БИР ЖОЛУККАН КЕРЕМЕТ.

Периштем! Мен сенин атыңды билбегендиктен ушинтип атадым. Анткени, периштедей бир жарк этип ааламымды жаркыттың да, анан дайынсыз жок болдуң. Экөөбүз бирге өткөргөн түн күндүз көзүмдөн, түнү түшүмдөн кетпес болду. Поезддин шарактаганына жарыша сенин акыштуу онтогонуңду, улам мойнума ороло ит жыгылыш болуп бирде үстүмдө, бирде астымда туйлаганыңды кантип унутам. Эриндериңдин даамычы, тим эле бүлдүркөн даамданат. Мындай даам биз бала кезде жеген тээ Аксынын токойлорундагы кыпкызыл, ширелүү бүлдүркөндөрдө гана болоор эле. Кантип таанышканыбызды, жок, тагыраак айтканда кантип жолукканыбызды кинонун лентасындай башынан элестетем да, акырына тез эле чыгып, тойбой кайра башынан эстей бергенден тажабайм. Уйдай кебелбеген териси калың аялымды карап туруп “эмнеге аял деген ажайып заттын баарын бирдей жаратпаган” деп кейип кетем. Мына периштем сени кайра башынан эстеп кирдим. Кайрадан экөөбүз, кайрадан жол.
Купеге кирип эми эле жайгашканда сен башбактың.
– Уруксатпы? Кечирип коюңуз, бычагыңыз барбы?
Ууртуңдагы кичинекей чуңкуруң жарк эте эски тааныштай жайдары жылмайдың.
– Уруксат, капырай ушундай сулууга бычактын эмне кереги бар? Сиз ар кандай бандитти көз менен багынтсаңыз болот.
– Көз кадырына жетпегендер кезигип калса, кереги тийеби дейм да.
– Көздүн баркын билген, күчүнө багынган жанга жолуктум деп эсептей бериңиз.
Сен шыңк күлдүң. Күлкүң тоо булагында тунук, шыңгыр, анан тентек экен. От чача балбылдаган көздөрүң менен жоодурай карап, унчукпай колуңду сундуң. Эмнеге сунганыңды түшүнбөй эле аппак кичинекей колуңду кармадым да, мындай керемет колду ушул кезге чейин кармабай өткөн бейопа өмүрүмө кейип кеттим. Сөөгү жоктой жупжумшак, ыпысык, баланыкындай сыпсыйда назик манжалар алаканымда болоор-болбос калтырап турду. Толугу менен

АТА-ЭНЕ БАРДА БАЛАЛЫК КОШТОШПОЙТ.

Ата-энеси бар адамдар, эч качан картайышпайт. Эне мээриминин, ата кудуретинин касиети ошондо. Кандай шартта, кайсы убакта, кандай абалда, канча жылдан кийин келсең да эне канатына калкалап, ата баарын ичине салып сыртынан сыр алдырбаган менен, ичиндеги кубанчы калдаңдаган караанынан билинип жалгыз улагын садага чаап, сакалы дирилдеп, көзү жашылданып күтүп алууга даяр. Канчалык жогорку кызматта иштебе, канча баланын ата-энеси болбо, бул касиеттүү адамдар жашооңон кетмейинче алар үчүн сен баласың. Анткени, балалыгыңдын түгөнгүс уюткусу эненин мээрман жүрөгүндө, атанын айкөл дилинде. Ата-эне барда ошон үчүн картайбайсың. Ата-эненин касиетүүлүгү ушунчалык, алардын жанына барбай эле алар тууралуу сөз кылганда, өзүңдү балалыктын булут кечкен айдыңына кайра кайрылып баргандай дил жымыраткан сезим келет. Бала кездегидей эненин сүт жыттанган көкүрөгүнө башыңды катып дартыңды айтып, же, ата менен кеңешип алгандай көкүрөгүң бөксөрөт.

БАЛАЛЫГЫМ.

Эсимде, ошол кезде тоо боорундагы чакан айылда үстүнө чырпык коюлуп, камыш төшөлүп, анан топурак төгүлгөн жалпак тамдар болоор эле. Кышында калың кардан созолонгон түтүндөр гана көрүнүп, кыш суук болуп, узакка созулчу, бирок адамдардын пейилинин кенендигинен, боорукерлигинен, кайрымдуулугунан кыштын суугу деле байкалчу эмес. Ошондой кыштын суугунда апам бизди көчөгө чыгарбаш үчүн жомок айтып берчү. Тууурулган мээнеткеч колдору менен шыпылдатып камыр жайып жаткан апамдын коңгуроодой муңайым үнү али да кулагымда. Аябай эсимде калган жомок Андерсендин «Кар ханышасы» болчу. Бул кереметтүү жомок эсимде эле калбай, бүт кыялымды ээлеп алган, азыр да күнү бүгүнкүдөй апамдын үнү менен кулагыма жаңырат. Ошондо сыртка чана тепкени чыккан сайын иним Акылдын тумагын улам ылдый түшүрүп көзүн жаап, мүнөзү ак көңүл, элпек иним жудөп, болтойгон, суукка жарылып капкара болгон кичинекей колдору менен тумагын улам жогору түртө берчү, мен түшүрө берчүмүн. Кыялымда инимдин көзүнө каардуу ханышанын сыйкырдуу муз бүртүгү түшүп кетип, инимдин жүрөгү муз болуп калуусунан коркчумун. Ал кезде сыйкырдуу муз бүртүгү эмес, турмуш ташбоор кылаарын кайдан билдим.

АЛЫСКЫ ТООДОГУ ДҮЙШӨНДҮН МЕКТЕБИ.

Ошол тоо боорундагы жалпак тамдуу чакан, жупуну айылдын чок ортосунда балык жон болуп камыш менен жабылган, башка тамдардан өзгөчөлөнүп аппак болуп акиленген, бел курчоосуна чейин кыпкызыл жошо менен боёлгон далиси жок узун там тураар эле. Бул там мектеп деп аталчу. Андагы биздин көзүбүз менен караганда дуйнөдөгү эң кооз имараттай сезилген балык жон, үч бөлмөлүү апакай мектепке топтошкон кичинекей балдар – ошондогу биз айыдын так ортосундагы жыландай ийрелеңдеген чыйыр жол менен ашыгып сабакка келчүбүз. Алгачкы арипти ушул жерден тааныдым, биринчи жолу ушул жерде атам талаадан балаты алып келип кичинекей бөлмөнүн тең жарымын ээлетип орнотуп, апам жылтылдаган түркүн түстүү шише оюнчуктарды илип кооздогонун көрдүм, Аяз Ата менен ушерден тааныштым. Көзү гана жылтыраган, сакал муруту аппак, чоң энемдин саймалуу кооз куржунуна куюп койгондой окшош куржун көтөргөн Аяз Ата апам айткандай, тээ жердин бүткөн жери Сибирден келген Аяз Ата эмес эле, атамдын бир тууган иниси Эркин акем экенин кийин чоңойгондо билдим. Билгенде негедир аябай ыйлагым келди. Кызык, ошондо ар бир жаңы жыл сайын эле апам менен атам балатынын оюнчуктарын майрамга келген элге таратып жиберчү. Алар кызыл жашыл болгон шише оюнчуктарга абдан ыраазы болуп, чоң кичине дебей кубанып көтөрүп кетээр эле.

Ушул жерден ааламды Алыкулдун көзү менен карадым, ушул жерде дүйнөдө эң узун Амазонка деген дарыя бар экенин менин биринчи эжейим – апам баарыбызга кыштын суук күндөрүндө айтып берген. Анда «Кантип эле Амазонка биздин Кашка-Суунун дарыясынан да узун болсун?» деп ойлочумун. Анткени, мен үчүн эң кооз, суусу эң тунук, эң узун, эң таттуу, тоолору эң бийик жер Кичи-Алай өрөөнү болчу. Кийин бизден жети чакырым алыс Кызыл-Шорого сегиз жылдык мектепке келип, 5-класста ошол жердеги китепканадан Чыңгыздын «Биринчи мугалим», «Эрте келген турналар» повесттерин окудум. Окудум да, Чыңгыз ага биздин мектеп, менин биринчи мугалимдерим, ыйык адамдарым – атам, апам тууралуу, кең пейил айылдаштарым жөнүндө жазгандай өрөпкүдүм. Кээде атам кар калың түшүп катуу суук болсо, «Караган-Сайда тоңуп каласың» деп сабакка жибербей койчу да, өзү борошологон карда таң атпай баягы биз башталгыч класста окуган, балык жон болуп жабылган тамбашы араң көрүнгөн апакай мектепке от жакчу, балдарга жол ачып карын күрөчү. Борошолоп уңулдаган шамалдан тонунун жакасы менен жүзүн калкалай калдастап отун даярдап, мектепти жылытканга шашып, улам колдорун күрмөөгө келбей калган оозуна алып барып үйлөп коюп оор жыгач күрөк менен кар күрөп жүргөн атамды көрүп Дүйшөндү элестетсем, башталгыч класста окуп жүргөндөгү менин бала карегимде калып калган апамдын терезеден кар баскан тоолорду карап коюп, калың жоолук, пальто кийип алып кыш болбогон ажайып жерлер, кооз шаарлар тууралуу айтып берип жатканда көгүлтүр бакыраң көздөрү жоодурап, ак жүзүн карагаттай мөлтүрөгөн меңдери көрктөгөн, капкара каш-кирпиктүү элесин Иңкамал апайга салыштырчумун. «Апам өзү шаардын кызы болуп туруп, кантип ушул улар түнөгөн улуу тоолорго келин болду экен? Шаар жакшы да» деп ойлой берчүмүн балалык кыялымда. Азыр өзүм ошол улуу тоолорго кетким келет, бирок, ал жерде менин ордум жоктой дилим түпөйүл. Тоолор мени кабыл алаар бекен?

КЕЧЭЭГИ ӨТМҮШ – БҮГҮНКҮ ЖОМОК.

Бул айылды Кашка-Суу дешет. Мөңгүдөн башат алып, сүт көбүк чертип ашыгып айылды тең бөлүп аккан мөлтүр кашка суусу үчүн ушинтип атап коюшкан го, сыягы. Кичи-Алай өрөөнү боюнча биринчилерден болуп атам, бизден эки айыл ылдый Кызыл-Шородон раматылык Тургунбай Осмонов агай мугалимдикке окуган Кичи-Алай десең эле «Гүлчөбү» дей беришет. Кантип ушул ажайып жаратылышы, аска тиреген тоолору бар менин кичи мекенимди билбей, Гүлчөгө алмаштыра беришээрине бала кезде акылым жетпей, «Кантип Кичи-Алайды, Кашка-Сууну билишпейт» деп көңүлүм чөкчү. Көрсө, туулган жерди даңкташ керек тура. Мына бүгүн мен сени тилимдин жетишинче даңктоону чечтим киндик кан тамган Кичи-Алай! Билем, менин бул дактоом сенин Кашка-Сууңдун бир тамчысына арзыбайт.

Чоң-Алай менен Алай кырка тоолору аркылуу чектешкен бул кең өрөөндү Чоң-Алайдын кичүүсү катары санап, ошондон улам Кичи-Алай деп аташса керек.. Чоң-Алайдын Кашка-Суусунан ашсаң., биздин Кашка-Сууга, Чоң-Алайдын Сары-Моголунан ашсаң, биздин Сары-Моголго, Чоң-Алайдын Торпусунан ашсаң, биздин Торпуга түшөт деп калчу раматылык чоң энем

Дал ушул улуу тоолуу ажайып өрөөндөн биринчилерден болуп атам окуган дебедимби. Атам азыр да окууга атасы жибербей, чоң энем чоң атаман жашырып бир күрпөң козу сатып, анан окууга качып кеткенин эргүү менен эскерет. Ошондон улам да атам ошол айылдын Дүйшөнү деп сыймык менен айтаар элем. Атам окуусун бүткөндө айылга бакырайган көгүлтүр көздүү, ак жүздүү, чыйрак, мээнеткеч шаардык кызды алып келгенин да айылдагылар жомок кылып айтышат. Апам «мен келин болуп келгенде электр жарыгы да, машине жол да, ал тургай тамакка кошоюн десең пияз да жок болчу» деп айтып калат. Андайда атам, «пияздын ордуна талаада айдап койгондой көбүргөн өсүп турса, пияздын эмне кереги бар. Биз этти гана билчүбүз. апаң чөлдүн кызы да» деп чычалап кетээр эле. Андан да атам Кызыл-Шородогу мектеп-интернатта директор болуп иштеген кезде айылдын баарынын эшегин чогултуп алып тээ жыйырма км алыс, машине жол бүткөн Ак-Талаадан интернатка келген тамак-аш, кийим-кечени ташыганын, элден чогулткан аманат эшектер жардан учуп, аны атам өзү төлөгөнүн кимдир бирөөгө нараазы болуп эмес ыраазы болуп, кейип эмес, сыймыгы көөдөнүнө сыйбай, кайталангыс күндөрүн эскерип жаткандай кыялданып айтып берчү. Азыр ойлосом атам кылган ишинен кубат алып, жан-дилин төшөп жасачу тура. Ошон үчүн кейичү эмес экен да. Мунун баары азыр бизге жомоктой сезилет.

МЕН АЛАР ҮЧҮН АЛИГҮНЧӨ БАЛАМЫН.

Айылга барсам атам дагы эле «ананайын сарым, сарым» деп жалынат, апам бар тамагын белендеп катканын алып чыгат. Таң менен кошо ойгонгон экөө мени ойгонуп кетпесин деп шыбырашып сүйлөшүп, чайын шоркурата ойлуу уурттаган атам, «арыктап кетиптир, жумушу жакшы эле бекен?» десе апам, «Тамак ичпейт да байкушум. Жумушу оор го» деп акырын жумшак кобурашат. Ушул кобурашууну угуудан артык эс алуу жок дүйнөдө. Мага ийини түшүп, далысы бир аз чыккан, чачын ак бубак баскан карыя менен буурул чачтуу, жүзүн менин, ини-сиңдилеримдин түйшүгү желелеген байбиче эмес, бир кездеги тармал чачтуу, кең маңдайына бүркүт кабагы жарашкан кең далылуу, карылуу жигит менен бакырайган көгүлтүр көздүү, каш-кирпиги төгүлгөн, ак жүздүү, коңгуроо үндүү сулуу келин улам ачынып алган тентек сары кызын жаап коюп чай ичип отургандай сезилет. Качан өзүмдүн чачымды буурул аралайын деп калганын ойлогондо мезгилдин таш боорлугуна каңырыгым түтүп, жаздыкка жүзүмдү катам. «Кудайга шүгүр силер бар, мен дагы эле баламын. Ата-энеси бар адам картайчу беле». Өзүмдү ушинтип сооротом.

ДҮЙШӨНДҮН АЗЫРКЫ МЕКТЕБИ.

Бул мектеп дагы эле бар. Азыр чатырланган үйлөрдүн жанында жепирейип, бир кездеги бел курчоосуна чейин жошо менен боёлгон апакай дубалдары көчүп, тамчы өтпөсүн дешкенби жарымын эски-уску шиферлер менен жаап коюшкан. Жаңы мектеп мурдагыдай айылдын ортосунда эмес, суунун аркы өйүзүндө, чоң жолдун боюнда. Азыр бул айылга машине жол келген, электр жарыгы ар бир үйдүн сарайларынан бери жаркырайт. Баягы калың кардан мору араң көрүнгөн жалпак тамдардын баары заманбап чатыр жабылган кооз үйлөр менен алмашкан. Ар бир үйдө машине болгонгобу, негедир мага айылда баягы атам Ак-Талаадан жүк ташыган, биз кадам бассак минип алган эшектер азайып кеткендей сезилет. Окуучу балдар Амазонка деген эң узун дарыяны эле эмес, ар бир өлкөнүн президенти ким, биздин депутаттар эмне иш кылып жатат, ааламда эмне жаңылык бар, баарын билишет. Айылдын адамдары гана баягыдай кең пейил, ак көңүл, меймандостугунан өзгөргөн эмес. Атам менен апам дагы эле мектепке балдарды окутканы барат, аларга айылдын чачын ак аралаган улуусунан, мотурайган кичүүсүнө чейин «агай, эжеке» деп кайрылышат. Анткени, бир кездеги айылдын чок ортосундагы чыйыр жол менен балык жон болуп камыш менен жабылган, башка тамдардан өзгөчөлөнүп аппак болуп акиленген, бел курчоосуна чейин кыпкызыл жошо менен боёлгон далиси жок узун там – мектепке келген наристелердин алды азыр чоң ата, чоң эне болуп, алардын неберелери да менин атам менен апамдын колунда окушат. Ал тургай кээде салабаттуу байбичелер, «эжеке, менин неберемди өзүңүз окутуңуз» деп небересин жетелеп апама келишет. Атамды айылдын эң урматтуу, улуу байбичелери «директор уул» деп тергешет.

Айжаркын ЭРГЕШОВА. Акын, А. ОСМОНОВ атындагы сыйлыктын ээси.

САЯКАТЧЫ БАЛА

Аңгеме

Негедир, бала кезимен эле Мекенден сыртка чыгып, саякаттоо тууралуу кыялдана берчү элем. «Эне тил» сабагындагы каздар жылуу жакка алып учкан «Саякатчы бака» баянын окугандан кийин ал оюм ого бетер бекемделгенсиди. Ошондонбу, бассам-турсам алыскы өлкөлөр көз алдыма тартылып, андагы элдер бир башкача турмушта, жомоктогудай күн кечиргендей туюлчу. Бул кыялдануум мени жыйырма алты жашка чыкканчакты көлөкөдөй ээрчип жүрдү. Үй-бүлөм, жандай көргөн кызым, жаркылдаган жарым, көңүл сүйгөн ишим, акындык атым, эл ичинде аздыр-көптүр аброюм бар экенине карабастан, кайсыл бир күнү алардан бөлүнүп, алыс-алыс жактарга сапарга аттангым келе берчү. Баарынан да улуу Орусия койну өзүнө көп тартчу. Ак кайыңга толгон токою, учу-кыйырсыз кенен аймагы, дүйнөдөгү улуттар арасында улуу эл катары калыптанышы, Сергей Есенин, Александр Пушкин башында турган орошон поэзиясы, айтор орус улутуна тиешелүү бардык сапаттарга кызыгуум артчу. Ошол себептүү, эртели-кеч Мукай Элебаевчесинен «Москва, Ташкент ураанын, жакшы деп элден угамын. Ошолорду мен угуп, канткенде чыдап турамын?..» деп зарлаган көз ирмемдерим жадыман чыкпастыр.Анан «Жаштын тилегин берет» дегендей 2006-жылдын 18-декабрында ак калпактуу Ала-Тоом менен кош айтышып, «Кайдасың, Россия?» деп Екатеринбургду көздөй сапар тарттым, кербенчинин төөлөрүндөй чубалган поезд менен.

Толугу менен

ЖАЛГЫЗДЫК

Атадан алтоо болсоң да,
Ар жалгыздык башта бар .
Асманга колуң созсоң да,
Аңдабайт аны башкалар.
(Чөнтөк дептерден)

Он бала элек, он бала. Уялаш он бир тууган элек. Бир эжемин көзү өтүп, калган тогузубуз ушу тапта ар кайсыл жакта чилдей чачырап жүрөбүз. Нетсе да тириликтин убарагерчилиги ушундай турбайбы. Андыктан дайыма тууган туушкандар менен биргеликте күн кечирүү деле оңойго турбайт шекилдүү. Эх, ата! Ушундан улам бала чагым эсиме түшө берет. Асыресе, набаттай таттуу бала чагымды аябай сагындым. Кайрадан бала чагыма кайтып, он бир тууганым менен бир үйдө, бирге жашоону самап жүрөм, кыялымда. Үйдүн эң кенжеси болгонуман улам бала чагымда өтө эле эрке элем. Менден улуу агамдар, эжемдер болушунча эркелетишип, каалаганымды жасап, эркин өстүм. Мектепке да биринен сала бири колго алып, желкесине көтөрүп барышчу эле. Мектептен келгенден соң, кийим-кечегими которуп, колума бир сындырым токочту алган бойдон дароо көчөгө зуу койчум. Себеби, көчөдө мени оюн күтүүчү. Оюн демекчи, айылыбыздын чаң баскан көчөлөрүндө өзүм курдуу балдар менен ар түркүн оюндарды ойночубуз. Мага баарынан да «бара» тепмей оюну итабар жакчу. Койдун терисинен тегирмендин барасына окшото ай тегерек кылып, кыркып алып, ортосуна коргошундан куюлган топчуну кадап, тепчүбүз. Ар тепкен сайын «барабыз» өйдө көздөй жеңил көкөлөп, кайра ылдый келе жатканда жерге тийгизе койбой, бутубуз менен кайра тээп, канчага чейин тепкенибизди саначубуз. Натыйжада кимибиз көп тепсек, чемпион сыпатында эсептелип эрдемсинчүбүз. Бирок бир жаман жери «бара» тепкенден бут кийим тез жыртылчу. Ошентип жүрүп, далай бут кийимдин түбүнө жеттик го. Анүчүн апабыздан канчалаган кагуу укпадык дейсиң. Бирок да бала эмеспизби. Апабыздын тилдегенин кулактын сыртынан кетирип, кайрадан кызыктуу оюнубуздун шарына агыла берчүбүз.Негизинен, «бара» тепмейден сырткары да биздин балалыктын оюндары толтура эле. Ар бирин эске түшүрүп, жазчудай болсом, кагаз бети чак келбестир, ов. Азыркы компьютердик заманга ыкташкан чакта, азыркы балдар биз ойногон оюндарды ойношпосо деле керек. Көрсө, ар замандын өз-өзүнчө өзгөчөлүгү, өз-өзүнчө оюндары болот тура. Азыркы балдарга эмне, уюлдук телефонун чукулап, же болбосо компьютерден көз албай көркөм тасма тиктесе жетет. Белдери уюп, дене-бою талыкшып, бир орунда отура бергенден көчүктөрү талыганына да кайыл. Дене-бойлорунда кан текши тегиз айланбай, эрте жашында эле бүкчүйгөн абышка-кемпирдин кийишип, карылыкка баш коюп жатышканы менен дегеле чатагы жоктой. Айтор, бу жаатта кеп учугун чубасак, узун сабак кеп болор.

Толугу менен

Капчыгайды тең бөлүп аккан көк кашка тоо дайрасы чоң арыктын суусундай чакан болгону менен агымы өктөм. Тим эле алдырган асылзатын издеп алда кайда күйүп-бышып бараткан доочудай албуут, жер солкулдата сойлоп бараткан ажыдаардай окторулуп сүрдүү.
– Бирөө келатабы? – дедиң ак жуумал жүзүң ай жарыгына кылая элеңдеп.
– Ким болмок эле, суунун шары…
– Ии – деп койдуң ичтен тына улутунуп. Айдын нуру алтын теңгедей жылтылдап агым менен кошо агып жатты.
– Нурканым, мен сени алып кетейин.
– Каякка?
– Апама келин кылып – «Аялдыкка алып кетейин» деген сөз тилимдин учуна келсе да, айтканга даай албадым. Кол жеткистей туюлган асылзатым, сен бул сөздөн алда канча бийик, алда канча ыйыктай сезилдиң.
– Апаңыз мени келин кылбасын билесиз да. Жигит киши жөн эле сөзгө байланганда эмне. Мен боору бүтүн, баштуу үй-бүлөгө тең эмесмин.
– Нурканым, ал эмне дегениң? Кандай тең эмессиң? Апама айтам, көрөсүн го, ал көнөт. Мен чоңоюп калдым, апам кимди келин кылып, кимди келин кылбасын чечкенге алым жетет – дедим куру намыска алдыра алсыз көкүрөк кагып. Бирок, тээ дил тереңинде апам көнө койбосун сезип сынып да турдум. Сен муңдуу жылмайдың.

Толугу менен

“Бала кездеги илимиң таш бетине чегилген сүрөт сыңары”.           СААДИ

“О, өлүгүңдү гана көрүп берейин, кымындай кылган кызматың жок каякта эле жүрөсүң үй бетин көрбөй, тентип”- деген чоң апамдын оңду-сол ачуу тили кулактын сыртынан кайып өтүп, “кабагым” деп койбостон карала боз үйгө “лып” кирип барып, капшыттагы кызылала чүпүрөк тасмал менен орой жабылган чарадагы жапма көмөчтөн бурдай сугунуп, жалпыйган жашыл сыр мискейдеги саамал кымыздан чөгөлөй калып чөмүчтөп жутуп, ток пейил тарта акырын жылып сыртка чыгып, бозүй артындагы күн жартылай тийген көлөкөдө жаткан көң жапкан эски таарга чалкалай жата калып, көпкөк асманды кадала тиктеп, көшүлүп, дос торгойдун добушун издегенче, “ээ чечек, кайда житип кеттиң дагы, бээ саан болуп кетпедиби, бас эле бас” деп тизесине тултуйта чүпүрөк ороп жаткан жаш апамды, “э балам, чакаларды ала бассаң боло” деп “бурк” этип койгон Токой атамды, “үйгө жолобой эле качып жүрөт, ал деле бээни саадырсын” дешип жапырт атаандашкан чоң-кичине бир туугандарымды, баарын ичимен ашата сөгүп, кызарып-татарып, кыжырым кайнагыча желеге жетип, жөн жетпей жылкынын ар кай жерде чочойгон жаңы чычкан тезектерин чүйрүйгөн жаман керзөтүгүм менен тушкелди чачыратып, оң-тетири байланган жазыксыз кулундарды чандырга тээп тургузуп, төрт желе бээни эптеп саадыра салып, апамдын “үйгө бас” деген үнүн жактырбай, үңүрөйүп, жылкы аралай жашынып, жапсарга кире качып, ошол бойдон жоголгонум жоголгон.

Эч бир жандын эсине келбеген, сезип, туйуп, түшүнүгү жетпеген, кымындай болсо да мен үчүн кыйла кызыктуу жана кыйла татаал “кызматым” бар экенин менин ал “ардактууларым” кайдан билишсин. Болушунча “пок” чукуп, жер чукуп, уучум толо сөөлжан чогултуп, кыбыратып, жыбыратып, курдаштардай, боордоштордой сезилген боз торгой досумдун чөйчөктөй болгон уясына ашыгып, уядагы кызыл эт жыпжылаңач сарооз балапандарына учуп жетип, дабыш чыкканда эле баштары башаламан кыймылга келип, жапырт ооздорун ача чыйпылдашкан төрт кичинекей макулуктун кекиртектерине ирээти менен кертип-кертип сөөлжан сала берип, илмийген ичке моюндары баштарын көтөрө албай, бирине-бири арта сала мемиреп, үйлөгөн шардай чатырай түшкөн курсактары дирт-дирт согуп, эч кыймылсыз жатып калгандары, жамандыка барбасыма толук көзү жеткен боз торгой мени жандай учуп-конуп, жаныма бир аз байрала калып, андан соң көөнү толо көкөлөй учуп, кубулжута сайрап отуруп көк асманга сиңип кеткен дос торгойдун үнү улам катуулап, айланага, андан бүт ааламга жаңырып, достукту даңазалагандай, мени мактап, мен үчүн миң түркүн обон созуп жаткандай туюлуп, балапан менен балапан болуп, магдырап көшүлө уйкуга кирип, уктап калып, каш карайган караңгы күүгүм, селт этип чочуп, үйдү эстеп, жоголду, “тентип, адашып” деген ызы-чуу, күрү-күү үндөр алыстан жаңырып, таттуу кыялымды бузуп, булгап, ошол замат коркуу сезимим күчөп, мурунду “шорк” эткизе жеңим менен бир шыпырып аачып алып, кечки салкынга чыйрыга үйдү көздөй илкип басып бараткандан бери билинип-билинбеген, канчалаган ай-жылдар артта калып кетти…

Асыран АЙДАРАЛИЕВ, Келсинки шаары, 21.09.2012.

(аңгеме)

Мен сен жөнүндө көп нерсе жазам. Болгону сен аны окубайсың. Эмне үчүн билесиңби? Ал менин жүрөгүмдө жазылуу. Сен болсо менин жүрөгүмө кирүүгө негедир батынбай жүрөсүң. Билем, үй-бүлөңдү кыйбайсың. Ал үчүн сени күнөөлөбөйм алтыным. Ар бир ата, үй ээси өз очогун талкалоого эмес, аны калкалоого милдеттүү. Эгер азыркы ажырашкан ар бүлөнүн атасы сенчилеп балдарына кыйылса, алар үчүн өз сүйүүсүн курмандыкка чалса атасыз балдар, ажырашкан үй – бүлөлөр аз болмок, абдан аз болмок. Бирок, менчилеп асылын зарыгып күткөн бактысыз жалгыз аялдардын саны арбымак. Аттиң ай, кайда барсаң Мамайдын көрү деген ушул беле…

Толугу менен

АЙРЫЛЫШ ЖОЛ.

Бул жол айылга кире бериштен айрылат. Демейде, тээ бир топ жерден чогуу келген жолоочулар ушул жерден туш-тушка айрылышат да, айрылаарда улуубу кичүүбү, карыбы жашпы, айтор кандай адам болбосун жок дегенде беш  мүнөт бирдемени кобурашат. Катар келаткан эки кыз көпкө турушту. Ушунча узактан, (тээ айылдан беш чакырым алыс мектептен) келишсе деле сөзү түгөнгөн эмеспи, шыңкылдашып тура беришти.
-Кандайсыңар кыздар? – деген үндөн экөө тең бирдей селт эте баш көтөрдү да, анан атчан турган боз баланы көргөн курбулар кыз каадасын кыла кымырынып ооз учунан алик ала эриндерин бүлк эттирди.
– Кимиңер мага шерик болосуңар? – деди боз бала кыздардын жанынан кете албай.
– Биздин өз жолубуз бар – деди Мунар каш серпе.
– Бул жерде эки айрылыш гана жол, үчөө  болсо ар кимибиздин өз жолубуз бар демекпиз. Азыр кандай болбосун бириң мага шерик болосуңар, кана кимиң? – деди Зарыл. Айкашка ат кашкасын жаркылдата Мунарды жандады.
– Ээсинен аты акылдуу тура, жаныбар. Ээсичилеп такып отурбай билип турат

– деди Самаркан сөз менен чымчый. Мунар жайдары жылмайды. Аттын кермек чөп жыттанган ысык деми кыздын дал кулак түбүнөн энтиге дем алып, ооздугун кычырата тыбырап алды. Сыягы буту талыды окшойт.
– Мына шерикти атым тапты, чын эле атым акылдуу, кеттикпи Мунар? – Зарыл ууртундагы чуңкурун жаркырата жагымдуу күлүмсүрөдү.
Кыз унчукпай баш чайкады.
– Тиштеп албайт бара бер – деди Самаркан астейдил. Көздөрү бажырайган, ууртунда бармак басым чуңкуру ак жүзүнө бир башкача ажар берген узун бойлуу бул боз улан далай кыздын аздеги болчу.
– Мен бүгүн Майра эжемкине барам, бул жолу жолубуз чын эле үч айрылыш болуп калды – деди Мунар кыңырылып.
Алар ошентип жолукту, да ошентип басаар жолу бир болсо да эки айры жолго түшүштү. Андан кийин арадан бир топ мезгил өттү, Мунардын онду бүтөөрүм менен окууга тапшырам деген тилеги таш капты.

Толугу менен