Sep 02

Кылым сот – кыргыз сериал.


Өмүрбек ТЕКЕБАЕВ: «ХУНТАНЫН» ӨЗҮНЧӨ БИР КЫРГЫЗЧА ВАРИАНТЫ ТҮЗҮЛДҮ.

(16-августта сотто сүйлөгөн сөзү)

Өмүрбек ТЕКЕБАЕВ.

Өмүрбек ТЕКЕБАЕВ.

Сөзүм түшүнүктүү болсун үчүн тарыхый фактыларды жана окуяларды келтирүүгө туура келет. Алардын баарынын ишке тиешеси бар. Айтып-айтып туруп, кийин, жыйынтык чыгарганда анын кандай байланышы бар экенин тактайм, ошон үчүн мени чыдап угуп турсаӊыздар, ишке тиешеси жок нерсени таптакыр айтпайм.

Биринчи. Мен Дүйшөн Чотонов жөнүндө бир-эки сөз айтып койгум келет. Ал 1991-жылы студент кезинде саясатка, «Ата-Мекен» партиясына, мага келип кошулган, 22 жашта болсо керек эле. Үй-бүлөлүк авторитардык системага каршы күрөшүп жүрүп, 2000-жылы Жогорку Кеӊешке депутат болду. 2005-жылы Акаевдин үй-бүлөлүк режимине каршы эл көтөрүлгөндө Ошто Дүйшөн Чотонов, Жалал-Абадда Бектур Асанов элди жетектеп чыгышты.

Өмүрбек Текебаев сотто © Азаттык

Өмүрбек Текебаев сотто © Азаттык.

Эгерде Дүйшөн менен Бектур болбогондо, 2005-жылкы «Тюльпан революциясы» деп аталып жүргөн 24-марттагы окуя болмок эмес. Андан кийин 2005-жылы Дүйшөндү Ош областына губернатор болуп кал деп айткандарга карабастан, ал Бишкекке келген, конституциялык реформа жүргүзөбүз деп. Тилекке каршы, Бакиев элди жана оппозициядагы жолдошторун алдап кетип, 2006-2007-жылдары конституциялык реформа боюнча Бишкекте чоӊ элдик кыймыл башталган.

Ошол кыймылдын жетекчилеринин бири Дүйшөн эле. 2010-жылы «Апрель революциясы» болду. Ага дагы Дүйшөн Чотоновдун чоӊ салымы зор. Ош областында оппозициялык «Бириккен элдик кыймылдын» координатору болгон. 2010-жылы да Ошко губернатор болбойсуӊбу дегенде, СДПКчы байкем Сооронбай Жээнбековдон талашсам уят болот го деп, Бишкекке жөн эле басып кете берген. Мен бул адамдын кадамдарын бекеринен айткан жокмун. Адамды куру сөз менен эмес, тиги же бул тарыхый экстремалдык учурда кылган иштери жана жасаган тандоосуна жараша баа берет.

Мындай чоӊ маанилүү тарыхый окуяларды башынан өткөргөн Кыргызстанда ушундай бир топ эле адам бар. 2010-жылкы революция Талас жергесинен башталды. Аны Болот Шер, Шералы Абдылдаев, Койсун Курманалиевалар жетектеди, сот жараяны убагында биз муну бир нече жолу айттык. Эгерде Болот Шер болбогондо, таластыктар 6-апрелде көтөрүлүп, бүткүл кыргызстандыктарды шердентип, дем бербегенде, 7-апрелде Бишкек да көтөрүлмөк эмес.

Өмүрбек Текебаев жана Дүйшөнкүл Чотонов сотто, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс

Өмүрбек Текебаев жана Дүйшөнкүл Чотонов сотто, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Мен ушуну баса белгилеп койгум келет. Дүйшөн жөнүндө айтып аткандан кийин, тарыхый хронологияны бузуп-аттап, 2010-жылдын аягындагы эки окуяны айтып бергим келет. 2010-жылдагы парламенттик шайлоодо революциячыл партиялар, «Ата Мекен» менен СДПК утулуп, азчылыкта калдык. Бакиевдер менен иштеп жүргөндөрдөн түзүлгөн үч партия «Республика», «Ата-Журт», «Ар-Намыс» партиялары көпчүлүктү түздү.

Шайлоодон кийин мен, бир-эки жаш болсо да кичүүмүн, Алмаз Атамбаевге эмне кылабыз деп барсам, ал айтты: «Мен «Ата-Мекен» менен коалиция түзбөйм» — деп, «Макул, анда», — деп мен келе бердим. Кийин биздин «Ата-Мекен» партиясынын мүчөлөрүн чакырып, Атамбаев коалиция түзсөк деп шарт коюптур, шарт эмес, ультиматум коюптур: «Текебаев төрагалыктан кетет, мандатын таштайт, саясаттан кетет, ошондо силер менен коалиция түзөм» – деп.
Эми, 20 жылдан ашык саясатта жүрүп, мамлекеттик кызматка кирбей, көчөдө күрөшүп жүргөн балдардын алды министр болуп, арты жөнөкөй адис болуп, эми иштеп, өлкөбүзгө керегибизди тийгизебиз дегенде аларды тандоо алдына койду: «Лидериӊерди жоготкула, болбосо аны менен кошо баарыӊар көчөгө кетесиӊер» – деп.

Сот учурунда, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс

Сот учурунда, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Мен ошондо – бул өзүм үчүн эмес эле, Дүйшөн, Алмамбет (Алмамбет да министр эле), андан ылдыйыраак кызматта иштеген партиялаштардын баарын чакырып, айттым: «Туугандар, биз СДПК менен бир тууган партиябыз, революциячыл партиябыз, бирок Атамбаев ушундай шарт коюп атат. Эмне дейсиӊер? Силер кандай чечим чыгарсаӊар, мен ошого макул болом», – дедим.
Биринчи Дүйшөн кол көтөрдү залдан: «Биздин лидерибизге мындай мамиле кылганы менен биз «мириться» эте албайбыз, чыдабайбыз мындай мамилеге, биз 20 жылдан ашык оппозиция болуп көчөдө жүргөнбүз, дагы деле көчөдө жүрө беребиз, мага министрлик кызматтын кереги жок», – деди. Эгер унчукпай отурса, залда отурган региондон келген, аким болуп калган, замаким болуп калган, замгубернатор болгон адамдар бар эле, баары көптөп: «Ака, эми сиз үчүн биз неме болбойлук, мындай туруп туруӊуз» – деп айтышы мүмкүн эле.

Дүйшөн айткандан кийин: «Кызматы жок жүрөбүз, бизге намыс керек, бизге абийир керек», – деп айткандан кийин, бүт зал: «Биз, андай болсо, коалицияга кирбейбиз, кызматынын да кереги жок, бизге абийир жана намыс керек», – деди. Мен муну эмне үчүн азыр айтып атам? Ушундай адамды өмүрүӊөрдө көрдүӊөр беле? Министрлик кызматты, прокурордук кызматты, соттук кызматты – жолдошум, досум, намыс деп таштап кеткен адамды?

Сот учурунда. Прокурор жана сот катчысы, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Сот учурунда. Прокурор жана сот катчысы, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Атасы баласын, баласы атасын сатып атпайбы азыр кызмат үчүн, байлык үчүн. Эгер: «Жок, Текебаев, мен билем, ушундай судья бар эле. Мен билем, ушундай прокурор бар эле – принцип үчүн, намыс үчүн, жолдоштук үчүн карьерасынан баш тарткан», – деп мага бир мисал келтире аласыӊарбы? Мен көп мисал келтире алам.

Ошондон кийин мен коалицияга кирбей койдум. Эки-үч күндөн кийин Роза Исаковна билдирүү жасап калды, эгер Атамбаев коалиция түзө албаса, кийинки коалиция түзүү мандатын мен Текебаевге берем, «Ата-Мекенге» деп. Дароо «Ар-Намыс» менен «Ата-Жерттун» өкүлдөрү мага келди. «Өмүрбек-ака, кирбеӊиз, биз билебиз араӊарда чатак бар экенин, үчөөбүз чогулуп түзөлү», – деп. Мен кирбей койдум, аларга макул деп. Атамбаев коалиция түзө албады. Конституция боюнча, түзүүгө 15 жумуш күн берилген. Эки күн калганда Атамбаев менин кабинетиме келди, кире бериштеги жерге отурду. Адатта, анын костюму эки размерге чоӊ эле, ошол күнү мага төрт размерге чоӊдой болуп көрүндү… Шүмтүрөп келди, отурду.

Сот учурунда. Адвокаттар, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Сот учурунда. Адвокаттар, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

«Өмүке, иттик менден кетти, мени кечир» – деди. Анын бир эле сөзү мага жетиштүү болду. «Болду, бүттү, Алмаз», – дедим. Балдар дагы ушу сөздү күтүп аткан деп, чуркап барып, фракцияга айтсам, «Эмнеси болсо дагы, боордош партия, бир партия, биз колдойбуз», – деп туруп, коалицияга кирдик.

Ошондо мен өмүрүмдө бир катуу сындым. Камчыбек Ташиев менен Садыр Жапаров келишти, менин инилеримдей болгон балдар: «Өмүрбек-ака, сизди жигит десе, саясаттагы патриарх десек, оюнчу турбайсызбы, биз менен кол алышып, анан бизди таштап, кирип кеттиӊиз, же саясатчылар ушундай болобу?» – деди.

Мен сындым, мен уялдым. Бакиевдин жанында иштеп жүргөн балдар мага ушинтип айтты, анткен менен, алар туура айтты. Бирок мен ушуну революциялык жолдошубуз, революциялык принцип, биз койгон идеяларды ишке ашыралы деп, сөзгө жыгылдым. Ал коалиция, тилекке каршы, түзүлбөй калды. Роза Исаковна сөзүндө туруп, мандатты «Ата-Мекенге», мага беребиз деди. Өкмөттү мен түзө турган болдум.

Сот учурунда. Аида Салянова, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Сот учурунда. Аида Салянова, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Бирок менин да ит кыялым бар, албай эле, сунушту Бабановго өткөрүп бербейликпи деп туруп алдым. Асия Сасыкбаева, мобул жерге келип көрсөтмө берген, Болот Шер, Райкан Төлөгөновдор келип айтты: «Өмүке, туура эмес кылып атасыӊ, балдар ишенип турат, революцияны жасаган бизбиз, реформаны биз жүргүзбөсөк, башка эч ким жүргүзбөйт, оппозицияда калбай, коалицияга киришибиз керек, мандатты ал, биз азыр Роза Исаковнага кирип, мандатты алып чыгабыз», – деп турушту.

Медеткан Шеримкулович, сиз билесиз го акыркы кыргыз тарыхын. Ошондо мен да иттик кыялымды кармап: «Жок», – деп телефон чалып, Роза Исаковна менен сүйлөштүм: «Роза Исаковна, эми мен коалицияга өтпөй калдым («батыштык стандарт» деп атам да), эми уят го, ушул жаш жигит Өмүрбек Бабановго берсек кандай болот?» – десем, «Жакшы ойлондуӊбу?» – деди. «Ойлондум» десем, «Анда, өзүӊ бил», – деди.

Роза Исаковна мага Кыргызстандын бардык бийлигин колума алып келип, сен бөлүштүр, устуканда деди. Бирөөнү төрага, бирөөнү премьер, бирөөнү генпрокурор, бирөөнү губернатор кылуу мүмкүнчүлүгүн мага тарых менен Роза Исаковна берди. Эгерде менин Маевскийге миллион доллар карызым болуп, же «Мегакомго» гендиректорду кое албай жүрсөм, ал мандатты өзүм алат элем да. Мунун логикасы барбы?

Сот учурунда. Алмамбет Шыкмаматов, Наталья Никитенко, Жанар Акаев, Бахадыр Сулейманов, Шайырбек Абдрахманов жана башкалар, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс
Эгерде өзүм албайм десем дагы, Бабановду чакырып: «Өмүке, мандатты сага берейин, иним, миллион доллар карызым бар эле, ошону төлөп берчи», миллион десем, төлөп берет эле го. Жок дегенде бир инимди, же партиялашым Дүйшөндү «Мегакомго» коюп кой десем, коюп берет эле го. Мен оппозицияга кетип, Дүйшөндөр, баары көчөгө чыкты.

Мен муну айтып атканым, мына, Жахангирден сурайын дегем: «Жахангир, бүткүл Кыргызстандын бийлигин колуна берип, бөлүштүр» дегенде «жок» деп, кандайдыр-бир өзү билген принциптер менен, мен бүгүнкүгө чейин түшүндүрө албайм, эмне үчүн баш тартканымды, отказ берип кеткен кишини көрдүӊ беле? Жок андай кыргыз тарыхында. Коммунисттик доордо да болгон эмес, азыр да жок.

Бул фактыны азыр да Роза Исаковнадан сурасаӊар да, Бабановдон сурасаӊар да болот. Бабанов менен телефон аркылуу сүйлөшкөн жокмун, соодалашкан жокмун, мандатты өткөрүп бердим. Ошондо Роза Исаковна шарт коюп, мандатты Бабановго берди: «Атамбаевди премьер кыласыӊ, өзүӊ биринчи зам болосуӊ, Атамбаев президент болуп кетет, өзүӊ анын ордуна барасыӊ, биз баштаган реформаны аягына чыгарасыӊ, силерден башка ишенээр эч кимим жок», – деп.

Сот учурунда. Наталья Никитенко, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Сот учурунда. Наталья Никитенко, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Өзү баштаган ишти, өзү аркалап келген тарыхый миссияны андан ары уланткыла деп ошолорго таштап кетти. Сиз, судья, ушуга окшогон тарыхий прецеденттердин ишке тиешеси жок дейсиз. Алар болмоюнча, кимдин ким экенин, алар кандай ой менен иш алып барып, кандай мотив менен жашап, кыймылдап жүргөнүн сот аӊдап, баа бере албайт. Роза Отунбаева шартын айтты.

Отунбаева ким? Отунбаева – кыргыз тарыхындагы өзгөчө орду бар инсан. Эки эркек президент качып кетип, Кыргызстанды башаламандыкка кириптер кылып, ич-ара согуш чыгып кетүү коркунучу пайда болуп, улут аралык кагылышуу чыгып жатканда бизди жетектеп, Кыргызстанды сактап калды. Мен Ливия, Сирия, Украина жана башка бизден кийин чыккан, «түстүү» революция болгон өлкөлөрдүн тагдыры жөнүндө дагы бир жолу эскертип коеюн.

Биз жасаган трансформация, ошол өткөөл мезгилге Кыргызстанда эле эмес, бүткүл дүйнөдө татыктуу баа берилди. Мен эл аралык конференцияларга барып, доклад жасап жүрөм, аларды түшүндүрүп жүрөм. Бул – факт. Ошонун баарынын башында Роза Исаковна турду. Ал Кыргызстанда эле эмес, бүтүндөй Борбор Азия регионундагы феномен деп койсо болот, ал – биздин сыймыгыбыз, биздин намысыбыз.

Сот учурунда. Адил Турдукулов, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Сот учурунда. Адил Турдукулов, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Убактылуу өкмөттүн миссиясы эмнеде эле? Үч айда Конституцияны реформа кылып, саясий системаны өзгөртүш керек эле. Үч айда биз реформаладык. Мен өткөндө да айттым, дагы кайталайм, биз демилге көтөрүп, мен демилге көтөрүп, 3 айдан кийин биз кызматыбыздан кетели, кызматтан кетип, шайлоого катышпасак, легитимдүүлүк аз болот деп. Кызматыбыздан кетип, шайлоого бардык.

Мына, бүгүнкү бийликтегилер кызматынан кетип атабы? Максимум тырмышып отурбайбы. Конституция менен закондо жазылганы боюнча деп. Анда закон жок эле, анда биз эмне айтканыбыз закон болуп турган маал эле, биз айткан нерсе закон эле. Бирок өзүбүздү өзүбүз тыйдык, өзүбүзгө өзүбүз эреже койдук, өзүбүзгө өзүбүз чек койдук. Анткени бизден кийинки эл шайлаган бийлик, эгер биз келсек, бизге эл ишенгендей болуш керек дедик.

Дагы үч айдын ичинде, алты айда ошондо, күздө Жогорку Кеӊешти шайлап, легитимдүү өкмөт түздүк. Өкмөттү кантип эки жолу аракет кылып, Атамбаевди кандай шартта, кандай тапшырма, миссия берип, премьер, андан кийин президент кылганыбыз жөнүндө айтып өттүм. Роза Исаковна андан кийин дагы 18 айда, бир жарым жылда өткөөл мезгил бүттү да, жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу системасын реформалоону баштадык, сот системасын реформалоону баштадык.

Сот учурунда. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Сот учурунда. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Сот системасын реформалоонун принциптери Конституцияда жазылган, соттун өз алдынчалуулугун, коллегиалдуулугун – баарын Эркин Алымбеков, ыраматылык, алып барып, баарын биз жаздык, жетекчиси болбойт, төрагасы ротацияланат, сот өзүн өзү башкарат, сот тандап алууну президенттен, өкмөттөн ажыратып, өзүнчө кылдык.
Ушул принциптердин баарын Конституцияга киргизип, Роза Исаковна башкарган бир жылда негизги мыйзамдарды, 49 закон кабыл алдык, сот реформасын баштадык, укук коргоо системасын реформалоону баштадык. Укук коргоо системасы – бул МВД эле эмес, бул – прокуратура, бул – юстиция системасы. Аткаруу бийлигин реформалап, парламентаризмдин алгачкы кадамдарынан баштап бир топ мыйзамдарды киргиздик.

Президенттик шайлоону өткөрүш үчүн шайлоо системасын өзгөрттүк. Атамбаевиӊер майда-чүйдөсүн эле өзгөртүп атат. Негизгиси, шайлоо системасын, бийлик бутактарын 2011-жылга чейин биз Роза Исаковнанын жетекчилиги алдында түздүк. Президенттик шайлоо өткөрдүк. Ошентип, өткөөл мезгилди аяктап, отчетун берип, президенттикти Атамбаевге өткөрүп бердик, Атамбаев президент болду.

Өмүрбек Текебаев жана Дүйшөнкүл Чотонов сотто, 16-август, 2017-жыл © В.Воронин.

Өмүрбек Текебаев жана Дүйшөнкүл Чотонов сотто, 16-август, 2017-жыл © В.Воронин.

Андан ары эмне болду? Атамбаев бийликке келээри менен 2010-жылдан баштап жеке бийлигин чыӊдоого киришип, Конституцияда жок эски салтты калыбына келтире баштады. 2015-2016-жылдары өзүнө эбегейсиз жеке бийликти жыйнап, эски башкаруу системасын толугу менен реставрация кылып, кайра алып келди Кыргызстанга.

2016-жылы декабрда референдум өткөрүү менен бийлик балансын бузду. Президент жана күч органдары үстөмдүк кылган «хунтанын» өзүнчө бир кыргызча вариантын түздү. Бүгүн президентке коргоо министри, коопсуздук комитетинин төрагасы, анын орун басарлары баш ийет, сот системасын толугу менен майкаңдап басып алышты. Прокуратура – ушунун баары менен өкмөттүн өз алдынчалыгын жоготту.

Жылда премьер-министрлер алмаштырылып, «показательный» иштер козголуп, өкмөт толугу менен көз каранды болуп калды. 2015-2016-жылдары премьер-министрдин башып аттап, анысы жок эле, президент министрлерди чакырып, тапшырма бере баштады. Телевизордон көрөсүӊөр – МЧСин да чакырат, минфинин да чакырат, баарына «лично» өзү тапшырма берет.

Сот учурунда. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Сот учурунда. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Жарым жыл, бир жыл өткөндөн кийин президент эмес, губернаторлорду, министрлерди Икрам чакырып тапшырма бере баштады. Сапар Исаков чакырып тапшырма бере баштады. Конституцияда коюлган саясий нейтралдуулук деген принципти Атамбаев бузду. Ал бир да партияга жан тартпаш керек, бир да партиянын мүчөсү болбош керек эле. Бирок парламенттик шайлоонун башынан баштап бүгүнкүгө чейин СДПКны фактически өзү башкарып, өзү тейлеп, эл алдында деле аны жашырбай айтып калды.

Бүгүн СДПКдан кандидант болгон Сооронбай Жээнбековду ачыктан-ачык колдоп жүрөт: «Мен ушул жигитти колдойм, башкасы жарабайт», – деп. Бакиевдин убагындагыдай, эбегейсиз чексиз бийликти өзүнүн колуна алды. Бирок бийлик деген – бул жүк, бийлик деген – бул сынак. Атамбаев ал бийликти көтөрө алган жок. Анын алсыз психикасы ага туруштук бере албады.

Атамбаевдин мөөнөтү бүтүп жатат. Ал эмне иш кылды? Роза Исаковна таштап кеткен да, мына бул иштерди жаса деп. Сот реформасы токтоду, муну Атамбаев деле, Бабанов деле мойнуна алып отурат, укук коргоо системасын реформалоо токтоду. «Акылдуу шаар» деген проект бар эле, тажиктер 7 айда бүтүрдү, биз жети жылда кура албадык.

Сот учурунда. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Сот учурунда. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Жыйырма-отуз миллион доллар кетет экен. Тажиктер 7 айда курду, азербайжандар менен казактар 5 айда куруп салды. А биз жети жылда кура албай отурабыз. Жеке бийлик орнотуп, өкмөттү сенек кылды, мен азыр айткандай, аткаруу системасын «дезорганизация» кылды. Тапшырманы Атамбаев берет, бирок аткарылганына жооп бербейт. Ким эмне кылаарын билбей, аткаруу бийлиги бирдиктүү иштей албай, «дезорганизация» болуп турат.

Коӊшу өлкөлөр менен мамиле бузулуп, саясий изоляцияда калдык. Казакстан, Өзбекстан, Тажикстан менен мамиле бузулган, ошол өлкөлөрдүн президенттери жети жылда бизге бир жолу мамлекеттик сапар менен келдиби? Өзбекстандын жаӊы президенти Казакстанга эки жолу, Тажикстан менен Түркмөнстанга барып келди. Борбор Азияда чогуу жашоонун жаӊы принциптерин түзүп, кечээ Ташкенде конференция өткөрүп, коӊшулардын баары менен жакшы болобуз деп атат.
А бирок бизге мамилеси өзгөргөн жок да. Анткени ошол бузулгандын кесепетинен болуп отурат. Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан стратегиялык темир жолу курулуш керек эле. Бул – Кыргызстан үчүн эӊ маанилүү проект. Ошол долбоор чыкса, биз Тынч океан менен Инд океанына, Антлантика океанына чыгабыз, биз соода-экономикалык эркиндикке гана ээ болбостон, саясий көз карандысыздыгыбыз бекемделет.

Соттун сыртында. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Соттун сыртында. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Бүгүн түндүктөгү бир эле жолду карап отурабыз. Дүйнөнүн туш-тарабына кетишибиз керек эле. Тилекке каршы, Атамбаев аны бойкот кылып, мен Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан аркылуу жол курбайм, Эркештамдан кирип, Тажикстанга өткөрүп, Ооганстан аркылуу жол курам деп чыгып, 2012-жылдан баштап, дүйнөнүн бир өлкөсү макул болбой койду, бир да өлкөсү. Мен муну чыккынчылык катары баалайм.

2014-жылы Атамбаев экөөбүз ортобузда чоӊ талаш, чоӊ жаӊжал чыкты. Анткени 2000-жылы мен киргизген мыйзам боюнча так ушул маршрут Кыргызстандын мамлекеттик приоритети деп, ар бир айыл өкмөтү, ар бир жаӊы келген президент ушуну аткарыш керек деп мыйзам кабыл алганбыз. Ал мамлекеттин бардык программаларына кирген, бирок Атамбаев бойкот кылып, ал программаны бүгүн токтотту.

Роза Исаковна ишенип таштап кеткен бир да тапшырма аткарылган жок. Жөжө санай турган убакыт келди. Шайлоо болуп, Атамбаев кеткени турат. Ал элге эмне деп отчет берет? Силерге эмне калтырып кетип атам деп кыргызстандыктарга айта алат? Эки миллиард доллар карызды 4 миллиард кылдым деп айтабы?

Соттун сыртында. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Соттун сыртында. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Жакында Чолпон-Атада пресс-конференция өткөрүп, журналисттер туруктуу өнүгүү стратегиясынын аткарылышын сурады. Туруктуу өнүгүү стратегиясы деген 2013-жылдан 2017-жылга чейин Кыргызстандын өнүгүү программасы болгон, ошол аткарылган жок, толук «провал» болду. Атамбаев дагы аны Чолпон-Атада мойнуна алды: «Спортсмендер деле бийик секирем дейт, анан жарымын алат, аткарылган жок», – деп, мамлекеттик программанын баркын кетирди.

Мамлекеттик программалар реалдуу болуш керек, аткарыла турган графиги, каржы булактары аткара турган кишилери так-так аныкталыш керек. Анан эми, айтып койдук да, болушунча болот, кудай бергенинче деп жооп берип атат. Ушул киши бүгүн Кыргызстанга 2040-жылга чейин программа түзүп кетем дейт. Бул кандай? Беш жылдык программаны «провал» кылып, 2040-жылга чейин фантазия түзүп кетем, чоӊ сурасаӊ, Кудай жарымын берет деп айтып отурат.

Убактылуу өкмөт, анын ичинде мени менен Атамбаевдин бүгүнкү конфликти мурун жабык болуп келсе, эми ачылды. Биз «Кумтор» маселесинин айланасында, темир жол салуу айланасында, Батукаев боюнча дагы ар дайым Атамбаев менен талашып, чабышып келгенбиз. Бирок: «Сынган кол жеӊ ичинде, жарылган баш бөрк ичинде», – деп, союздаш катары аны мурда ачыкка чыгарган эмеспиз.

Соттун сыртында. 16-август, 2017-жыл © В.Воронин.

Соттун сыртында. 16-август, 2017-жыл © В.Воронин.

Бирок конфликт былтыр ачык фазасына чыкты. Эмне үчүн? Анткени Атамбаев – мактана турган эч нерсеси жок экенин көрүп, тарыхта калыш үчүн тарыхтан орун талашты. Биз 2010-жылдан бери мактана турган бир эле нерсе бар экен. 2010-жылдан баштап бир жарым жыл ичинде биз баштап кеткен реформалар эле экен.

Атамбаев Европага барып, Евробирмдиктин жетекчилери менен жолукканда, Европа мурун Кыргызстанды Чынгыз Айтматов аркылуу тааныса, азыр парламентаризмдин өлкөсү, демократиялык реформа жүрөт деп тааныйт деди. Башка эч нерсени биз да айта албадык, алар да айткан жок. Бардык ишти Убактылуу өкмөт 3 ай ичинде, кийин Роза Исаковна бир жарым жыл ичинде баштап кетиптир. Калган эч нерсе болбоптур да.

Менин «Убактылуу өкмөт» деген китебим былтыр апрель айында чыкты. Ал китепте негизги фигура – Роза Отунбаева. Китепте белгиленген негизги иштер Роза Отунбаева башында туруп, Убактылуу өкмөт жасаган иштер. Анда Отунбаеванын тарыхый миссиясы жөнүндө да айтылган. Тилекке каршы, Атамбаев жөнүндө эч нерсе жок. Эки гана сүрөтүн таап, ал да биз менен жүрдү эле, кошуп койгула деп, эки сүрөтүн араӊ таап коштурдум.

Соттун сыртында. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Соттун сыртында. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Соттун жүрүшүндө уктуңар, 2010 жылдын 12-13-май күндөрү биз менен болгон эмес. Түштүктө кырдаал курчуп, өзбек-кыргыз конфликти чыгып, анын жолун издеп атканда да биз менен болгон эмес. 7-апрелге караган түнү биз Кыргызстанды сактап, Убактылуу өкмөт түзүп атканда да биз менен болгон эмес. Мен аны кантип жазам, кантип андай эрдигин китепке киргизе алам? Кирген жок. Конфликт ошол китеп чыккандан кийин ачык фазага өттү.

Темир Сариев кызматтан кеткенде жаӊы премьерди тандап жатып, фракция лидерлерине – Конституция жакшы, өзгөртпөйбүз деп 2016-жылдын март айынын аягында айтты. Бирок апрелдин онунан баштап, Убактылуу өкмөт жөнүндө китеп чыккандан кийин, – Конституция жаман, Убактылуу өкмөт жаман, Конституция Кыргызстандын кызыкчылыгын Батышка саткан, муну өзгөртпөсөк болбойт деп, өзүмдүн жаӊы моделимди, мамлекеттин жана коомдун жаӊы концепциясын сунуш кылам деп, Фарид экөө даярдаган конституциялык өзгөртүүлөрдү алып чыкты.

Андай өзгөртүү биздин демократиялык коомчулукту эле эмес, эл аралык чөйрөнү да таӊ калтырды. Анткени бул моделдин негизги өзөгү, негизги мааниси – тоталитардык мамлекет түзүү. Мен Атамбаевге көргөздүм, Түндүк Кореяда дагы, Иранда дагы мындай жок, отуздай баалуулукту жазып, кыргыздын баалуулугун, ошол баалуулук үчүн адамдын укугун чектесе болот деген жобо, бул – тоталитардык мамлекеттин принциби.

Соттун сыртында. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Соттун сыртында. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

А биздин Конституцияда мамлекет менен чиновниктер адам үчүн кызмат кылат, алардын иш-аракеттери адамдын, жарандын укугун, анын эркиндигин камсыз кылууга милдеттүү. Биздин Конституцияда чиновник – элдин кызматкери деген принцип коюлса, эми адам мамлекет үчүн, адам чиновник үчүн деген принцип үстөмдүк кылууда.
Аны Венеция комиссия дагы сынга алды. Ошентип, Атамбаев сентябрда, апрель, майда баштаган, сентябрда андан баш тартты. Көбүбүз ойлойбуз, Атамбаев жеӊди, референдум өткөрдү деп. Жок. Өзүнүн негизги максатынан, негизги идеясын бузуп, дүйнөдө жок жаӊы модель сунуштайм деген оюнан баш тартты, уят болду, намыстанды.

Анткени Роза Исаковна баш болуп, биз, Убактылуу өкмөттүн мүчөлөрү, ачык кайрылуу жасадык, бул – реваншизм, бул – реставрация, бул – эски заманды кайра алып келебиз дегендик. Биз, Убактылуу өкмөт, ушул үчүн көтөрүлүшкө чыктык беле? Атамбаевге Кыргызстанды Роза Исаковна ошол үчүн тапшырды беле? – деп. Аны Убактылуу өкмөттүн 9 мүчөсү былтыр августта жарыяладык. Атамбаев артка кетип, ошол жоболорду алып салганга мажбур болду.

Соттун сыртында. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Соттун сыртында. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Бирок капа болгон экен, таарынган экен. 31-августта, Кыргыз Республикасынын 25 жылдык мааракесинде борбордук аянтта бүткүл Кыргызстанга, башка өлкөлөрдүн элчиликтери бар болчу, демек, бүткүл дүйнөнүн алдында Убактылуу өкмөттү сындады. Ал жарытылуу эч нерсе кылган жок деди. Роза Исаковнаны эл шайлаган эмес, ал өзүн өзү президент кылып алган деди.

Өзүнөн башка мурунку жетекчилердин бирине да карата жакшы сөз айткан жок. Мен Масалиев менен Усубалиевди айтпайын, жакынкы Акаев менен Бакиевди да. Мага бере турган мандат Атамбаевге берилип калбаганда, эгер анын ордуна мен отуруп калганда Атамбаев президент болмок эмес, эгер мен макул болуп, мандатты алганда, Атамбаев премьер да болмок эмес, анткени мен бөлүштүрөт элем ал кызматтарды.

Мен жанараак бекеринен айткан жокмун. Анын тагдырын ошондо биз чечкенбиз. Ошон үчүн бердик беле бийликти ага? 31-августтагы анын билдирүүсү бүткүл коомчулукта терс кабыл алынды, бул кыргыздын салтына туура келбейт, тойго чакырып алып бирөөнү, Роза Исаковнаны, жамандабайт. Тойдо жаӊжал салбайт, аял кишини, аны президент кылган адамды.

Соттун сыртында. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Соттун сыртында. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Мен Роза Исаковнанын миссиясын, эрдигин айтып өттүм. Ошол күнү ага «Кыргыз Республикасынын Баатыры» деген наамды берсе, андай марттык кадамы менен тарыхта калат эле, жигиттик кадамы менен тарыхта калмак. Тарыхтан бизден, менден орун талашам дейт. Роза Исаковнага жада калса, «Манас» орденин берген жок. Өзүнүн аппаратында кагаз ташып жүргөн Сапар Исаковго «Манас» орденин берди.
Роза Исаковна кызматтан кетип жатып, 2010-жылдын ноябрында Алмаз, мен, Азимбекке – бизге экинчи даражадагы «Манас» орденин берди. «Мен кетип атам президенттиктен, силердин Кыргызстанга жасаган эмгегиӊер бар, мен ошону баалап коеюн», – деп алдыңкыларыбызга орден, Койсун Курманалиевага «Данк» медалын берип кеткен. Атамбаев ошол Роза Исаковначалык боло алдыбы, анын баркына жеттиби?

Биз 31-августтан кийин дагы Атамбаевди сындаган билдирүү тараттык, ошондон баштап конфронтация ачык фазага чыкты. Бүткүл мамлекеттик маалымат каражаттары Убактылуу өкмөттүн мүчөлөрүн, өзгөчө мени – баарыбызды жамандап жатып калды. Бирок биз да жөн турбадык. Атамбаев 31-августта: «Бакиевдин менчигин кимдер алганын мен ачам, аны Убактылуу өкмөттүн мүчөлөрү алган», – деди.

Соттун сыртында. Өндүрүш Токтонасыров, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Соттун сыртында. Өндүрүш Токтонасыров, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Эки жуманын ичинде Көк-Жардагы 2,5 гектар жердеги курулушту Атамбаев алганын биз далилдеп чыктык, ал жерге белгисиз каржы булактарынан чоӊ хан сарай куруп атканын көргөздүк. Убагында ал Курманбек Бакиевдин баласы Максим Бакиевге тиешелүү болгонун далилдеп чыктык. «Дастан» заводу да Максим Бакиевге тиешелүү болуп, анын пансионаттары жана башка менчиктери дагы Атамбаевдин жанындагы адамдарга өтүп кеткени далилденди, заводдор, банктар өткөнү далилденди, эки жумада далилденди.

Сепаратист Кадыржан Батыров менен Убактылуу өкмөттүн мүчөлөрү сүйлөшкөн, мен аларды таап чыгып, камайм деди. Бирок тез эле Батыров өзү чыгып: «Мен Атамбаев менен сүйлөшкөн элем, мен анын досу элем, шайлоо боюнча сүйлөшүп, шайлоого «Ватан» партиясы менен чогуу барабыз дегенбиз», – деди. Муну президент Атамбаевдин пресс-кызматы да мойнуна алып, тастыктап чыкты.

Убактылуу өкмөттүн аппарат жетекчиси Эмил Каптагаев: «Мен баарын билем, Атамбаев мага тапшырма берчү эле, Кадыржан Батыровдун кадрларынын кагаздарын мен даярдап, мен Атамбаевге киргизчү элем, бир нечесин биз дайындаганбыз, Убактылуу өкмөттөн аны менен эӊ көп жолуккан Атамбаев эле», – деп айтып чыкты.

Соттун сыртында. Өндүрүш Токтонасыров, 16-август, 2017-жыл © В.Воронин.

Соттун сыртында. Өндүрүш Токтонасыров, 16-август, 2017-жыл © В.Воронин.

Бүтүндөй Атамбаев айткан далилдердин баары өзүнө каршы чыгып атат. 2010-жылдан кийин Убактылуу өкмөттүн мүчөлөрү байып кетти деп Атамбаев өзү маалымат каражаттары аркылуу Убактылуу өкмөттүн мүчөлөрүнө каршы чабуулга өттү. 2010-жылдан кийин ким байыган – тизмелерин аныктап чыктык. Чын эле, ким байыды? Атамбаевдин айланасында жүргөндөр.

Ушулардын баары жыйналып, Атамбаев өз бийлигинен ашып, өлкөнү Конституциядан сырт башкарып калды. Мисалы, 850 млн доллардык түндүк-түштүк альтернативалык жолун бюджетке киргизбестен, долбоору жок, экспертизадан өткөрбөстөн туруп, баштап жиберген. Экинчи көчмөндөр оюнуна сарпталган 30 млн доллар дагы бюджетте жок, проекти жок ипподром куруп, экспертизадан өткөрбөй, ал акча Сапар Исаковдун көрсөтмөсү менен кетип калган. Ошолордун баары боюнча биз документтерди таап, март айында импичмент баштаганы калганбыз.

Март айында Атамбаев чабуулду мага эмес, анын демилгесине каршы чыккан бардык адамдарга каршы баштады. «Ата-Мекенден» Аида Саляновага иш козгоду, Алмамбет Шыкмаматовго иш козгоду, мага иш козгоду. Жана Канат Хасанов хронологиясын көргөздү. 2016-жылдын 26-декабрында Саляновага иш козголуп атат, андан эки ай өтпөй эле, 17-февралда Шыкмаматовго иш козголуп атат. Сегиз күн өткөндөн кийин, 25-февралда мага иш козголуп атат.

Соттун сыртында. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Соттун сыртында. 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Конституциялык реформа боюнча бизге кошулуп, ага каршы чыккан Канат Исаевге жакында иш козголуп олтурат. Булардын байланышы жок деп биз кантип айта айтабыз? Атамбаев бизге эле эмес, журналисттерге, укук коргоочуларга каршы чабуулга өтүп, жеке өзүнүн атынан, айланасындагылардын атынан аларды сотко берип, 10 млн, 3 миллионго жыгып, үйлөрүнө арест салып, өздөрүн сыртка чыкпай турган кылып, туткунга алып отурбайбы.

Атамбаев өзү түздөн-түз тергөөгө, сотко, эл алдында көрсөтмө берип, сот боло электе, тергөө бүтө электе баа берип атпайбы. Владимир Путин менен жолукканда, кийин мартта, элге дагы бир сыйлык берип- жолукканда айтпадыбы: «Бул иште, кылмыш бар, саясий эмес, аягына чыгат, 10 күбө бар, мынча күбө бар, кудай кааласа, майга чейин тергөө бүтүп, сотко өтөт», – деп.
Тергөө ошону угуп, шашып, ишим мага 26-апрелде колума тийди. «13-майга чейин таанышсаӊыз – тааныштыӊыз, таанышпасаӊыз – биз акт түзүп, бере беребиз, анткени биздин графигибиз бар», – деди. 10 күн майрам, эс алуу күндөрү болду, таанышып бүтө элегибизде 3-4 күндүн ичинде жөнөтүп жиберди. Анткени графиги бар.

Соттун сыртында. Канат Исаев, Айгүл Текебаева, Садык Шер-Нияз, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Соттун сыртында. Канат Исаев, Айгүл Текебаева, Садык Шер-Нияз, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

«Эмне антип атасыӊар?» – десем: «Байке, өзүӊүз билесиз да», – дейт, эми тергөөчүлөр да кыргыз балдар да; «Эми, өзүӊүз билесиз», – деп атат. Эми сотто да график бар экендиги сиздин шашып, түнү менен сот өткөрүп, жумасына беш жолу жыйын кылып, шайлоого регистрация бүткөнгө чейин менин саясий укугумду чектеп коелук, алып коелук дегениӊерден эле көрүнүп турбайбы.

Адатта, мындай иштер айлап-жылдап созулат. Саясий кампания жүрүп атат. 10-сентябрда президенттикке талапкерлердин каттоосу аяктайт. Мен бүт шарттарын аткарып, тапшырып койдум. Сот ишинде менин эки паспортум турат, бирөөнү бериӊиз, мен Борбордук шайлоо комиссиясына тапшырат элем десем, аны бербейсиз, барып, экзамен тапшырып келели десек, ага да уруксат бербейсиз, же БШК менен СИЗОнун жетекчиси сизге кайрылбайт.

Алар да шал болуп калды. Ушунун баары Атамбаевдин ушул кылмыш ишине, соттун жүрүшүнө, Борбордук шайлоо комиссиясынын ишине түздөн-түз таасири бар экенин көрсөтүп турбайбы. Муну эч ким тана албайт. Муну бүткүл кыргызстандыктар билет. Билбегендерге, түшүнүксүз болгондорго 1-2 айдан кийин булардын баары түшүнүктүү болот.

Соттун сыртында. Каныбек Иманалиев, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Соттун сыртында. Каныбек Иманалиев, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

«Мегаком» боюнча бул – биринчи аракет эмес, сентябрдан баштап мага каршы иш козгоонун бир нече аракети болду. Токтайым Уметалиевага кат жаздыртып, Текебаев Конституциянын текстин алмаштырып койгон деп, иликтөө жүрдү. Мен Баш прокуратурага көрсөтмө бердим, аны элдин баары биле бербейт. Мына, сурасаӊар, алып окуйсуӊар, көрсөтмөлөрдү.

Анан кийин СДПКнын депутаттары аркылуу парламентте маселе көтөрүлүп, Конституциянын түп нускасы жоголуп кетиптир, Текебаевдин колунда жүргөнүн көрдүк элек деп айттыртып, үйүмө чейин келип, оригиналды издешти, дагы иликтөө болду. Кийин уят болуп, президенттин аппаратында экен, оригинал бизде экен деп, Токтайымдын оозу менен кайра жарыялашты.

Андан кийин президент өзү баш болуп катышып, Абдил Сегизбаев экөө КТР аркылуу чыгып, ууру кармадык, Белиз деген мамлекетте «Мегакомдун» акцияларын, 23% акциясын отузбу, 50 млн долларлык акцияны Текебаев, Салянова, Шыкмаматовдор – үчөөбүз да, каршы чыккан үчөөбүз – алып алышыптыр, мына кагаз деп, бүткүл Кыргызстанга көргөздү. Анын жалган экенин биз эки айда далилдедик.

Соттун сыртында. Болот Шер, 16-август, 2017-жыл © АКИпрессАКИпресс.

Соттун сыртында. Болот Шер, 16-август, 2017-жыл © АКИпрессАКИпресс.

Эгерде мен Венадан келгенде камап коюшпаса, азыркы иште бизге коюлган күнөөлөр да жалган экенин бир-эки айда далилдемекпиз. Бирок түрмөдө отуруп дагы, рахмат адвокаттарга, ушулардын аракети менен мунун жалган экендигин, фальсификация экендигин, эч бир далил жок экенин, тескерисинче, бүтүндөй документтер, күбөлөр биз тарапта экендигин биз далилдедик ушул жерде.

Эми Убактылуу өкмөттүн мүчөлөрү жөнүндө. Убактылуу өкмөттүн мүчөлөрү ушул жерге келип, бир ооздон Дүйшөн экөөбүздүн алибибизди тастыктап кетишти. Мен Убактылуу өкмөттүн мүчөлөрүнө, жалпы эле Кыргызстандагы мекендештериме, мага ишенгендиги үчүн ыраазычылыгымды билдиргим келет.

Ишенгендер абдан көп. Бирок, көӊүл айтып гана отурбастан, аракет кылып, жардам берем деген адамдар да эбегейсиз көп болду, жок дегенде телефон чалып, аларга да тереӊ ыраазычылыгымды билдирем. Убактылуу өкмөттүн 14 мүчөсүнүн он бири бизди колдоду. Бул – орчундуу тарыхый факт.

Соттун сыртында. Болот Шер, Асия Сасыкбаева, Роза Отунбаева, Наталья Никитенко, Аида Салянова,16-август, 2017-жыл © В.Воронин.

Соттун сыртында. Болот Шер, Асия Сасыкбаева, Роза Отунбаева, Наталья Никитенко, Аида Салянова,16-август, 2017-жыл © В.Воронин.

Атамбаевден башкасы, иши кылып баары, бизди колдоду. Анын жанында жүргөндөр эртеӊ, Атамбаев кеткенде, бизди колдойт. Мен буга бөркүмдөй ишенем. Атамбаевдин кылган иши жок, тарыхтан Убактылуу өкмөт менен орун талашам деп, андан башкаларынын баары бокочо болуп калып, жалгыз өзү ак боз ат менен кыргыз тарыхына кирем деп атат.

Мен аягында дагы айтам, тарыхка марттык менен, жигитчилик менен кирет. Пастык менен, акмакчылык менен башка тарыхка кирет. Тилекке каршы, биздин президентибиздин деӊгээли, касиети өтө төмөн болуп чыкты. Мен бүгүнкү саясий системаны «өзүм билемдик системасы» деп баалайт элем. Эч нерсе түшүндүрбөстөн, жөн эле, «өзүм билем». Бизде авторитаризмдин примитивдүү формасы орноду.

Эми, Бекназаровго токтой кетейин. Мына, Бекназаровдун сөзү деп жаздыртып – мен жөн эле Дүйшөн менен Өмүрбекти колдоп койдум деп, атайын кызматтар, эми фальсификация деп коелук, таратып атат. Дүйшөн экөөбүздүн алибибизди бекемдеген бир да сөз айткан жок Бекназаров. Чотоновду майдын он үчүндө көргөн жокмун, Текебаевди эртеӊ менен сегизде көргөм, ондо мен Жалал-Абадга кетип калгам деди.

Соттун сыртында. Турсунбек Акун, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Соттун сыртында. Турсунбек Акун, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Бизди күнөөлөй турган, же актай турган окуялар түшкү саат экиден баштап кечки саат тогузга чейин болуп отурат. Бекназаров бизди колдоп, же актап көрсөтмө берген жок. Бирок анын келгенине мен тереӊ ыраазымын. Ал тилектештигин билдирип келди. Бүгүнкү Атамбаевдин жүргүзүп жаткан саясатына баа берип келди.

Байкап турат экен, Атамбаев муну да көз жаздымда калтырган жок, Чолпон-Атада берген пресс-конференциясында ошол Убактылуу өкмөттүн мүчөсү Текебаевди колдогон жок дейт, ушуну да мага ыраа көрбөйт. Алар мага каршы ушуга чейин барып атат дейт, мына «мания величиясы». Аалам, бүт космос Атамбаевдин айланасында айланыш керек экен.

Убактылуу өкмөттүн мүчөлөрү Текебаевди колдоп эмес, мага каршы болууга барышты деди. Мен антип эсептебейм. Мен анткени бул Убактылуу өкмөттүн мүчөлөрүн жакшы билем. Алар мени колдоп үчүн эле келген жок, Дүйшөндү колдоп эле келген жок, алар өзүлөрүнүн принцибин колдоду, өзүлөрү күрөшкөн чындыкты колдоду, адилеттүүлүк, намыс, тилектештик үчүн ушул жерге келди.

Соттун сыртында. Эдил Байсалов, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Соттун сыртында. Эдил Байсалов, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Мына ушундай бийик баалуулуктары бар адамдарда ушундай сапаттар болот, аны түшүнө берүүгө кээ бир адамдардын, ошонун ичинде Атамбаевдин дарамети жетпейт. Мына менин айтайын деген оюм. Атамбаев саясий кызганычтан улам, тарыхта өзү кылган эч нерсеси жок, башка шериктерин, жолдошторун жоготуп, жаманатты кылып, тарыхта жападан-жалгыз өзүм калайын деп аракет кылып жатат.

Мен өткөндө, сөздөрүмүн биринде айткам – Атамбаевдин тарыхы эми жазылат, ал кеткенден кийин жазылат, анын тарыхын жанында жүргөн кошоматчы жасакер политологдор жазбайт. Эртеӊ кетет, алар кете электе эле тарыхын биз жаза баштайбыз. Атамбаевдин тарыхы мына ушул сот процессинен башталат. Атамбаевдин тарыхына, жасаган ишине бүгүнкү өкүм менен чоӊ тарыхый баа берилет.

Менин оюмча, мына ушул сот да кокусунан эмес. Убактылуу өкмөттүн 14 мүчөсүнүн он бири ушул жерге келип кетти, алар да сезип атат, четте калбайлы деп, анткени тажрыйбалуу саясатчылар. Тарых чечилип атат, Атамбаевдин жасаган ишине саясий баа берилип атат, тарыхка баа берилип атат.

Өмүрбек Текебаев жана Дүйшөнкүл Чотонов сотто, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Өмүрбек Текебаев жана Дүйшөнкүл Чотонов сотто, 16-август, 2017-жыл © АКИпресс.

Сот реформасы жөнүндө айтып өттүм. Мен ушул Эркин Алымбековдун аракети менен, СНГ өлкөлөрүндө жок демократиялык принциптерди Конституцияга киргизгенбиз сот системасы боюнча. Мен жана бир-экөөсүн санап өттүм. Жогорку соттон баштап райондук сотко чейин төрагалар ротация болот, алмашат, бир жылы болбосо, кийинки жылы ар кимге төрага болгонго кезеги болот деп чоӊ аракет кылдык.

Бирок Атамбаев ушулардын баарын жокко чыгарды, сот реформасы жүрбөй калды. Атамбаев да кетет, жаӊы президент келет, жаӊы өкмөт келет. Ошондо сот реформасы жүрөбү? Мен көп ойлондум, 25 жылдан бери ойлонуп келем. Мындай жыйынтыкка келдим. Туура, президенттин саясий эрки керек, өкмөт менен Жогорку Кеӊештин колдоосу керек, бирок бул жетишсиз экен, дагы бир негизги компонент, бул – судьянын өзү экен, соттун ниети менен ынсабы экен, судьянын өзүнүн тазалыгы экен.

Дүйшөн студент кезинде Акаевдин авторитардык бийлигине каршы чыгып – жок, андай болбойт деди, Бакиевдин убагында да – жок, андай болбойт деди. Бизде тарыхый үлгү боло турган инсандар башка тармактарда да бар. Соттор арасында акыркы 50 же 20 жылда бирөө ушинтип чыкты беле?

Сот Айбек Эрнис уулу өкүмдү жарым саат окуду. 16-август, 2017-жыл © Клооп.

Сот Айбек Эрнис уулу өкүмдү жарым саат окуду. 16-август, 2017-жыл © Клооп.

Сот Айбек Эрнис уулу өкүмдү жарым саат окуду. 16-август, 2017-жыл © Клооп
Сот системасында калыптанып калган жаман адаттарга, жаман салттарга, тартиптерге каршы болуп – туугандар, мындай болбойт, эл бизге ишенбей атат, мыйзам менен адилеттүүлүк бузулуп атат, андай эмес, мындай кылалы деп чыгып, бийликке каяша айтып, жаман адатка каршы күрөшкөн бир судья болду беле? Сиз айта аласызбы? Медеткан Шеримкулович, сиз айта аласызбы?

Мен 25 жылдан бери эл аралап жүрөм, андай судьяны укпаптырмын, ошон үчүн сот системасы чирип баратат, ошон үчүн сот системасында реформа жүрбөй атат. Так ушундай адамдар сот системасынын ичинен чыгыш керек. Мына, бүгүнкү сот Айбек Эрнис уулунун коллегалары, адвокаттар айтты: «Айбек мырза, жакшы судья элеӊиз», – деп. Эсил кайран деп, коштошкондой, жаназа окугандай болуп айтты.

Ошондо да айткам, сот системасындагы реформаны силер жасайсыӊар, эгер «жок» деп айта алсаӊар, мыйзамсыздыкка «жок» деп айта алсаӊар, адилетсиздикке «жок» деп айта алсаӊар, ошондо жол көрсөткөн маяк болосуӊар, ошондо судьялардын жаӊы мууну силердин артыӊардан ээрчийт, ошонун негизинде сот системасында таза аракеттер, маданият пайда болот. Аны сырттан бирөө алып келбейт, китептен окуп ала албайсыӊ, тартып алып келе албайсыӊ, андай адамдар арабыздан чыгат, арабызда эле жашайт. Алты жүз соттун ичинен жок дегенде 10 судья чыгыш керек да.

Дүйшөнкул ЧОТОНОВ.

Дүйшөнкул ЧОТОНОВ.

Өмүрбек ТЕКЕБАЕВ.

Өмүрбек ТЕКЕБАЕВ.

Өкүм окулгандан кийин чогулгандар сот Айбек Эрнис уулуна наалат айтты © Клооп
Тарых сизге ошондой прецедент жаратканга азыр мүмкүндүк берип отурат. Адвокаттар айтты – сизди биз жакшы судья деп билчү элек деп. Ошондо мен да айттым: «Айбек мырза, мен сиздин кандай судья экениӊизди билбейм, мен эмес, аялыӊыз, балдарыӊыз да билбейт болуш керек. Ушул иштен кийин аялыӊыз, балдарыӊыз, бүтүндөй Кыргызстан тааныйт. Алар кандай пикирде калаары, кандай баа берээри азыр сиздин өзүӊүздөн көз каранды», – деп.
Аягында айтаарым, бул иш – фальсификацияланган, жалган жалаага негизделген. Биз Дүйшөн экөөбүз адвокаттардын жардамы менен, прокуратура жана ГКНБнын жалааларынын баарын жокко чыгардык. Конституция боюнча биз өзүбүздүн ак экенибизди далилдөөгө милдетүү эмеспиз, аны сиз далилдешиӊиз керек. Бирок ошого карабастан, аны биз далилдедик.

Өкүм окулгандан кийин чогулгандар сот Айбек Эрнис уулуна наалат айтты © Клооп.

Өкүм окулгандан кийин чогулгандар сот Айбек Эрнис уулуна наалат айтты © Клооп.

Асыран АЙДАРАЛИЕВ. Эркин Журналист. Финляндия, Келсинки. 27.08.2017-жыл.