Jun 23

Лидер..

 ***********************************************************************************************  

                                   «БОЛОТ КАНТИП КУРЧУДУ?»

ee-74            «Эрдик күн сайын кыйынчылыктарга 
              туруштук берип, күрөшүүдөн келип  чыгат!.»

                                Николай ОСТРОВСКИЙ.

         Болот (сталь) – бул өтө катуу жана курч темирдин бир түрү. Кыргыздар «болоттой курч» деп койушканы ошондон.

Урматтуу окурманым, кадырлуу мекендешим! Эмесе мындай. Эгер чынымды айтсам сөзүмдүн төркүнү бул. Өз өлкөмдөгү, мекенимдеги болуп жаткан кырдаал, өйдө-төмөн окуйалар тууралуу жеке ойумду ортого салгым келди. Андан да тагыраагы, азыр, бүгүнкү күндө кудум ee-42«кылым сотуна» айланып, кыргыз коомчулугун болуп көрбөгөндөй дүрбөтүп, удургутуп, уу-дуу түшүрүп, карандай жалган жалаа менен камакка алышып, же бир колго карманаар, ийнеге илинээр далилдери жок, ал гана эмес «андай же мындай болгон» деп айтаар «көзү тирүү» бир жарым күбөлөрү жок, күнөөсүз күнөөлүү болуп абакта отурган Жогорку Кеңештин депутаты, айтылуу «Ата-Мекен» партийасынын лидери Өмүрбек ТЕКЕБАЕВ жөнүндө болмокчу.

Сөзүмдүн башында азгантай бир кыстырма кыла кетейин. Өткөн доордо (20-кылым) орустардын Островский деген «орошон» жазуучусу болгон. Билсеңер керек. Ошол жазуучу айыкпас катуу ооруну (муун оорусу) башынан кечирип, төшөктө жатып калганына карабай «Болот кантип курчуду» деп аталган өзүнүн көлөмдүү автобиографийалык романын жазып кеткени көпчүлүк адабийат сүйүүчүлөргө маалым. Николай Островский ал чыгармасын эркинин күчтүүлүгүнөн, болоттой курчтугунан, көк беттигинен жана кыйынчылыкка мойун сунуп, майтарылбас, бекемдигинен көздөгөн максатына жетип, баштаган ишин айагына чыгарып салган. Романдагы башкы каармандын аты-жөнү, болоттой курч жигит Павел Корчагин деп билебиз. Ал эми Павел Корчагиндин образын жараткан өзү, автор Николай Островский.

Кыйын шартта, алгач торчолор аркылуу тамгаларды терип жазса, кийин ага да алы келип жаза албай калганда жанына атайын бирөөнү отургузуп койуп, ошол адам аркылуу, ага айтып берип атып жаздырып бүтүргөн. Аны ошондой тагдыр сыноосу, оору, кыйналган учурлары улам курчутуп, тескерисинче кайратын күчөтүп, дем-күч берип, жазуучуну мүңкүрөтүп, сындыра алган эмес. Айтайын дегеним, эрки күчтүү, ички жан дүйнөсү таза, көздөгөн максаты менен беттегенин бербеген көк жалдарды эч бир кыйынчылык мизин майтарып, сындырып, чөгөлөтө албайт демекчимин.

«Болотту» болсо болтурдум. Эми өзүмдүн кыргыз кыртышыма келейин. Ар кандай доордо, заманда кыргыз журтчулугу деле нечен кыйынчылыктарды башынан кечирип, бир кырылып, бир тирилип дегендей, Кудайга шүгүр, жок болуп кетпей жолун, улуу Көчүн улап келет. Ошентип, эптеп-септеп жүрүп чейрек кылым мурун эркиндик деген бийиктикке жеттик. Эмне кылабыз, кубангандан жаман тебетейди тээ көк асманга көкөлөтө ыргытып жибердик. Кээ бир элди теңибизге албай, текеберлик кылып, аша чаап мактана бергенибиз андан көп. Жашырганда эмне? Эгемен эл болдук деп ээликкенибиз менен эңгиреп жан дүйнөбүз дале бош, элейип, башка бирөөнүнүн көзүн карап, тизелеп, бүгүлгөндөн өйдө көтөрүлө албай келебиз. Бул да кашкайган чындык. Дагы деле болсо улут катары бир нукка түшүп, ынтымак-ырашкерликти иш жүзүндө бутуна тургузуп кете албай, тымызын бөлүнүп-жарылып, глобалдашуунун жолуна түшкөндү мындай кой, аздап болсо да алдыга жылгандын ордуна, ар кандай себептерден улам келжейип эле кетенчиктеп туруп алдык. Эмнеси болсо да элибиздин эртеңкисине болгон үмүтү зор экени шек жаратпайт деңизчи. Анткен менен көптүн тилеги көл демекчи, көч бара-бара түзөлөөр, жаман учурларды жакшылык жеңет деп туралы.

6Кандай гана тарых болбосун, анын тарыхый инсандары, жаратуучулары, түптөөчүлөрү болот. Дагы кайталап кетейин. Ошол отуз жылга жакын эгемен кыргыз тарыхы менен кошо эриш-аркак эрмешип келе жаткандардын ана башында, кырчындай жаштыгын, бүткүл өмүрүн өзүнүн өлкөсүнүн түптөлүшүнө, эл-журтунун эртеңки келечегине, анын өнүгүп өсүшүнө, мыйзамдуу жолго түшүшүнө арнап, башын канжыгага байлап койуп, эч бир чаалыгып-чарчоо дегенди билбеген, күн сайын күрөшүн улантуудан тажабаган, түркүн жалган жалаалар жабылып, куугунтукталган сайын курчуган, кыргыздын чыныгы сыгаан, чынчыл жана көк жал уулу Өмүрбек ТЕКЕБАЕВДИН тарыхый таржымалына, өздүк бейнесине токтолуп, аз да болсо адамдык сапатын ачып бергенге аракет кылып көрөйүн дедим.

m-keӨзү, Өмүрбек ТЕКЕБАЕВ деген ким?
Өмүрбек ТЕКЕБАЕВ, Кыргыз сайасатындагы эң күчтүү, эркиндигибиз, эгемен кыргыз тарыхыбыз башталган күндөн тарта сайасый айдыңдын тикелей чордонуна, коомдук-мамлекеттик түзүлүштөрүнө баш оту менен сүңгүп кирип, ошол күндөн ушул күнгө чейин бир гана адилеттүүлүктү туу тутуп, тиги же бул жакка өтө качпаган, кимиси болсо да көзгө сайып, калыстыктан тайбаган,  башкаларчылап багытын өзгөртпөгөн, кандан-бектен кайра тартпаган, ажыдаары, ал эмес жети баштуу желмогузу болсун, тайманып, тартынып, коркуу дегенди түк билбеген, аты көп сайасатчы сөрөйлөрдүн арасынан чолпон жылдыз сымал өзүнчө бөлүнүп, жаркырап-жанып чыга келген, көзгө басаар, бирден-бир белгилүү, легендага айланган инсан.

Кыргыздын эки кырааны: Легендарлуу парламент депутаттары маркум Дооронбек САДЫРБАЕВ жана Өмүрбек ТЕКЕБАЕВ.

Кыргыздын эки кырааны: Легендарлуу парламент депутаттары маркум Дооронбек САДЫРБАЕВ жана Өмүрбек ТЕКЕБАЕВ.

Мен эч кандай ойлонбой, күмөн санабай туруп айталам жана Өмүрбек ТЕКЕБАЕВДИН болоттой курч сайасатчы экенине бөркүмдөй ишенем. Арийне сайасат деген ойунга «сасык» деген түшүндүрмө берип келишсе, кыргыз сайасатындагы «сасык» андан он эсе ашып түшүп, а тургай кээ бир учурларда сасымак тургай «былжып» кетээрин алдыртан алек болуп жүргөндөр менен эмне экени жөнүндө аз-маз түшүнүгү барлар абдан жакшы билишет. Ушул учурга чейин, чейрек кылымдык татаал жолду кыйалап келген кыргыз сайасатына кимдер гана келип, кимдер гана кеткен жок. Бир эмес эки ажо эл-журтуна келгис болуп, качып-безип жоголушту. Далай «мен» деп төшүн каккан сайасатчы «сөрөйлөр» өздөрүн-өздөрү «адилет башчыбыз» деп атап алган кутумдардын ар-кандай басым-кысымдарына туруштук бере албай, эл көзүнөн оолактап, тыптыйпыл жоголгондору канча? Ыңгайдан пайдаланганды илгиртпей түшүнгөн, өз көмөчүн, кызыкчылыгын гана ойлоп, кыргызды түп орду менен сатып ийгенге дайар саткындардын чырагына май таамп, андайлардын майкөл, сүткөл жашоосу эч бир токтоосуз уланууда. Кутуруп, канга тойгон биттей чатырап семиришти, каалагандай жеп-ичишти. Дал бүгүн да так ошолордун доору сүрүүдө. Андайларга даба жок экен, алар ар замандын эрке-талтаңы болуп көнүшкөн, акча, байлык менен мансаптын кулдары кутуруп жашаганды гана мыкты өздөштүрүшкөн, алар башкача жашоону элестете алышпайт, алар үчүн таптакыр жат көрүнүш.

ee-64Ал эми Өмүрбек ТЕКЕБАЕВ дал ушундай жат жана жапайы көрүнүштөргө карандай каршы турган, андайлар өзүнүн өмүрү элдешкис, эгерим келишкис  душмандары экенин мыкты билген бирден-бир, жападан жалгыз сайасатчы. Өмүкени дал ошол мите курттар менен жеп-ичкич сүткор, сасык сайасатчы сөрөйлөр болоттон кем эмес кылып курчутту. Ал азыр болоттон да курч, керек болсо ажал менен арбашуудан качпаган, чыныгы көк жал, көрбөгөндү көрүп такшалган, эң тажрыйбалуу сайасатчыга айланган. Аны эми эч ким майтарып, сындыра албайт. Майтармак түгүл Өмүкенин атын айткандан коркуп, жанына жакын жологондон айбыгып качкан «койондор» четтен табылып турган кез. Өмүкени сындырып, сайасый айдыңдан айдап чыгып, «биротоло жок кылабыз» деп жулунган түркөйлөр өздөрүнүн таш-талканы чыгып, ар кимиси ар талаада каңгып калганын көпчүлүк, ал эмес жумурай журт азыр да жакшы билет.

ee-63Мен эми майда-чүйдөсүнө токтолбойун, Өмүкени өлтүрүп, дайынсыз жок кылып салууну канкор Бакиевдер катуу самап, түн уйкудан далай калышкан. Болгон амал-аракеттерин жасап, бийлигин, бандит-башкесээрлерин жалдап,  өлүп-талып, жанталашып, өтө балит, айбанчылык жолдорго баруудан да тарынышкан эмес. Өлкөнүн ичинен өздөрүнүн колунан «пок» келбей калганда, айлалары кетип, эптеп алыскы чет өлкөлүктөрдүн колу менен болсо да жок кылып тыналы деген карасанатай жолду ойлоп табышкан. Ошол сасык ойлорун ишке ашыруу максатында Польша мамлекетине расмий сапарга чыккан Өмүрбек ТЕКЕБАЕВДИН сумкесине билгизбей «наркотик» салдырышып, (атактуу «матрешка гейт» ошондон калган) ошол өлкөгө учуп барып конгондо «наркобарон» катары алардын мыйзамы аркылуу карматып, кылмышкер дедиртип, соттотуп, андан ары аттырып жок кылып салабыз деген каракчылык пландарынын таш-талканы чыгып, жүзүкара, канкор Бакиевдердин абийири айрандай төгүлүп, шерменде болушкан. Ал эми Өмүкебиз болсо Польша мамлекетинин акыйкат сотторунун адилет чечими аркылуу таза жана ак экендиги далилденип, акталып, ата-журтуна кадимкидей жүзү жарык бойдон, элинин шатырата кол чаап тосуп алуу бактысы менен кайра учуп келгенин кимдер гана билбейт.

(Улдандысы бар)

Асыран АЙДАРАЛИЕВ. Финляндия,
Келсинки шаары. 23.06.2017.

Oct 19

Болгон окуйа..

Байас******************************************************************

Төмөндөгү жазылган окуя тууралуу Байас ТУРАЛ агай айтып берген эле. Ошол күндөн бүгүнкү күнгө чейин эстеген сайын жүрөк дүркүрөйт, денемди муздак тер басат, ыйлап дагы жиберем кээде. Бул макала кээ бир гезиттерге жарыяланган. Балким окубагандар деле бардыр. Окугула, ойлонгула, ойгонгула!

«ИДЕОЛОГИЯЛЫК СОГУШ» ЖЕ КЫРГЫЗДЫН
«7» КЕМЧИЛИГИ

Бир күнү кабинетте отурсам бир аксакал киши кирди. Өзүн тааныштырып, мени сыртыман билерин, жакында эле «Жаңы ордо» гезитинен менин «Үчүнчү дүйнөлүк согуш» деген макаламды окуганын, анан ошого байланыштуу бир окуяны айтып берейин деп келип калганын айтты.

* * *

«…Бул окуя 1987-жылы 6 – декабрь күнү Сүрөт музейинде болгон» деп баштады сөзүн карыя. Мен иштеген жердин жетекчиси еврей болчу. Күнгө жекшемби болгондуктан мен үйдө дем алып жаткам. Эртең менен саат 10дордо жетекчим үйгө телефон чалып: «Москвадан эки аял учуп келатат, тосуп алып, түз эле Сүрөт музейине алып кел» деди.

Мен машинамды айдап, аэропортко бардым. Айткан белгилери боюнча тигилерди таап, түз эле Сүрөт музейине алып келдим. Ал кезде жекшемби күндөрү көп мекемелер иштечү эмес. Эки аялды ээрчитип кирсем, Сүрөт музейинин ичинде 50-60тай адам бар экен. Арасында мен тааныган 5-6 еврей жүрөт. Жетекчим мени көрө калып жаныма басып келди да, тигил эки аял менен учурашып, аларга өзүн таныштырды. Анан мага карап: «биздин диаспоранын он чакты адамы жолугушабыз» деп айтышты эле, эмнегедир бул жерге «башка адамдар» да келишиптир» деп, мага карап бир ыңгайсыздана түшкөндөй болду. Анан ырахмат айтып, «үйүңө бара бергин» деди.
«Булар эмне болгон адамдар? Дем алыш күнү элден жашынып, эмне чогулуп атышат?» деп ойлодум өзүмчө? Анан кире бериште отурган орус аялга барып: «Деректир ушул жердеби?» деп сурадым. Ал кезде Сүрөт музейинин деректири Т. Усубалиевдин, деректирдин орун басары – С. Чокморовдун аялы болчу. «Жок» деди тигил аял «бул ким эле» дегендей мени чоочуркай тиктеп. Анан: «Ал киши бир жумадан бери ооруп, үйүндө» деди. «Анда залды ким ачып берди буларга?». «Деректирдин орун басары». «Ал киши азыр кабинетиндеби?». «Жок, залды ачып берип: «чогулуш бүткөндөн кийин жаап кой» деп үйүнө кетти».

А мен таң калып, сыртка чыктым. Анан, «булар дем алыш күнү өздөрүнчө чогулуп алып эмнени сүйлөшөт болду экен» деп ойлодум. «Булар бекер чогулган жок, тигил Москвадан келген эки аял да жөн аялдар эмес окшойт?..». Эмнегедир үйгө кете албай, сыртта айланып жүрүп, 10 мүнөттөн кийин кайра кирдим. Конференцзалдын эшиги бир аз ачылып турган экен. Ичине киргенге болбойт, анткени ичинде жетекчим отурат. Эшиктин сыртынан кулагымды салып тыңшадым.

Америкадан келген эки аялдын бири сүйлөп жатыптыр. Үнүнөн оңой эле тааныдым. Анткени, аэропорттон келе жатып, жолдо бир аз сүйлөшүп калган болчубуз. «…Эгер кетебиз десеңер, жол кире, баары бекер, жер-жерлерде комиссиялар иштеп атат. Кайрылсаңыздар керектүү кеңештерин берип, бардык документтериңиздерди даярдаганга жардам беришет. Жок, калабыз десеңиздер, аны да өзүңүздөр билиңиздер» деди Москвадан келген эки аялдын бири. Адегенде, эмне жөнүндө сөз болуп жатканын чынын айтсам түшүнгөн жокмун? «Булар эмнени сүйлөшүп жатышат» деп, кулагымды эшиктин ачылып турган жерине ого бетер жабыштыра такап калдым. Аңгыча: «Эмнеге негиздеп «Кыргызстанда жарандык согуш болушу мүмкүн» деп атасыз? Эгер мүмкүн болсо, тагырак айтып бериңизчи» деп залдан бирөө суроо берди. Ага тиги аял: «Көптөгөн европалык көзү ачыктардын айткандары бар, андан башка ЦРУнун маалыматтары боюнча да 3-4 жылдан кийин СССР чачылат» деди. Анан сөзүн дагы минтип улады: «Бул Программа Экинчи Дүйнөлүк согуштан кийин госсекретарь Аллен Даллес тарабынан иштелип чыгып, президент Трумендин тушунда кол коюлган. Программада айтылгандарды ишке ашырыш үчүн Америка ошондон бери бир нече миллиарддаган доллар акчаларын коротту. Бүгүн СССРдин башына ЦРУ менен иштешүүгө маакулдугун берген адам келди. …Кайра куруу идеологиясы ал адегенде сыртта иштелип чыккан идеология». …Кээде кээ бир сөздөрү жакшы угулбай калып атты.

ГорбачУккан кулагыма ишенеримди билбей дал боло түштүм. «Кантип эле СССР чачылып кетсин, болбогон сөз!..» деп ойлодум ичимен. Бирок, «бүгүн СССРдин башына ЦРУ менен иштешүүгө маакулдугун берген адам келди» деген сөздү угуп, денем дүр дей түштү… Чын эле ошол убакта, Михаил Горбачев тууралу эл ичинде ар кандай кайчы пикирлер айтылып жаткан. Анын жүргүзүп аткан Кайра куруу идеологиясы баарыбызга эле жакчу, бирок ошол эле убакта ыйык китептерде: «маңдайында калы бар адам келгенде кыямат кайым болот» деп жазылыптыр» деген сөз жайылып кеткен. Кийин ушул сөздөрдүн баары чындык болуп чыкты.

Аңгыча залдан дагы бирөө суроо берди: «СССР чачылса, 15 республика эмне болот?». «Он беш республика «15» мамлекетке айланат…» деди, жанатан бери Москвадан келген эки аялдын суроолорго жооп берип атканы. …Залда күбүр-шыбыр боло түштү. Алардын да бири ишенсе, бири ишенбей жаткансып туюлду мага? «Мисалы, биз уккан маалыматтарга караганда, Борбор Азияда Казакстандын башына бир күчтүү лидер келсе, Россиядан кийинки кубаттуу өлкөгө айланат. Өзбекстан да ушундай. Эгер, кокус, азыркы башчысы алмашып, Өзбекстандын башына ЦРУ менен иштеше турган адам келсе, анда ал чачылып жок болот. Тажикстанга сырткы күчтөрдүн андай өтө кызыкчылыгы жок. Түркмөнстан Совет бийлигинин катаал режиминин тушунда «ахал текин» деп аталган күлүк аттары менен «кара күл» деп аталган асыл тукум койлорун сактап калган эл. Аларда улуттук өзүн өзү сактоо инстинкти күчтүү. Ошондуктан алар жабык өлкөгө айланып, өзүнчө өнүгүшү мүмкүн?».

Зал жымжырт болуп, чымындын учканы угулуп турду. Бирөө чыдай албады окшойт: «А, Кыргызстан эмне болот?» деп сурады. Ал суроого тигил аял кеңири жооп берди: «СССР чачылгандан кийин, аны талкалаган күчтөр: «Ким Борбор Азияны бийлесе – ал Евразияны бийлейт; ким Евразияны бийлесе – ал Дүйнөнү бийлейт» деген ураанды көтөрүп, өзүнүн дүйнөнү башкаруу максатын көздөгөн «улуу жоортулун» андан нары улантып баштайт. Бирок, Борбор Азияны бийлегиси келген өлкө, адегенде анын бир мамлекетин өзүнө баш ийдирүүсү керек. Бизге белгилүү маалыматтарга караганда, ЦРУнун программасында андай эки мамлекет бар. Алар: Кыргызстан менен Өзбекстан. СССР чачылгандан кийин көп республикалар өздөрүнүн бай, эркин, өнүккөн улуттук мамлекетин куруу идеясы менен ооруйт. Бир топ убакытка чейин көптөр каякка барышын, эмне кылышын билбеген абалда болот. Ошондо Батыштан: «Демократия», «Адам укугу», «Базар экономикасы», «Глобализация» ж.б. деп аталган идеялар киргизилет. Бул терминдердин эң башкы максаты: 15 республиканын «эски» башчыларын жогорку идеяларды колдогон жаңы башчылар менен алмаштырууда турат. Кайсы республикада эски «коммунист» башчылар жаңы «демократ» башчылар менен алмашса, ошол өлкөдө сырткы күчтөрдүн максаттары ошончолук тез ишке ашат. Алар СССРди кандай чачышса, жогорку идеялар кирген республикаларды да дал ошондой эле талкалап, жок кылышат. Ошондуктан, Борбор Азияны бийлеш үчүн, алар адегенде анын бир республикасын өзүнө көз каранды кылган абалга алып келүүгө умтулушат. Бул максат неоколониализмдин методу менен ишке ашырылат. Ал метод, өзүңүздөр билесиздер, – тышкы инвесторлордун акчасы аркылуу өлкөнү өзүнө баш ийдирүү жолу.

Эгер ЦРУ, Өзбекстанга өзүнүн «демократ» башчысын коё алса, анда алардын проектиси боюнча Өзбекстан «төрткө» бөлүнөт, балким Борбор Азияда жарандык согуш башталат. Бул ЦРУ үчүн «Евразиялык балкан» программасын тез ишке ашыра турган «биринчи» вариант. Анткени, өзбектер түбү бир атадан тараган «улут» эмес, ал «курама» эл. Бирок, жаңы идеяны колдогон өзбек «демократтар» консервативдик көз караштагы эски «партократ» башчыларын алмаштыра албай калышы мүмкүн? Анда Борбор Азияны баш ийдирүү планы боюнча «экинчи» вариант алдыга чыгат. Бул «кыргыз» варианты.

Бул «варианттын» да жакшы жана жаман жактары бар: Кыргыздар республиканын жалпы калкынын 70% жакынын түзөт. Анан алар ушул күнгө чейин эски санжыраларын унутпай айтып келаткан эл. Б. а. 70 жыл ичинде калыптанган тарых илимине караганда да, ушул күнгө чейин кыргыздарда улуттук эс-тутумду сактап келаткан эң башкы факторлордун бири – ал санжыра. Бардык санжыра боюнча, «кыргыздар түбү бир Атанын үч уулунан тарайт». Мисалы, тарых илими али мындай сөздү айта элек. Анткени, биринчиден, Советтик идеологиянын койгон талаптарына жана коммунисттик идеологдордун такай жүргүзгөн көзөмөлүнө байланыштуу алардын байыркы тарыхы начар изилденген. Ошондуктан Кыргыздын түпкү теги боюнча окумуштуу тарыхчылар жакын арада бир пикирге келиши али да күмөн; экинчиден, идеологиялык көз караштан алганда да, Кыргыздын тарыхына караганда кыргыздын санжырасы күчтүү. Ошондуктан ушул убакка чейин аларды санжыра бириктирип турат. Дал ушул фактор ЦРУнун ишине чоң тоскоолдук кылышы мүмкүн?

Бирок санжырага каршы чыга турган «элементтер» да бар. Алар негизинен кече Совет бийлигинин тушунда илим-билимге, чоң-чоң кызматтарга ээ болгон мурунку малай адамдар менен кулдардын тукумдары. Азыр алардын көбү кадыр-барктуу кишилер. Кыргыздарды чачууда дал ушул «элемент» өзгөчө эске алынып, сырткы күчтөр тарабынан колдоого ээ болот. Анткени, орустардын жардамы менен алар өздөрүнүн ушул убакка чейин ээлеп келген коомдогу орундарын сактап калуу үчүн чыныгы кыргыздарга каршы тымызын күрөшүшөт. Алар эч качан Кыргыз мамлекетин «таза кандуу» кыргыздар башкарып турушун каалабайт. Кыргыз тилинин өнүгүшүнө тоскоолдук кылып келаткан адамдар да дал мына ушулар! Б.а. кыргыз тилинде сүйлөгүсү келбеген кыргыздардын дээрлик 90 пайызы «кыргыз эместер».

Ак сөөк кыргыздар жана алардын тукумдары Совет бийлигинин тушунда куугунтукка алынып, илим-билимден жана кызматтардан четтетилип, алардын көптөгөн алдыңкы мыктылары «улутчул», «туранчыл», «пантүркчүл», «эл душманы» деген жалган жалаалар менен репрессиянын апаатына кабылып, жок кылынган. Ал эми жогоруда айтылгандай: азыркы «элдин мыктыларынын» негизги бөлүгү – алар кечеги малайлар менен кулдардын тукумдары. Ошондуктан алар эки жүздүү, саткын, бийлик эмнени айтса, ошону жасашат. Сырткы күчтөр, ошол кыргызга каршы элементтерди акчага сатып алып, аларга мамлекеттик жогорку наамдарды-даражаларды берип, анан аларды өздөрүнүн кызыкчылыгына кызмат кылдырышат. Кыргызга кызмат кылабы же оруска кызмат кылабы – “кыргыз эместерге” баары бир. Эң башкысы – жакшы жашашса болду. Анткени, кыргыз эместер үчүн кыргыздар «душман эл». Ошондуктан, алар, ал турсун кыргызга караганда сырттан келген күчтөргө чын дили менен кызмат өтөп беришет. Бул эң башкы фактор. Ал эми улут үчүн жаны күйгөн «патриоттор» Программа боюнча кызматтан сүрүлүп, шылдыңга алынат.
Дагы бир нерсе: биздеги маалыматтарга караганда, Т. Усубалиевдин убагынан бери кыргыздар «түндүк» – «түштүк» болуп, территориялык кызыкчылык менен экиге бөлүнүп келатышат. Айрыкча «аркалыктар» деп аталган түндүк кыргыздар саясий бийликти ээлеп, түштүктүн кыргыздарына «экинчи сорттогу» эл катары мамиле жасашат. Дал ушул көрүнүш – сырткы күчтөргө жол ача турган башкы себептердин бири. Кыргызстанды бөлүп-жаруу программасы адегенде дал ушул «түндүк-түштүк» факторунун негизинде ишке ашырылат.

Кошумча айтып кете турган маалымат: Кыргызстан үчүн ЦРУ өзүнүн өзгөчө Программасын иштеп чыккан. Эгер ал ишке ашса, анда бул өлкө «төрткө» бөлүнөт.
Суроо: Кыргыздардын ата-бабалары жоокер, баатыр эл болгон. Алардын канында дагы деле Манастын духу жашап келатат. Ошондуктан алар сырткы күчтөрдүн кысымына жөн эле маакул болуп беришпейт. Жогоруда сиз айтып жаткан ЦРУнун программасы ишке ашпай калышы да мүмкүн?
Жооп: ЦРУ иштеп чыккан Программа боюнча Кыргыз республикасын талкалап жок кылунуун «төрт» варианты бар. Мен сиздерге, алдыда анын «эки жолун» айттым. Анын «үчүнчү жолу» кыргыздардын айыл чарбасын, өнөр жайларын талкалап, алардын жашоосун адам чыдагыс абалга чейин алып келүү болуп саналат. Салыштыруу менен айтайын: мисалы, уй чычып кеткен бокту бир жумадан кийин оодарсаңыздар, алдында «таракан» кептенген «көгүш-боз курттар» пайда болот, кыргыздар дал ошол курттардын кейпин киет. Өмүрүндө базарга чыкпаган кыргыз базарга чыгып, сата турган эч нерсеси жок, эптеп бирөөнүн бир пачка тамекисин алып, аны «дааналап» сатып, окат кылып калат. Кыргыз кыргыздын канын сорот: Ош базарынан 20 сомго алган сууну, Нарынга алып барып 25 сомдон сатат; 5% менен чет өлкөлүк инвестор алып келген кредитти кыргыз өзү кыргызга 15% менен берет.

Кыргызстандын тагдыры өтө оор болот: Улуттук маданият «массалык маданият» менен алмашат. Советтик билим берүү системасы толук талкаланат. Саламаттыкты сактоо министрлиги Мамлекеттин эмес, ооруулардын эсебинен жашап калат. Өлкө башчылары, министрлер жана депутаттар ар кандай жолдор менен сатылып алынат. Алар үчүн өтө чоң суммадагы акчалар каралган. Бул Борбор Азияны башкаруу үчүн ЦРУ атайын иштеп чыккан Проектин негизинде ишке ашырылат. Анын үстүнө кыргыздардын негизги «жети» кемчилиги бар экени такталып, ал толук анализге алынган. Программа бүт ошол кемчиликтерди эске алуу менен түзүлгөн.
Суроо: Ал эмне болгон кемчиликтер? Аны сиздер кайдан билесиздер?
Жооп: Бул «жети кемчиликти» изилдеп, тактап чыккан окумуштуу адамдардын кээ бири ушул жерде, азыр сиздердин араңыздарда отурушат. Алар кыргыздарды көп жылдар бою изилдешкен. Дээрлик көпчүлүгү кыргыздардын арасында төрөлүп-өскөн адамдар. Мисалы, ал кемчиликтер булар:

1. «Камырство-мамырство».
Кыргыз тилинде: «камырабаган», «кенебеген», «кебелбеген», «тоготпогон», «кайдыгер караган» деген сөздөр бар. Жогорку термин дал ушул сөздөрдүн негизинде пайда болгон. Кыргыздар чын эле ушундай элби – аны бизге караганда сиздер жакшы билесиздер? Биздеги маалыматтар боюнча, кыргыздар ушундай эл: алар өтө жай кыймылдашат, көп нерсени кенебейт; анан дагы абдан чынчыл, таза, ишенчек калк. Башка элдерге жамандык кылышпайт, жамандык кылбагандан кийин, алар да бизге «жамандык кылышпайт» деп, башка элдерди да өздөрүндөй ойлоп, эч кимден шек санашпайт. Кыргыздын эң башкы кемчилиги жана өтө чоң катасы ушул. Кыргыздын ишенимине ээ болуу – ал жалпы жеңиштин жарымы. Бул оңой эле ишке ашат. Анткени, кыргыздар жаңы, жакшы нерселерди баалаган жана аларды өздүштүрүүгө шыктуу, өтө таланттуу эл. Сырткы күчтөр кыргыздарга жаңы, кооз идеяларды жана жаңы технологияларды алып келишет. Сыртынан караганда алардын баары укмуштай көрүнөт, бирок ал идеялардын көбү элди ичинен бузат.
2. «Керейство, чуйру-мурство».
Кыргыз кызматка барганда «керейип», «керсейип», эч кимди «тоготпой», «мурчуюп», «чүйрүйүп», өзүнчө каада күткөндү жакшы көргөн калк. Бирок, бул айтылган мүнөз чынында, ал негизинен Совет бийлигинин тушунда мурунку малайлар менен кулдардын тукумдарынан калыптанган «элитага» тиешелүү. Сырткы күчтөр негизинен дал ушул Совет бийлиги калыптандырган элитага жана алардын балдарына таянат. Анткени, алар сыртынан «кыргызга» окшошуп турушканы менен каны, ой жүгүртүүсү баары бир башка. Ошондуктан аларга Совет бийлиги кандай мамиле кылса, эртең Кыргызстанды талкалоо үчүн сырттан келген күчтөр да аларга дал ошондой жылуу мамиле жасайт.

Тескерисинче, бул мүнөздүн чыныгы кыргыздарга эч кандай тиешеси жок. Чыныгы кыргыздар империялык ой жүгүртүүнү алып жүргөн ак сөөк эл. Аларды Совет бийлиги кырып жок кылган, бирок интеллигенциянын арасында алардан калган урпактар дагы деле бар. Көбүнүн жүрөгү түшүп, сары суусу алынып калганы менен баары бир алардын канында башка «дух» жашайт. Ал, силер айтып жаткан Манастын духу! Улуу идеялар менен улуттук ураандарды да ошолор көтөрөт. Өздөрү орто же кедей жашашканына карабай, элдин туура же туура эмес жол менен баратканын ошолор эскертип айтып турушат. Коркунуч дайым ошолордон чыгат, сырткы күчтөрдүн ишине дайым ошолор тоскоолдук кылышат. Эгер эл кырдаалды туура түшүнүп, улутчул уул-кыздарын колдоп, алар бийликке келсе, анда сырткы күчтөрдүн программасы ишке ашпай калышы мүмкүн?
3. «Жетеленме манги тап».
Кыргыз кийинки 100 жылдан ашуун убакыт ичинде орустун кол алдында тургандыктан, элди башкарган элита оруска кошоматчылык кылган эки жүздүү адамдардан калыптанып, аларды ээрчиген эл «жетеленме», өз алдынча иш кыла албаган «маңыроо», «маңги баш» элге айланды. Бир кезде улуу империяны түзгөн жана аны бир нече кылымдар бою башкарып, бүтүндөй бир зор аймакка өзүнүн саясий жана маданий таасирин тийгизген улуу Кыргыздын тукумдары азыр дээрлик жокко эсе. Болсо да, алардын тарбиясы жана духу башка. Ошол улуу кыргыздардын бүгүнкү урпактары, кайсы бир анекдоттогу «козулар» менен кошо чоңоюп, койлорго окшоп калган арыстандардын «күчүктөрүн» элестетет. Бир кезде эл башкарып, кол ээрчиткен кыргыздар бүгүн өздөрү башка элдерди ээрчип жашоого көнгөн. Б.а. комформизмдин таасирине кабылып, бузулган элдердин жаман жүрүм-турумун туурап, ошолорго окшошуп жашоону адат кылып, аны өнөргө айланткан эл болуп калган.

Эл аралык терминдердин ичинде «гелминтос» деген сөз бар, ал: «ичи толо мите курт» дегенди түшүндүрөт. Дал ошол сыяктуу «делминтос» деген дагы бир сөз бар, аны кыргыз тилине которгондо: «котур», «бөрү жатыш» дегенди билдирет. Кыргыз келечекте дал ушундай «гелминтос» жана «делминтос» элге айланат.
4. Искусстводогу баш-аламандык жана музыка менен жаштарды тарбиялоо
Жаштарды тарбиялоодо искусство өзгөчө орунда турат. Искусствонун башка түрлөрүнө караганда, айрыкча музыканын жаштарга тийгизген таасири өтө күчтүү. Ошондуктан сырттан келген күчтөр адегенде өздөрүнө сатылган адамдар аркылуу: «Бизге классиканын кереги жок, биз өзүбүздүн элдик традицияга өтөбүз!» деген ураанды көтөрүшөт. Аларды акчага сатылган дагы бир топ коштоп: «Биз Чайковскийсиз, Бетховенсиз эле жашап келгенбиз, азыр да эң сонун жашайбыз!» деп кыйкырышат. Кыргыз дароо өзүнүн салттуу музыкасына өтөт. Ошентип алар классикалык музыкадан ажыратылат. Театрга эл барбай калат. Акырындап, кыргыздын музыкасы отуруштун деңгээлине түшөт. Кыргыз аш-тойлордо гана ырдалган, сүлкүлдөп бийлегенге ылайыктуу жеңил ырларды угуп калат, профессионализм жок болот.
Суроо: «Башка түрк элдеринен айырмаланып, кыргызда «кара күүлөр» деп аталган чоң күүлөр бар. Европалык музыка изилдөөчүлөр кыргыздын ошол кара күүлөрү Европанын мыкты классикалык күүлөрүнөн кем эмес экенин дайым белгилешкен. Эгер кыргыздар кара күүлөрүн кайра улантып өнүктүрүшсө, анда алар үчүн европалык музыкадан ажыроо андай деле чоң жоготууга алып келбейт.
Жооп: Сөз, жок нерсени өздөштүрүү жөнүндө эмес, бар нерсени жок кылып алуу тууралу болуп жатат. Анан, албетте, калыптанып калган адамдарды кайра өзгөртүш кыйын, ошондуктан Программа 40 жашка чейинки курактагы жаштарга таасир берип, аларды кайра тарбиялоо максатын көздөйт. Адатта жаштар, өз элинин болобу же башка элдикиби, классикалык музыканы дайым эле берилип жана түшүнүп уга бербейт. Ошондуктан, Кыргыздын кара күүлөрү «секс-поршен музыка» деп аталган ыргактар кайра иштелип чыгат. Андан башка, жакында бул жерге, азыркы өнүккөн техниканын эң мыкты үлгүлөрү болгон: компьютерлер, чөнтөк телефондор жана телевизордун жаңы түрлөрү келет. Анан, ал компьютерлерге да, чөнтөк телефондорго да жаштарды буза турган «секс-поршен музыка» менен парнографиянын ар кандай түрлөрү салынат. Ошентип, советтик кинону парнография менен ал эми советтик музыканы «секс-поршен музыка» деп аталган музыка менен талкалап, жок кылышат. Кафе, ресторандарда дубалга илинген телевизорлор аркылуу, жаштарды алаксыткандан башка эч кандай максаты жок, жарым-жартылай жылаңач аялдар ырдап-бийлеген жеңил музыкалар күнү-түнү тынбай ойнолуп турат. Ал эми парнографиянын түрү суук үлгүлөрү менен «секс поршен музыканын» жаш уландарды дүүлүктүрүп, жиниктирген ыргактары интернет аркылуу дүйнөгө жайылып, кечки клубдарда кеч киргенден таң атканча тынбай көрсөтүлөт. Жогоруда айтылгандай: улуттук маданият «массалык маданият» менен алмаштырылат; советтик билим берүү системасы толук жок кылынат; жарандардын ден-соолугуна камкордук көрүү – ал мамлекеттин эмес, жарандардын өзүнүн ишине айланат.

Андан башка жеңил музыканы жайылтуу жана жаштарды бузуу үчүн көптөгөн теле-радио станциялар курулуп, жаңы жеке менчик гезит-журналдар ачылат. Алар аркылуу жалаң адам өлтүргөн, аял зордуктаган маалыматтар менен кошо «секс поршен музыканын» «онтогон» жана кыйкырган аялдардын «кыңшылаган» үнүнө толгон ыргактары кайра-кайра жаңырып, тынымсыз берилип турат. Бул музыканы бир жыл уккан адам башка музыканы уккусу келбей калат. Он жыл уккан адам таптакыр башка адамга айланат. Ошентип жашоону башкача элестеткен адамдын жаңы түрү өсүп чыгат.
5. Адабият жөнүндө
Акын-жазуучулар – бир гана көркөм чыгарма жазган таланттуу адамдар эмес, алар табият тарабынан өзүнө берилген таланты менен үй-бүлөнүн деңгээлинде адамды «адам» кылып тарбиялап келаткан мугалимдер, ал эми мамлекеттик деңгээлде улутту «улут» кылып калыптандырып келаткан тубаса «идеологдор» болуп саналат. Ошондуктан Советтик система өзүнүн акын-жазуучуларынын жана окумуштууларынын эркин иштеши үчүн керектүү шарттарынын баарын түзүп берип, алардын укуктары менен жазган чыгарамаларын мамлекеттик деңгээлде коргоого жана колдоого алып, ал эми өзүлөрүн башкы идеологдорго айлантып, колдонуп келатат.
Бирок, идеологдорго айланган жазуучулар менен идеологияга айланган алардын чыгармалары конкреттүү улуттук кызыкчылыкка эмес, абстрактуу, эч качан ишке ашпай турган келечеги жок коммунисттик идеяга кызмат кылып келүүдө. Б.а. советтик адабият конкретүү «кыргыз», «орус» же «түрк» адамынын эмес, турмушта жок, кыял менен жаратылган «советтик адамдын» образын жаратууга жана даңазалоого багытталган. Анын эң чоң кемчилиги жана катасы мына ушунда.
Эртең заман алмашканда, «гонорар системасы» жок кылынат. Бул иш советтик адабиятты талкалоо үчүн жасалат. Ошондо советтик акын-жазуучулар суудан кургакка чыгып калган балыктын абалындай жашоого туш болушат. Дагы башкача салыштырып айтканда, бул көрүнүш – оор өнөр жайындагы кара түтүнгө толгон зыяндуу цехтерде колдонулуучу «кислороддук балон» системасын жок кылган сыяктуу көрүнүшкө окшош. Анда, зыяндуу цехтин сыртында, кислород толтурулган балонго туташтырылган шланг аркылуу цехтин ичине таза аба кирип турат. Цехтин ичиндеги иштеген адамдар ошол абаны дем алып иштешет. «Кислороддук балондун» кислороду жок кылынгандан кийин, цехтин ичи тазаланбай калат да, аба ууга айланат. Ошону менен таза аба кирбей, цехтин ичинде иштеген жумушчулар акырындык менен биринин артынан бири ууланып өлүшөт. Дал ошол сыяктуу таланттуу акын-жазуучулар да гонорар албай, көр тириликке байланып, мыкты чыгармаларды жазганга шарты жок, кыйналып жүрүп жок болушат.
Экинчи дүйнөлүк согуштун убагында, Совет бийлиги ар кандай арыз-муң менен даттанып келген адамдардан качып, эшигине: «Райком закрыть, все ушли на фронт!» деп жазып койчу. Жаңы система да дал ошентип, жазуучулардан кутулуш үчүн: «Гонарар жок, үмүт кылып, күтпөгүлө!» деп, Жазуучулар үйүнүн кире беришине жазып коюшат.
6. «Кыргыздар» жана «киргиздер» жөнүндө.

Дүйнөдөгү бардык эле элдердин айылда жана шаарда жашап жаткандары бар. Булардын ичинен негизинен таза, нукура улуттук маданиятты айылда жашап жаткандар алып жүрүшөт. Ал эми шаардыктар аралашкан, өзгөргөн маданияттын ээлери болуп саналат. Бул көрүнүш түздөн түз тилге да тиешелүү. Бирок, адабий тили калыптанган жана маданияты өнүккөн өлкөлөрдө айыл адамы менен шаар адамынын ортосундагы айырмачылык өтө аз болот.
Өз тилинде сүйлөй албаган шардык киргиздер нукура кыргыз тилинин жана мааниятынын өсүшүнө дайым тоскоолдук кылып келишкен. Бул көрүнүш эртең да уланат. Программа боюнча, кыргыз тили «мамлекеттик тил» деп жарыяланганы менен алардын функциялары мурункудай эле калат. Кыргыздар киргиздерди кыргыз тилин, каада-салтын унутуп, аң-сезими «орусташкан» адамдар катары күнөөлөшсө, киргиздер кыргыздарды айылдык «артта калган» адамдар катары теңсинбеген, текебер мамиле кылышат. Кыргыздар: «Өлкөнү кыргыз тилин билген, чыныгы, таза кандуу кыргыз башкарыш керек» десе, киргиздер: «Өлкөнү башкарган адам орус тилин сөзсүз билиши керек, Россиясыз биз өнүгө албайбыз» деген аргументти айтышат. Тигил жагында да, бул жагында да сырткы күчтөргө сатылган адамдар иштешет. Эки тараптын каршылыгын ошолор курчутушат. Кыргыздар «түндүк-түштүк» гана эмес, «кыргыз-киргиз» фактору боюнча да ички каршылыктарын көбөйтөт.
Суроо: Азыр совет бийлиги орустарга таандык болуп турганы үчүн, жаштар орусча сүйлөп атышат. Эркин мамлекет болгондон кийин маселе өзүнөн өзү башкача чечилет. Кыргыз тилинин мамлекеттик тилге айланышы менен киргиздер эле эмес, орустар да кыргызча сүйлөөгө мажбур болушат. Анткени, тарыхта ушундай болуп келген, азыр деле бүт дүйнөдө ушул принцип менен жашап жатышат. Кыргыздар «негирлер» эмес. Булар түптүү, бир замандарда империя түзгөн улуу эл.
Жооп: Сиздин айткандарыңыз туура. Бирок, али ачыкка чыга элек, бир фактор бар: биздеги маалыматтарга караганда, «киргиздердин» көбү «теги» боюнча башка элдер. Чыныгы кыргыздар керектүү учурларда гана орусча сүйлөшпөсө, калган учурда дайым кыргызча сүйлөшөт. Алардан айырмаланып, «кыргыз эмес» кыргыздар орусча сүйлөп, орустарга жагынып, алар аркылуу кызматка барууну салт кылып алган. Эртең бул фактор сырткы күчтөр тарабынан дагы күчөтүлөт. Кыргыз тилинде сүйлөгүсү келбеген катмар тымызын колдоого алынат. Сиздерге дагы бир жолу айтып коёюн: Совет бийлиги ак сөөк кыргыздардын тукумун куугунтукка алып, кырып, жок кылып, алардын алдында малай, кул болуп жүргөн кыргыздардын урпактарына билим берип, жогорку кызматтарга көтөргөн. Бүгүнкү билимдүү жана кадыр-барктуу адамдардын көбү – ал кечеги малайлар менен кулдардын тукумдары. Албетте, адамдын «кул» же «кул эмес» экенин жүргөн жүрүм-турумунан, кылган иштеринен билсе болот. Анткени алар дайым кожоюндун көзүн карап, кожоюн эмнени айтса, ошону кыңк этпей аткарган адамдар. Ак сөөк кыргыздардагы «эл эмне дейт» деген сезим кул тукумунан чыккан адамдарда болбойт. Анткени, кулдун өзүнүн кара башынан башка эч нерсеси жок, ошондуктан алар өзүмчүл келишет. Анализге алганда, кыргыздардын дээрлик баары «улутчул», киргиздердин дээрлик 90 пайызы улуттун тагдырына кайдыгер караган «улутсуз» адамдар болуп чыкканы ошондон. Алардын кээ бири Кыргыз мамлекетинин башында «кыргызга» караганда «кыргыз эмес» адам турганы жакшы» деп ойлошот. Анткени, өлкөнүн башында теги башка адам турса, ал өзүнүн тегерегине да «теги башкаларды» көбүрөк жыйнайт. Кыргыз эместер үчүн чоң кызматтарга барууга мүмкүнчүлүк кенен болот. (Аны биз А. Акаевдин жана К. Бакиевдин тажрыйбаларынан көрдүк – Б.Т.).

Эртең да сырткы күчтөр дал ошол теги башка элдердин өкүлдөрү менен тыгыз иштешишет. Негизинен, дал ошол адамдардын балдары чет өлкөдөн окуп келе турган шарттар түзүлөт. Анан, окууну бүтүп келгенден кийин ал балдардын кээ бири өздөрүн окуткан өлкөлөрдүн көзөмөлүндө болуп, ар кандай багыттагы элдин башын айланткан идеяларды таратышат. Ошондуктан алар ар кандай формада сырттан каржыланып, жашыруун колдоого алынып турат.
Кыргыздар күч согушунда көптөгөн ийгиликтерге жетишип, миңдеген жылдык уруш-талаштарда улуу эрдиктерди көрсөтүп келген баатыр калк. Бирок, алдыда боло турган согуш – ал идеологиялык согуш. Бул согушка кыргыздар даяр эмес жана ал согушта алар кантип согушууну билишпейт. Бул согуш – дүйнөлүк согуштун жаңы жана өтө коркунучтуу түрү. Ал «маалыматтар согушу» деп да аталат. Бул согушту жүргүзгөн адамдар мурункулардай болуп автоматтан ок атып, самолеттон бомба таштап, айыл-шаарларды танкаларга тебелетпейт. Алар ар кандай жалган маалыматтарды чындык менен аралаш таратып отуруп, адамдардын аң-сезимин таптакыр башка жакка буруп салышат. Натыйжада, аң-сезими төмөн элдер бат эле «тирүү өлүктөргө» айланып, кантип жеңилип, аларга көз каранды болуп калганын билбей да калышат. Эгер согуш кайсы бир элде 40 жылга чейин созулса, анда ал элден эч нерсе калбайт. Бул согушка каршы тура турган бир гана курал бар, ал – Улуттук идея менен куралданган улутчул уул-кыздардын биримдиги! Башкача айтканда еврейлер сыяктуу Улуттук идея менен куралданган улутчул уул-кыздарын колдогон Эл гана бул дүйнөлүк апааттан аман калат!
7. Генефондду жок кылуучу биологиялык куралдар жөнүндө
Кыргыз аракты аябай көп ичкен эл. Алар ал турсун өздөрү айтышып жүрүшкөндөй аракты ичүү жагынан кээде орустарды да артка калтырышат.

Система алмашкандан кийин, арак чыгаруу мамлекеттик эмес, жеке менчик өндүрүшкө айланат. Сырткы күчтөрдүн: «Арак ичкен элдерди, арак менен адегенде мээсин анан өзүн бузуп жок кылабыз!» деген урааны бар. Ошондуктан жакынкы мезгилдерде арактын түрлөрү көбөйөт. Укмуш аттар коюлуп, бөтөлкөлөрү керемет, кооз жасалат. Китеп дүкөндөрү кыскарып, арак саткан дүкөндөр көбөйөт. Алардын арасында адамдын өмүрүн кыскарта турган өзгөчө «уу зат» кошулган арактар да болот. Ал «уу зат» кошулган арактарды кимдер жасап, кимдер сатып жатканын эч ким билбейт? Анткени, аны аныктоо – өзгөчө билимди талап кылган өтө татаал жумуш.
Суроо: Кийинки мезгилдерде Россияда эле эмес, бизде – Кыргызстанда да кем акыл балдардын мектептеринин саны көбөйүп жатканы тууралу ар кандай маалыматтар таралууда, бул эмне, арактан улам ушундай болуудабы же дагы башка бир себептери да барбы?
Жооп: Бул да азыр эч нерсе эмес, кем акыл балдардын саны эми дүркүрөп көбөйөт. Кыргыз чынында абдан таланттуу эл, Чынгыз Айтматовго окшогон улуу инсандардын Кыргыздан чыгып жатканы да жөн эмес. Ошондуктан Кыргыз мамлекетин «жок кылуу» үчүн иштелип чыккан атайын Программа боюнча, арактан башка тамак-аштар менен бирге «биологиялык» курал да колдонулат. Ал куралдын өзгөчө бир түрү – «генетикалык курал» деп аталат. Бул курал адагенде адамдардын өзүнүн денесин, анан алардын тукумун бузат. Бул куралдын эң жаман жери – Кыргыз үчүн чыгарылганы кыргызды кырат да, кыргыз эместерге эч кандай зыян келтирбейт. Т.а. ошондой уу зат кошулган тамакты жеген кыргыздар өлөт да, кыргыз эместер эч нерсе болбойт.
Эртең, такай арак ичкен жана ар дайым чет өлкөдөн келген тамак-аштарды жеген ал адамдардан кем акыл же майып балдар төрөлөт. Кем акыл балдардын саны өсөт. Сырткы күчтөр кем акыл балдарга жардам берүүнү камкордукка алат да, ошол эле убакта таланттуу балдарга жардам бербейт. Анткени, алар, «таланттуу балдарды өстүрүү – ал ошол Улуттун өзүнүн иши» деп эсептешет.

Маалымат куралдары күнү-түн колдонулат. Ал маалыматтар адегенде уккан адамдын акыл-эсин, оюн бузуп, анан өзүн сырткы күчтөр эмнени айтса, ошону жасаган манкуртка айлантып салат. Бул бүт дүйнөнү кучагына алган жана адамзат али биле элек согуштун жаңы түрү.

* * *

Аксакал киши ушинтип өзүнүн сөзүнүн аягына чыкты. «Мына ушундай балам» деди ал оор үшкүрүп. Анан: «Мен ушул сөздү укканыма быйыл 26 жыл болду» деди. «Ушул убакка чейин эмне үчүн эч кимге айткан жоксуз?». «Айттым, Коопсуздук комитетинде иштеген эки аяш балам бар эле, ошолорго айттым». «Алар эмне дешти?». «Бизде мындай маалыматтар жок, ошондо телефон чалып койсоңуз болмок экен, биз жазып алмак экенбиз» дешти. «Эмне сөз болорун кайдан билдим?» дедим мен. «Адегенде ал айтылган сөздөргө мен ишенген жокмун. Анан ошол бойдон ал чогулуш эсимден чыгып кетти. Бирок, чын эле 1991-жылы СССР чачылды. Ошондо, ошол 1987-жылы декабрда болгон чогулушту бир эстедим. Анан тирилик менен жүрүп, ал чогулуш тууралу дагы унутуп калдым. Ортодо эки революция болду… Төрт жолу бийлик алмашты. Анда деле ал жыйынды эстеген жокмун. Акыры, кече жакында сенин «Үчүнчү Дүйнөлүк согуш» деген макалаңды окуп жатып, ошол жыйын эсиме түштү. Анан отуруп, 26 жыл мурун болуп өткөн ошол чогулушту кайрадан көз алдыман өткөрдүм. Анализдеп отурсам, кудай өзү сактасын, баары эле ошол Москвадан келген аялдар айткандай болуп жатыптыр. Ал кезде АКШнын да, Түркиянын да, Кытайдын да, бир Россиядан башка бирөөсүнүн да аты-жыты жок болчу. Азыр чын эле «төрт» мамлекет биздин жерди ээлеп, ар ким өзүнүн билген иштерин жасап атыптыр…

СОҢКУ СӨЗ ОРДУНА

СУРОО: Айтыңызчы, жогоруда Москвадан келген аял «Кыргызстан төрткө бөлүнөт» деген ойду эмнеге негиздеп айтты деп ойлойсуз? Кыргызстан кантип «төрткө» бөлүнөт, аны ким бөлөт? Ким каерди бөлүп алат?..
ЖООП: …Мен ошол 1987-жылы 6-декабрда болуп өткөн чогулуштагы айтылган сөздөрдү эстеп, көп ойлондум. Ушул суроо берилгенде, москвалык аял: «СССР чачылгандан кийин эле болжол менен Кыргызстанга төрт мамлекет келип, өздөрүнүн байланышын түзүп, ишмердигин жүргүзүшөт. Алар: Россия, АКШ, Туркия жана Кытай. Негизи ЦРУнын программасы боюнча, Кыргызстан АКШга көз каранды мамлекетке айланыш керек. Бирок, Россия Кыргызстанды жөн эле кармата койбойт. Тууган эл катары түрктөр да тирешкенге даярданат. Кытай болсо, эч кимге айтпай, эч кимден уруксат сурабай эле акырын кирип келет. Анан, аны ээлеген жеринен эч ким түртүп, сыртка чыгара албайт. Ким түртсө, Кытай ал мамлекет менен согушат. Ал эми Кыргызстан төрткө кандай бөлүнөт, кайсыл жери кимге тиет, азырынча белгисиз, аны убакыт көрсөтөр” деп, Москадан келген аял суроого так жооп берүүдөн качып, айтпай койгон. А балким, ал кезде ал аял деле так билген эместир? Менин болжолумда ал мындай болот: Россия Чүй менен Ысык-Көлдү бербейт. Анткени, ал аны дээрлик жүз жылдан бери ээлеп келатат. Кытай чектешип турган Нарын областына кирет. Түрктөр сыягы Талас, Жалал-Абад областарын кармайт. Ал көп жылдан бери ансыз деле Таластын буурчагы менен иштешип келатат. Америка болсо, Ош, Баткен областарына өзүнүн аскер базасын алып келип жайгаштырат да, аерден Өзбекстанды ээлөө пландарын ишке ашырууну ойлонот. Анткени, Р. Отунбаева президент болуп турганда: «Биз АКШнын аскер базасын чыгаргандын ордуна, Баткен областынан орун таап беришибиз керек. Антпесек, Ооганстанда террористтер күчөп атат, кирип келишсе, ага каршы тура турган биздин күчүбүз жок» деп айткан. Ал бул сөздү жөн айтпаганын мен эми түшүнүп отурам.

СУРОО: Бул план болжол менен качан ишке ашышы мүмкүн деп ойлосуз?
ЖООП: Бул планды иштеп чыккандар москвалык аял айткандай, болжол менен 2025-жылга чейин ишке ашырууга аракет кылышат. Бирок, ал план ишке ашабы же жокпу билбейм?..
СУРОО: Эмне, бизде жогорку төрт мамлекетке каршы тура турган күч барбы? А болбосо эмнеге таянып, «ал план ишке ашабы же ашпайбы» деген сөздү айтып жатасыз?
ЖООП: Биринчиден, мен – Кыргызмын! Анан, мен, Кыргыздын башка элдер али биле элек улуу касиеттерине жана дүйнө элдерин таң калтыра турган эрдиктерди жасоого жөндөмдүү жоокер эл экенине ишенем. Кыргызды кудай колдойт. Анткени, Кыргызды «жок кылам» деген көп элдер тарыхтан өздөрү жок болуп кетишкен. Эми да ошондой болот. Анткени, кыргыздар жөнү жок эч кимге жамандык каалабаган эл, ошондуктан Кыргызды ким «жок кылам» десе, ал өзү жок болот!
Экинчиден, башка элдер сыяктуу эле Кыргыздын да «жакшы» жана «жаман» сапаттары бар. Сырткы күчтөрдүн жогоруда айткан сын-пикири эң туура, чын эле биз азыр алар айткандай элбиз. Чынын айтсам, биздин кемчилигибиз «жетиден» да көп. Ошол үчүн бүгүнкүдөй «таз кейипти» кийип отурабыз. Эми, эл болгондон кийин арасында «агы» да, «көгү» да болот. Эгер Кыргыз жалаң эле жаман сапаттардан турса, анда ал, алда качан эле жок болуп кетмек. Тескерисинче, анын жаман жактарына караганда жакшы сапаттары көп болгону үчүн «3 миң» жылдан ашуун убакыттан бери жок болбой жашап келатат. Демек, бул жолу да аны «жок кылабыз» деген күчтөр жаңылып, тилеги таш кабарына мен шек кылбайм! Бирок, адегенде башка элдер байкаган «7» кемчиликти биз сөзсүз, тез арада жоюшубуз керек! Бул бизге кудайдын берген бир чоң белеги. Анткени, биз өзүбүз өзүбүздүн бул «жети» кемчиликти эч качан тактай алмак эмеспиз. Кыргыз өзүнүн ушул «жети» кемчилигин жок кылуу менен Дүйнөлүк согушту жеңип чыгат. Кыргыз дүйнөнү ошондо таң кылтырат. Тарыхта: «Түгөнгөн сайын түтөгөн Кыргыз, кырылган сайын күчөгөн Кыргыз!» деген сөз жөн айтылбаган.

Анан дагы менин таятамдын мага үйрөткөн бир дубасы бар эле, ал минтип айтчу: «О, улуу Кудай! Өзүң колдо, өзүң жар бол! Бак карап, Кыдыр даарысын, башыма кетпес Дөөлөт кушу консун, үйүмө түгөнбөс ырыс-кут, береке толсун! Мага, менин үй-бүлөмө жакшылык кылган адамдардын тилектерин бер, ойлогон ой-максаттарына жеткир! Мага, менин үй-бүлөмө жамандык кылам деген адамдардын тилектерин таш каптыр, жамандыктарын өз баштарына тийгиз!».
Чын эле, касиеттүү адамдар айткан дуба түз тиерин мен бала кезден бери билем. Мисалы, менин таятамдын назарынан калган адам жакшы болчу эмес. Сөздөн улам сөз: бир жолу биздин бир тайыбыз жоголуп кетти. Таятамдын издебеген жери, сурабаган кишиси калбады. «Күлүктүн тукуму эле…» деп, бир күнү таятам отуруп алып, катуу кейиди… Көп өтпөй, айылдын наркы четинде жашаган Айтакун деген бир адам жүк ташый турган машина менен баратып, Жамбулга жете бербей авария болуп өлгөнү угулду. «Машинаны үстүндө базарга сатканы алып бараткан бир асый чыкма тай бар экен, буту сынып кетиптир, аны өлүмүнө союшуптур. Базарга сата турган малы өзүнүн өлүмүнө буйруптур» деп кеп кылышты барып келген кошуналар. Кабар угуп, бата кылганы кеткен таятам: «…кудай урган акмак, тай биздики экен» деп келди кечинде үйгө…
Дагы бир кошунабыз, кокусунан короосуна кирип кеткен торпогубузду айры менен ичине сайып салган экен, канча аракет кылсак да, айры кирген жери ириңдеп жүрүп, акыры мал болбоду. Ошондон көп өтпөй, ошол кошунабыз карагай кескени барган жеринен чалынып жыгылып, көзүн куу бутак сайып, бир көзү агып түшүп калды…

Кыргыздын: “жалгыз тал көрсөн – кыйбай жүр, жалгыз жан көрсөн – сыйлай жүр” деген макалы бар. Ушуга байланыштуу мындай бир окуя болгон. Бир күнү, таятамдын чоң аталары отурган кыштоодогу чоң теректи бирөө кыйып кеткени угулду. Таятамдын теңтушу Нарбай аба келип: «Ой Баялы, чоң атаңдын кыштоосундагы теректи эмне кыйып салдың?» деп сурады. «Ким айтты?.. Ким кыйыптыр?..» деп таятам чоочуп кетти.

Таятам аны өзгөчө кастарлап, дайым жайлоого жол менен өтүп баратканда кайрылып, аны карап отуруп алып, чоң аталарынын арбагына куран окуп өтчү. Жылда жайында барып, жанындагы капталдан чөп чапчубуз. Эртеси эле таятам мени атына учкаштырып алып, эски кыштоого алып барды. Кыйылган теректин дүмүрүн көрүп, чыдабай кетти окшойт: «О, арбак урган кысталак! Ылайым, жарыбай өт!..» деп катуу кейиди. «Чоң атам тиккен терек эле…» деп аябай жаман болду. Аны сураштырып, кийин ким экенин таятам билди. Айылдын наркы четинде жашаган, Какай деген киши болуп чыкты. «Пейлиңен тапкыр тентиген тексиз, баягы баланчанын баласы экен» деп таенеме айтты. Бир күнү ошол теректи кыйган адам таятамдын алдынан карп-курп чыга калыптыр. Анан таятамды көрүп алып эле, кайра саламга келбей, артка качып жөнөптүр. Көп өтпөй оозу кыйшайып, анан ар нерсени сүйлөгөн жинди болуп калды…
Мен муну эмнеге айтып жатам? Кыргызда ушул менин таятама окшогон касиеттүү адамдар көп. Эгер ошондой адамдар менен кошулуп кыргыздар күндө эртең менен жогоруда менин таятам айткан дубаны же ошол сыяктуу өзүнүн билген калоо-тилектерин айтып, бата кылып турса, көптүн тилеги кабыл болот. Ошондо биз бул согушту жеңип, кайра мурдагыдан да алдуу-күчтүү улуу элге айланабыз.

…Карачы, сырткы күчтөр туура байкаган, Кыргыз ал турсун дуба кылып жатып да, башка бирөөгө жамандык каалабайт. Бирок, бүгүн кыргыздар бул дубаны Улуттук деңгээлге алып чыгышы зарыл. Башкача айтканда, бүгүн ар бир кыргыз эртең менен эрте туруп, жуунгандан кийин, чай ичер алдында жогорку дубаны ичинен кайталап, аяк жагында: «…Мага, менин үй-бүлөмө жана Кыргыз элиме жакшылык кылган адамдардын тилектерин бер, ойлогон ой-максаттарына жеткир! Мага, менин үй-бүлөмө жана Кыргыз элиме жамандык кылам деген адамдардын тилектерин таш каптыр, жамандыктарын өз баштарына тийгиз!» деп, толуктап айтыш керек.
Үчүнчүдөн, Кыргыздын: «кара кыргыз», «ит кыргыз», «бурут» деген байыркы элдер тарабынан берилген улуу наамдары бар. Көпчүлүк адамдар бул наамдар өз убагында Кыргыздын «байыркылыгын» жана «баатырлыгын» тастыктап турган сөздөр болгонун биле беришпейт. Мисалы: «кара кыргыз» – «байыркы кыргыз», «улуу кыргыз», «чоң кыргыз», «баатыр кыргыз»; «ит кыргыз» – «жоокер кыргыз»; «бурут» – «көк жал кыргыз» деген маанилерди билдирет. Андан башка, байыркы замандарда, кытай тарыхчылары: түрк жоокерлерин – «бөрүлөр», кыргыз жоокерлерин– «барстар» деп жазганы белгилүү. Ал эми кече 16-кылымда перстер кыргыздарды «Моголстандын арыстандары» деп айтышкан. Борбор Азияда жашаган көчмөн элдердин ичинде Кыргыздын гана ушундай улуу наамдары жана атак-даңкы бар.

Анан дагы, көчмөн элдерди, анын ичинде кыргыздын түпкү ата-бабалары болгон «турларды» байыркы ирандыктар «сактар» дешкен. Анын бир мааниси «ит» дегенди билдирет. Аларды изилдеген окумуштуулар: тынч мезгилде өз ара уруу-уруу болуп, урушуп жаткан көчмөндөр, сырттан душман басып киргенде, өз ара урушуп жатышканын унутуп, душман талкалангыча бир муштумга түйүлүп, биригип, согушканын белгилеп жазышкан. Ошол үчүн сырттан кирген душмандар канча эсе көп болгонуна карабай, көчмөндөрдөн дайым жеңилишкен. Дүйнөнүн башка элдери өздөштүрө албаган көчмөндөрдүн: «ит уруш», “оромо” деп аталган согуштук ыкмалары болгон. Ошондуктан: «Көчмөндөрдү амал менен алдап жеңбесек, көптүгүбүзгө салып жеңе албайбыз» дешкен отурукташкан элдер. Анан дагы: «Качырып келаткан көчмөнгө караганда, качып бараткан көчмөн көбүрөөк коркунучтуу» деп айтышкан.
Ал эми мындан эки жарым миң жыл мурун, тарыхтын атасы Геродот: «Бириккен скиф колуна Европанын эле эмес, Азиянын да бир эли каршы тура албайт» деп жазган. Демек, биз-Туран элдери биригип, сен өзүң жазып жүргөндөй “ТурЭЛ” (“Туран элдеринин Лигасы”) союзун түзсөк, бизге каршы эч ким эч нерсе кыла албайт.

Төртүнчүдөн, Кыргыз Республикасы ШОСтун мүчөсү. Америка «Евразиялык балкан» проектисин түзүп жатканда, Борбор Азияда ШОС сыяктуу эл аралык күчтүү уюм түзүлөт деп ойлогон эмес. ШОС турганда Америка баш болгон сырткы күчтөр эч качан Кыргызстанды бөлүп-жара албайт! Анткени, Кыргызстандын «бөлүнүп-жарылышы» – ал ШОСтун «бөлүнүп-жаралышы» деген сөз. Башкаларын айтпаганда да, ал – Кытай менен Россиянын АКШдан жеңилиши дегенди билдирет.
Андан башка, араб өлкөлөрү Муаммар Каддафи баш болгон бир топ лидерлерин жоготуп, өзү менен өзү согушуп жатат. Бүгүнкү күнү ыркы кеткен, ынтымагы жок түрк элдери сыяктуу алар да бүт дүйнөгө шерменде болушту. Бул ислам ишенимине өтө чоң сокку урду. Бирок, бүгүн арабдардын кээ бир лидерлери аны түшүнүп, америкалыктарга сатылып, жарандык уруш чыгарган адамдарды кармап, өлтүрүп башташты. Бул эми күн санап күч алат. Мындан түрк элдери да чоң сабак алышы керек. Сыягы, Ностродамус, Ванга сыяктуу улуу көзү ачыктардын айткандары келип, арабдар биригери менен америкалыктарга каршы адегенде Европаны каптап киришет. Америка Кыргызстанды «төрткө» бөлмөк турсун, өзү «кыркка» бөлүнүп, улуу өлкө катары жок болуп кетиши мүмкүн. Менимче, келечекте Америка кайрадан индеецтер бийлеген өлкөгө айланып, Борбор Азияда «Туран элдеринин Лигасы» («ТурЭЛ») деп аталган түрк элдеринин улуу Союзу түзүлөт!
СУРОО: Сиз айткандай, мен да бир Кудайга, бир Кыргыздын өзүнө ишенем, башка эч кимге ишенбейм! Бирок, баары бир «СССРди чачкан күчкө биз кантип каршы тура алар экенбиз» деген суроо жүрөктү мыкчып турат? Анан, 3-Дүйнөлүк согуш – Идеологиялык согуш жүрүп атат, а биздин ага каршы коё турган идеологиябыз жок!? Мурун да идеология тууралу сөз болуп турчу эле. Анда, «аскери жок генерал сыяктуу» бечара көрүнсө да, «госсекретарь» деген кызмат бар эле. Азыр анын бири да жок, ал турсун «идеология» деген сөздү Өлкө башчылары таптакыр унутушту.
ЖООП: «Бизде идеология жок» деген сөз – туура эмес сөз. «Бизде идеология бар – ал Кыргызды манкуртка (кем акылга) айлантуу, Кыргыз мамлекетин талкалап, аны төрткө бөлүү» идеологиясы! Биздин мамлекет башчылары 22 жылдан бери Кыргызды сактап калуу эмес, Кыргыз мамлекетин талкалап, Кыргызды «улут» катары жок кылуу идеологиясын жүргүзүп келатышат. Биз бүгүн, өзүң жазгандай, «Борбор Азиядагы инвесторлордун акчасына көз каранды болгон неоколониализмдин жападан жалгыз жана эң мыкты үлгүсүнө айландык. Биз бүгүн эркин мамлекет эмеспиз. Аны моюнуна алган биздин жетекчилер, бүгүн Кыргызды эл аралык серепчилер жана политологдор «өзүн өзү өнүктүрүүгө жөндөмсүз эл» катары эсептеп жатышат» деп, расмий документтерге жазышты». Ал өткөн жылы кабыл алынган «2012-жылдан 2017-жылга чейин Кыргызстанды өнүктүрүү» Концепциясында жазылып турганын да өзүң айттың.
Кыргыз мамлекетинин ушундай оор абалга келишине азыркы бийликте тургандардын да салымы абдан чоң. Кубаныч Кадыров деген жигит жазгандай, «20 жылдан бери 200 адам эле эки топко бөлүнүп алып», Кыргызстанды башкарып, бири бийликке келсе, экинчиси оппозицияга өтүп, анан оппозицияда жүргөнү бийликке келгенде, бийликте тургандары качып кетип, кача албай калгандарын өздөрү эптеп качырып, элди жаш баладай алдап келатышат.
СУРОО: Туура айтасыз. Ушинтип, элди алдап, талап-тоноп отуруп, бүгүн туташ кризис абалга туш келдик, сиздин оюңузча бул абалдан кантип чыгабыз? Жогоруда айтылган «7» кемчилигибизди кантип жоёбуз?
ЖООП: Бир гана жол бар: Ал – чыныгы, таза кандуу кыргыздын бир улутчул уулун өлкөнүн башына алып келүү маселеси. Ал адам «түндүктүн» же «түштүктүн» деңгээлинде эмес, жалпы Кыргыздын деңгээлинде ой жүгүрткөн адам болушу керек. Аны бүт Кыргыз уруулары колдоого тийиш! Бирок, бул учурда үч маселе бар: Биринчиден, ошондой улуттук лидерди табуу зарыл. Андай адам сөзсүз эле «бай» же ушул убакка чейин «жогорку кызматта» иштеген адам болбошу мүмкүн? Андай адам ХХ кылымдын улуттук улуу лидерлеринин бири – Муаммар Каддафи сыяктуу жөнөкөй көчмөн, малчынын үй-бүлөсүнөн чыккан эр азамат болушу ыктымал? Экинчиден, аны өлкөнүн башына кантип алып келебиз, ким алып келет? Мына ушул маселе да чоң мааниге ээ. Үчүнчүдөн, ал адам Элдин ишеничин актап, «башын канжыгага байлап, канын көөкөргө куйган» адам боло алабы же «президент болсом кыйратам» деп, анан президент болгондон кийин, сырткы күчтөрдүн ара акчасына сатылып, мурункуларга окшоп, оозуна кум толтуруп алгансып, унчукпай олтуруп береби – кеп мына ушунда.

Мына ушул суроого жооп издеген адам сөзсүз үч жылдан бери сиздер көтөрүп келаткан Улуттук Улуу Хурал (Улуттук Улуу Курултай) системасын орнотууга келип такалат. Мурун мен бул Кыймылдын Улут үчүн ойной турган ролун анча түшүнчү эмесмин, эми карап отурсам, ушул Институтту орнотуудан башка ишенимдүү жол жок экен. Келечекте дал ушул институт гана Кыргыз мамлекетин башкара турган чыныгы Кыргыз элитасын калыптандырышы мүмкүн? Анан, албетте өлкөнү башкара турган Улуттук Лидерди Эл өзү тандашы керек. Эң башкысы – аны «акчага» жана «аракка» сатылган адамдар эмес, элдин эң мыктыларынын 21Улуу Жыйыны – «Улуттук Улуу Хурал» институту тандоого тийиш! Башка жол жок!..
…Ушинтип, тигил аксакал адам сөзүн аяктады.

Назира БЕГИМ. Журналист,
Бишкек шаарынан. 19.10.2015.

Sep 07

Бейне..

Саадат
Э Л   Б И Л Б Е Г Е Н   «Э Л   А Р Т И С Т И»

КӨГӨЕВА Сапина Ажыкеевна
1960 – жылы 10 – январда Жумгал районунун Жумгал айылында төрөлгөн. 1967 – жылы мектепке кирип, 1977 – жылы орто мектепти ийгиликтүү аяктап, ошол эле жылы уюшулган Жумгал элдик «Бек-Бекей» ыр – бий ансамблине кирген. 1979 – 1981 – жылы Филармониянын 2 жылдык студиясын бүтүргөн. 1981 – жылдан баштап Нарын музыкалуу драма театрына ишке орношуп, бүгүнкү күнгө чейин үзүрлүү эмгектенип келүүдө.  КРнын Президентинин “Ардак Грамотасынын” , Кыргыз Республикасынын Билим, илим министирлигинин, КРнын Маданият жана маалымат министирлигинин “Ардак Грамотасынын” ээси. Нарын шаарынын “Ардактуу атуулу”.

Саадат 41980 – жылы Муратбек Рыскулов атындагы Нарын облустук музыкалуу драма театрына артист болуп кирген Сапина Көгөева окуучулук кездерден баштап эле Чаек элдик театры менен тыгыз байланышта болгон. Ал ошол театрдын ыр – бий ансамбли менен Россиянын чоң – чоң шаарларын, Польша, Эстония, Прибальтиканы кыдырып чыккан. Көптөгөн Облустук жана Республикалык Фестивалдарга, конкурсстарга катышып, Дипломдор менен сыйланып, Лауреат болгон.

Бул жылдары Нарын театры өсүштүн үстүндө эле. Жаш артистка Нарын театрынын гүлдөп турган учуруна туш келди десек да болот. Ал театрга келгенде СССРдин эл артисти Капар Медетбеков, Эл артисттер Бакирдин Алиев, Жумамүдүн Шералиев, Тамара Жумакаева, Сагыйпа Чечейбаеваларга окшогон кыргыз элине тааныма артисттер эмгектенип жатышкан эле. Театр босогосун аттагандан ушундай чоң артисттерден үлгү алган Сапина Көгөева театрга бат эле аралашып, алдыңкы артисттерден болуп чыга келди. Анын жараткан ар бир образдары көрүүчүлөрдү өзүнө тартып, таң берчү. Жаштыгына карабай жаш актриса бир топ ийгиликтерге жетишти.

Саадат 3Жаштарга суусап турган театр Сапинаны кучак жайып тосуп алды десек да болот. Анын жараткан образдары элдин калың катмарына сиңип жаткандай болду. Ар бир жараткан образдары көрүүчүлөрдүн көңүлүнө толуп, зал тооло көрүүчүлөр, – Бул спектакль эртең да болобу? Сапина Көгөева ойнойбу? – деп сураган учурлар көп болду. Бул актриса үчүн чоң ийгилик эле. Сапина Көгөева коллектив арасында мыкты ырчы гана эмес, драмалык да, трагедиялык да, ал тургай комедия жаатын да катырган көп кырдуу, амплуасы кенен актриса экенин көрсөтө алды. Анын бири бирине окшошпогон образдарды жаратуусу улууларды чыны таң калтырды.

Актрисанын сахнадагы ажары, жаштыгы Нарын театрынын көркүн ачты десек да болот. Сапина чынында эле Нарын театрынын сахнасын биринчи аттаган кездерде адамды өзүнө суктанткан ажарлуу кыз болчу. Ошол ажары мына ушул кезге дейре сакталып, көргөн элди гана эмес, бирге эмгектенгендерди да суктантып келет. Мындай табигый ажар актрисанын сахнадагы биринчи куралы десек да болчуудай. Анткени сахна ар убак жаштыкты, сулуулукту, сыйкырдуулукту сүйөт! Сахна кереметине актрисанын тубаса керемет көркү, келбети кошулганда не бир образдарды ачууга болот.

Тоолуу Нарын театры Республикабыздагы башка театрларга салыштырмалуу 9 айлап гастролдордо жүрүшөөрү бу күндө жаңылык болбой калды. Буга сырттагылар корксо, Нарын театры үчүн күндөлүк тириликтей. Сапина ошол 9 айлык гастролдорду 37 – жылдан бери кабагым кашым дебей, ыссыгына күйүп, суугуна тоңуп, башынан кечирип келет. Үй бетин көрбөй балдарын белине түйүп, бүтүн өмүрүн, жаштыгын, күчүн театрга арнаган инсандардын сабында Сапина Көгөева да бар. Төрт баласын гастролоп жүрүп өстүрдү. Алар да артисттердин ролун аткарып, керектүү учурда сахнага чыгышаар эле. Мына артисттин накта жашосу! Мына театр!

Саадат 1Кыргыз драматургдарынын чыгармаларынан баштап, орус, чет элдик классиктердин чыгармаларына суугарылган Сапина тез эле Нарын театрынын Прима актрисасы болуп чыга келди. Чыгармачылык өмүрүндө актриса 70 тен ашуун образдарды жараткан. Жараткан образдары бири-бирине окшошпогону, өзгөчө оригиналдуулугу менен теңтуштарынан, кесиптештеринен бир топ айырмаланган актриса ар бир жасаган ишинде улам бир жаңыланууларды жаратып келген. Актрисанын ойногон ролдорунан мисал келтире кетейин:

Табылды Актанов “Күч күйөө” – Алмушка,
Насирдин Байтемиров “Токтогул” – Торко сулуу,
Жеңишкүл Өзүбекова “Кыял” – Алча,
Токтоболот Абдымомунов “Борбаштын досу камгакбай” – кыз,
Б. Мукаев “Эңсеген түн” – Баян Сулуу,
Назим Хикмет “Махаббат баяны – Мехмене Бану,
Ш. Шаршеев “Алиман эненин жомогу” – Акчүкө,
Э. Сатаров “Уурдалган өмүр” – Сулуу,
Т. Исмаилов “Тергөөгө чейин” – Гүлсүн,
Табылды Актанов “Эр Табылды” – Торко сулуу,
К. Мамбетакунов “Боз бойдок” – Карлыгач,
Бакирдин Алиев “Адам азыткысы” – Жамал,
М. Найманбаев “Бугу эне” – Бугу эне,
Жалил Садыков “Адам азезел” – Бузуку аял,
Султан Раев “Күн кармаган бала” – Чычкан,
Уилям Шекспир “” Отелло – Эмилия,
Мырзабек Тойбаев “Сыйкырчы кыз” – Сыйкырчы кыз,
Табылды Актанов “Реквием” – Бузуку аял,
К. Зарлыкова “Сибир челноктору” – Эне, Соодагер аял,
Софокль “Эдип Цар” – Иокаста,
Фигерейдо “Эзоп” – Мелита,
В. Дельмар “Жашоо деген көп чекит” – Анита,
Б. Өмүралиев “Жаңырык” – Дүлөй кемпир,
Чыңгыз Айтматов “Ак – Кеме” – Аксак кемпир,
Э. Токтомушева “Айыл таңы” – врач,
Каныбек Иманалиев “Курманжан Датка” – Касиет,
А. Кускаков “Доор аяны” – Хинд,
Жалил Садыков “Мен арызданам” – Арызчы аял,
Чынара Калыбекова “Онтоосу көп, “Общий дом” – Акыйкат, ж. б. д. у. с.

Саадат 2Кыргыз эли Сапина (Саадат) Көгөевадай таланттуу кызы менен ар убак сыймыктанып келет. Дарак бир жерден көгөрөт демекчи, 37 жылдан бери бир театрда эмгектенип келе жаткан актриса Сапина Көгөева учурда Нарын шаарынын “Ардактуу атуулу” (2014-жылдын 29-августундагы № 2/11 токтому) жана бир катар сыйлыктардын татыктуу ээси. Сапина Көгөева театр менен гана чектелип калбастан, театрдын коомдук иштеринде, Нарын шаарынын жана облустук ар кандай мааракелерин өткөрүүдө талыкпастан көп колдоо көрсөтүп жүрөт.

Өз учурунда Залкарлар менен 9 айлап гастролдогон эмгектери акыры келип актрисаны элге таанытып олтурганы, талыкпаган эмгектин маңызы эмей эмне. Эмгек өз сыйын бербей койбойт. Буюрса таланттуу актрисага Мамлекет тарабынан көрсөтүлүүчү “Эмгек сиңирген артисти”, “Эл артисти” деген сыйлыктар да алыс эмес. Элдин сыйы баарынан бийик!!!

Эр эмгегин жер жебейт! Ар бир таланттан из калуу керек. Саадат Көгөева талыкпаган ак эмгеги менен из салып келе жаткан инсандардан. Мындай таланттар ар убак жогорку сыйлыктарга татыктуу.

Чынара КАЛЫБЕКОВА.
Кыргызстан Улуттук Жазуучулар Союзунун мүчөсү,

КРнын Маданиятына эмгек сиңирген ишмер,
актриса, акын – драматург.

Aug 26

Маанилүү жыйын..


ЗАМАНЫБЫЗДЫН ЗАМАНБАП «ЗАМАНДАШТАРЫ»

Саламатсыздарбы «Кыргыз Көчү» тобунун мүчөлөрү?
Аз мурун, август айынын 17-18-күндөрү «Замандаш» ассоциациясы уюштурган «Чет өлкөдө жашап жаткан мекендештердин Ысык-Көлдөгү баарлашуусу» деп аталган иш-чарасы болуп өткөндүгү тууралуу кээ бириңиздер кабардар болсоңуздар керек.. Мен “Көчмөндөрдүн” атынан ошол жолугушууга атайын барып катышып келдим, бирок бир аз сыркоолоп калып, бул жыйын тууралуу пикиримди кеч билдирип отурам, ал үчүн сиздерден кечирим сурайм…
ээ 21 б«Замандаш» ассоциациясы «Замандаш» аталып пайда болгондон бери 13 жыл катары менен чет өлкөдө эмгектенип жүргөн биздин мекендештердин башын бириктирип, Ысык-Көлдүн жээгине топтоп, алардын көйгөйлөрүн, сунуш-пикирлерин, үнүн угуп, мекендештерибиздин чечилбеген суроолорун чечип берүүгө далаалатанып, өздөрү чече албаган орчундуу маселелерди жогорку инстанцияларга жеткирүүчү көпүрөнүн ролун өз мойнуна алып келе жатыптыр. Бу жолку жыйынга 100 дөй кыргыз жарандары, чет өлкөлөрдөгү диаспора жетекчилери, бирикме, коомдордун өкүлдөрү РФ, Казахстан, Түркия, Европа, Азия жана Африка өлкөлөрүнөн, чет жердеги мигранттардын суроолору менен алектенген уюмдардын өкүлдөрү жана ассоциация менен тыгыз кызматташып жүргөн уюм мүчөлөрү келип катышышты. Мурунку жыйындар кандай форматта өткөнү тууралуу анчалык терең кабардар эмесмин, ошондуктан мен өзүм катышып, күбө болгон эркин баарлашуу форматында өткөн жыйын туурасында гана баяндап берейин.

Биринчи күнү эртең менен чакырылган өкүлдөр белгиленген жайга топтолуп, Тамчы айылында жайгашкан «Бельканто» аталган пансионатты көздөй сапар тарттык. Пансионатка келип жайгашып, тамактанып, жыйынга катышуучулар каттоодон өткөн соң, саат 14:30 да Кыргыз Республикасынын гимнинин коштоосунда жыйындын расмий ачылышы жарыяланды.

Алгачкы сөз «Замандаш» ассоциациясынын төрагасы К. Бусурманкуловго берилип, ал киши куттуктоо сөзүн айтты. Андан кийин жыйындын модератору Азамат Айтбай ассоциациянын жасап жаткан иштери, биздин атуулдардын демилгеси менен чет өлкөлөрдө түзүлүп, пайда болгон бирикме, уюм, диаспоралар менен кызматташуусу тууралуу кыскача баяндама жасап өттү. Кийинки сөздү Германиядагы «Kyrgyz club» дын башчысы Бакыт Көбөгөнов скайп аркылуу улантты. Ал да «Кyrgyz club» уюмунун иш аракттерине токтолуу менен бирге «Экономика» министрлигинин алдындагы жаңы түзүлүп жаткан «Мекендештер менен байланышуу боюнча кеңешке» ар бир мамлекеттен бирден өкүл кирүүсүн сунуштады. Жалпы бир регионго (м: Европа, Азия, Борбор Азия. ж.б.у.с. көптөгөн мамлекеттерди бириктирип) өкүл катары бир адамды шайлоо бир топ ыңгайсыздыктарды жаратаарын белгиледи.

Бакыт Көбөгөновдон кийин Түштүк Кореяда эмгектенип жүргөн мекендештер скайп аркылуу байланышка чыгышып «Пенсиялык фонд» боюнча суроо көтөрүштү.
Андан кийинки сөз Экономика министрлигинин алдындагы Инвестицияларды илгерилетүү боюнча агенттиктин жана «КыргызИнвестГрупп» компаниясынын өкүлдөрүнө узатылды. Алар өлкөбүздүн Евразиялык экономикалык биримдикке кирүүсүнүн жаман-жакшы жактарын, инвестиция тартуунун жолдору, мамлекеттик мыйзамдагы жеңилдиктер туурасында сүйлөп беришти. Аларын сөзүн уккан соң, суроо-жооп иретинде талкуу болду. Талкуу аябай кызык өттү. Жогоруда аты аталган мекеме өкүлдөрүнө суроолорду жаадырып, инвестиция тартуу боюнча кызыгып сүйлөп жатышкан мекендештерди көрүп бир топ кубана түштүм. Анткени ар бири өз башынан өткөн жагдайларды мисал катары айтып, инвестиция алып келүүдө өлкөдөгү тоскоолдуктарды жойуу тууралуу сөз салышканча өз бизнестерин тааныштырып өтүштү. «Кыргызстан-Турция» достук жана маданият коомунун башчысы Айбек Сарыгулов байке «Эң башкысы негизги шартты ички, өзүбүздүн эмгек мигранттарына түзүп берүү зарылчылыгын билдирди. Анын айтуусу боюнча ошол өзүбүздүн мигранттардын аркасынан өлкөбүзгө сырткы инвесторлор келет». Айбек байкенин бул көз карашы аябай жаккандыктан, көбүрөөк эсте калды окшойт. Деги эле суроо-жооп ушунчалык мага жакшы маанай тартуулады. Биздин чет жакта эмгектенип жүргөн мекендештерибиз өз социалдык муктаждыктарын жойуу менен гана алектенбестен, күнүмдүк муктаждыктарды канаттандыруудан бир канча тепкичке көтөрүлүп, өсүп, жетилип, ал эле эмес мамлекеттин жашоосун өзгөртүүгө салым кошолу деп аракеттенип, башка өлкөнүн бизнес чөйрөсү менен алака түзүүгө да жол ачып жаткандыктары, алардын энтузиазмы мага жагымдуу таасир калтырды.

ээ 20 аКийинки сөз тил комиссиясынын өкүлүнө тийди. Президентке караштуу Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиясы менен «Замандаш» ассоциациясы 2010-жылдан бери кызматташып келе жатыптыр. Бул тармактын өкүлүнө да аябай көп суроолор узатылды, сунуштар да түштү. Алардын ичинен Москвада эмгектенип, «Ала Тоо» аталган коомдук бирикмени жетектеп жүргөн Жамийля Бегиева эжебиз «American school», «British school» дегендердин кыргызча аналогун түзүп, жайкы лагерлер иштесе, чет мамлекетте үй-бүлөбүз менен эмгектенип, башка тилде билим алууга айласыз болуп жаткан балдарыбызды биз путевка алып кыргыз тилин үйрөнүү үчүн жөнөтөт элек деген сунушун айтып, андан сырткары балдар үчүн атайын кыргызча хрестоматия иштелип чыкса деген каалоосун билдирди. Аябай кызуу талкуулар менен биринчи күндүк жолугуу аягына чыкты. ээ 21 бТалкуунун жыйынтыгында резолюциялар кабыл алынды. Андан кийин кечки сый тамак уюштурулуп, анын жүрүшүндө «Кыргыз Көчү» мекенчилдер тобу Кыргыз тилин өнүктүрүү жаатында кошуп жаткан зор салымы үчүн Мухтар Өмүракунов атындагы атайын төш белги (медаль) менен сыйланды жана Улуттук тил комиссиясы иштеп чыккан бир канча китептерди топтун атынан белек катары мага тапшырышты. Аталган сыйлык-белектерди Кудай буюрса жакын арада Райкүл эже менен жолугуп, мекенчилдердин «Кыргыз Көчү» коомдук фондунун кеңсесине өткөрүп берем..

Экинчи күнкү жыйын Мухтар Өмүракуновдун 50-жылдыгына арналган документалдуу фильмди көрүү менен өз ишин баштады. Бул күнкү чогулуш негизинен талкуу түрүндө, каалаган адам өз сунуш-пикирин айтып, өзү каалаган темада сүйлөө үчүн жол берилди. Өлкөбүздөн алыс жүргөн мекендештерибиздин күчү менен көптөгөн жакшы долбоорлор иштелип чыгып, ошол адамдардын жардамы менен жакшы иш-чаралар жүрүп жатканына да ынандым. Жамийля Бегиева эженин айтуусу боюнча алардын сунушу менен сырт жакта, тагыраак айтканда Россия Федерациясынын ар кайсы шаарларында эмгектенип жүрүп көзү өтүп кеткен эмгек мигранттарынын сөөгүн өлкөгө бекер алып келүү боюнча авиа компаниялар мамлекеттин киришүүсү менен өз макулдугун билдирген. Андай авиа компаниялар алгач төртөө болчу, алар: Кыргызстан, «Air Bishkek», «Air Traffic Company», «Air Manas». Өтө өкүнүчтүү жана сырткы миграциянын терс жагы болгон бул маселе менен баарыбыз эле азыноолак тааныш болушубуз керек. Сырт жакта эмгектенип жүргөн мекендештерибиздин расмий саны сегиз жүз миңден бир жарым миллиондун ортосундагы сандар айтылып жүрөт, ошонун ичинен басымдуу бөлүгү Россия Федерациясынын территориясында эмгектенип келишет. Алардын жаш курагы 17-18 жаштан 45-50 жашка чейинки атуулдар. Бир жыл ичинде Россия Федерациясынын аймактарынан 300-400адамдын сөөгү келет. Бул расмий гана сан. Атуулдарыбыздын сөөгүн мекенге кайтаруу аябай көп түйшүктү жана чыгымды талап кылат. Бүгүнкү күнү бул маселе дагы деле орчундуу мааниге ээ, анткени жогоруда аталган авиа компаниялар мамлекет талап койгонуна карабай сөөктү алып келүүдө жол чыгымын сурап, Кыргыз жерине бекер ташуудан баш тарткан учурлар арбын. Азыркы күнү эки гана авиа компания бекер кызматын сунуштап жүрөт менин билишимче. Алар: «Кыргызстан» жана «Air Bishkek». Мындан эки жыл мурун ошол кездеги Кыргыз Республикасынын Президентинин этностор аралык мамилелер боюнча кеңешчиси Каптагаев Эмилбек Саламатович менен ушул «Кыргыз Көчү» тобу аркылуу «Көч байланыш» өткөргөн кезде РФнын гана территориясы эмес, башка өлкөлөрдөн да кыргыз атуулдарынын сөөгүн алып келүүнү бекер жүргүзүү ишин чечип берүүнү суранып кайрылдым эле, бирок ал суранычым тилекке каршы жоопсуз калды…
ээ 21 бАндан сырткары, биздин сыртта жашап жаткан атуулдарыбыз илим-билим тармагына да көңүл буруп, өздөрү жашаган өлкөлөрдөгү жогорку окуу жайлардан биздин абитуриенттерге орун алып берүүгө аракет кылып, өз ара кызматташууга чакырып жүрүшүптүр. Мисал катары: коңшу өлкөнүн Алматы шаарында түптөлгөн «Мурас» этномаданий борборунун жетекчиси Руслан Мамыров аганын айтуусу боюнча биздин окуучулар үчүн 100 адамды Казакстанда жайгашкан КИМЭП аталган жогорку окуу жайдан билим алууга мүмкүнчүлүк алышкан. Андан сырткары мен окуп келген Россия Федерациясынын Барнаул шаарында «Наш Дом Алтай» аттуу жергиликтүү коомдук автономиянын жетекчиси Нурбек Шүгүрбекович да Барнаулда жогорку окуу жайлар менен кызматташып, биздин окуучуларды бекер окутуу үчүн орун алып берүүгө аракет кылып келет. Быйылкы жылы аталган автономиянын жардамы менен 4 окуучу «Алтай мамлекеттик искусство жана маданият академиясынан билим алып келүүгө мүмкүнчүлүктөрү бар. Мындай мисалдарды атап отурсак көп эле кездешет болуш керек… Бул да биздин атуулдарыбыздын өлкө үчүн жасап жаткан аябагандай чоң салымы деп атай алам. Экинчи күнкү талкуу, сунуш-пикирлерди билдирүү, рекомендациялардын негизинде резолюцияларды кабыл алуу менен жыйын аяктады. Жыйындын аягында алыстан келген мекендештер ээ 21 бКөлгө түшүп, эс алууга бир аз убакыт берилген соң, кайра Бишкекти көздөй сапар алдык. Сасык тумоо болуп бир аз жакшы эмес абалда жүргөнүмө карабай бул жолугушуудан көптөгөн жакшы маалыматты, эмоцияларды алдым, тааныштарды таптым, «Замандаштын» иш-аракетине да көңүлүм жылып кайттым. Күзүндө өтчүү шайлоого «Замандаш» партиясы да аттанып жатыптыр, анда эл көйгөйүн ойлоп, Кыргыздын өнүгүп-өсүшүнө салым кошууга өз күчүн жумшап, жемиштүү аракеттерди кылып жүргөн партияга ийгилик каалап кетет элем…

Атыргүл ЗАКИРОВА,
Атайын «Кыргыз Көчү» үчүн.
Бишкек шаары, 26-август, 2015-жыл.

Mar 18

Бет ачаар..

«ОНТООСУ КӨП – ОБЩИЙ ДОМ»

Тоолуу Нарын облустук драм театрында жаңы спектаклдин бет ачаары болду.

ээ 87Нарын облустук Муратбек Рыскулов атындагы академиялык музыкалык драма театрында Кыргыз Республикасынын маданиятына эмгек сиңирген ишмер, драматург Чынара КАЛЫБЕКОВАНЫН «Онтоосу көп – Общий дом» аттуу трагедиясы көпчүлүк элдин суранычы аркылуу 3 күн катары менен коюлду.

Чынара КАЛЫБЕКОВА: Мен артистерге, айрыкча койгон режиссер Шамбет Мендебаировго абдан ыраазымын. Спектаклди койгон режиссер Шамбет Мендебаиров, сүрөтчүсү Эрнис Бекжанов болду. Мыкты сүрөтчү экенин да байкадым. Көрсө, КРнын эмгек сиңирген ишмери, белгилүү театр сүрөтчүсү Юлдаш Нурматовдун окуучусу экен. Шамбет го буюрса кыргыз элине таанымал режиссерлордон болуп калды. Драмада башкы каарман Акыйкат – Саадат Көгөева жашоодон түңүлүп, заманды каарыгандарга ой салгандай болду. Саадат Көгөева тууралуу айтсак өзүнчө узун жомок. Учурда театрды кармап турган бирден бир мыкты артисттердин бири Саадат Көгөева.
7Ошондой эле башкы каарман Ботокөз. Ботокөз – Асел Мүдүнова. Аселдин атасы Жумак Мүдүнов менен энеси Эльмира эже да ушул театрда иштеп кетишкен. Бир кезде, 80 – жылдары Эльмира эженин комуз менен ырдаганына, сахнада түркүн кубулуп ойногонуна таң калган элдер учурда кызы Аселге таң беришип, эрип, эзилип көргөндөрүнө күбө болдум. Төрт тарабы келишкен бул керемет, таланттуу кыздан буюрса мыкты актриса чыгат деп ойлоп койдум.

Тургун – Данияр Турдумамбетов такыр эч кимге окшобогон амплуасы менен таңдантты. Көп кырдуу артист экени көрүнуп турат. Шамшарды ойногон Дамир Ботоканов бой-келбети, үнү, актердук чеберчилиги менен залда олтурган көрүүчүлөрдү таңдантпай койгон жок. Ошндой эле Эркек – А. Идрисов, комендант – И. Жуманазарова, С. Шамбетовалар.

Менин таң калганым, ар бир артист өз ролун тапкандай. Режиссердун да тандоосуна таң бердим. Мен кандай ойлоп, элестетип жазсам, так ошондой адамдар тандалып, туш келип калганы, бул да болсо чыгарманын бактысы. Кээде ойногон артисттер туура эмес тандалып калса чыгарма чыкпай калат. Ал турган иш. Бул жерде музыкасын да жакшы тапкан Аскар Чомураевге өзгөчө рахматымды айттым.

Болгону бир жарым саат бою, үч күн залда тон менен оюн көрүп олтуруп тоңуп калдым. Залдагы элдер да абдан үшүп олтурушту. Аларды театрдын суугу да, спектаклдин жандан өткөн, үрөйдү учурган көрүнуштөрү андан бетер тоңдурду. Ал эми артисттерчи? Булар кышы менен тончон иштешет, ролдорду аткарышат. Береги үч күндө Ботокөз жука көйнөк менен жылаңач чыкпадыбы. Не деген эмгек!

Спекиаклдин аягында, – Курусун! Курусун!
Бүтөөр бүткүчө жанымды уучтап олтурдум. Биз учурда мына ушундай жашоону баштан өткөрүп жатпайбызбы! Жанагы жазган кыз айткандай..
– Кулагы болуп укпаган, көзү болуп көрбөгөн!
Атаны кокуй, көр заман! – болуп олтурбайбызбы.
Туурабы?! – деген сөздөр айтылды.
Нарын театры илгертеден элдин көз алдында, мамлекеттин баалоосунда келе жаткан мыкты театрлардын бири. Буюрса Капар Медетбеков, Бакирдин Алиев, Тамара Жумакаевалардын жолун жолдоочу мыкты артисттер өсүп келе жатышкан экен. Негизинен баары жакшы ойношту. Баарына ак жол тилейм. Мен да ушул сахнадан учкам да. Алгалай, бийиктей бер алтын сахнам! Куттуу Нарын театрым!.

******************************************************************************************************************

«Онтоосу көп – Общий дом» трагедиясы азыркы замандын турмушуна багыттап жазылган, «Кыргызстан жалпыбыздын үйүбүз» аталышындагы турмуш чагылдырылган.
Анда багаар-көрөөрү жок, турмуштун азабына кабылган селсаяктардын баш баанек табышы менен бийликтин үстөмдүгү, кайдыгер инсандардын кылган мамилелери чагылдырылат. Ошондой эле, акчанын курманыдыгына кабылган жарандар адамдын жан дүйнөсү менен турмуштун ысыгы менен суугуна чыдап, арууланган жашоодо өлүм менен карч урушат.

Саадат КӨГӨЕВА.

Саадат КӨГӨЕВА.

Баш каармандардын биринин ролун аткарган Саадат Көгөева бул спектакль театрдын жаңы төрөлгөн ымыркайындай эле элес калтырганын баса белгиледи.
«Мындай каарманды биринчи жолу аткардым. Бул каарманды жаратканда абдан кыйналдым, себеби сөздөрү да катуу экен, тубаса сокур кемпирдин ролун аткаруу мен үчүн абдан оор болду. Театрда иштегенимен бери 40-50дөй башкы каармандын ролун аткардым. Мен театрда иштегениме 35 жылдын жүзү болуп калды, азыр 55 жаштамын. Биздин театрда бул спектакль жаңы төрөлгөн ымыркайдай эле элести калтырды», — деди сокур кемпирдин ролун аткарган Саадат Көгөева.

Асел МҮДҮНОВА.

Асел МҮДҮНОВА.

Дудук кыздын ролун аткарган Асел Мүдүнова, дудук кыздын каарманын аткарууда кыздын жан дүйнөсүнүн тазалыгын баалаган.
«Мен айта албайм, кандай деңгээлде аткарганымды эл баалайт. Мага дудук кыздын каарманын аткаруу жакты, себеби кыздын өзүнүн жан дүйнөсүнүн тазалыгы бааланды. Ал кандай жерде жашабасын кыздын тазалыгы сакталды. Театрда иштегениме 4 жыл болду, ушул жыл аралыгында 5-6 каармандын оюнун аткардым»,- деди Асел Мүдүнова.

Turmush басылмасынын аймактык кабарчысынын маалыматы.

Sep 09

Көз караш..

Жыргалбек КАСАБОЛОТОВ

Жыргалбек КАСАБОЛОТОВ

ТАРЫХТАН ЧЫККАН ТАБЫЛГА!

Адам баласы бул дүйнөдөгү маалыматтын 80 пайызын көз менен алат экен. Тилекке каршы, кыргыз эли өз тарыхына, өз тагдырына, өз келечегине башканын эмес, өзүнүн көзү менен караган учурлар чанда эле кездешет. Айрыкча өлкөбүз өз алдынча жолго түшкөндөн бери кыргызды кимиси каякка гана сүйрөгөн жок? Тарыхчыларыбыздын айрымдары “40 кыздан тараган экенбиз” деп араб илимпоздорунун атайын жазып кеткен идеологиясын кадимкидей актаса – балдарыбыз боз үйдөн чыккан көчмөндөр терс каарманга айланып, орустун жалгыз баатырынан боо түшүп кырылган мультфильмдерди көрүп чоңоюуда. Улут кызыкчылыгынан дин догмасын жогору койгондор өлкөнүн кызыл туусун жерип, кара туунун алдында кимди болбосун курман кылууга даяр турса – дагы бир жагынан ашынган либералдардын түрткүсү менен “жан элим, ишенем сага, жан жерим, ишенем сага” деп, жөнөкөй эле сөздүн төркүнүн түшүнбөгөн массалык маданияттын кокуйлары далай жаштардын аң-сезимин ээлеп калды.

ХХ кылымдан бери жанатан айтылгандай көздөн кирип мээни алган эң күчтүү каражаттардын бири кино өнөрү болуп келатат. Кыргыз киносунда улуттун уңгусуна тереңдеп кирип, кыргызга кыргызча күйгөн саналуу эле чыгармалар бар. Кеңеш доорунда тартылган тасмалардан бул багытта “Бакайдын жайыты” менен “Ак илбирстин тукуму” эске түшөт. Биринде көчмөн жашоодон алыстап отурук дүйнөнүн шартына көнүп келаткан элдин нары карама-каршылыктуу, нары үмүттүү улуу көчү көзгө урунуп, кыргыз мүнөз улуулардын көчү түбөлүк бийикке, жаңычылдыкка умтулган кичүүлөрдүн катары көр дүйнөнүн кызыгына толгон жакага багыт алат. Экинчисинде кыргыздын нукура кулк-мүнөзү, баштан өткөргөн кыйынчылыгы, катаал шартка моюн бербей жашоого умтулган эрки, тегерек-четтеги эл тургай бүтүндөй Дүйнө менен болгон алакасы, жаңылып-жазган таштак жолу, жалпы ичиндеги жалгыздыгы эң сонун берилген. Албетте, кийинки доордо учурдун баш аламандыгын таасын чагылдырып, кабыргасынан коюлган суроолорго астейдил жооп издеген “Айыл өкмөт”, айрыкча “Белгисиз маршрут” сыяктуу кинолор эгемендик жылдарындагы татыктуу табылгалар болду десек жаңылышпайбыз. Бирок улут тагдырына терең кирип, кыргызга кыргыздын көзү менен караган кино чыгармаларынын ичинен сапаттык жаңы тепкичти багындырган тасма “Курманжан датка” болгонун талашуу кыйын.ээ 67

Анткени “Курманжан датка” – түшүнгөн кишиге Алай ханышасынын жеке тагдыры тууралуу гана баян эмес. “Курманжан датка” – биринчи иретте кыргыздын кулк-мүнөзү, асыл сапаттары, тарыхта баскан татаал жолу, өзү бойдон калышы үчүн өз кымбатын курмандыкка чалууга дайыма аргасыз кылган жазмышы, эч кимге окшобогон маданияты, жөн билги наркы, анан албетте, азыр да актуалдуулугун жоготпой келаткан түптүү проблемалары тууралуу эпопея.
Айталык, ташбараң эч качан кыргыздын салты болгон эмес, бирок Кокон хандыгында кеңири тараган адат болгон. Ошондой шартта дин төбөлдөрүнөн коркпой, калыстык үчүн тобокелге барган адамдык сапат – нукура кыргыздын мүнөзү. Жамандан иренжип, акырына чейин жакшыга умтулганы – кыргыздын үмүтү. Колунан келгени колунан келбегенине кыр көрсөтө баштаганы (кызды алып кетип бараткандагы эпизод) – бул да кыргыздын жылкы мүнөзү. Аялы күйөөсүнө кеңешчи болуп, акыл кошкону, керек болсо ордун басканы – кыргыздын илгертен келаткан табигый гармониясы. Эл башына күн түшкөндө күнүмдүк тирешүүдөн өйдө болуп биригип кеткени – кыргыздын байыртан келаткан социалдык иммунитети. Азайып кетсе тууган издеп, көбөйүп чыкса кыйкым издеген адаты –кыргыздын өнөкөтү. Оорусуна карабастан Жантай хан мейман үчүн сыр билгизбей зыңгырап маселе чечип отуруп бергени – кыргыздын нарктуулугу. Азыр эле ат күлүгүн сынашып келатып, “жигит, артка кайт, атаң жакшы эмес” деп Алымбек Шабданга керектүү учурда керектүү маалыматты кесе айтканы – кыргыздын жөн билгилиги. Ар ким өз чындыгын беттеп, “качкан да Кудай дейт, кууган да Кудай дейт” болуп Курманжан качып, куугун этектеп, тагдыр ортодо, өмүр ортодо турганда, бала кезинен таянган жолборс күркүрөп колдоп чыкканы – кыргыздын табышмактуу касиети. Айласы кеткен Алайдын эли мына-мына кетебиз деп келатып эле бир айтылган сөздөн кайра дүрт козголуп муштумга айланганы – кыргыздын күтүүсүз ойгонгон намысы. Күнөө кимде экенине карабай, сөзгө сөлтүк, кепке кемтик болбош үчүн айыпты өз мойнуна алган Камчыбектин тагдыры – кыргыздын улуулугу. Замбиректин огуна карабай алдыга чапкан эрдиги – бир чети мурунтан келаткан кыргыздын энөөлүгү. Бир уядан чыккан бир туугандардын ар башка тагдыр тандап, ар бөлөк Жолго түшкөнү – бул да кыргыздын турмушундагы ушул күнгө чейин келаткан көрүнүштөрдүн бири. Убакыттын өтүшү менен пайда болгон бир гана орчундуу айырма – Абдылдабектин жүрөгүн кошо кеткен жан-жөкөрлөрү жерге таштабай ала келсе, кийин Беделдин ашуусунда калган миңдеген кыргыздардын сөөгү 75 жыл бою көмүлбөй жатты.

Курманжандын курмандыгы – жеке керт башынын гана жүгү эмес. Бул кыргызга тиешелүү, өтө оор жүк. Кыргыз эли канча бир кылымдан бери өзүнүн өзөгүн, өзүнүн тилин, дилин, маданиятын жоготпой, кыргыз бойдон сакталып калышы үчүн гана ар качандан бир качан өзүнүн эң кымбат адамдарын, жагдайларын, көнүмүшүн аргасыздан курмандыкка чаап келатканы келаткан. 1937-жылдары кыргыздын тили үчүн, кыргыздын маданияты үчүн, кыргыздын кызыкчылыгы үчүн атууга кеткен, биринин үстүнө бири ташталып ошол бойдон эгемен заманга чейин жаткан Кызыл Кыргызстандын шейиттери – Кеңеш доорундагы кыргыздын Камчыбектери. Болбосо алар деле эр өлтүрүп эриш бузган эмес эле! “Басмачы” деп өз жеринен же айдалып, же сүрүлүп кеткен, башка жакта жүрүп дүйнөдөн кайткан кыргыз азаматтары – ошол эле кыргыздын Абдылдабектери. Бийликтин адилетсиз турумуна каршы чыгып, аянтта кийиктей атылган, өлкөнүн бүтүндүгү үчүн өз жеринде кордук көрүп кыйналып өлтүрүлгөн кыргыз жигиттери – ушунун баары кыргыздын кыргыз бойдон калышы үчүн чалынган курмандык. Өз эрки менен бүтүм чыгарбаса дагы, ошолордун баарынын тең энелери – өз масштабында элине жан этин сууруп берген абалдагы Курманжандар.
Фильмде кыргызга танапташ башка элдердин кулк-мүнөзүнө тиешелүү эпизоддор да абдан таасын берилген. Ташбараң сценасын эске албаганда да, Музаффар эмирдин жүзүмдү былчыйта баскандай бир адамдын тагдырын заматта садага чапканы, эртең менен дүкөнчирик чапан жаап, кечинде артынан желдет жиберген бийлик төбөлдөрү Кокон хандыгында үстөмдүк кылган сын-сыпаттардан азыноолак болсо да кабар берет. “Хорошо идут” деп чыйт түкүрүп куралына ишенип турган офицер, жергиликтүү салтты билбей келиндин ачкычын чачы менен кошо кесип алган поручик, сууга чечинип жылаңач кирген аскерлер – бул да Борбор Азияга келаткан чоочун күчтүн жышааны болчу.

Фильмде көрсөтүлгөн Курманжандын тагдыры, андагы коюлган маселелер азыр да курчтугун жогото элек. Тескерисинче, балким мезгил өткөн сайын улам жаңы өңүттөн ачыла турган жагы бар. Мурда эки цивилизациянын толкунунда чайпалса да төгүлбөгөн түптүү калк эми үч башка зор күчтүн ортосунда кетип баратат. Кыргыз кыргыз бойдон калабы? Курманжандын тушунда көкүрөктөн сызып, көздөн учкан азыркы мамлекетинин чыныгы баасын билеби? Жумурай-журттун келечеги үчүн бир муштумга биригеби же кокту-колотто ар кимиси кызыл тебетей кийгенине корстон болуп кала береби? Азыркы Абдылдабектер кайрылып келеби? Келсе кыргыз тарапта болобу же барган жеринин малайына айланып Карасакал болуп кайтабы? Биз, тирүүлөр, ушул сыяктуу суроолорго татыктуу жооп бергенге даярбызбы?

Демек, биз ойлоно турган нерселер али көп экен. Мыкты чыгарманын күчү – даяр жоопту бүкүлү бербей, көрүүчүлөрдү ошондой фундаменталдуу соболдорго жооп издете баштаганында. Устатым Чоюн Өмүралиев айтмакчы, ар бир адамдын милдети, мурдагыдан да адамыраак болуп, ал эми биздин шартыбызда – кыргызыраак болуп жашап өтүүдө. Бул фильм ушул өңүтүнөн өз максатына жетти десек болот. Жеке башымда, мени мурдагыдан да “кыргызыраак” кылган бул чыгармасы үчүн жаран катары Садык Шерниязга чын дилимден ыраазычылык билдирем.

Жыргалбек КАСАБОЛОТОВ. Акын, журналист. Бишкек шаары. 09.09.2014.

Sep 17

Ойгон элим, ойлон элим!.

КАЙДА БАРАТАБЫЗ!.

Жума АБДУЛЛАХ.

Жума АБДУЛЛАХ. 

Кыргыздын, Кыргыз элинин патриоту болуу, жалпы элибизди, улутубузду, Ыссыкөлүбздү, Сулайман тообузду, Сары Өзөнүбүздү, Арсланбопту бирдей сүйүп, айран жыттанган апаларыбызды, кымыз жана колоңсо жыттанган кыраандарыбызды бирдей сагынуу мекенден сыртта жүргөндө гана курч сезилет. Мекен четинде, бөтөн элде өзүңдүн улуттук жана инсандык «идентификацияң» үчүн күрөшөсүң, дайыма «статус квоң» үчүн тытынып жүрөсүң, кичине да болсо Атамекениңдин ийгиликтерине кубанып, байрагың жана барлыгыңа сыймыктана жүрөсүң…

Анан элэ-ээ, Кыргыз жергесине келээриң менен, сен жалпы Кыргыздын эмес, Оштун, же Көлдүн, Чүйдүн же Таластын, ичкиликтин же солтонун патриоту болууга аргасызсың. Тилекке каршы сенин бир тапка, же партияга, же кланга же жамаатка патриот болушуң, сөзсүз дагы бир башка Кыргыздын эле ушундай тобуна каршы болууга шарттайт. Ушундай шарттулуктар адамды жаман түйшөлтөт экен…

Элибиз бөлүнө берип, Бөрү жей турган чекке жетип калганыбызды сезебизби же жокпу, бирок улутубуздун ичинен дезертирлер да чыга баштады…

Шарттуу бөлүнүүлөр кыргызды туткундап алды жана шарттуу топтордун арасында келишпес кастык жаралып, принципиалдык карама каршылыктар күчөп баратат.

Батышчыл жана орусчул, динчилдер жана атеисттер, «мырктар» жана «киргиздер», мусулман жана теңирчилер, хизбуттар жана дааватчылар, вахабиттер жана суфилер, түрктөшкөндөр жана кытайлашкандар, «манкурттар» жана «малкурттар», кедейлер жана байлар, «черныйлар» жана «красныйлар», жана башкалар жана ушундайлар…

Айтоор ушундай, бу бөлүнүүбүз менен тайгаланып отуруп, ичибизден ирип, ансыз деле жакынкы жана алысыраак жакта көздөрүн кызартып турган коңшуларга жем болбойлу. Арабызда жүрүп жерибизди, малыбызды жана жаныбызды каттап-калемдеп жүргөн кээ бир «мекендештердин» кара ниет «неоимпериялык» пландарын оңой олжо кылып ишке ашырып салбайлы…

Биздин кайгыбыз, биздин асыл акылыбыздан болуп жүрбөсүн? Бөтөн маданиятты, башка тилди, жаңы агымды ушунчалык бат сиңирип алабыз анан калса. Сиңирип отуруп, шимирип отуруп, абдан татаал «менталдык» боткону мүнөздөп алдык… Өздүк бейнебиз барбы, же жүз жылдык «мутацияга» дуушар болгон «биомассага» айланып баратабызбы? Бүгүнкү керектөөчүлүк коомунун эрежелери улутубуздун түбүнө жетип, аты бар бирок заты жок, дүйнөдөгү «сервис» улуту деп аталган, көр оокаттын гана айласында калган Индокитай, Полинезиядагы түмөн бейнесиз, мүнөзсүз балыктай болгон элдердин кейпин кийгенден Кудай сактасын ылайым. 100 жылдык орустун «колониалдык» саясаты жеңе албаган биздин негизги «имунитетибиз»- нукуралуулугубузду керектөөчү коомдун ажыдаары бат эле сугунуп койчудай…

Ойлон элим, ойгон элим! Бийлик, саясат үчүн эмес, пул үчүн кулдук эмес, нукура тазалыгыбыз, чымыр дене чынтемир эрдигибиз үчүн, суйкайган сулуу жарлуулугубуз үчүн ойгонолу!.

 

Жума АБДУЛЛАХ. Бишкек шаары.

Aug 13

Сай-асат..

эпарлПАРЛАМЕНТ ӨЗ КУЙРУГУН ӨЗҮ КЕСТИ!

5-августта КРнын Жогорку Соту Жогорку Кеңештин үч депутаты Камчыбек Ташиев, Садыр Жапаров менен Талант Мамытовдордун үстүнөн козголгон кылмыш ишине акыркы чекитти койду. “Бийликти күч менен басып алууга аракет кылган” беренеси боюнча айыпталып жаткан буларды Жогорку сот да толугу менен айыптуу деп таап, мурдараак Бишкек шаарынын Биринчи май райсотунун чыгарган өкүмдү күчүнө калтырды. Анткени, алардын 2012-жылдын 3-октябрындагы элди козутуп, бийликти басып алууга чакырганы, “Чынгызхан болобуз” деп, Акүйдүн тосмосун ашып түшүп, күзөт кызматкерлерине кутурган иттей жабылышканы тарыхый айныксыз факты болучу.

Өкүм.
Ошону менен “Ата-Журт” партиясынын депуттары К. Ташиев менен С. Жапаров 1, 5 жылга эркинен ажыратылса, Т. Мамытов 1 жылга эркинен ажырады. Албетте, алар бул мөөнөттү УКМКнын СИЗОсунда 2012-жылдын октябрь айынан тартып “өтөп” коюшкандыктан эркиндикке чыгууга толук укуктуу. Бирок, мыйзам деген мыйзам, анын күчү азыр да ордунда. Демек, парламенттин үч депутаты жакында Жогорку Кеңештин депутаттык мандатынан ажыратылат жана алар үстүндөгү “соттолгон” деген жазууну алып салганга оголе көп убакыт бар. Себеби, биздеги биз баш ийген мыйзам боюнча, соттуулугу бар адам ошол жаман жарлыгы алынып салмайынча эч бир мамлекеттик ишке, керек болсо, айыл өкмөтүнүн кеңсесин кайтаруу кызматына да кабыл алынбайт. Андыктан, эми бул депутаттар буга чейинки жеңил ойлуу жүрүштөрүнөн жыйынтык чыгарып, тартипсиздикке барбай, майда-барат кылмыштардан кыйла эле алыс болуулары тийиш. Эксперттер белгилешмекчи, эгер бул үч депутат мындан ары кыял-жоруктарын оңдоп, жүрүш-туруштарын “зымга тизгендей” алып жүрө алышса, эки жылдын тегерегинде “соттолгон” деген илээшкектен кутулуп, мамлекеттик кызматтарга барууга жол ача алышта. А кокус, “мыйзамыңды уруп да ойнобойм, бизди мыйзамсыз соттошкон, революция кылабыз да, акталып чыгабыз” деген көнгөн позицияны карманып, Акүйдү камоого алып, кашаадан ашып же башка мыйзамсыз иштерге барышса, анда бүттү! Мандатынан ажыраган буларды каалаган тартип сактоочу, карапайым сержант наамы бар опер деле колун кайрып келип, кармоочу жайга тыгып таштайт.

Мыйзам.
Баса, мыйзам демекчи, орто жерден мыйзамды буйлалап, от менен ойногон Бишкек шаардык сотунун судьялары  Медербек Сатиев менен Курманкул Зулушевдер тууралуу да айтып кетпесек болбостур. Бул бир колун төшүнө, бир колун Башмыйзамга коюп, адилеттүүлүк, калыстык, теңдик үчүн иштөөнү ант кылган соттор үч депуттатын ишин кароодо өлкөдө жүрүп жаткан сот реформасына түкүргөндөй мамиле кылышкан эле. Анткени, мамлекеттик айыптоочулар, ал тургай бүт коомчулук көрүп турган бийликти басып алууга болгон аракетти, чакырыкты экөө кашайып көрбөй, “бул жерде эч кандай мыйзам бузуу, бийликти басып алуу аракети болгон эмес” деп тескери бурулуп туруп алышкан. Эгер, окуя Алайдын же Атбашынын эл чанда барган кокту-колотторунда өтүп, күбөлөр менен далилдөөчүлөр аз болгондо бир жөн эле, бийликти басып алуу аракети Акүйдүн алдында болуп, алардын ар бир сөзүнөн жасаган кадамдарына чейин коомдук каналды айтпай эле койолу, дүйнөлүк каналдар коомчулукка кашкайта көрсөтүп турду го? Көрсө, аталган соттордун бул чечими “бармак басты, көз кысты” мамилелер менен уланып, миллиондогон сомдор соттордун чөнтөктөрүнө солонгондой. Буга, Жогорку Соттун чечими далил эмес эмне? Экинчи бир жүйөө, биздин жеке булактардын ырасташынча, аталган эки сот Жогорку Соттун эле чечимин күтүп тургандай, акыркы өкүмдөн кийин шаардык соттогу кызматтарын өз эрки менен таштоо боюнча арыз жазышкан имиш. Жөнөкөй логика, нечендеген кароо-сынактардан өтүп, канчалаган атаандаштарынын арасынан тандалып отуруп, шаардык соттун судьялыгына өткөн бирөө жылаан чакпай, жылкы теппей эле кызматын кантип өткөрүп берет? Демек, алардын дүйнөсү түгөл, санаалыр тынч, мындан ары кызматсыз жашоого жетээрлик кирешенин ээси болушкан дегенге толук негиз бар.

Дагы бир айта кетчү сөз, интернет булактарындагы үч депуттаттын соттолгону тууралуу маалыматтарга пикир калтыруучулардын айрымдары “Гендердик кармаш: үч айым үч мырзаны жайлап түштү” деп жазышыптыр. Үч айым-Башпрокурор Аида Салянова, Жогорку Соттун төрайымы Феруза Жамашева менен Президенттин Аппаратындагы сотреформалары жана мыйзамдуулук бөлүмүнүн башчысы Индира Жолдубаева экен. Ал эми үч мырза-“Атажурттун” үч депутаты. Мындай караган кишиге күлкүлүү болгону менен чындыгында мыйзамдын бүт кыргызстандыктар үчүн бирдей колдонулушуна чындап бул айымдардын аракети зор болду. Болбосо, бүгүн булар акталып кетсе, эртең дагы бир көчөдөгү көрпай-шөрпайлар Акүйгө аттап кирип, аттап чыга бериши толук мүмкүн эле.

Жоопкерчилик.
“Ата Журттун” бул “атактуу” үч депутатынын сот жообуна тартылышы ансыз тымызын жанданып келе жаткан коомдук саясий абалга ого бетер кызык кошту. Ооба, булардын соттолгону, жакында мандаттарынан ажыратылышы кыргыз парламентинин кыйрашына чоң өбөлгө болуп бере алат. Анткени, азыркы парламентте укуктук да, моралдык да жактан иштөөгө кыйынчылык туулуп туру. Маселен, бир эле фракция “Атажурттан” Нариман Түлеевди алганда төрт депутат соттолуп, бир депутат Нурлан Сулайманов сыртта качып жүрөт. Ал эми парламенттеги эки депутаттын Мадылбеков менен Бакир уулунун уулдары оор кылмышкер катары 9-12 жылга соттолушуп, Маматов менен Төлөгөновдун балдарына кылмыш иши козголгон.  Албетте, бул дагы өзүн “эл өкүлүмүн”  дегендер үчүн моралдык чоң суроо!  Ошондой эле партиялык тизме менен куралган парламеттеги 5 фракциянын абалы да адам ыйлаарлык. Фракция депутаттары карышкыр кууган койго окшоп, майда-майда топторго эчак эле тарап кетишкен. Мисалы, “Атамекенден”-Абдырахманов, Жээнбеков, Айтматовалар ачык эле чыга качышса, “Атажурттан”-Шин, Молдобаев, Коркмазов сыяктуулар баса беришкен. “Ар-Намыстан”-Рыспаев, Артыков баштаган 10 депутат эчак эле “башын бошотсо”, “Республикадан”-“Биримдик” менен “Өнүгүү” деген топтор “дыр” коюшуп, азыр “Бир бол” тобу да кылчактан турган кербези. КСДПнын эле боору бүтүнбү, жо-ок, бул жакта да Исмаил Исаков деген генерал “Азаттыктын” асабасын желбиретүү менен фракциянын үшкүрүгүн эбак эле жараткан эмеспи.

Андыктан эртең, Ташиев, Жапаров, Мамытов кандай мандатынан ажыраса, так ошондой парламентти таркатуу компаниясы башталып,  парламенттик шайлоого тымызын старт берилээри мезгил чындыгы болуп калмакчы. Анткени, мандатсыз калган Камчыбек мырза эле кантип, “Атажуртка” төрт депутат кошуп берип, “ишиңерди кыла бергиле, мен кара майымды сатып оокат кыла берейин” деп тынч калсын. Ал тезинен парламентти таркатып, жаңы шайлоо өткөрүүгө,  шайлоонун шайтан оюндары менен керек болсо чындап эле 3-ыңкылапты жасап, бийликке келүүгө эми тынымсыз аракет кылаары турган иш.  Буга парламенттин сыртындагы саясий күчтөр да өтө кызыкдар. Ал аз келгенсип, элди чек ара, Кумтөр, сатылган жерлер маселеси менен удургутумуш болуп, өз максатына жетүүгө геосаясий күчтөр да салым кошоору болжолдонууда.

Кыскасы, “Чыңгызхан”  чырлуу операциясы, өлкөнүн саясий абалына чуулган эле салып тим болбой, мамлекеттик башкаруу системасынын башында турган Жогорку Кеңештин жонунан жоон кайыш тилмек болду да, калды…

Тынчтык АЛТЫМЫШЕВ.  Маалымат булагы: “Фабула Планета” гезити.

Feb 22

Карагайчы кемпир.

Бүгүн Кыргыз эл акыны, Токтогул Сатылганов атындагы мамлекеттик сыйлыктын ээси, акын Шайлобек ДҮЙШЕЕВДИН туулган күнү. Акын 1950-жылы 23-февралда Нарын облусуна караштуу, Ат-Башы районундагы Ача-Кайыңды айылында туулган. 1968-жылы айылындагы орто мектепти аяктап, 1968–1970 жылдары Советтик Армиянын катарында кызмат өтөгөн. 1970–1975 жылдары куруучу мекемелерде жумушчу, бетончу, Ат-Башы райондук гезитинде кабарчы болуп иштеп жүрүп 1980-жылы Кыргыз улуттук университетинин журналистика факультетин (ал кезде – филология факултетинин журналистика бөлүмүн) аяктаган. Ошол эле 1980-жылдан тартып Нарын облустук «Нарын правдасы» гезитинде кабарчы, облустук телерадио уктуруу комитетинде редактор болгон. Учурда “Азаттык” үналгысынын Бишкектеги кабарчысы болуп иштеп келет. Шайлообек Дүйшеев заманбап кыргыз поэзиясына бараандуу салым кошкон акындардын бири.

ЭНЕМ КАНЫМГҮЛДҮН ЭЛЕСИНЕ.

Кара колдун жаны эле оюктагы,
кароолчунун тамы эле конуштагы.
Кара кемпир бар эле, кара кемпир
“карагайчы кемпир”, деп коюшчу аны.

Карагайчы кемпир ал жесир эле,
кайран чалы капкачан эсил эле.
Караан кылып карманган жалгызы да
кара шыйрак каргадай жетим эле.

Жетим бала. Жетим там, Жесир эне,
жер үстүнүн тооп кылып четин эле
Эсен-аман жүрүшчү, эл катары,
эл катары өмүрүн кезип эле.

Канын басып кайгырса жаратынын,
канат кылып кайрылса канатынын.
Калдаңдаган ал бала баласы эле
карагайчы кемпирдин баласынын.

Жону калың дүйнөнү койгулаган,
жоош сары бала эле болбураган.
Жоготчудай эрмешип энесинин
жолго чыкса этегин Чойгулаган.

Толугу менен

Jan 20

Имишпи, же?..

Акыркы учурларда “Рысбек Акматбаев тирүү экен, алыскы Америкада аман-соо эле татынакай жашап жүрүптүр, жакында Мекенине кайтып келет экен” дегендей айың кептер кайрадан айтыла баштады.

РЫСБЕК АКМАТБАЕВ АМЕРИКАДАН КАЙТЫП КЕЛЕБИ?

«Рысбек тирүү болгондо Каркыра сатылмак эмес, Баяман тирүү болгондо Ошто өзбектер баш көтөрмөк эмес” деп, баш чайкап калышат  кыргыздар. Айрыкча Рысбек Акматбаевдин өлгөнүнө азыркыга чейин ишенгиси келбей, ар кандай жоромолдоолорду айтып жүргөндөр да бар. Гезитибиздин редакциясына  бир айдан бери телефон чалып “Рысбек Акматбаев тирүү экен. Америкадан кыргызстандык орустар жолугуптур. Жакында келет турбайбы. Рысбек каза болгондо атасы сөөктү көрүп “бул менин балам эмес” деп айтканы бар эмес беле. Журналист катары иликтеп көрбөйсүңөрбү” деген жарандар көбөйдү. Ал эми Акматбаевдин жанында жүргөн жигиттеринин атылгандан калгандары учурда чет жерде башпаанек кылып жүрүшөт. Өздүк булактар аркылуу алардан тымызын сураштырып көрүп “бардык нерсенин өз убагы бар” деген гана жоопту алдык. Гезитибиздин кийинки сандарында Акматбаевдин ата-энесинен маалымат алууга аракет кылмакчыбыз. Рысбек мырзанын өлүмүнө өзгөчө көлдүктөр ишенишпейт. Акматбаев элдин ишенимине  киргендей, бийлик башындагылар да элдин ишенимине Рысбектей болуп кирсе кана аттиң..
Маалымат булагы:  http://www.kyrgyztoday.kg/kg/koom/item/16265-ryisbek-akmatbaev-amerikadan-kaytyip-kelebi?.htm
l

Толугу менен