балалык ууз сүйүүмдүн мөлтүр тунук булагыннын башын тазалап, улуу бурулушту көздөй жол баштап кетти. Чын сырымды айтайын, кээде туруп Нургүлдү кечээ жакында эле көргөндөй боло берем, жанымда тургандай сезтп кетеем. Ар бир кыймыл-аракети, дабышы, үнү, жылмайып сүйлөгөнү күнү бүгүнкүдөй көз алдымда турат, кадимкидей эсимде. Кээде ушундай бир өрөпкүгөн улуу сезимге алдырып алам. Ошол кызды, Нургүлдү, азыркы кездеги балпайган байбичени өз көзүм менен бир көрүп, акырын анын тизесине башымды ийип, тийгизип, бир таазим этип алгым келип кетет. Аттиң арман, бирок ал кыз менин кийинки тагдырым жөнүндө, өзүнө болгон менин ыйык жана алгачкы ууз сүйүүм жөнүндө билбейттир, кымындай дагы кабары жоктур. Ким билет? Билбейм.. Бирок менин билгеним ушул – адам баласы кандай гана абалга кириптер болбосун, кабылбасын, андай азаптан чыгуунун көптөгөн жолдору, ыкмалары, шарт-мүмкүнчүлүктөрү бар экенин эч качан унутпаш керек. Бир гана изденүү, чыдамкайлык, туруктуулук бардык кыйынчылыкты багынтат. Үмүт менен жашоо керек. Ушул жерден кошумчалай кете турганым, ошол кызга байланышкан сезимдер, ой-толгоолор, көптөгөн окуяларды кийин «Бейиттеги боз торгой» аттуу роман-эссе китебимде кеңири чагылдырганга аракет кылдым. Чыгармамда ал кызды Анара деп атагам.

Ардактуу акын- жазуучулар менен.

Ардактуу достору, акын – жазуучулар менен.

И Ш Е Н И М     Ж А Н А    И Й Г И Л И К!

Жашоо улана берди, уланып жатат, ошентип менин кийинки жасаган ишим, негизги койгон максатым – гезиттер, кабарлар, маалымат, макалаларды жазууга өтүп кетти. Үч дөңгөлөктүү коляскамдын жанын тындырбас болдум. Талааларга чыгам, иштеп жаткан колхозчуларга кезигем, алардын иштери тууралуу, жакшы иштеген үлгүлүү адамдар жөнүндө жазам. Жазгандарым райондук, облустук, анан республикалык гезиттерге чейин жарыяланып жатты. Ошондой учурда обком комсомолдун жардамы менен жазуу машинкасына ээ болдум. Ишим ого бетер алдыга жыла баштады. Мурда дептердин бир бетин жарым күн толтурсам, эми тынбай терип, чыкылдатып бир күндө он беттен ашыра жазганга жетишчү болдум. Бул, адам дегениңдин табияты ушундай экен, аздап, барган сайын өз жазгандарыма өзүм алымсынбай калчу болдум. Ушундай учурду текке кетирбей дароо башкалардыкына окшобогон ой-толгоолорду, публицистикалык макалаларды, ошолорго улай эле ыр менен аңгеме, новеллаларды жазып кирдим. Алардын айрымдары ал кездеги «Ала-Тоо» журналына, «Учкун», «Көктөм» аталган көркөм чыгармалардын альманахтарына чыгып жатты. Кийинчерээк жазуучулар союзунун ал мезгилдеги Ысык-Көл областы боюнча адабий кеңешчиси, кыргыздын белгилүү жазуучусу Мурза Гапаровдун көмөгү менен «Мектеп» басмасынан 1988-жылы «Өрүк гүлү» деген алгачкы чакан ыр жыйнагым жарыкка чыкты. Бул жыйнактын чыгышы менин да бир нерсе жаза аларыма ишенимимди пайда кылды. Кийин, 1993-жылы шаардык басмаканадан «Бар бол, Нооруз» деген ыр жыйнагым ошол кездеги Каракол шаарынын мэри Асылгүл Абдурехменованын каржылоосу менен жарык көрдү. Эч ойлобогон, күтпөгөн окуйалар көп эле болот турмушта. Бир күнү Ирландиядагы майыптар менен иш алып баруучу эларалык кайрымдуулук уюмунун өкүлдөрү келип, Караколдо эки күндүк семинар өткөрүп калышты. Ага мэрия тарабынан мени да чакырышкан экен. Алар аталган ошол менин китебимен элүүнү сатып алып, англис тилине которуп чыгарышарын, анан дүйнөдөгү майыптарга таратышарын билдиришкен. Айткандай эле бир жылдан кийин, 1995-жылы ал китеп Дублинден англис тилинде чыкканын расмий билдиришти. Бул мен үчүн өтө кубанычтуу болду. 1997-жылы «Үмүт – Жол», 1999-жылы «Кечигип келген махабат» деген ыр жыйнактарым, 2000-жылы «Бийиктик» басмасынын «Арбак куугунтуктаган адам» 2001-жылы «Свет в очах» ырлар жана ошол эле жылы «Сенсиз жашоо мүмкүн эмес көрүнөт» эсселер жыйнагы, 2002-жылы «Периштенин белеги» деген повесттер жана аңгемелер жыйнагым, ал эми 2007-жылы «Бейиттеги боз торгой» деген роман-эссемдин биринчи китеби жарыкка чыкты. Ушул чыгармамдын чыгышы менин чыгармачылыгымдагы бурулуш баскыч болду десем болот.

«Ж И Г И Т Т И Н    С Ө З Ү    Ө Л Г Ө Н Ч Ө  –  Ө З Ү    Ө Л Г Ө Н Ү    А Р Т Ы К»

Ошол «Бейиттеги боз торгой» окурмандар тарабынан өтө жылуу кабыл алынып, ушул күнгө чейин анын экинчи китебин сурап жүрүшөт. Ал эми китептин уландысы жазылып, даярдалганына жети жылдан өтүп калды. Тилекке каршы, каран калган каражаттын жоктугунан роман чыкпай турат. 2007-жылдан бери бир да китебимди чыгара албай келем. Кайсы бир жолугушууда азыркы Жогорку Кеңештин депутаты Максат Сабиров иниме кезигип, ушул көйгөйүмдү айткан элем. Ал айтты эле, «Мындан кийин сиздин китептериңизди мен чыгарып берип турам» деп кубантып, бир челек бакыт аралашкан сүйүнүчтү башымдан ылдый куюп жиберген. «Нысапсызга кашык берсе беш ууртайт болбоюн» деп, «Бейиттеги боз торгойдун» экинчи китебин ага ишенип даярдап бергем. Андан бери туура беш жылдын жүзү болду, баягы бир челек кубанычтын тамчылары сарыгып отуруп, кургап бүткөн. Анда-мында бир телефон чалып, байланышсам: «Кам санабаңыз, чыгат» деп коет болгону. Ошондон бери айла жок «кам санабай» эле жүрөм. Эмне демек элем, албетте, «кимдир бирөө мага жардам бербей койду» деп таарынууга менин кандай акым бар? Жөн гана ата-бабабыздан калгаан «жигиттин сөзү өлгөнчө – өзү өлгөнү артык» деген нар көтөргүс асыл жана накыл сөз менин үмүтүмө үмүт кошуп, ал үмүт биротоло өлүп калбаса экен деген ойдон эч арылалбай келем…

«Т А Л К А Л А Н Г А Н    Д Е Н – С О О Л У К Т У    К Ө Т Ө Р Ү П,
Ж А Н Е Т Т И    Ж Е Й М     Ө Р Г Ө    К А Р А Й    К Ө Ш Ө Р Ү П»

Кайсы бир ырымда ушундай саптар чыгып кеткен. «Талкаланган ден соолукту көтөрүп, жанетти жейм өргө карай көшөрүп» деп жаздым эле. Бара-бара өз турмуш- жашоомо, балким, өз тагдырыма канагаттанбоо, келечегиме ишенбөө пайда боло баштады бир учурда. Гезиттерден келген анча-мынча калем акылар, социалдык жөлөкпул менен өз алдымча үй-жай күтүп, жашап кете албасым жөнүндө ойлорго төө басты болуп, кыйналып жүрдүм. Анын үстүнө тыңыраак баса албаган, көбүнчө коляска менен жүргөн, же билими жок, же колунан бир иш келбеген мендей байкушка ким тиймек эле деген ой да бучкактап, күндүр-түндүр таштабайт. Акырындык менен баягы басмырт ойлор, көңүл чөгөттүк, «депрессия» деген кайра башталды. Ата-энемдин тырмалаңдап жүрүп тапкан нанын мен гана жеп, мен гана түгөтүп жаткандай сезип, дасторконго колум сунулбайт. Өзүмдү ошол үйдөгү, ал тургай бу дүйнөдөгү ашыкча жан, жатып ичер, жанбакты катары көрүп, өзүмдү өзүм жек көрөм. Бирок, бу жолу өлүм жөнүндөгү ойлорду жаныма жакын жууткум келген жок. Ошо өлбөй калган учурда ыйлап отуруп, өз ичимден Нургүлгө: «Эми мындай эссиздикти кайталабайм, менин алсыздыгымды кечирип кой» деп, кечирим сурагам. Ошондой күндөрдүн биринде кечки чайды ичип, көчө жаккы терезе түбүндөгү отургучта отурдум. Бул демейки көрүнүш эле. Биздин үй чоң көчөдө болчу. Бир маалда карасам айылдын четинде Каракол-Фрунзе каттамындагы чоң автобус келатыптыр, ал кезде автобустар төбөсүнө прожектор коюп алышчу. Аны карап отуруп, өзүм күтпөгөн, ниетиме келбеген ой көңүлгө тык этти. «Эгерде ушул автобус токтосо, Фрунзеге кеттим» дедим. Ордумдан шаша туруп, жолдун наркы жагына өттүм да, кол көтөрдүм. Айдоочуга: «Фрунзеге ала кетиңизчи, бирок, акчам жок» дедим. Ал мени бир саамга карап турду да, түш деди. Ошентип, шаарга келдим, чын эле чөнтөгүмдө бир тыйыным жок эле. Анда жаңы автовокзал жок, эскисинде жүрдүм. Анда-санда фонтандагы суудан ичип коем. Үч-төрт күн ошентип жүрдүм, ачкамын. Бир күнү вокзалдан басып отуруп, социалдык камсыздоо министирлигине келдим. Ал кезде министирдин орун басары биздин айылдык Садык деген киши экенин уккам. Ал кишини таап, ал-жайымды түшүндүрдүм, айылда жүрүп тажаганымды, колумдан келген бир ишке орношууга жардам берип коюусун сурандым. «Кайда туруп атасың» деген суроосуна вокзалда экенимди айттым. Кыскарта чапканда, ал кишинин жардамы менен калаадагы карылар интернатынан бир кичиней бөлмө бошотуп беришти, комсомолдун Борбордук Комитетинин кызматкери Жаныш Рустанбековдун жардамы менен «Кыял» бирикмесинин сувенир цехине жумушка алындым. Бул менин турмушумдагы адепки бурулуш эле, ал кез 1972-жыл болучу.

«К Ы Я Л»,   К Ы З Ы К    Ж А Н А   «Ы С Ы К»   К Ы Я Л Д А Р.

Адатта «Жолдуу жигитке ажалдуу кийик жолугат» деген сөз бар эмеспи, мунун чындыгына турмуштук бир жагдай ишендирди. Кайсы бир майрамдабы, же эмгек өргүүсүбү, азыр эсимде жок, айылда жүрүп калдым. Көчөдө баратсам бирөө чакырып калды. Кылчайсам, айыл мектебинин мугалимдеринин бири экен. «Ой, сен кайда жүрөсүң, сени издеп таппай жүрбөйбүзбү» деп калды. Көрсө мындан бир нече жыл мурда эле мени жумушчу жаштардын кечки мектебине каттап коюшуптур. Тигил агай кечки мектептин деректири экен. Экзамен да ортолоп калыптыр. «Аба, ырахмат, мектепке каттап койгонуңузга, бирок, мен китеп бетин бир күн ачпасам, эч кандай даярдыгым болбосо, экзаменди кантип берем, мурдараак билгенимде бир аз болсо да даярданбайт белем, экзамен бере албайм» дедим. Бир азга карап турду да, анан далымдан таптады: «Жолдугун жасап бере аласыңбы?» Мына ошентип, үч уктасам түшүмө кирбеген жерден бир жумага жетпей 11-классты «бүттүм» да, аттестатка ээ болуп калдым. Менин кыйындыгымды карабайсыңарбы, ошо «жолдугун жасап алган» аттестат менен жөн жүрбөй, Бишкектеги бир жылдык бухгалтердик курсту бүтүрүп, бухгалтерлик кесипке ээ болуп албадымбы. «Кыялда» алты жыл иштеп жүрүп айылга келдим. Кийин колхоздун архивинде, башкарманын катчысы болуп бир нече жыл иштедим. Ошо эки иште иштеп, андан тышкары башкармалыктын, парткомдун, комсомол комитетинин дубал гезиттерин чыгарып жүрдүм бир штаттык айлык менен. Башкарма айлыгыңды көбөйтүп берем деп, төрт жыл сүйрөдү. Бул ачыктан-ачык басынтуу, дискриминация болучу. Акыры колхоздон чыгып кеттим.

Ү Й,    Ү М Ү Т,    Ү Л Г Ү.

Жогорку окуу жайын мындай кой, мектеп босогосун аттап, башталгыч билим ала албасам да, 1989-жылы Ысык-Көл областтык «Ысык-Көл правдасы» газетасына машинка басуучу болуп ишке орноштум. Дал ошол кезде областтын жетекчиси Жумгалбек Аманбаев эле. Ал кишиге кирип, гезитте иштеп атканымды, шаарда үйүм жок экенин айтып, үй берүү жагынан жардам сурадым. Ал кишинин адам тагдырына кайдыгер карабагандыгы, чечкиндүүлүгү аркасында төрт айдынн ичинде көп кабаттуу үйлөрдүн биринен эки бөлмөлүү үй алдым. Кийин ар кайсы гезиттерде кабарчы, адабий кызматкер, котормочу, адабият бөлүмүнүн башчысы, саясий баяндамачы («Бешене»), редактордун орун басары («Ысык-Көл үнү»), редактор («Бийиктик» басмасы) болуп иштедим. 2001-жылдан тартып, өзүмдүн чыгармачылыгымдан тышкары, башка авторлордун кол жазмаларын адеп компьютерге терип, алымча-кошумчасын киргизип, редакциялап, баш сөз жазып, басмага даярдоо багытында иштеп келдим. Ушул кезге чейин менин колумдан башка авторлордун 83 китеби даярдалды, алардын 71 китеби жарыкка чыкты. Булардын бардыгын термелеп айтып, мактанып, өзүмдүн кыйын, өзгөчө экенимди жар салайын деген ниетим жок. Жөн гана адамдын чыныгы каалоосу, умтулуусу, чыдамкайлыгы, жашоого болгон кумары көп нерсеге жеткирет деген ойду кыйыткым келет.

Адамдын көрө турган күнү, иче турган суусу, кечире турган өмүрү маңдайына жазылат дешет. Мунун канчасы чын, канчасы божомол экенин билбейм. Кээде ушуга ишене албай да кетем. Себеби, «маңдайга жазылганы ушул болсо эмне кылайын, же өлүп кетейинби» деп, мүңкүрөп отуруп калганымда эмне болот? Балким, базарлардагы азыркы кайырчылардын катарына дагы бирөө кошулмак. Кудайга шүгүр, андай болгон жок. Көп жыл мурда бир ырымда: «Кечир тагдыр, мен өзүңдү жасап алам кол менен» деп, өтө көтөрүңкү пафос менен ыр жазган экем. Балким, бул ошол учурдагы тагдырыма жасаган каршылыгым, кылган протестим болгондур. Азыр муну курулай шаңдануу, обу жок кайраттуулук үчүн гана жазбаган экемин деген ойго урунам. Анткени ошол убадамдын кандайдыр бир даражасын аткара алдым го деп ойлойм. Алгач 1978-жылы айылдагы бир келинге үйлөндүм. Андан эки уулдуу болдук, үчүнчүсү чарчап калды. Он жылдан кийин турмушубуз бузулду. Жан-дүйнөнүн боштугу, аялыма карата болгон тырмак агындай сезимдин жоктугу мени өз үйүмдөн чыгып кетүүгө мажбур кылды. Шаарга келип, батирге чыгып, андан мурда төрт жыл бою кат алышып жүргөн Оштук Гүлнара деген келин менен баш коштум.

Т А Н К А Д А Й    Т Е П С Е Г Е Н    Т А Г Д Ы Р.

Экөөбүз төрт балалуу болдук, бирок, эгиз кызымдын бири чарчап калды. Аттиң, канча кылганы менен тагдыр деген өз билгенин кыла берет тура. 1998-жылы Гүлнара катуу оорудан каза болуп калды. Бир жарымга келип калган кичүү кызымды карындашым, уулум менен кызымды Оштогу кайнежем алып кетишти. Шаң-күлкүгө толуп турган үйдө кош балдагым менен жалгыз калдым. Берки эки уулум интернатта окуп жатышкан. Мына, эми бардыгы бүттү деген төө басты ойлорго дагы кептелдим. Кыргыздар мындайда эмне кылчу эле? Ии, ошо… Мен дагы андан кыйгап өтө албадым. Анан «жыргализм» башталды, кудайдан жөө качкандардын баары меникинде, күндө майрам, күндө той. Ошентип, бир жылдан ашык гүүлдөптүрмүн, атаңгөрү. Ичкилик ичкенде ыйлап алмай адатым бар эле. Бир күнү тойлоп отуруп, сыртка чыккым келди, ал кезде тың басчумун. Борбор тарапка бараткам, адатымча ыйлап алсам керек, капысынан эле жанымдан: «Ай, уулум!» – деген үн угулду. Карасам отургучта бир кемпир отуруптур, негедир жиним менен: «Ой, эмне!» – деп кыйкырып жибердим. Ал киши кебелбей туруп гана: «Уулум, сенин азыр эмне ойлоп баратканыңды билим турам. Сен өзүңдөн жогоркуларды ойлобой, өзүңдөн төмөнкүлөрдү ойлоп, ошого топук кыл», – деди. Бирөө башка муштап жибергенсип, көзүм ачыла түштү. «Түшүндүм, апа, ырахмат!», – дедим да ары бастым. Сөзү кулагымда тынымсыз жаңырып, кайталанып жатты. Ого бетер өксүп ыйлагым келди, ошо бейтааныш апанын тизесин кучактап алып, буркурагым келди. Анча узай элек элем, кайра артка тарттым. Келсем – жок, таппай калдым. Негедир кийинчерээк жөн гана менин көзүмө көрүндү го деп ойлоп да койдум. Эмнеси болсо да ошол бейтааныш апанын сөзү сезимиме катуу сиңип, тынчтык бербей жүрдү. Мында чоң философия бар экен. Кыскасы, мен ошондон кийин жылдан ашык созулуп бараткан «акырындык менен өлүү» туңгуюгунан таза чыгып кеттим.

Өзүмдөн жыйырма төрт жаш кичүү дагы бир келинге үйлөндүм. Төрт жыл жашадык. Бирок, ал да болбоду, көп басып көнүп калган келин экен. Эртең менен кетсе кечинде, же эртеси келет. Менин ток отурамбы, ачка отурамбы – иши да жок. Кой дедим да, урушпай-талашпай ажырашып кеттик. Мурда жатакана тибиндеги көп кабаттуу үйдөн эки бөлмө үй алып койдум эле, ошону бердим. Кубанган бойдон кетти. Андан кийин, 2005-жылы Жайна экөөбүз баш коштук, ал менден он сегиз жаш кичүү. Кызыбыз быйыл экинчи класста окуйт.

Ошентип жүрөк согуп турган кезде бардыгы бүтпөйт экен. Жашоо улана берет экен. Кудайга шүгүр, төгүл-чачыл турмушка жете албасак да, өпчап пенсия менен анын жарытпаган айлыгы менен жашап келатабыз. Менин улуу кызым, Жайнанын кызы турмушка чыгышкан. Ал кызым төрт жылдан бери Москвада иштейт. Улуу баламдын эки уулу бар. Турмушка, тагдырга нааразычылыгым жок. Бул эми кооздук, кыйынсынуу иретинде гана айтылган сөз эмес. Анткени мен мындан кыйын, мындан оор кыйынчылыкта жашагам да. Бир өкүнгөнүм – чеке жылытпаган каражат үчүн көз майымды, ден соолугумду коротуп, он беш жылымды башка авторлордун чаң-топону аралашкан кол жазмаларына сарп кылганым. Ушунча убакытты өз чыгармаларыма жумшаганымда дагы көптөгөн чыгармаларды жазып алат белем? Эми өткөндү кайтара албайсың. Айрым калемдештерим оюн-чындан тигилерди: «Сатыбалдиевдин мектебинен чыккан акын-жазуучулар» деп коюшат. Ошондой болсо деле ара-чолодо бир кыйла чыгармаларды жазууга үлгүргөн экем. Аларды өз-өзүнчө жыйнак кылып даярдап койдум. Көлөмдүү беш жыйнагым турат. Буйруса, алардын да жарыкка чыгар күнү болуп калар деген үмүттөн ажырай элекмин.

С Ө З    С О Ң У.

Ушундай. Айагында айта турган жыйынтыктоочу сөзүм бул. Жогоруда баса белгиленип айтылды, атайын жогорку окуу жайда окумак турсун орто же башталгыч мектептин босогосун аттабаган «Бейне» коногу Мусакун (Даанышман) САТЫБАЛДИЕВ абабыздын көптөгөн чыгармалары англис, монгол, орус, кытай, казак жана түрк тилдеринде жарыяланган. Өзү да башкалардын чыгармаларын тынбай которот. Поляк жазуучусу Б. Вырыпаевдин «Дели бийи», М. Задорновдун «Соңку аракет» аттуу пьесаларын жетик жана таамай которгон. Алар азыр «Сахна» этно-фольклордук театры тарабынан сахнада коюлуп жатат. Мындан тышкары онго жакын кандидаттык, докторлук диссертацияларды кыргыз тилине оодарган. Бишкектеги айрым акындардын ырларынын орусча сөзмө-сөз котормосун (подстрочнигин) жасап келет.

Кыргыз Жазуучулар Сойузунун, Кыргызстан Жаштар сойузунун Борбордук Комитетинин бир нече Ардак грамоталары, Ысык-Көл обулустук мамлекеттик администрациясынын Ардак грамотасы жана «Мактоо баракчасы» жана акчалай сыйлыктары менен сыйланган. Андан тышкары бир нече гезит редакцияларынын Ардак грамоталарынын татыктуу ээси. «Алтын көпүрө» адабий сыйлыгын алган. 2013-жылы Саруу айыл өкмөтү «Саруу айылынын Ардактуу атуулу» деген наам ыйгарган. 1996-жылдан бери Кыргыз Республикасынын Улуттук Жазуучулар союзунун мүчөсү.
Үй-бүлөлүү. Өмүрлүк жубайы Жайнагүл Ысык-Көл обулустук ооруканада эмгектенет. Төрт уулу, төрт кызы, эки небереси бар.

Он-лайн маек алган жана “Бейнени” дайардаган автор Асыран АЙДАРАЛИЕВ.
Эркин журналист, Финляндия, Келсинки шаары. 14-апрель, 2015-жыл.

Эскертүү: Макала маекти автордун жана сайт
ээсинин уруксатысыз алууга тыйуу салынат.

Apr 03

Бейне..

ээ 91«КЫЗДАРЫ СУЛУУ КЫРГЫЗДЫН»

Атпай журтка аттын кашкасындай таанымал даңазалуу кыргыз ырчысы, комузчу-аткаруучу,
Кыргыз Республикасынын Эл артисти,
Казак Республикасынын эмгек сиңирген артисти,
Токтогул атындагы мамлекеттик сыйлыктын лауреаты Саламат САДЫКОВА «Кыргыз Көчү» мекенчилдер тобунун өздүк айылынын (сайты) «Бейне» рубрикасынын алгачкы коногу. Кыргыз сыймыгы Саламат эжекебиз 1956-жылы 28-сентябрда Баткен обулусуна караштуу Баткен районунун Кызыл-Жол айылында туулган.

*****************************************************************************************************************
«Мындай үнгө эгедер болгон дүйнөдө үч гана ырчыны билем. Алардын бири Саламат САДЫКОВА». 
(
Чет өлкөлүк журналист Марк ХАМФИ)

«БИР АЙТТЫМ ДА, ЧЫГЫП КЕТТИМ»

– Саламат Садыкованын балалыгы татаал болгонунан кабарыбыз бар. Ошол абалда ырчылык талантыңызды ачуу оңой болбосо керек?…
– Ата-энем эрте кеткени мен өзүм менен өзүм болуп, жан дүйнөмдө эмне болсо өзүм талдап, өзүм бүтүм чыгарып көндүм. Эсимде, эң алгачкы жолу 4-классымда “Эне жөнүндө баллада” деген ырды ырдап чыктым. Үнүмдө энеме болгон куса, орду толгус жоготуу болсо керек, айрымдар жашыганга чейин барышты. Ошондон баштап “мен ырчы болом” деген максат пайда болду. Талант – Жараткан ыроологон белек. Ал кимдир бирөөнүн ачышына муктаж эмес болуш керек. Ошондон баштап мектепте, райондо концерт менсиз өтчү эмес. Бизде, Баткенде ырчы десе эле чалкасынан кетип каршы болушчу. Музыкага дилгирлигим ушунчалык десеңиз, каршы чыккан туугандарымды “китепканачы болуп иштеп жатам” деп алдап коюп, өзүм маданий бөлүмдө иштеп жүрдүм. 17 жашымда районго атым чыгып, ырчы кыз аталгам.ээ 77
Ошол жылдары Таластан бир жигит биздин айылдагы туугандарына конокко келип калды. Туугандары азыркылардын сөзү менен айтканда, ал жигитке “кастинг” уюштуруп, түрдүү кыздарды көрсөтөт. Ал менин ырдаганымды көрүп жактырып калса керек, “ырчы кызды алам, андан башканы албайм” дептир. Жумушка бара жатсам, алты метрдей аралыкта басып алып тиги жигит мага “чоң кыз, жактырып калдым, макул болсоң Таласка алып кетем” деди. Мен “жок, мен ырчы болом, окушум керек” деп баш чайкайм.

Акыры анын жеңеси мени алдап үйүнө чакырды. Кашы-көзү кара сулуу жигит аккордеонду кармап тартымыш болуп отуруптур. Жеңеси “экөөң Кара-Бууранын театрында иштей бересиңер. Бул дагы ырдаганды жакшы көрөт” деп убадаларды укмуш берип жатат. Ошентип, алдап отуруп жоолук салып коюшту.

Ошентип, 17 жашымда таластык жигит менен турмуштун чоң даңгырына түштүм.

Ойлоп көрсөм бала эле экем, болбосо башымдан жоолукту алып салып, кетип деле калбайт белем. Ошол эле күнү поездге түшүп, күйөөмдүн айылына келип тойду берип жашап калдык. Азыр да барган жерим тууралуу жаман сүйлөгүм келбейт. Анткени мени бүлө катары жакшы кабыл алышты. Аттиң, баары дүйнөдө жакшы мамиле менен чектелбейт тура!..

– Күйөөңүз “кийин ырдатам” деген убадасын унутуп калдыбы?
– Ал убада Баткенден бери чыкканда эле унутулган. Он жылдай кара казан менен кагышып, күйөөмө үлгүлүү жубай, кыздарыма эне болдум.

Бирок менин ордум башка жерде – өнөр секисинде экенин ички туюмум менен туюп эле жүрдүм. Мен үй-бүлөнү да, чыгармачылыкты да тең алып кете аларыма ишенген элем. Бирок күйөөм “ырчылыкты кулагыма угузба” деп эле так кесер туруп алды. Менимче, “аялы ырдайт” деген сокур намыс кылдыбы же кызгандыбы, билбейм, айтор, анын ырдатпасына көзүм жеткен соң кылчайбай чыгып кеттим.

Мен билгем, алдымда оңой жол турбаганын, тамандарым таштак жолго тилинерин. Бирок ошонун баарына баш байлап, көкүрөгүм дегдеген өнөр секисине жол алдым.ээ 95

КЕЧ ЖОЛУКТУК…

– Өзүңүз өңдүү-түстүү аялсыз. Сиздин баркыңызга жете турган мырза кантип табылган жок. Же сиздин талабыңыз өтө күчтүүбү?
– Чыгармачылык менен алышып жүрүп, убакыттан уттуруп алдым. Аял үчүн убакыт өтө кымбат нерсе экен.

ээ 92Жашоомдо бир адам терең из калтырып кетти. Экөөбүз беш-алты жыл жашадык. Ал Саламатты турган турушу менен, атагы менен, кыялы менен толук кабыл алып сүйө алды.

Аз, бирок мазмундуу жашадык. Бирок анын мурунку үй-бүлөсү тынчыбызды алып туруп алды. Мен ушундай аялмын. Бакытты кимдир бирөө менен бөлүшө албайм. Балдарынан көңүлү тынчыбай, анын менин алдымда актанып, бечара болушун каалабадым. Мында да чечимди өзүм кабыл алып, көңүлүбүз кирдей электе коё бердим. Билбейм, мага ошол адам ушунчалык жылуулук таштап кетиптир. Анын табы азыр да өчпөгөндөй туюлат. Кийин деле колумду сурагандар көп болду, бирок…

– Кийин жолукпадыңарбы?

– Жолукканды каалабадык деле. Азыр деле жолугуудан качып жүрөбүз (жылмайып).

– Экс-президент Акаевдин, “мага Саламат Садыкованын гана үнү жагат” деген сөзү эл ичинде аябай уу-дуу болгон эле...
– Мамилебиз жакшы болчу. Эл башында турган адам акылдуу болсо, ошол элдин маданиятын, өнөрлүүсүн баалайт. Мен ал адамды өтө интеллектуалдуу адам катары баалайм.

– Комузду күүлөп отуруп сүй­лөйт экенсиз. Канча жашы­ңыз­дан бери чертесиз?
– Комузду 26 жашымда үйрөндүм. Ырдап жатканда айрымдар аккордеон, комуз чертип бербей же даярданганга келбей, аябай кыжалат кылышчу. Акыры “эл черткен комузду мен неге чертпейм?” деп көгөрүп отуруп үйрөнүп алгам. Комуз менен эчен өлкө кыдырып, элге таанылып калдым. Ошол кезде Нуржамал Таабалдиевадан кийинки эле комуз менен ырдаган аял мен болчумун.

– Сиздин үнүңүздү угуп, Марк Хамфи аттуу журналист эзели көрбөгөн Кыргызстанга сизге жолугуу үчүн келген дешет…
– Биз, “Камбаркан” тобу Японияга барып альбом чыгарган элек. Анда менин ырларым көп болчу. АКШнын журналисти диск саткан күркөдөн ошол альбомду алып угуп, менин үнүмдү жактырып, атайын жолугуу үчүн мага келиптир. Бизде сайт деген түшүнүк жокто ошол адам менин ырларымды эл аралык сайтка чыгарган эле. Бул дагы менин чыгармачылыгыма дем берген нерсе болду.

– Кыздарыңыздын ичинен кимиси сизге жакын?

– Эки кызым тең эле бирдей. Бирок кичүүм менин дүйнөмдү өзгөчө түшүнөт. Чагымчылардын айынан кээде жумуштан тиштенип барып, үйдүн эшигин ачарым менен “баа!” деп бакырып ыйлап жиберген учурларым болчу. Бийиктеп баратсам буттан тартып, ырдап жатсам көшөгөнүн артында туруп алып күбүрөп-шыбырап тургандар болгон. Ошондой оор кырдаалдарда жанымда караан болуп жүрдү.
– Эгерде жашооңузду кайра кайрып берүү мүмкүнчүлүгү болсо, сиз эмнени өзгөртмөксүз?
– (Ойлонуп) Эч нерсени өзгөрт­пөйт элем.
– Жан дүйнөнүн майрамы сиз үчүн эмне?
– Мен үчүн жан дүйнөнүн майрамы – сүйүү. Сүйүү сени эч качан сатпайт, текеберлентпейт, мээримдүү кылат.

Нуржамал ЖИЙДЕБАЕВА. Маалымат булагы:
Маек «Супер-инфо» гезитинин өздүк сайтынан алынды.

******************************************************************************************************************

КЫРГЫЗ ЖЕРИ (КЫРГЫЗ ГИМНИ)ээ 93