Mar 26

Ааламга «аккан» китеп..

Айнагүл РАИМКУЛОВА, Волгаград шаары.

Айнагүл РАИМКУЛОВА, Волгаград шаары.

«АГЫНДЫЛАРДЫН» АГЫМЫНАН БИР ҮЗҮМ..

Кыргыз Эл акыны Шайлообек Дүйшеевдин «Агындылар» аттуу китебин кимдер билбейт. «Агындыларды» окусам деген талапкерлер Кыргызстанда эле эмес чет жерлерде да жүздөп саналса керек. Ошондой окурмандарыбыздын бири Айнагүл аттуу мекендешибиз тээ Волгаград шаарынан Маскөөгө буйуртма жиберген экен. Айнагүлдүн өтүнүчүн орундатуу үчүн жаңы эле колума тийген, «бойогу кургай элек» «Агындылар» китебинен бирди колтуктап алып, Повелецкий вокзалына бардым. Ошол жерден Волгаградка автобуз да, поезд да каттаарын айтышты. Жетип эле автобуска чыпта (билет) сатуучу көзөнөкө кайрылдым да, Волгаградка кетүүчү автобустун айдоочусун кайдан табаарымды сурадым. Ал жерде олтурган кыз көзү ачыктай эле: – Бир нерсе берип жибересиңби? – деп сурады да – азыркысына жетишпей калдың, кечкисин күт – деп сөздү тез эле бүтүрдү. Ары басып 20 мүнөттөн кийин поезд жөнөөрүн билдим да, тез басып поезд жөнөөчү аянтка чыктым. Он чакты вагону бар поездин ар бир вагонунун оозунда бирден чыкыя кийинген борте кыздар (проводницалар) өз жүргүнчүлөрүн күтүп турушкан экен. Жүргүнчүлөр эчак эле ичине кирип кетишкенби же жөнөөчү адам азбы айтор мен күткөндөй опур-топур киши жок. Мен жетип эле эң четки борте кызды кепке тартым да, китепти ала барып берип койо аласызбы деп сурадым. Ал мени кубандырып, шар эле “албетте” деп жооп берди да “500 рублей” деп кошумчалап койду. Мен шаабайым сууй түштү, анткени 500 рублей мен үчүн көп акча эле. Мен соодалашууга аракет кылып көрүп, бирок кыздын айтканынан кайтпай турганын түшүндүм. Анан ар бир борте кыздын жанына барып, бардыгынан “жок” деген жооп алдым. Ошондон кийин гана мен барган биринчи кыз мага “ыймандуу” көрүнүп калды. Ошондой болсо да эң акыркы вагондун жанында бири-бирин узатып турушкан бирин-серин жүргүнчүлөрдөн өтүнүп көрөйүн деп чечтим. Ал жерде эки кемпир жана бир кыз-жигит бири-бирин узатып жатышкан экен. Мен кемпирлердин жактырбаган көз караштарынан улам аларга унчукпадым. Ал эми кыз-жигиттин мага көңүл бөлө турган түрлөрү жок.

Маскөө шаары, Павелецский бекети.

Маскөө шаары, Павелецкий бекети.

Ошентип бул жерден китебимди жөнөтө албай турганымды түшүнсөм да, дагы бирөө келип калчудай үмүт кылып тура бердим. Борте кыз жүргүнчүлөрдү кирип орун алуусун эскертти. Кемпирлер бири-бири менен жылуу коштошуп, бири калды да бири вагонго кирип кетти. Кыз менен жигит гана коштошо албай турушту. Ыйлап жиберчүдөй болгон кыз жигитти койо бергиси жок. Бир колунда желим баштыгы бар жигит бир колу менен кыздын эки колун тең кармап, кызды тигилип карап турат. Борте кыз дагы бир жолу кетүүчүлөрдүн ичке кирүүсүн эскертти. Анын бул жолку эскертүүсү жигитке гана тиешелүү эле. Жигит оор дем алды да, кыздын сунулган колдорун калтырган бойдон колун акырын сууруп алды. – Евгений – деди кыз жашылданган үн менен. Жигит кыздын колдорун кайрадан кармай калды. Кыз эч нерсе айта албай буулугуп тура берди. Мен акырын жигиттин жанына басып келдим да, качанкы бир таанышымдан бетер – Евгений – деп акырын үн каттым. Ал дагы эч таң калбастан мен жака бир аз башын буруп, бирок кыздан көзүн албаган калыбынча – угуп жатам – деп койду. Мен аны өтө алаксытып жибербейин деген аракет менен акырын гана: – Волгаграддын өзүнө чейин барасыңбы? – деп сурадым. Ал кыска гана – ооба – деп жооп берди.
– Мен китеп берип жиберейин, ал жерден сени тосуп алышат – деп мүмкүн болушунча кыска жана тез-тез түшүндүрө салдым. Ошондон кийин гана ал мага бурулуп карады да:
– Тосуп алаары аныкпы? – деп сурады.
Мен: – албетте – деп жооп бердим да, колу бошой калган жигитке китепти карматтым. Ошентип Евгений китепти баштыгына салды да кыз менен коштошуп вагонго кирди. Анан ал артка кайрылып: – эгер эч ким тосуп албаса, китепти эмне кылам – деп сурады. Мен бул жигитке ишенгенимди же жөн эле тобокел кылганымды түшүнө албай турдум. Анан анын суроосун жоопсуз калтырбайын деп: – эгер эч ким тосуп албаса өзүң окуп кой – деп тамашаладым. Ал аргасыз жылмайды да кирип кетти. Не бар, не жок Евгенийдин телефон номерин алып калсам болмок, бирок эч мүмкүнчүлүк болбоду. Ошондой болсо да аны узаткан кыздан сурап көрөйүн деп ойлодум. Вагондордун бардыгы эшигин жаап, поезд алыска жөнөөчүдөй дем чыгаргандан кийин кыз менин алдыма түшүп жөнөп калды. Мен тез-тез басып аны токтотмоко: -чоң кыз – деп кайрылдым. Бирок ал менден да тез- тез басып, алдыга узап баратты. Ошондо гана мен анын буулугуп ыйлап бара жатканын сездим. Кызык эле иш болду. Эми Айнагүлгө телефон чалып, вагондун номерин айтып, анан андагы – Евгений деген жүргүнчүнү табасың – деп айткандан башка арга жок. Мен вокзалдын эшигине жакындаганда баягы кыздын күтүп турганын көрдүм. Ыңгайсыз болсо да ага келип Евгенийдин телефон номерин сурадым. Ал атайын ошол үчүн күтүп тургандай дароо телефонун чукулап калды, анан бир нерсе эсине түшө калгандай токтой калып: -сиз менин телефон номеримди алып кете бериңиз, мен ага өзүм чалып койом деди. Ошондо гана кыздын аты Вера экенин билдим. Эртеси кечинде Айнагүлдүн “Агындыларды” алганы жөнүндөгү сүйүнүчү ээ 63фейсбука жарыяланганда мен дагы кубанычта болдум. Дүйнөдө адамгерчиликтүү адамдардын бар экени кандай жакшы! Рахмат силерге Евгений менен Вера! Ылайым сүйүүңөр түбөлүктүү болсун!.

Керимбек КАДЫРКУЛОВ, Маскөө шаарынан. 26.03.2015.

Nov 12

«Кыргыз» сөзү..

ээ 70«КЫРГЫЗ» СӨЗҮ КЫЯНАТТЫКТЫ КӨТӨРБӨЙТ!

Кыргыз улутунун тарыхы эң узун экенин жазма булактардан билип, окуп келебиз. Атап айтсак, кыргыз улуту тургай, «Кыргыз мамлекети» деген сөз, биздин санактан 300 жыл мурда эле, Кытайдын тарыхынын бабасы болгон Сыма Чандын «Тарыхый эстеликтер»(史记)аттуу дүйнөгө белгилүү тарыхында жазылып калган. Бирок, ушундай узак тарыхка ээ улуттун аты болгон «кыргыз» сөзүнө «кыянат» кылуу ушул күнгө чейин басылбай келет. Ал жөнүндө мындан 70 – 80 жыл мурда (1940 – жылы) кыргыздын өз кезинде китепти эң көп окуган окумуштуусу Талып молдо мындай кейигени бар: «Жаш теринин бучкагын чоймологондой, кийинки кездерде, кээ бирөөлөр <кыргыз> деген сөздүн өзүн өйдө- ылдый чоймолой берчү болду …»① Ушул чоймолоо эмдигечейин токтобой, кадыресе күч алып, бүгүнкү «жаан айнек» болгон интернетте, арийне кээ бир окуулуктарда, тарыхий китептерде «кыргыз» сөзүнө кыянаттык кылуу менен, кыргыздын тарыхынын тамырына балта көтөргөн «кара көлөкө» барган сайын бадырайып көрүнүп келет. Биздин бул макалада «кыргыз» сөзүнө кыянаттык эки жактан болуп жатат: бирөө, «кыргыз» деген сөздү «буруп» айтып, кыргызды тарыхтан удургутуу кыянатчылыгы; Ал дагы бирөө, «кыргыз» сөзүнүн маанисин бурмалап түшүндүрүү аркылуу кыргыздын түбүн «атасыздыкка» алып кетүү кыянатчылыгы болуп жатат дегенди көрсөтүү максат кылынды. Анда, айтар сөздү баштайлы.

1. «Кыргыз» сөзүн буруп айтуу кыянатчылыгы.

«Кыргыз» деген ушул сөздүн айтылышын жана маанисин изилдөөнүн тарыхы да узун болуп, биз көргөн маалыматта, биринчи жолу ушул сөздүн айтылышын, маанисин териштирген киши кытайдын атактуу чөлкөм таануучусу, географы Жа Дан (780- 805) аттуу окумуштуу болгон экен. Ал кишинин биздин санактын 801 – жылы жазылып бүткөн «Чар тараптагы байыркы жана азыркы аймак, дубандардын баяндары» аттуу 40 ором китеби жана ага коштолгон картасы болгон. Ошондо, ал китепке кыргыздарды киргизгенде, «кыргыз» деген сөздүн жазылышын жана маанисин изилдеп көргөн. Мында, «кыргыз» деген сөздүн маанисин уйгур котормочудан сураганда, ал «кызыл жүз» деген маанини берет, ошондой айтылат, дегенине карай тыбыштап жазган деген жоромол бар. Бирок, географ Жа Дандын Кыргызды ошол кездеги кытай тилинин фонетикалык айтылышы боюнча «ки-ке-си» («黠戛斯») деген үч иероглиф менен жазышы «кыргыз» сөзүнүнүн түпкү аталышына жакын болгон. Ошого, кытай жазмаларынын көбү ушул жазылышты колдонгон.

Болуп да Таң падышалыгы кезинде ушундай жазылуу жалпылашкан. Ал эми чөлкөм таануучу Жа Дан эмне себептен ал изилдөөсүн баштады дегенде, кыргыз улутунун аты андан мурдагы кытай тарыхий булактарында түрдүүчө тыбышталып жазылып жүргөнүн байкаган. Ошого ал анын бир улут экенин билип турса да ар башка жазылышы менен айтылышын, улут атынын маанисин чечмелеп калыпташтырып жазууну максат эткен. Чын эле, кытай тарыхий булактарын карасак, биздин санактан мурдагы 3- кылымда биринчи жолу Сыма Чандын «Тарыхий эстеликтер» («史记») эмгегинде кыргызды Хан падышалыгы кезиндеги кытай тилинин тыбыштык айтылуусу боюнча «kek- kun» («隔昆,鬲昆») боюнча жазган. Мындай жазуунун түбүн изилдөөчүлөр байыркы моңгулча же хондордун айтымы боюнча кыргызды «Qirghun» айтылышы боюнча жазган өңдөнөт деген жорумду да айтышканы бар. Кытай тарыхы булактарында чын эле кыргыз улутунун атын ар кайсы доордо ар кандай иероглифтер менен тыбыштап туюнткан. Андай көп түрдүү жазылуусу тархчылар жагынан, же өз кезиндеги кытай тилинин тыбыштоо жүйөсүнөн улам болуусу мүмкүн экенин, бирок ушунун бардыгы кыргыз деген улут аты экенин бүгүнкү кытай тарыхчылары эмгектеринде эч кандай жазганбай эле айтып келе жатат. Ал тургай, биздин санактын 843- жылы кыргыз элчисин кабыл кылган жана ал элчилерден кыргыздардын этногирафиясын сурап, китеп жаздырган Таң падышалыгынын вазири Ли Дыйү кыргыз элчисинен «кыргыз» сөзүнүн айтылышын түз эле сурап, ал китепке кыргыздын улут атын «ke-kuet-sie» (纥扢斯) деп жазган. Бул жазуу кыргыз улутунун өзүнүн оозунан айтылышын сурап 1- жолу тактап жазылышы болгон. Кийин, 843- жылы чын курандын 5- күнү кытай падышасы окумуштуулар менен акылдашып, «кыргыз» улут атын кытай жазмаларында калыпташтырып, окумуштуу Жа Дандын кытайча тыбыштап жазуусу боюнча «Get-ket-sie» («黠戛斯») боюнча атоону бекиткен.② «Кыргыз» сөзүнүн кытайча жазылыштарынын көптүгү ошол кездин императорунун көөнүн бурган. Ал эми падыша атайын жазмача коолу түшүргөн жогорку жазылыш «кыргыз» сөзүнүн өз атоосуна, кыргыз тилине абдан жакын болгон. Ал эми азыркы тарыхчылар, атап айтканда, кыргыз тарыхын баяндоочулар кытай тарыхы булактарындагы жогорку жазылыштардын бардыгы «кыргыз» деген сөздүн кытай иероглиф менен тыбышталып жазылышы экенин моюнга албай, алса да удургутуп «гиянгүн, гегун, хиягас, хакас»③, ал тургай «жиянкүн» деген сыяктуу «кыянатчыл» айтылыштар менен айтып, кыргыз тарыхы боюнча кытайча жазма баяндардагы «кыргыз» сөзүн өз олутунда которуп айткысы келбей жүрөт.

Анын себеби, Никита Яковлевич Бичурьн (1777- 1853) кытайча Таң доорунда жалпылашкан «黠戛斯» жазылышын «Хагас» деп тыбыштап, 19-кылымдын кытай тилинин окулушу менен чалгырт жазып салгандыгы башкы себеп болгон. Андан кийинки Бичурьндан пайдаланган эмгектерде бүт эле «кыргыз» сөзү «хагас, хакас» болуп жазылып, байыртадан жаркын тарыхы бар, жазмаларда айкын жазылып калган кыргыз тарыхын бүдөмүктөштүрүүгө алып келинген. Бышыктап айтканда, кыргыз тарыхы кытай жазмаларындагы түрдүүчө жазылган иероглифтердеги «кыргыз» сөзүн, кыргыз тилин өз ичине алган башка тилдерге «кыргыз» деген түпкү аталышы менен которуп жазганда анан кыргыз тарыхы төп баяндалган болот. Себеби, кыргыздын тарыхын, тегин, жайгашуу ордун так билүүгө кытай жазма булакары гана негиз болуп берет. Бул сөздү академик В. В. Бартолъддин сөзү менен айтсак: «…бир кыйла мурунку кытай тарыхий чыгармаларына караганда, кыргыздар жөнүндө бир топ толук маалыматтарды табабыз.»④ – дейт. Чынында, академик Бартолъд да кыргыздар жөнүндө жазган маалыматтарынын бардыгы Бичуръндин котормосун такоол кылып, кытай тарыхы булактары боюнча далилдеген.

Айтмак, «кыргыз» сөзүн кытай жазмаларында тактап айтуу аракети илгертеден азырга чейин болгонуна, ал тек бир гана улуттун аты экенин ырастоо аракети канча кылымдардан бери келе жатканына карбай, кыргыз тарыхын баяндаган тилдерде кытайдын байыркы иероглиф тыбыштап айтуусун азыркы тыбыштап айтууга ыктатып барып, ал же кытайча айтылуусу эмес, же кыргызча айтылуусу эмес, атап эле айтканда, эч нерседе жок болуп чыгуучу тилге, сөзгө айландырып, ачык- жарык тарыхка «кара көлөкө» түшүрүү максатына жеткели калганын айтуу кези келип турат. Төмөндө, пайдалануу үчүн, кытай окумуштууларынын изилдөө ийгилиги катары тыянакталган «кыргыз» сөзүнүн ар кайсы доорлордогу иероглифтик жазылуусу жана ошол доордогу, азыркы айтылышын салыштырып берүүнү туура көрдүк.
Бул салыштыруу жадыбал кыргыз тарыхын изилдөөчү тарых илимдеринин доктору Ваң Жиенин эмгегинен пайдаланып түзүлдү.⑤

Мында айтмакчы, узаккысы, 843- жылы Кытай императору «кыргыз» сөзүнүн түрдүүчө жазылышы бир эле улуттун аты экенин ырастап коолу түшүрсө, жакынкысы, кытай окумуштуулары ар доордогу кытай тилинин фонетикалык өзгөчөлүктөрүнө салып, ошол ар түрдүү жазылыштардын бир эле улут атынын түрдүүчө айтылышы экенин далилдеген изилдөө ийгиликтери «кыргыз» сөзүнүн кытайча ар кайсы доордогу иероглифтик жазылыштарын бүт эле «кыргыз» деп которуу жана түп нускасы боюнча атоонун негизи эчак жаралганына негиз болуп берет. Ал эми, түп нускасы дегенибиз, «кыргыз» деген сөздү ушул улуттун өзү байыртадан кыргыз эле деп келгенин, «кыргыз» байыркы орхон- энесай ташка тамга басылган жазууларда кеңири айтылган. Ал Арап- Парыс жазмаларында да «кыргыз» сөзү анча- мынча тыбыштык удургуулаарга учураганын эсепке албаганда, «кыргыз» болуп эле жазылып жүргөнүн көрсөткөнүбүз эле. Ушул негиздерге сөөнүп, ар доордогу кытайча жазылган «кыргыз» иероглифтик жазууларын бүт эле «кыргыз» деп алсак болот. Аны «Гянгүн, Жянкүн, Хягас, Хакас» деп удургутуп атоонун кыргыз таанууга зыяны көп, ал байыркы кытай тилине жана кыргыз тарыхына кыянаттык болот.

2. «Кыргыз» сөзүнүн маанисин бурамалоо кыянатчылыгы.

«Кыргыз» сөзүнүн тарыхий жазмаларда айтылуусун буруп айтуу кыргыз тарыхын удургутууга алып кетсе, эми «кыргыз» сөзүнүн маанисин чечмелейбиз деген шылтоо менен «40 кыз» аңызын баш кылган аңыздарды улутка таңуулап, тарыхы бар, бирок «атасыз» улутка айландыруу «кара көлөкө» кыргыздын башында айланып жүргөнүнө да нечелеген кылымдар болду. Ушул эле «40 кыз» уламышына мындан 100 жыл мурда, кыргыздын биринчи тарыхчылары, окумуштуулары ачууланып, ал тургай ыйлаганга чейин барганы (Белек Солтоноев), кейигени, арданганы бизге белгилүү. Биз ошол ардануулардан ушул күнү да сабак алсак болот. Ал үчүн арданган тарыхчы, санжырачыларыбыздын сөздөрүнөн үзүндүлөр окуйлу. Осмоналы Сыдык уулу: «кыргыз кырк кыздан»,- деп Шайых Мансурдун бир нече акылга макул болбогон жомоктору айтылып келген.

Көрпө- тери алдап алуучулардын сөздөрү жанымдан өтүп, он беш жылдан бери аңтарып, текшерип, 200 миң кыргыздын ата- бабаларын таратып, Адам алейи саламга жеткиздим. Биз да асыл заттан экенибизди билсин үчүн, 15 жылдык мээнетимди бир саатча көрбөй, калем термете баштадым.»⑥- деп, ардануу менен эл кыдырып «Муктасар тарыхы кыргызыяны» жазыптыр. Андан соң, кыргызда китепти эң көп окуган Талып молдо: «кыргыз деген кырк кыз деген сөздөн келип чыккан дешет. … Өз тилинде жазылган белгилүү тарыхы жана тарыхты терең билген кишиси болбогон кыргыз эли «кожом айтты, кырк кыздан таралган экенбиз» дешип ишенип калат. «Кырк кыз көбүктөн бойкат болгон, дагы кырк кыздын сарайында бир кызыл ит жүрчү экен, кыргыздын теги ошол» дегенди ойлоп чыгарып, кыргызды «Акеша» аттуу саабага байлап айткандар да болгон. Бул сөздөр божомолдорго, шылдыңдоолорго байланышканы сезилип турат, ал сөздөрдө эч кандай деле чындык жок»- дейт.⑦ Кыргыздын тарыхын биринчи жолу өз тилинде жазган Белек Солтоноев: «1895- жылдын аягына жакын бир күнү Фрунзе (азыркы Бишкек) калаасындагы бир дүкөнгө кирсем, жыйылуу турган көп китеп бар экен. Китептериңизди алып бериңиз, көрөйүн десем, дүкөнчү бир топ китептерди алдыма койду. Билүүмдө дүкөнчү өзбек болсо керек эле.

Китептерди карасам, «аптийек», «сополдияр» сыяктуу китептер экен. Жакшы, сулуу тышталган үч- төрт китепти кайта алганда: “Ал эмне китептер?”- көрсөтсөңүз, дегенде, “булар тарых китептер, сизге ылайыгы жок”, деп кайтадан алып койгондо, тарых китептер дегенине кызыгып, тарых кабарын карыялардан уга келгенимден өтө каадаланып сурай баштадым. Бербеди. “Сатыңыз” десем, “саган тарыхтын кереги жок, кыргыз кырк кызды ээрчиген бир иттен таралган, атаңар ит, энеңер кырк кыз”, дейт. Бул сөзгө аң- таң калып, дүкөнчүнү бир аз карап туруп, жаш башым ызалыктан ыйлай жаздап, жанымдагы жолдошумдан уялганымдан араң басып кеттим. Кыргыз анык эле иттен таралганбы? деп көбүрөөк ойдо калдым. Ошондон баштап кыргыздын анык кайдан таралып чыкканын билмекке орусча, мусулманча китептерди издеп таап, ала баштадым…»⑧. Ошону менен «Кызыл кыргыз тарыхы» аттуу китеп жазылган. Андан да катуу арданган киши Балыкооз санжырачы болуптур. Ал киши өз санжырасында: «…арап тарыхчылары, эшендери, кожолору атабызды кыргызбай кылып, аны кырк кыздан туудуруп, ал кырк кызды шаа (шах) мансур деген олуянын көбүгү менен бойкат кылып, ал (шаа мансурду) Мухамметтин саабасы «Укка шаадан» таратып, ошонун тукуму кылат. Ошону менен кыргыз таза эле арап тукуму болот. Бул мээси бар адам айран кала турган иш»⑨,- дейт, катуу арданып, андан соң, өз санжырасында Шаа Мансур ким экенин, анын «анал да ак, мен да ак» деген уламышы кандай айтылганын так жазып, өз кезинде, эшендер софизимин таратканда, кайсы бир элди сөөгүнөн мусулмансыңар дегенге көндүрүү үчүн түрдүү аңыздарды, тотемдик жомокторду курашып чыкканын, ошонун күчтүү далили «40 кыз» аңызы экенин катуу айтып, тээ байыртадан бери тарыхы бар, маданияты бар кыргыз элин кечээки 10- кылымда жашап өткөн Шах Мансурдун тукуму кылганына Балыкооз санжырачы абдан кейиген, арданган.

Ал эми Шах Мансурдун ким экенин таанылуу тарыхчыбыз Анвар Байтур мындай айтат: «Ал софизимдин алгачкы өкүлү болуп, толук аты «Үсейин Ибни Мансур Аллаж» экен. Ал жаңы санактын 858- жылы Ирандын Тур шаарында туулган. Пахта атыш менен күн көчүрүп, кийин софулук жолуна кирип, софулукту үгүттөгөн. Анын негизги таалиматы «инал ак, минал ак» (ак Худа менде көрүлдү) деген алдамчылык болгон. Ал объектив чындыкты четке кагып, өзүнүн субъектив оюн чындык деп караган. Анын мындай караштары ошол кездеги феодалдык окуяларды төгүндөө болуп, исламга жана ислам философиясына каршы болгондуктан, мусулмандар соту алдамчы күнөөсүнө айыпталып жаңы санактын 922- жылы Арап Аббасыя халпасы жагынан кескиленип өлтүрүлгөн.»⑩
Көрсө, бир кылым мурда эле кыргыз тарыхчылары катуу арданган бул кыргыздын тарыхын бурмалаган аңыз бүгүнкү күндө абдан күчүнө кирип, «кыргыз» деген сөздү издеген интернеттерде «кыргыз улутунун атынын мааниси, 40 кыз» болот деп жазылуу турат. Ошону менен, «кыргыз» сөзү «кырк кыз» менен тең ата болуп эркин жашай баштаган кез болду. Буга арданбас адамдарыбыз анын илимий негизи, же элдик негизи жок экенин ойлоп койбой келет. Илимий негизи жок экени, бул аңызда айтылгандай адам көбүктөн бойкат болбойт; Ал элдик негизи жок дегени, бул кыргыз улутунун эл ичинде жаралган тотемдик жомогу эмес, софучулдар ойлоп таап, аны молдолорго жаттатып, таңуулаган нерсе болчу. Анын түбү- жайын сурабай, кээ бир окумуштуулар 1960- жылдарда эл ичинен чогултулган элдик адабиятта кыргыздар өзү айтып берген дегенге шилтеме жасашып келүүдө. «Эл ичинен» дегенге баятан айтылгандай 10- кылымда тараганы чын, анын таратуучу автору да бар. Бирок, бул аңызды кыргыз аңызы дегенден көрө, Шах Мансур софизимчинин аңызы болуп, аны кыргыз молдолоруна үйрөтүп кеткен десек өз ордун табат. Кыргыз эли «40 кыз» аңызын өз улутунун атынын чечмеси кыла албайт. Ал − кыргыз тарыхына кыянаттык кылган сандырак.

«Кыргыз» сөзүнүн чечмесин кыргыз улутунун өзүнүн эң байыркы уламыштарына негиз, мындан нече кылым мурда эле жазмача маалыматтарда туура чечмелеген. Анда ошондон үзүндүлөр келтирели. «Телгикул Эхбар» аттуу беделдүү китепте: «…кыргыздар тегинде, огуз хан урпактарынан болгон, түрк урууларынын чоң уруусу, кадиресе Огуз хандын жакындары жана жан кишилеринин тукумунан экен. «гуз» сөзү «огуз» сөзүнүн кыскарышы болуп, «гуздар» хыжарыянын 5- кылымынан мурда, ислам жерине барган. Ислам дининдегилер менен Гуздар арасында көптөгөн окуялар болуп өткөн экен. Огуздар мусулмандар жагынан «гуз, гузийе» деп аталып наам чыгарган. Түрк сөздүгүндө (тилинде) «курук – Талаа» маанисин бере турган «кыргузы», арийне «кыр (талаа) гуздары» жер мааниси менен айтканда, «гуз кыры» (гуз талаасы) деген маанилер менен аталат.

Мындай болгондо, «кыргыз» деген аталма «курук – чөл>», кыр- талаада жүрө турган Гуздарга энчилүү ат болуп калган. Мейли кандай болгону менен, «кыргуздардын» (кырдагы Гуздардын) ата мекени Орустар жана башка Эвропалыктарга чейин атактуу болуп келген «Ала- Тоо» кыркалары эсептелет. Бул тоону «Ала- Тоо» аташтын себеби, аталган тоо дайыма кар менен капталып, жаз саратан күндөрүндө, кээ бир бөлүгүнүн кары эрип ала- була көрүнгөндүктөн «Ала- Тоо» деп аталган. «Алтай» сөзү «Ала- Тоо» сөзүнүн өзгөртүлмөсү болгон…»⑾. дагы бир беделдүү китеп Нежим Асым түзгөн «Түрк тарыхы» аттуу китеп болуп, анда ошол эле «кыр огуз» сөзүндөгү огузду мындай чечмелеген: «Огуз − Гуз сөзү байыркы түркү тилинде «чоң дайра» маанисин туюнткан «огуз» (Euguz) сөзүнөн өзгөргөн болушу мүмкүн. Андай болгондо, «кыргыз» деген сөз «кыр огуз → кыр гөз → кыр гуз» болуп өзгөрүү натыйжасынан айтылган болот. «кыр огуздун» мааниси «кыр дайра» кадыресе «талаа дайрасы» болот. Мындан кыргыздар байыркы убакта жашаган жергеси − Энесай жана Анкара муран (Ангара) дайраларынын кең жайык түздүгүндө экенин туюнткан сын атооч аныктап айтылганы билинет. Андай болушу, байыркы кездерде, көптөгөн урук- уруулар өздөрү жашаган жерлердин аты менен аталган. Кээ бир жорумаларга караганда, «гуз» сөзү да «огуз» сөзүнөн өзгөргөнү айтылат»⑿.

«Кыргыз» сөзүнүн маанисин чечмелегенде, «кыр- огуз» (талаа огузу) деген маанини айтсак, ата- бабанын тарыхына кыянаттык кылбаган болобуз. Кадиресе Абулгазынын шежиресинде айтылган «Огуздун 24 небересинин бирөө кыргыздар» деген айтымга так түшөт. Ал эми «40 кыз» уламышы улуттун атын түшүндүрүп бермек турсун, урпактарды ардантып, ыйлаткан жорук болот. Тарых адамдардын байыркы маданиятын, баскан жолун айтып берип, ата- бабасынын иштери менен урпактары сыймыктанып жашоого алып барганда, анан өз кызматын өтөгөн болот. Кордонтуу, ардантуу сандырактарды тарыхтын элегинен түшүрүп салганда, анан тарыхка илимий мамиле жасап, улутка пайдалуу иштеген болобуз.

Кармиштегин Макелек ӨМҮРБАЙ уулу, «Тил жана котормо» журналынын башкы редактору, филология илимдеринин доктору.

May 16

Сайакат..

ээ 31САНК-ПЕТЕРБУРГ ШААРЫНА САЙАКАТ.

Ассалом алейкум кадырлуу Көчмөндөр. Дени-кардыңыздар сак, аманчылыкта жашап жатасыздарбы? Менин байкашымча бул тайпадагы көчмөндөрдүн дилгир катышкандарынын көпчүлүк пайызы мекенден сырт жакта экенбиз. Мисалы мен Санкт-Петербург шаарында,  Асыран агай Келсинки шаарында, дагы бирибиз Италияда, Францияда, Германияда, Австрияда, Австралияда дегендей. Дегеле дүйнөнүн бүтүндөй булуң бурчуна чачырап, тарап кетиптирбиз. Бул нерсе бир жагынан бир аз кейиштүү болгону менен бир жагын жакшы жана жагымдуу эле болуш керек деп эсептейм. Себеби, эл көрүп, жер көрүп, аң сезим өсүп, ааламдын ар тарабындагы келишкен керемет жерлерди көрүп жүрөбүз. Ушуларды ойлоп отуруп менде бир ой пайда болгон эле. Ошол өзүбүз көрүп жүргөн керемет жерлердин, өлкө шаарлардын кооздугун, тарыхый, маданий баалуулуктары жана башка кызыктуу маалыматтар менен тайпа мүчөлөрүн аздап тааныштырып, бөлүшүп турсакпы дейм. Андыктан ушул маселени Асыран агай менен макулдаштым дагы өзүм баштап бермек болдум.


Төмөндө жайгаштырылган сүрөттөргө көңүл буруңуздар:
1-сүрөт.
Санкт-Петербург шаарынын борбору деп саналган «Сарайлардын айанты» (Дворцовой площадь) 5 гектир, (кээ бир маалыматтарда 8 гетир деп жүрөт) XV-кылымдын аягында XX- кылымдын башында курулган. Бул айант бүткүл дүйнөлүк Маданий мурастардын катарына (Культурное наследие) кирет. ээ 31

 

2-сүрөт. Метропалитен. Вагондун ичи мынндай бош болуп калышы сейрек көрүнүш.
ээ 31

 3-сүрөт. «Нева» дарыясынын жээги. Жамгырдан кийинки Питер. Аркы жээгинде «Ростральные колонналары» көрүнүп турат.
ээ 31

 

 

 

 

 

 

 

4-сүрөт. «Казан Собору». Санкт-Петербург шаарындагы эң чоң храмдардын бири. 1801-жылы курулуп башталып 1811-жылы бүткөн. Питердин бирден-бир белгилүү көчөсү Невский проспектисине жайгашкан. 1813-жылы ушул храмга М. И. Кутузовдун сөөгү көмүлгөн.
ээ 31

5-сүрөт. Казан Соборунун чатырынан тартылган сүрөт.
ээ 31

 

 

 

 

 

 

6-сүрөт. «Жез атчан» (Медный всадник).  1782-жылы Сенаттар аянтчасында Петр 1 дин элесине атайын арналып койулган.
ээ 31

Азирет КЕЛДИБАЕВ. Санкт-Петербург шаарынан. 10-май, 2014-жыл.

Mar 30

Ойлон кыргыз!.

Гүлзина ГАида ТОКОНОВА. Экономист, дипломат,
Эл аралык мамилелер боюнча адис.

УРМАТТУУ МЕКЕНДЕШТЕР!

Азыркы учурда Журт башчыбыз, бийликтеги кыйындарыбыз өз ара бийлик талашып, улам-улам Өкмөттү алмаштырып,  биринин абийирин, айыбын бири ачуу менен алек болуп атканда, ички, тышкы душмандарыбыз жөн турбай баш көтөрүп, жыландын башын кылтыйтып жатышат… Баш көтөргөнү да эп болуп атса, болгон ырыстуу нерсебиздин баарын  Оруска сатып, сатпаганын бекер кармата берип жатсак…

Орустун тыңчылары минтип өзүбүздүн колубуз менен Эркиндигибизден ажыратуу аракетин көрүшүүдө. Алжыган дүжүр  чалдарыбыз намыс-арын жыйыштырып коюп эле келгин орустарга кошулуп алып, кыргызды «Орусиянын составына кошулбасак болбойт, бизге эркиндиктин кереги жок, ошолор бизге нан берет, душмандан сактайт. Биз орусча сүйлөшүбүз керек, кыргызчабыз ансыз деле унутулбайт» деп элди үндөп урпактарын кулдукка түртүп жатат. Шилтемени ачсаңыздар видео-тасманы көрөсүздөр.  http://new.livestream.com/kabarlar/kabarlar/videos/45562749

Душманды алыстан издебей эле койгула. Мына Чыккынчы, Эл душмандары минтип ичибизден эле табылып жатат!!!                         http://www.tushtuk.kg/society/13613/

Муну кантип түшүнсө болот? Орус тили расмий тил болгону жетишсиз болуп жатканбы?
http://www.24kg.org/community/174715-igor-trofimov-v-kyrgyzstane-5-zakonov.html

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=725053920860115&set=a.125295050836008.13710.100000665403937&type=1&relevant_count=1   Украинадагы көрүнүш.

Ал эми Орусия бийлиги мындай тыңчыларын бизге жөнөтүүнү мыйзамдаштырып да жатат.
http://www.vb.kg/doc/220845_pytin_yzakonivaet_deiatelnost_rossiyskih_specslyjb_na_territorii_kyrgyzstana.html  -.  

17-мартта акция өткөрүштү, Улуу Ата Мекендик согуштун ардагерлерин аянтка сүйрөп келишип, «НЕ ДАДИМ РАСКОЛОТЬ КЫРГЫЗСТАН! НЕТ КЫРГЫЗСКОМУ МАЙДАНУ! СОХРАНИМ ЕДИНСТВО СТРАНЫ! НЕ ПОДДАДИМСЯ ПРОВОКАЦИИ! НЕТ ЗАПАДНЫМ ПОЛИТИКАМ!.»

Негизинен бул үгүт иш чараларын биздин билишибизче, Кыргызстанда, айрыкча Бишкекте, ошондой эле Москва, Санкт—Петербург, Новосибирск өңдүү Орусиянын ар кайсы  шаарларында орустун саясий бот-тролли центрлери (агенты влияния) иштеп жатышат (алар жөнүндө бул жактан кеңири маалымат ала  аласыңар http://www.cossa.ru/articles/155/12676/). Ал центрлердин ар бир офисинде  үйрөтүлгөн 50дөй орустун жаштары Интернеттеги кыргызстандык социалдык тармактарда (соц. сетях) кыргызча аттар менен чыгып алышып, кыргыздарды, айрыкча жаштарына өздөрүнүн идеологияларын даават кылып иштешет.

Мындан тышкары, бизге белгилүү болуп калганынын бири Москва шаарындагы К. Ф. Затулин жетектеген «Институт стран СНГ»  жана анын эксперттери. Бул институт СНГ чөлкөмүндө улуттар арасында жаңжал, чатактарды уюштуруучу өнөрү  менен белгилүү экен. Жетекчиси Затулин, каймана аты «Костя – 40 процентов», студент кезинен эле «сексот», «стукач» болуп шугулданган, кийин политтехнологиялар, пиар, шайлоо эксперти болуп, Гос. Думанын депутаты да болууга үлгүргөн. Бирок бүгүнкү күнү Украина, Грузия мамлекеттеринде «Персона Нон-Грата», б. а. дипломатиялык укук боюнча ал өлкөгө киргизилбеген жагымсыз адам. Бүгүн Кыргызстанда, ошондой эле ФБтун кыргызстандык саясий топторунда ушул мекеменин эксперттери иштеп жатышат. Алар Кыргызстандагы орус улутундагы журналист, сүрөтчү жана өздөрүнө окшогон аналитикалык борборлордун, институттардын кызматчылары менен тыгыз байланышта болуп, ар кандай иш-чараларды өткөрүп, Кыргыз өлкөсүнүн бардык аймактарын, өзгөчө түштүгүн көп кыдырып, студент-окуучулар менен, алардын мугалимдери менен, кары-картаңдар менен жолугушуп, пресс-конференция, семинар, лекцияларды өтүп жатышат. Лекцияларынын тематикасы, жайылткан идеялары – Орусия менен жакындашуу, Бажы Биримдигине кошулуу.

«Фейсбукта» мындай агенттерге туш болгон патриот жарандарыбыз зыян тарта башташты. Себеби, бул оңбогурлар Бишкектеги пикирлеш журналисттеринин жардамы менен мекенчил жарандарыбыздын үстүнөн УККМге улутчул, провокатор деп арыз жазышып, иштеген иштерине чейин барып, орус тилдүү гезиттерге «Фейсбуктагы»  кат алышуусун сүрөткө тартып алып чыгарып жатышыптыр.

Мен «Фейсбуктагы» бул тыңчы-троллилерге кабылып, бир топ каршы туруп кармашканымдын далили мына бул болду. Алар мени кара тизмеге киргизип, талкуулоосу мына бул жерде:
1

Бул  Александр Евграфов – эң ашынган саясий тролль, маектешине эң жагымсыз, тилдешип айтышууга провокация кылган, башкаларды куугунтуктап, ачууланууга, жаңжалга үндөгөн, кыжырды кайнатып, кайра басмырлап, кордоп, кемсинтип, шылдыңдоо менен иштеген чагымчыл
адам экени ачык байкалды.
Көрсө Евграфов бир гана Кыргызстанда иштебейт экен…
2

Евграфов – жакшылап изилденүүчү неме көрүнөт. Ал  ФБ да 61 топтун мүчөсү болуп алган. Көпчүлүгү РФ нын геосаясый кызыкчылыктары менен байланышкан. Алардын бири өзгөчө көңүл бурууга татыктуу.  Ал топтун аталышы –  «Я – Российский империалист».

3


 

Дагы башка топтору:  «Белое движение», «Русские витязи», «Трудовые мигранты Таджикистана». Эмне үчүн Кыргызстандын жаранымын деген  А. Евграфов мындай тематика менен кызыгат болду экен?

4

 

«Я – Российский империалист» тобу жана анын максаттары! 5

6


 

Биздеги Александр Князев деген белгилүү журналист, коомдук ишмерибиз дагы ушул топтун мүчөсү экен!.

7

 

Казачество и Величие.  Бул орус казактары биздин Кыргызстаныбызда дагы жашашат. Бул уюшулган куралчандардын тобу, Империя идеологиясын тутунган (илгерки Орус империясынын жазалоочу отряды болчу, Империя – азыр жок, бирок Казачество сакталып калган). Негизинен булар кыргыз коомчулугунан оолактап, өзүнчө жашаган коом. Крымдагы окуяларда жергиликтүү казактары Орусияны жактап иштеп беришти.
Булар качанкы  Ак падышасына ант бергенин унутпай жүрүшөт…
А биз кыргыздар  1916-жылды, Үркүндү унутпайлы!!!
8

 

Жаңы империяга кимди алып, а ким – татыксыз экенин талкуулоо..  

9

10

11


 

Абдан «кызыктуу»  топ экен. Башкы максаты – элдерди согушуп жеңип алуу, аларды орусташтыруу (русификация). Бул топтун мүчөлөрү Кыргызстанды эмне максат менен тинтип жүрүшөт? Биздин Улуттук Коопсуздук кызматына кызык эмеспи мындай нерселер?

12

Үстүртөн көрүп чыктым топтун маалыматтарын. Бардыгы ачыктан-ачык, фашисттик мүнөздө: Территорияларды басып алууну кубаттаган, согушуу, элдерди  – «биздики» атаган бул МАМЛЕКЕТ – КОРКУНУЧТУУ болуп калды!!! Ушул кооптуу нерселерди  элибиз, журт башындагылар түшүнүп жатышты болду бекен???

Mar 30

Ойгон кыргыз!.

Аида ТАида ТОКОНОВА. Эл аралык мамилелер боюнча адис,
экономист, дипломат.

МЕКЕНЧИЛДЕРГЕ КАЙРЫЛУУ!!!

Урматтуу, Көчмөндөрүм, Замандаштарым!

Учурдагы саясий кырдаалда, дүйнө жүзү эки маалымат талаасына бөлүнүп турганда, “Кыргыз Көчүбүздү” саясатка аралаштырбай, ар кимдин көз карашы ар бөлөк эмеспи деп,  ынтымагын, жайдары-куунак маанайын сактап, буга чейин кайрылган эмесмин. Бирок “саясат менен сенин ишиң болбосо, саясаттын сени менен иши болот” дегендей дүйнө жүзүндө, анын ичинде биздин кичинекей өлкөбүздө саясат ар бир жаранга тиешелүү болуп, кырдаал курч, абалыбыз чатак болуп турат. Ошондуктан, Көч башыбыз Асыран байкемдин уруксаты менен, мекенчил Көчмөн катары өзүм күбө болуп жаткан жагдайларга, өлкөбүздөгү эң орчундуу маселелерге ар тараптуу талдоодон өткөн көз караштарымды билдирип, Кыргыз элимди ошол маселелерге этият мамиле кылууга үндөп, Сиздерди кабардар кылууну туура көрдүм.

Президентибиз Алмазбек Атамбаевдин жарлыгы менен быйылкы жыл – Мамлекеттүүлүктү чыңдоо жылы деп жарыяланган.  Бирок, тилекке каршы, чыңдамак түгүл эгемендүүлүгүбуздү, аны менен кошо мамлекеттүүлүгүбүздү жоготуу  коркунучу алдында турабыз десем жаңылышпайм (жаңылып эле калсам гана!), бул Сиздерди коркутуу, Элди козутуу эмес. Себеби:
1. Жыл жаңыргандан  бери Кумтөр чыры чубалып келип, эң көп үмүттөндүргөн байлыгыбыздын тагдыры дагы деле элдин пайдасына эмес  чечилип калганына өзүңүздөр күбөсүздөр.
2. «Кыргызгаз» ГазПром ишканасына Орусия тарапка сатылды.
3. «Камбар- Ата» ГЭСи, жана орустардын «Росгидро» ишканасы салуучу Нарындагы жаңы үч ГЭС, ошентип Энергетика сектору Орусиянын көзөмөлүнө өтүп жатат.
4. Азыр «Манас», «Ош» аэропортторунун орустун  «Роснефть» ишканасына 51 % акциясы сатылганы турат. (Мамлекетке болгону 79%ы тиешелүү экен, 21%ы – жеке ишкерлердин колунда, эгер 51%ы сатылса, анда мамлекетке 28% гана калат, а эгер жеке ишкерлер да өз пайыздарын «Роснефтке» сатабыз дешсечи?)
5. 10-апрелде ОАО «Кристалл» сатыкка чыгарылат экен (А. Атамбаев оппозияцияда кезинде бул завод сатылбашы керек эле да, а азыр болсо сатылууга даяр).
6. ОАО «Дастан», НПЗ, «Кайыңды кант заводу» – булардын бардыгы Орусиянын көзөмөлүндө.
7. Орусиядагы биздин эмгек мигранттарыбыз. (Алардын канчасы орус жарандыгын алып алышкан, бүгүн болсо Орусия жарандыгын алчуларга дагы жеңилдиктерин берип, РФ жарандыгын таратып жатат).
8. Орусиянын Кант, Ош шаарларындагы аскер базалары (бирдеме болуп, чагым чыгып кетсе куралчан «жашыл кишилер» заматта пайда болуп, жерибизди басып киришет, атайын аларды алып келип да убара болушпайт).
9. Көпчүлүк теле-радио каналдары: 1-канал ОРТ, РТР, Россия 24, СТС, НТВ, ТНТ ж. б. + радио. (Орус ММКнын жалганчы пропагандасы, элди идеалогиялык жактан зомбулоо боюнча 1-орунда турат жана дүйнө жүзүндө катуу сынга алынып жатат).
10. Кыргызстанда орус улутундагылар жашайт. (Орус баскынчыларынын жакшы шылтоосу, себеби булар Орусиялык мекендештеринен потенциалдуу «жардам суроочулар»).
11. Орус тили – расмий тил. (Кыргыз тилибизди өнүктүрүү аракетибиз – улутчулдук, орус тилине болгон кысым, басмырлоо аракети деп чагылдырылат).

Бул калың элге белгилүү болгон бери жагы эле, а көмүскөдө дагы канчалаган стратегиялык объекттерибиз Орусиянын пайдасына соодаланып жатты экен, аны бир  Кудайдын өзү билбесе…

Эми «Бажы Биримдиги» (Таможенный Союз) – бизге Орусия тарабынан таңууланып сунушталып келе жаткан чоң афёралык мегадолбоор. Азыркы Өкмөт, анын ичинде Орусия менен бизнеси бир чиновниктер, депутаттар Кыргызстаныбызды, Кыргыз элибизди, тагдырыбызды бүт бойдон Орусиянын карамагына өткөрүп бергени калышты…

Орусиянын тышкы саясатындагы  стратегиялык максаты – мурдагы совет өлкөлөрүн интеграциялаштырып, б. а. биринчиден Бажы Биримдигине киргизип, кийинчерээк аны Евразиялык Биримдикке айлантып, анын алкагында бирдиктүү акча бирдигин (албетте рубль) жүргүзүп, мурдагы СССРдегидей «старший брат» болуп,  биротоло үстөмдүгүн жүргүзүү. Мурунку муундун өкүлдөрү алданып, Совет доору жакшы эле, теңчилик, токчулук бар эле,  «Өкмөт бизди өлтүрбөйт» деп Оруска дагы ишениши мүмкүн. А бирок, андагы достук мамиледеги Орусия жок, бүгүнкү Орусия – неоимпериализм, неоколониализмди көздөгөн, Улуу Орус Империясын түзүп, «жоготкон жерлерибизди  чогултабыз» деп ачык жар салган таптакыр жаңы мамлекет. «Орусия – орустар үчүн!» деген лозунгду тутунган ондон ашуун орус улутчул партиялары расмий катталган, төшүндө фашист белгиси (свастика) бар эргулдардын ээн-эркин жүргөн, Орусиянын бардык аймактарында бийлигинин көзөмөлүндө «Орус маршын» уюштурган такырбаш баш кесерлердин мамлекети менен биздин жолубуз бир эмес!

Бул видео-шилтеменин 23 минутасынан тартып  РФ нын Гос. Думасынын башчысынын орунбасарынын Орто Азия жана Казахстан – РФнын Ортоазиялык федералдык округу болуш керек деген  сөзү.
http://z001.kz/news/view?id=1681  , http://www.youtube.com/watch?v=J5fSocfk-fo     

Кыргызстан үчүн, ооматы кеткен Орусия менен бир болуу – экономикалык жактан пайдасыз гана эмес, алсыз коңшуларын жеп-жутуп, алардын эсебинен күчтөнгөн агрессордун жанында болуу кооптуу болуп турат. Өзүнө бир тууган украин элине көрсөткөн кастыгына күбө болуп  жатабыз, жерин тартып алып, ал жактагы оруска баш ийбеген Крым татарларын куугунтуктап, ал аз келгенсип түштүк-чыгыш бөлүгүн да өзүнө каратууга аракет кылып, болгон аскер күчтөрүн чек арасына топтоп, бүтүндөй Украинага согуш ачканы турат. Орус бийлигинин баскынчы саясатын туура көрбөгөн дүйнө элдиринин бардыгы жапырт сындап, кол үзүп, тескери карап кетишти. Америка, Батыш өлкөлөрү Орусияга экономикалык санкцияларды жарыялап кысымга алып жатат, ал тургай таптакыр изоляция кылабыз деп жатат.  Орусия өзү кең, кен байлыкка бай өлкө болгону менен, ашынган коррупциясынын, кылмыштуулугунун айынан экономикасы начар мамлекет деп эсептелинет. Бүгүнкү күнү авторитардык маанайы күчөп, бөлөкчө ой жүгүртүп ойун эркин айткандарды  куугунтук тап, адам укуктары бааланбаган түркөй мамлекетке айланган.

Бул жерде, кааласаңыздар,  Бажы Биримдигине кошулуунун Кыргызстан үчүн саясий жана экономикалык бир топ терс жактарын өзүнчө келтирейин?

1. Кандайдыр бир Биридикке (Союзга) мүчө болуп кошулуу – бул жарым-жартылай, ал турагй кээ бир убакта толугу менен  эркиндиктен, эгемендүүлүктөн өз ыктыяры менен баш тартуу, кечип коюуга барабар. (http://www.24kg.org/cis/175125-aleksej-malashenko-kogda-govoryat-chto.html)  Ал эми Кыргазстан үчүн бул өтө эле олуттуу, анткени, биздин экономикабыз орустардыкынан 310 эсе, казактыкынан 31 эсе, белорустукунан 10 эсеге кичине жана алсыз. Ушундай ара катышта биз алар менен өз кызыкчылыктарыбызды теңата  коргоп теңтайлаша алабызбы? Албетте күчтүүнүн жетегинде калабыз.

2. Көпчүлүк улуттук инфраструктуралык тармактарыбызды айкөлдүк менен орусиялык мамалекеттик ишканаларына сатылып таратуусу – биздин саясий жетекчилигибизди туздөн-түз манипуляциялоого, өз кызыкчылктарында кысымга алууга шарт түзөт. (Мындай көрүнүштөрдүн артында басмырлоону сүйбөгөн элибиздин кыжырын келтирет, пикет, митингдерге алып келет).
3. Кыргызстан ББнен алда канча ири Бүткүл дүйнөлүк соода уюмунун (ВТО) мүчөсү.  Анын ненегизинде, мүчө катары биз үчүн мамлекет аралык соода салыктары бүгүнкү күндө төмөн болсо, ББне киргенибизде ал салыктыр алда канча кескин көтөрүлөт, жана бул Уюмга биз компенсация төлөө карызына батабыз. Башкача айтканда, азыркы Кыргызстанган кирип жаткан товарлардын баасы көтөрүлөт.
4. Кыргызстандын импортунун 40%ы гана ББнин өлкөлөрүнөн алынып келинет, ал эми 60%ы башка мамлекеттерден келет. Демек, биз ББнин пайдасына өзүбүздү чектеп, капаска айдагандыкка тете.

5. Экспорт тууралуу , айыл чарба продукциялары менен жеңил өнөр жайынан  башка бизде өндүрүш , өнөр жай жок, бирок ошонубузду да чыгаралбайт экенбиз, себеби, бизде товарды сертификациялоочу ветеринариялык, биологиялык лабораториялар жок. ББнин өкүлдөрү болгон Казахстан менен Булорус тар өздөрүнүн продукциясын Россияга киргизе алышпай, катуу нааразы болуп жатышса, биз Орусияга  бир нерсебизди сата аларыбыз өтө күмөн.

6. Бүгүнку күнү Европа Бирлиги (ЕС) бардык өнүгүп келе жаткан өлкөлөргө ВСП+ («Всеобщая система преференций+») деген программасын сунуштап келе жатат. Бул программа Европа Бирлигиндеги өлкөлөргө салыксыз (беспошлинный) 7 миң товардын түрүн киргизүүгө уруксат берет. Бул программанын негизинде Монголия сыяктуу азия өлкөлөрү абдан жакшы тыңып, экономикасы оңолүп алышты. А биздин өкмөтүбүз ББнен  башка альтернатива жок деп, бир беткей эле Орусияга ооп, мындай мыкты мүмкүнчүлүктөрдү пайдалангандын ордуна,элинен жашырып-жаап жатышат.

Ал эми бул шилтемелерде  ББне (ТС)  кирип алданган Белорус Президентинин сөзү, казактардын, украин, армяндардын адистеринин сөздөрү бар.
https://www.facebook.com/photo.php?v=289144541243494  – Эл депутаты Инна Богословская Бажы/Евразия биримдиги, «Улуу орустар» жана Украина жөнүндөгү сүйлөгөн сөздөрү.
http://www.youtube.com/watch?v=ie0xqgkHXHM    Лукашенко Бажы Биримдигин катуу сынга алды.
http://kabarlar.kg/?newsid=21097  – Лукашенко: Украина Кыргыз өлкөсүнө, Янукович Бакиевге окшош.
http://www.youtube.com/watch?v=-8gbeVB3tDg#aid=P9R6saDXdhI   Экономист о последствиях интеграции в Таможенный союз.
https://www.facebook.com/kgvsts/photos/a.406507792781730.1073741826.406052119493964/560754490690392/?type=1       Армения Бажы Биримдигине каршы.
http://www.24kg.org/cis/175125-aleksej-malashenko-kogda-govoryat-chto.html – Бажы Биримдиги жөнүндө сөз болсо, демек бул …Малашенко
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=750406578316863&set=gm.680291812012947&type=1&theater  – Казак чемпионунун Бажы Биримдиги жөнүндөгү сөзү.

Көкүрөктө «Мекеним» деген сүйүүсу бар Кыргызстандын жарандары үчүн – «Бажы Биримдигине кошулуу» Келишимине кол коюу – бул Кыргыз Республикасынын азаттыгына болгон өлүм жазасына өкүм чыгаруу кыянаттыгына барабар!!!

Sep 30

Көч козголду..

КЕҢ МАСКӨӨДӨ ЧОГУЛУШ, КЕРЕМЕТ ТУРА ЖОЛУГУШ!..

 

Адатта адам баласы үчүн ар бир күндүн баалуулугу өзгөчө эмеспи. Антсе дагы жалпы эле аалам тор айдыңындагы «Кыргыз Көчү» тобунун мүчөлөрү үчүн үстүбүздөгү жылдын күрдөөлдүү күз күндөрүнүн бири, тагыраак айтканда, 21-сентябры өтө зор мааниге ээ сыпатта өткөндүгү турулуу иш. Себеби, бул күнү жер-жерлерде, тагыраагы Бишкек, Санкт-Петербург, Маскөө, Сеул, Келсинки өңдүү ири шаарларда Эне Тил жумалыгын утурлаган «Көчмөндөрдүн» жолугушуусу уюштурулуп, маанайлардын майрамга айланганы аштан бышык. Өзүм Маскөө шаарында иштеп жашагандыктан Маскөөдөгү жолугушуу тууралуу азын-оолак ой бөлүшсөм, максатка шайкеш келчүдөй. Эмесе, кеп башынан болсун.

Маскөөлүк "Көчмөндөр". Солдон оңго: Кызжибек Мира, Акылбек Мамадалиев, Мирланбек Таабалды уулу, Уулкан Амираева, Турусбек Тургунбаев, Толкунбек Акматов, Гүлзина Кадыркулова, Самара Насырова.

Маскөөлүк “Көчмөндөрдүн” жолугушуусу.  Солдон оңго: Кызжибек Мира, Акылбек Мамадалиев, Мирланбек Таабалды уулу, Уулкан Амираева, Турусбек Тургунбаев, Толкунбай Акматов, Гүлзина Кадыркулова, Самара Насырова жана Азада Жолдошова.

Ошентип, Маскөө шаарында жайгашкан «Браво» кафесиндеги «Көчмөндөрдүн» жолугушуусу 21-сентябрь күнү туп-туура кечки саат 17:00 дө башталды. Жолугушууга өмүрлүк жары менен бирге Толкунбай Акматов, Акылбек Мамадалиев, Мирланбек Таабалды уулу, Турусбек Тургунбаев, Гулзина Кадыркулова, Уулкан Амираева, Кызжибек Мира, Самара Насырова өңдүү чыныгы «Көчмөндөр» келишти. Ушул жолугушууга жумуштан эрте бошонгонума карабастан, жолдо метро бузулуп, ийне көзү көрүнгүс анын вагонунда жарым сааттай камалып, чый-пыйым чыгып атып, дээрлик бир сааттай кечигип барганымы унута албасмын, эй! Негизи эле жолдо жүргөндө кечикмей адатым бар. Мындан үч жыл илгери Кыргыз жергеме баратып, аба-ырайынын кескин өзгөргөндүгүнөн улам мен түшө турган учак өз мөөнөтүндө учпастан, «Домодедово» аэропортунун күтүү залында дээрлик эки суткадай түнөгөнүм эмдигиче эсимде. Оо, ошондогу нервдин, маанайдын бузулганын, элестете бериңиздер.. Калгандары шартка байланыштуу келе алышпагандай. Мурун-соңу жүз көрүшпөсөк да, ааламтор айдыңында достошкон «Көчмөндөр» дароо эле эски тааныштардай жылуу пикирлешип, көңүлдүү сүйлөшүп олтурдук..

 

Негизинен сөз оролу «Кыргыз Көчү» тобунун алгылыктуу аракеттери тууралуу ойлорду ортого салуудан башталды. Ал ортодо ушул мекенчилдердин тобун негиздеген автору, учурда Финляндияда жашап жаткан, мекенчил инсаныбыз жана «Көчмөнбашыбыз» Асыран Айдаралиевдин 21-сентябрдагы туулган күнүн эске салуу менен бирге Агайдын дарегине куттуктоо сөзүбүздү жамгырдай жаадырдык. Андан соң 23-сентябрдагы Эне Тил күнүн утурлап, мекенчил «Көчмөндөрдүн» «Эң кымбатым-Эне тил!» аттуу ураан, чакырыгынын канатында Эне Тил тууралуу түйшөлткөн маселелердин учугун чубадык. «Кыргыз Көчүнүн» Кыргыз ӨҢҮ_жаатында жасаган ат көтөргүс эмгектерин, улуттук ар-намысыбызды ойготуу сыпатындагы кыргыздын нукура баалуулуктарын касиеттөөгө багытталган аракеттерине саресеп салып, бааладык. Катарыбызга жеке эле биз эмес, бүтүндөй кыргыз кандаштарыбызды тартуу керектигине токтолдук. Анан да Асыран Айдаралиевдин «Кыргыз ӨҢҮ_ Сүймөнкулдун ӨҢҮ_ндөй», Уулкан Амираеванын «Каректеги жаш», Самара Насырованын «Эки асыл» деп аталган ыр китептеринин жарык көрүшү менен да куттуктап, калемгерлерибиздин чыгармачылык иштерине изги ийгиликтерди ыроолодук. Демөөрчүлүк салымдарын кошушкан азаматтарыбызды да алкадык. Арийне, жолугушуунун жүрүшүндө жай сөздөргө да кезек берилип, аксакалыбыз Толкунбай Акматов агай ар түркүн тамашаларын айтып, боорубузду эзди. Андан кийин мен (Акылбек Мамадалиев) кудурети күчтүү Кудай тууралуу жазылган ырларымды окуп, дил кушум булут жиреп, катуу толкундадым бейм. Ушул эле жөрөлгөнү Турусбек Тургунбаев, Уулкан Амираева, Самара Насыровалар да татыктуу улантышып, көңүл түпкүрүнөн оргуп чыккан ырларын окуп беришти..

Толкунбай агайдын өмүрлүк жолдошу болсо жагымдуу жылмайып, «Мен ыр жазбайм деле. Бирок ырга ченебей ышкыбозумун. Сиздердин ырларыңызга көңүл төшөп, кадимкидей канагат алдым. Бар болуңуздар! Дамамат алгалай бериңиздер, урматтуу «Көчмөндөр!» деген ак дил, алкыш кебин жашырган жок. Ал эми асылкеч кыздарыбыз Кызжибек Мира, Гулзина Кадыркуловалар кызгалдактай кулпурушуп, улуу-кичүүнү бирдей ызаттаган ыйбалуу мамилелери, кулактын жарпын жазган шыңгырак күлкүлөрү менен кеченин көркүнө көрк кошушту. Мирланбек Таабалды уулу болсо накта кыргыз жигитине тиешелүү кичипейилдигинен жазбады. Асыресе, үстөл үстү дүр-дүйүм

Гүлзина Кадыркулова, Кызжибек Мира, Уулкан Амираева жана Акылбек Мамадалиев.

Гүлзина Кадыркулова, Кызжибек Мира, Уулкан Амираева жана Акылбек Мамадалиев.

тамактардан кайкалап турду. Негедир, арабызда ачуу суусундуктардан «сеп» эткен деле эч ким болбоду. Жемиш ширелеринен татканча таттуу ойлорго оролдук. Эстеликке деп сүрөткө да түштүк. Шаңдуу музыка ыргагында бийлегенге да үлгүрдүк. Айтор, сутканын төрттөн бир бөлүгүн «Браво» кафесиндеги жолугушууга арнаган Маскөөлүк «Көчмөндөр түн ортологон ченде жайдары маанай менен мындан ары да байма-бай жолугушуп туруу ниетин көздөп, үйлөрүбүзгө тарадык. Ырасында эле, ушундай жолугушуулар келерки күндөрдүн эсебинде көбүрөөк болсо кана, дейсиң! Бөлөк эл, бөтөн журтта жүргөндө жалпы эле Кыргыз «Көчмөндөрдүн» жолугушуусу, азгантай саамга нукура кыргыз тилинде баарлашуусу, нукура кыргыз элине мүнөздүү болгон жарык пейилдин жетегинде алакалашканы алкоого татырлык го?..

 

Акылбек МАМАДАЛИЕВ, акын, журналист. Маскөө шаары. 29.09.2013.

Aug 06

Өлкөбүз качан өзгөрөт?.

Бектурсун АЛИБЕКОВ.

Бектурсун АЛИБЕКОВ.

ЖОНУ КАТУУ ЖОКЧУЛУК,
КАЧАН КЕЛЕТ ТОКЧУЛУК?.


Төмөндө Сиздердин назарыңыздарга сунушталып жаткан чакан макала тээ 2009-жылдын август айларында Орусиянын Оренбург шаарында жүргөнүмдө, ал жактагы Кыргыздын айыл кыштактарынан барган Мекендештерибиздин тагдырларына күбө болуп, алардын ой-санааларын, пикир-сырларын уккандан кийин жазылган эле. Орусияга Кыргыздын айыл кыштактарынан барган Мекендеш бир боорлорубуздун 10 пайызынын иши оңунан чыгып,
«ити чөп жеп» кетсе, калган 90 пайызынын тагдырлары өтө эле айанычтуу ахывалда болот экен. Баарына түкүрүп, Мекенге келе берейин десе, кыргыздын айыл кыштактарында калыптанган «Орусияда жүрүп айылга кур кол барсам, ким эмне деп ойлойт?» деген сокур намыс жол бербейт. Жеген ичкен тамагы начар, жашаган жерлери кышы-жайы курулуш аянты. Бир аз тыйын алышса дароо айылдагы Ата-эне жана үй-бүлөлөрүнө жөнөтүшөт да калганына эс алуу үчүн ичкилик ичүү менен алектенишет. Мен буларды жазуу менен биздин мекенибиз Кыргыз өлкөсүндө бийлик башкарып отурган жетекчилерибизди эле күнөөлөбөй (албетте мекендеш туугандарыбыздын ал жакка барууга мажбур болушуна биздин бийлерибиздин күнөөлөрү тоодой экендигин танбайм) өзүбүздүн айыл кыштактарыбыздагы калыптанып калган, замандын талабына жооп бербеген коромжу, сокур намысыбыз менен сокур салтыбыздын өз тагдыр келечегибизге тийгизген терс таасирлерин дагы баса белгилеп айткым келген. Ошол кезде сокур тыйын үчүн Орусияда азап тарткан, айыл кыштактардан барышкан кең пейил, ак көңүл, дыйкан мүнөз мекендештерибиздин көргөн күндөрүнө күбө болуп жүрүп, айтылуу акыныбыз Алыкул Осмоновдун «Эй, Россия» деген ыры эске тынбай түшчү эле. Ошонун мотивинде, анын башкы эки сабына улап, ошол жактагы мекендештерибиздин ой санааларын уйкаштырымыш болуп кагазга чиймелелеп койгон элем. Аны төмөнкүчө атаптырмын: «Чет өлкөдө, бөтөн эл, бөтөн жерде мекенин сагынган кыргыз эмгек мигранттарынын мээсин жеген ойлор, же ушул чакта, Кыргызстанда болсом эгер

 

эдвр«– Эх Россия, Россия бир боор Энем,
Мен өңдүү тоо кушуна койнуң кенен
».
Жараныңдын үйүн коруп, короосун шыпырып,
Мекендеги үй-бүлөмдү багып келем.
Рахмат, өлкөмдүн Өкмөтү менен Ажосуна,
«Өзүмдү өзүм билем, кааласам, өтүгүмдү сенин төрүңө илем,
Алам-жутам, ичем-жейм, талкалайм, тонойм
» принциптүү,
Ач көз, тойбос, саткын, маңкурт,
Ороңдогон ЧОҢдордон бизди алыс качсын деп,
Сен жакка Малайлыка, бизге жолду ачтың кенен!


«-
Эх Россия, Россия бир боор Энем,
Биз өңдүү тоо куштарга койнуң кенен
».
Жарандарың малын багып короосун коруп,
Мекендеги Ата энемди багып келем.
Рахмат, өлкөмдүн Өкмөтү менен Ажосуна,


эдвпрг«
Өзүмдү өзүм билем, кааласам, өтүгүмдү сенин гөрүңө илем,
Алам сатам, жейм жутам, тебелеймин тепсеймин!” принциптүү,
Ойу арам, ичи тар, көрө албас ЧОҢдордон . бизди алыс болсун деп,
Сен жакка, ушундай тагдырларга, бизге жолду ачтың кенен!..


Кандай тагдыр күтсө да, койнуңа мен келбесем,
Эки айдан соң төрөлчү бөбөгүмдүн,
Төрөт үйүндөгү акушер врачына эмне берем?!..
Эч нерсе бербей койо албайм.. Түшүнөмүн…
Анткени ал байкуш да, аргасыздан акча берип ишке кирген..


А эгер, мектептеги балдарымдын Эже-агайынын,
Туулган күнү болуп калса.. Эмне деген? Эмне берем?
Ошондуктан, кааласаң каалабасаң, жактырсаң жактырбасаң,
Баары бир мен, Сенин койунуңда кала берем.
Кудай сакта, ушул чакта, Кыргызстанда болсом эгер,
Губернатор, Мэр, Акимдерден тууганым жок,
Мекенимде мен кантип, Инсандык укугумду коргойт элем?!


«
– Ээх Россия, Россия бир боор Энем,
Мен сыяктуу тоо кушуна койнуң кенен
».
Ызат сыйга белендеген, «токсон күнүң» өтүп кетип,
Көчөңдө кенен басалбай, көрүнгөнгө түрткүнчүк болуп келем.
Рахмат, өлкөмдүн Өкмөтү менен Ажосуна,
«
Өзүмдү өзүм билем, кааласам каныңды соруп, териңди тилем,
Улутуңду урдум, улуттук тилиңе түкүрдүм
» принциптүү,
«
Мен ЧОҢмун!» деп чоройгон, чоочугансып ормойгон ,
Орой ЧОҢдордон, бизди алыс болсун деп,
Сен жакка, Селсаяктыкка, жолду бизге ачты кенен.


(Ээх, койчу деги….) Кыргызстанда, КЫРГЫЗдарга,
Акыйкаттык, адилеттик болсо эгер, Мекенимде,
Мендейлерге, инсандык укугуна, мамлекеттик кепилдик болсо эле…
Ак калпактуу Ала Тоону, атыр жыттуу адыр кооңду, алыс таштап,
Алдастап, ар орустун короосунда корголоп, малай болуп жүрөт белек?
Кудай сакта, ушул чакта, Кыргызстанда болсом эгер,
МАИсине, салыкчыга, акушерге, бакчадагы тарбиячы,
Мектептеги Эже, Агайга жана дагы,
«Кайда жүрдүң?!» деп,
Ороңдогон участковый, ОПЕРине эмне берем? Эмне берем?..


эдвпрОшентип, жогоруда айтылган МАИ, салыкчы, акушер, тарбиячы, эжей агайларга, сот, прокурор, губернатор, аким, мэр жана башка мансапкорлорго, алар өздөрү сураса-сурабаса дагы, айыл кыштактардагы салт катары калыптанып калган пейлибиз менен аларды сыйлайбыз деп, аларга кошомат жасап келебиз. Ким болбойлу, кандай жумуш же кызмат кылбайлы, жасаган ишибиз, жумушубуз жана кызматтарыбыз канчалык таза жана адилет болбосун, ар кандай көзөмөлдөөчү же комиссиянын ар кандай деңгээлдеги ар кандай түрүн сөзсүз
«чай» уйуштуруу менен сыйлап, кой сойуп конок кылаарыбыз, баарыбызга белгилүү. Антпесек, кыргызчылыка жатпай калат. Демек, сен өзүңдү кыргыз деп санасаң, сөзсүз жогоруда тизмеленген мансапкорлорго, кийинки жазылган кыргыздык парзыңды аткаруу менен, кааласаң да, каалабасаң да кошоматчы болууга мажбурсуң. Баарыга белгилүү болгондой, кошоматчылык ар кандай адамды жолдон чыгарып, нээтин бузат. Туура жолдон чыгып нээти бузулган ар кандай мансапкор, сөзсүз өкүмзар жана зомбучул, алдым-жуттум ач көз, өзүмчүл боло баштаарын ар бир кыргыз билебиз. Бирок билип туруп ошону жасай беребиз. Эми бул эмне деген парадокс? Бул айтылгандарды ар бир «МЕН!» деген, кыргыздын кыйын илимпоз, аалым, жазуучу жана журналист, интеллигенттери, дипломат министр депутат элиталары абдан жакшы билишет. Бирок билип туруп, акыл эс аң сезимдери жетип туруп ооз ачып, улутубуздун келечегине зыяндуу, эскирген коромжу салт санааларыбыздан баш тартуунун маселесин тийиштүү деңгээлде козгошпойт. Учурга, заманга бап кыргызмын деген элита, улутман, улутташтарыбыз да унчугушпайт. Сокур намыстын айынан, сокур тыйындын артынан чет өлкөлөргө кетишкен улутташ мекендештерибиздин көпчүлүгү кайра мекенге келе алышпай же келишсе да өлүгү келүүдө. Алардын ордун, салты жеңил жана үнөмдүү, заманга шайкеш, кыргызга улутташ эмес мекендештерибиз ээлешип, ушул эле Кыргызстанда иштеп, жашап, өнүп өсүшүүдө, көбөйүшүүдө жана байышууда. Ал эми кыргыз улутундагы мекендештерибиз Кыргызстанда азайууда. Себеби, ар бир кыргыз билип тургандай, улуттук каада-салттарыбыз замандын (рыноктун) үнөмчүл талабына жооп бербейт. Учурдагы заман талабына туура келбеген коромжу салтыбызга ылайык өлүм-житим, той-топурда көп чыгым сарптоо үчүн көп акча жана каражат табуу максатта, көп улутташтарыбыз, мекенден сыртта жүрүүгө мажбур. Ысыраптуу сокур намыс, сокур салтыбыздын да айынан.

 

Бектурсун АЛИБЕКОВ. Орусия. Оренбург шаары. 2009-жыл, август.

 

P. S. Бул макаланы автор төрт жыл мурун кат түрүндө Орусиянын Оренбург шаарынан Бишкеке «Эл сөзү» гезит редакциясынын дарегине жөнөткөн экен. Бирок аталган макала ал редакциянын дарегине жеткен-жетпегени, гезитке басылган-басылбаганы белгисиз. Ал эми андагы айтылган ой-пикирлер азыр деле ошондой, эч кандай өзгөрүү деле жок, ал эмес андан да оорлошуп, татаалдашып, актуалдуулугун жоготпой келет.

Jun 28

Чын эле..

АЧУУЛАНГАНДА ЭМНЕ ҮЧҮН БАКЫРАБЫЗ?

Индиялык бир аалым окуучулары менен Ганг дайрасынын боюнда сейилдеп баратып, бири-бирине ачууланып бакырып аткан үй-бүлөнү көрүп калат.

Окуучуларына кайрылып: “адамдар неге бири-бирине ачууланып бакырат?” – деп сурайт.

Окуучулардын бирөөсү: “анткени тынчтыгыбызды жоготобуз” десе, анда аалым: “ачуубузду келтирген адам жаныбызда турса деле неге бакыра беребиз? Ошол кишиге айта турган сөздөрүбүздү бакырбай акырын айтсак деле болгонуна карабай неге бакырабыз?” – деп кайра сурайт.

Окуучулар ойлонуп унчукпай калганда түшүндүрө баштайт: “эки адам бири-бирине ачууланганда, жүрөктөрү бири-биринен алыстап кетет. Бул алыстыктан бири-бирине үнүн угузуу үчүн катуу бакырууга туура келет. Канчалык көп ачууланган сайын ортодогу аралык ого бетер алыстай бергендиктен, андан беш бетер катуу бакырууга туура келет.

Эки адам бири-бирин жакшы көргөндө эмне болот? Бири-бирине бакыргандын ордуна, тескерисинче, акырын сөйлөшүп калат, себеби алардын жүрөктөрү бири-бирине жакын, ортодогу алыс аралык жокко эсе, же такыр эле жок. Ал эми эки адам бир-бирин сүйүп калганда эмне болот? Алар сүйлөшпөйт, болгону кобурашат, анткени жүрөктөрү бир-бирине мурдагыдан да жакын болот. Бара-бара сүйлөшүүгө да кажет калбайт, бири-бири менен тиктешүү аларга жетет. Бирин-бири чындап сүйгөн эки адамдын мамилеси дал ушундай болот”.

Андан соң аалым окуучуларын карап мындай дейт: “андыктан бирөө менен тартышканда жүрөгүңөрдүн алысташына жол бербегиле. Мамилеңер бузулуп бири-бириңерден алыстай турган сөздөрдү айтуудан алыс болгула. Болбосо күндөрдүн биринде артка кайрылып бири-бириңерге жакындоонун жолун таба албай калышыңар мүмкүн”.

 

Которгон: Данил АСАН.

Feb 25

Аракет..

МОСКВАЛЫК КЫРГЫЗ ЖЕТКИНЧЕКТЕР КЫРГЫЗ ТЕГИН УНУТУШПАЙТ.

«Алыс калып туулуп өскөн Мекенден,
Айыга албай жүргөн кезде кеселден.
Өгөйлөбөй өз койнуңа батырдың,
Өмүр бою сага таазим этем мен!..» сыпатындагы ыр саптарым менен Москвага карата жылуу оюмду ортого салдым эле, бир канча жыл илгери. Ырасында эле ошондой. Мекенден четте жүргөн мен сыяктуу кыргыз боордошторумун бир даарын өз койнуна батырып, өтөлгөлүү өмүр күндөрүн кечирүүгө зор өбөлгө түзүп келе жаткандыгы жашыруун эмес. Андыктан, Москвада өкүм сүргөн ар бир окуя көңүл элегимен сыртта калбастыгы айдан ачык. Маселен, үстүбүздөгү жылдын 17-февраль күнү Москва шаарындагы «Зирек Club» тарабынан уюштурулган «Жекшемби күнкү мектеп» долбоорунун жүзөгө ашырылышы сезим толкутарлык. Толугу менен

Feb 22

Абак..

Махабат ЖУРАЕВА.

ТЕМИР ТОР АРТЫНДА “ТЕРМЕЛГЕН” КЫРГЫЗДАР!..

Күн санап кыргыздардын Москвага агылганына ылайык, көйгөйлүү көрүнүштөр андан бетер өсүүдө. Турмуш деген турмуш тура. «Акча таап, жакшы жашайм» деген илгери үмүт артынып, таалай издеп келгендин баарына эле Москва берекесин төгө бербейт шекилдүү. Айрыкча, кылмыш ишине кириптер болгон кыргыз мекендештерибиздин көптүгүн угуп, каңырыгың түтөйт. Ушул жаатта Москвадагы «Лингивист» жеке котормо бюросунда иштеген Махабат ЖУРАЕВА айым менен баарлашканыбызда төмөндөгүлөргө токтолду:

Он бир жылдан бери Москвада иштейм, котормочу катары. Тажик, өзбек, кыргыз, орус тилдеринде эркин жазып, эркин сүйлөйм. Биздин бюрого тапшырма келет. Анан, ошого ылайык, айтылган даректерге барып, кылмыш жообуна тартылганы жаткан кыргыз мекендештерибизге котормо жаатында жардам берем. Бир боорлорубуздун бир даары тил маселесинде катуу кыйналышат.

Тил жагынан кыйналганы кандай, кеңири токтолсоңуз?
Көбү тил билишпейт. Натыйжада, жалган жалаанын жамгырына кабылышат. Тергөөчү суроо берет, ал жооп берет, тергөөчү ар бир сөзүнөн илинтик издейт, «Да и нет» деп эле болжолдуу түрдө жооп бере берет. Тергөөчүгө эмне баары бир эмеспи. Кол койдуруп алат. Эгерде өзү түшүнбөсө котормочу талап кылам десе болот го. Ар бир жообу, айланып келип эле өз башына муш болорун билишпей, кол койгон деген жерлерге түшүнүп түшүнбөстөн кол коюшат. Айтор, тил сабатсыздыгынан улам да, бейкүнөө жерден кесилип кеткендер сайдын кумундай чубурат. Анан да, тил эле эмес КР, РФ мыйзамын так билбегенден да камалышканы зээн кейитет. Аябай көп, түрмөлөргө батпай кетти, ата энесин, туугандарын, өздөрүн да кыйнашууда, жердештерибиз. Жүрөгүм ооруйт…
Көбүнесе кылмыштын кайсыл түрүн жасап, темир тор артына түшүшүүдө?

Ар кандай. Айтсак, РФ Кылмыш жана Жаза Кодексинин 216- статьясы менен сот жообуна тартылгандар көп кездешет. Бирөөнүн паспорту менен ишке киргендер, жасалма регистрациясы барлар, жасалма РФ паспорт жасап, колго түшкөндөр, зордуктоолор, майда уруулук жасагандар бар. 105-статья менен, адам өлтүрүп, камалгандар да аз эмес. Кылмыш жообуна тартылгандардын көбү адвокат жалдай алышпайт. Шарттары туура келбейт. Адвокат кызматынын баасы асманда. Москвадагы адвокаттар эң кеминде элүү миң рублдан кем эмес баага жалданышып, кардардын пайдасына ылайык чечим чыгарышат. Антсе дагы, кепилдик жок, адвокатка кайрылганда кагаз түрүндө келишим түзүп алуу абзел. Бирок, ушундай суммадагы акчаны таап, адвокат жалдоо деле оңойго турбайт, кыргыз боорлорубуз үчүн.
Соңку жылдары кылмыш ишине кириптер болгондор арбын, себеби неде?

Тагдыр, маңдайга жазылса, көрөт да. Андан сырткары ошого өздөрү күнөөлүүдөй. Москвага келерин келип алышып, колдоруна биртке акча тийгенден кийин, неге келгендеги максатын унутуп коюшкандай. Арак менен пивого берилишет. Жеңил жолго түшүшөт. Акыл эсин жоготушат. Тарбиясыз иштерге бой урушат. Ошонун баары келип келип эле кылмыш жасоого түртүп жатпайбы. Соттолгондордун көбү мас абалында колго түшкөндөр. Темтейишип, эчтеке билбеген тейде түшүшөт, колго. Соолукканда караса, тордо отурган болот, баары кеч, поюзу кетип калган болот. Ушунун өзү жан кейитерлик. Анан да, «подстава» болгондору бар. Айтор, себептер толтура. Кыргыздар кыргыздарды кордогон, сотко берген фактылар да арбын. Ушундан улам кыргыз бир боорлорума айтарым: «Кагылайындар! Жат эл, жат жерде жүрөсүңөр. Колдон келишинче бири бириңиздерди сыйласаңыздар. Арактан алыс болуңуздар. Мыйзам чегинде жашаңыздар. Жаман жолго баспаңыздар. Акча таап, тириликти тыңдап, эртерээк көздөн учкан Ата-Журтубузга Ал жакта бизди агайын-туугандарыбыз күтүүдө. Сагынычтын зардабына малынып. Ушуну унутпасак…»

Маектешкен Акылбек МАМАДАЛИЕВ, Москва шаары. 20.02.2013.