Aug 28

Кыйналган кыргыз китеп..


КЫРГЫЗ КИТЕП МАГАЗИНИН ОЙЛОГОН ӨКМӨТ БАРБЫ?

Достор! Замандаштар! Улуу – кичүү ага – ини, эже сиңдилер!
Жалпы калемдештер!

Биз калем кармагандан мурун, ошол калемден жаралган чыгармалардын тагдыры кандай болот? – деп, мына ушуну ойлошубуз керек экен. Не бир китептер чыгып жатат. Бирок ошонун баары элге жеттиби? Жок! Ойдогудай санда чыгышы да, элге кенен жетүүсү да мүмкүн эмес. Биринчиден каражат маселеси белден чапса, экинчиден беш – ондоп чыгарган китептерди сатыкка коерго китеп магазининин жоктугу. Экинчиден, “бечара” акын – жазуучулардын тагдырын ойлогон Мамлекет же Өкмөт жок!!!

Беш миллион кыргызга беш метир жерди ээлеп турган “Нуска” китеп магазини жетеби?! Килейген борбордун китеп магазинин ичине кирсең чалынып жылгыласың. Анткени китеп койгонго орун жок. Анан калса бир топ адамдарга, айрыкча сырттан келгендерге аны издеп табуунун өзү бир азап… “Өлбөстүн оокатын кыла бер…” – дегенсип, киши көрбөгөн бир кычыкка тыгып салган. Аа, байкушум!

Эми таптык дейли, ичине кирдик. Оо – ууу… Кудай эле сакта! Кайсы заманда жашап жатабыз? Бечара китептер! Киргенде эле сени бечара көздөрү менен жалдырай карашат. Магазиндин тардыгынан заматта башың ооруп, көңүлүң айнып чыгат. Кокус басып албайын деп, бут шилтегенден да коркосуң. Карап турсаң китептердин ич ара орун талашып буркулдашканын угуп, чачташып жатканын көргөндөй болосуң. Ишенбесеңер ичине кирип жарым саат олтуруп, ой жүгүртүп көргүлө. Китептердин батпаганын көрүп, дем алуу да мүмкүн эмес. Канча жылдан бери ал жерде иштегендерге да боорум ооруп келет. Тигил “Раритетти” кара, береги “Нусканы” кара…

Кайран орус китеп магазини тим эле жомок! Өзүнүн элинде, өзүнүн жеринде жаткандай чалкалайт. Оо, Россия! Бир боор энем!!! Кара, киргенден төрүнө чейин бейиштин талаасындай… Түркүн китептер! Кычырагандарын карачы. Мен! – деп турат. Мен! Мен! Тигинде кыргыз боз үйдү жасалгалап салганын айт. Оймо, чийме, түркүн кыргыз буюмдары. Каалаганыңды сатып ал! Раритеттен алдым! – дейсиң. Чет өлкөдөн келген коноктор түз эле ошол жакка келишет. Кыргыз буюмдарын, сувинерлерди алат элек дешип. Анан да сурагандарды, – Түз эле “Раритетке” барыңыз, таппаганды ошол жерден табасыз! – дейбиз. Түркүн конокторду көргөндө кубанган түркүн китептерди айт. Эки эселеп, кээси беш эселеп кетишет го азаматтар. “Күнчүлүк өмүрүң болсо, түндүгүнө жорго мин!” – дегендей… Анткени канча кошсо ээси өзү билет да… Мына, кыргыз мамлекетиндеги, болгондо дагы борбордогу орус магазинин таржымалы.

Эми кыргыз мамлекетиндеги кыргыз китеп магазинин тардымал тарыхын жогоруда уктуңуздар. Салыштырып көргүлө, замандаштар! Беш киши чогу келсе экөөсү эшикке чыгып турушу керек. Бирин бири тебелеп албайын деп…
Анан ойнойм, – Бечара жазуучулар! Кыргыздар! Бечарасыңар! Энеңер да, атаңар да жок жетимсиңер! Замандын бечаралары!!! Мээңерди чиритип, эс учуңардан танып жатып жазган китептериңер сатылмак тургай, ошол магазинде, – МЕНИ КАРА! – дегидей турганга орун да жок. Баса, “Раритеттин” күзгүсү да бар. Ичинде шамаалдаткычы да бар. Ии, баса ал жакта кааласаң эртеден кечке олтур. Татынакай столдору, диваны бар экен.
Бечарам! Бечара китептерим! Орун жетпесе тыгылганына деле шүгүр дейт да. Карап туруп шаардын ичиндеги “бойтоңдогон” маршруткалар элестеди. Тыгылмай… тытышмай… жөөлөшмөй… анан жек көрүшмөй… Анан бири бирин жакалашмай! Орун! Орун! Бутуңду тарт! Көчүгүңдү тарт!!! Өпкөңдү жулуп салам, жаагыңды бас! Алың келсе атып деле сал! Акмак десе! Мына бойтойгон “кытайский” маршрутканын ичинде нелер болбойт. Бул жердегилердин абалы да так ошолордой! Кудум ошолордой болуп турганын карасаң. Бири уулуса, бири унчукпай тиштенип турат. Жакшылап кулак төшө замандашым. Алар ич ара шыбырашып жатышат. Ана, ук!

– Кыргызбыз да! Сыр бербөө керек. Сырттан көргөндөр укса уят!!! Чыда! Чыда! Акыр абийири болсо бир күнү “өкмөт акем” көңүл бурат! Унчукпа… унчукпа… Бизди эптеп сактап келе жаткан Анархан кызыма рахмат айталы. Бир чыдаса ошол гана чыдап, биздин муңду бирге тартат. Өкмөт жок десе да, күлүп кайтат. Дарты ичинде, бирок эч кимге айтпайт!
Мына! Ээ, момун кыргыздар! Кыргызым!!! Мына китептердин, бечара “Нуска” китеп магазинин жашоосу ушундай. Не деген ЗАЛКАРДАР турат. Ии… кээси орун жок “жатат…жатат…”. Канча кишинин буту тийди экен аа… Анан да, кирген киши кимиңерди караарын билбей, бир сыйра сапырыла карап башы айланып чыгып кетет. Орун таппай ич ара тытышып жаткан китептерди көргөндө башы айланып чыгып кетпей ошондо жатып алмак беле.
Китептер! Китептерим! Кимиңерди карап, кимиңерди кармаарын да билишпей калат го мында кирген бечара сатып алуучулар… Мына кордук! Ушундан кийин, – Кантип элге жеткирүү керек? – деген килейген суроону коюп, кайдагы ойду айтып олтурам мен.
Кайра эле болбой, – Кантип элди китеп менен камсыздоо керек? – деген ой мээмди тыткылайт.

Чынара КАЛЫБЕКОВА. Кыргызстан Улуттук Жазуучулар Союзунун мүчөсү,
КРнын Маданиятына эмгек сиңирген ишмер, актриса, акын – драматург.

P. S. Чынаранын “чырылдаганына” менин кошумчалай кетейин дегеним бул болду. Кыргыз китептерин окурмандарына сатуу, китеп дүкөн жана ага кандай көңүл бөлүнүп жатканы “мышык ыйлагыдай” деп айтканга кашкайган бир эле мисал: Килтейген борбор шаарыбыз Бишкекте ачылган “Нуска” китеп дүкөнүн азыркы заманда көзгө көрүнбөгөн кымындай кыпынды дароо тапкан “Гуугл аке” таппады, ал дүкөндүн ичи эмес сыртындагы аты, жазуусу да чыкпады. Демек, ал дүкөн жөнүндө дээрлик эч ким билбейт, аты эле бар, заты, барк-баасы жок жөн эле бир бечара “киоск” деп койсок болчуудай.. Ал эми орус тилдүүлөр үчүн апчылган “Раритет” деген дүкөн мына, сүрөтүн карагыла. Дароо чыкты, сүрөттөрү жайнайт, болгону далил катары болсун деп эки сүрөтүн алып келип койдум. Мына кыргызым, кыргыз  кыргызга, кыргыз тилине, аны калыпка салып, өнүктүрүп-өстүрө турган кыргыз китебине жасалган өгөй мамиле. Уйат.. Дагы жакшы, Жакенин (Жаныбек Жанызак) “ал дүкөндү кантип тапса болот” деп атайын карта кылып чийип, тартып койгон сүрөтү кирип калыптыр, болгондо дагы эң башында турат. Ошого шүгүр…

Асыран АЙДАРАЛИЕВ. 

ээ 20 абалдшарапатка

ээ 20 а

Aug 28

Спорт – өмүр..

СТРИТ ВОРКАУТ

Спорт менен машыгуу үчүн спорт зал керек деген – бул жаңылыштык.

Азыркы учурда заман агымы өзгөргөн сайын спорт да өзгөрүп, заманбап спорт түрлөрү пайда болууда. Ааламдашуу доорунда убакыттын тездик менен өтүп жатышы адамдардын залга барып спорт менен алектенүүсүнө көп учурда мүмкүнчүлүк бербей келет. Ошондуктан адам баласы учурдун талабына ылайык нерсени издейт эмеспи. Ошол изденүү менен бүгүнкү коомдо стрит воркаут аттуу жаңы спорт түрү жаралды.

балдшарапаткаСтрит воркаут спорту АКШда коомдун жакыр катмары жашаган геттолордо пайда болгон. Жаралган мезгилин 2008-жылдар деп эсептешет. Геттолордогу ындыкаралардын залга барып машыгуусу биякта турсун, курсактарын тойгузууга акчасы жете бербеген. Ушундай шартта жашаганына карабастан алар спортту сүйүп, аны менен алектенүүнү каалашкан. Кантип? Ушундай абалда алар геттолордун короосундагы турник жана брустарда, деги эле асылууга мүмкүн болгон нерселерди колдонуу менен жаңыча агымды жарата алышкан. Керек болсо бак-дарактарды да колдонушкан. Муну менен алар мындай идеяны көтөрүп чыгышкан: “Спорт менен машыгуу үчүн спорт залы керек деген – бул жаңылыштык. Спорт менен машыгуу үчүн каалоо керек. Көчөдө деле машыкса болот”.
Салттык спорт түрлөрүн алалы. Маселен бодибилдинг. Мыкты дене түзүлүшкө ээ болуу үчүн таш, штангаларды көтөрүп, гантелдер менен машыгуу кажет. Химиялык дарыларды ичүү да сунушталат. Ал эми стрит воркаутта андай нерселерди таптакыр колдонушпайт. Стрит воркаутта “машыгуу үчүн оор нерсени эмес, денеңди колдон” деген принцип бар. Бул спорт түрүнүн жайылышына турникмендердин өзгөчө стили менен айырмаланган машыгуу учурун видеого тартып, интернетке чыгарышы түрткү болгон. ээ 20 аМындай видеонун каармандары эч кандай залы жок эле көчөдө машыккан Haniball сындуу жөнөкөй адамдар эле. Учурда алар воркаутка чоң салым кошкон даңазалуу спортчулар болуп эсептелинет. Жана көптөгөн ири мелдештерде калыстык милдетти аркалашат.

Воркаут алгач геттолордо пайда болгондуктан башында гетто воркаут деп аталып келген. Кыргызчага которгондо короодо же көчөдө машыгуу дегенди билдирет.
Воркауттун түрлөрү:
Воркаут менен шугулданган адамдарды вайбро деп аташкан. Бул сөз бизче англис тилинен алынган “white brother” сөз айкашынан “ак байке” деп которулат. КМШнын аймагында болсо турникмэн деп атаоо кеңири жайылган. Воркауттун 2 түрү белгилүү. Биринчиси гетто воркаут. Мында күч келүүчү көнүгүүлөргө басым жасалат. Экинчи түрү стрит воркаутта күч менен эле чектелбестен, чеберчилик жана фантазия аркылуу көнүгүүлөрдү иштеп чыгууга басым жасалат. Жеке менин изилдөөмдө аталган 2 түрдөн тышкары воркауттун жаңыча түрлөрү бар. Алар – урбан воркаут жана стрит лифтинг.

Урбан воркаут аты айтып тургандай эле шаардын имараттарына асылып машыгуу. Интернетте мегаполистердин бийик имараттарында, мунараларында эч кандай сактоочу каражаттарсыз машыккан адамдарды көргөн чыгарсыздар. Буларды бир чети экстрим сүйүүчүлөр десек да жарашат. Анткени аларга жерде машыгуу канаат алып келбей калган жана дайыма укук коргоо органдары менен пикир келишпестиктерге тушугушат.
Ал эми 2-багыты стрит лифтингде спортчу оор салмактагы нерсени белине байлап алып же тиштеп турникке тартынып машыгат. Демек урбан воркаутта бийик имаратка чыгып кооптуу бийиктикте турганы менен атаандашса, стрит лифтингде оордукту көтөрүү боюнча атаандашышат.
ээ 20 аВоркаут менен атактуу адамдар да машыгууга өтүштү. Мисалы актер Жейсон Стэтхемдин интернеттеги баракчасынан анын желек көнүгүүсүн аткарган сүрөтүн көрүүгө болот. Воркауттун жаңы көнүгүүлөр менен толукталышына дүйнөлүк атактуу би бойлор салым кошуп жатышат. Атай кетсек, брейк дэнс бийчиси Petair`дин интернетке жарыялаган видеолорунан өзгөчөлүктү байкаса болот. Балким бийчилиер да жаңы багыт жаратар деген пикирге келбей койбойсуң.
Эскерте кетсем, турникте түйүнчөктөй түйүлүп, ийилчээктик менен ойногон спортчулар кездешет. Бирок ал стрит воркаут деп ойлосоңуз жаңылышасыз. Ал колумбиялыктардын улуттук спорту жимбарр.

Украина экинчи мекени:
Стрит воркауттун постсоветтик өлкөлөргө таралышына да жогоруда айтылгандай интернет себепчи. Видеолор аябай кызыгууну жаратуу менен көптөгөн адамдарды спорттун бул түрү менен машыгуусуна тарткан. Алар америкалыктардай базалык түрү менен алектенип тим болбостон, өздөрүнүн фантазиясын кошо башташкан. Мындай өзгөчөлүк айрыкча украин спортчуларына таандык. Эгер Америкада базалык көнүгүүлөрдүн санын көбөйтүүгө басым жасашса, бул жерде андан тышкары санга эмес, техникалык аткарылышына жана жаңычылдыкка аракет жасалган. Натыйжада Украина стрит воркауттун экинчи мекенине айланган. Алсак, 2011-жылы Ригада өткөн Дүйнө чемпиондугунда украиналык турникмэн Евгений Козырь 1-орунду камсыздаган. Кийинки жылы Днепропетровск шаарында орун алган Дүйнө биринчилигинде башка украиналык спортчу Евгений Кочерга чемпион аталып, өлкөсүн ааламга тааныткан. Натыйжада мындай сыймыктуу жетишкендиктер украин жаштары үчүн зор стимул болгон.

Ушул күндөрү да Украинадагы оор абалга карабастан стрит воркаут жактан көп иш-чаралар уюштурулуп, жаңы спорт аянтчаларын куруу менен алдыңкы өлкөлөрдүн катарында турат. Үстүбүздөгү жылдын 31-августунда заманбап спорт аянтчасынын ачылышы болду.
Кыргызстанга качан келди?
Совет мезгилинде улуттун саламаттыгына өзгөчө көңүл бурулган эмеспи. Спорттук залдардан тышкары таза абада машыгуу үчүн ар бир мектептерде спорт аянтчалары курулган. Ушундай шарттар түзүлгөнүнө карабастан турник менен брустарда машыгуу массалык мүнөзгө ээ болгон эмес. Кызыгы ал жерге машыгуу үчүн келгендердин негизин жаш муундун өкүлдөрү эмес, пенсия курагындагы улгайгандар түзө турган.

ээ 21 бВоркаут жаштарыбыздын таза абада машыгуусуна шарт туздү. Анын бизде жайылышына америкалык атактуу турникмэн Ганнибалдын видеосу түрткү болгон. Ошол видеолорду көрүү менен машыгууну каалаган жаштардын тобу пайда болду. Мунун баары 2009-2010-жыдарга туура келет. Жаңы спорт менен машыккандар социалдык түйүндөр аркылуу ар кандай жолугушууларды уюштуруп, катары акырындык менен көбөйүп отурду. Кыргызстанда бул жаш спорт түрү мамлекеттин жардамысыз жаштардын демилгеси жана ар кандай демөөрчүлөрдүн көмөгү менен акырындан өнүгүп келе жатат. Мекенибизде стрит воркаут боюнча алгачкы мелдеш 2013-жылдын 27-июлунда Бишкекте өткөрүлгөн.

Башында воркаут үчүн көчө шартында турник менен брустар колдонулса, азыр спортчуларыбыздын суранычы менен атайын аянтчалары орнотула баштады. Азырынча бизде эл аралык стандартка жооп бере турган воркаут аянтчасы жок. Ошентсе да кыргызстандык турникмэндер колдо болгон, совет мезгилинен мураска калган нерселерди көздүн карегиндей сактоо менен сүйүктүү иштерин улантып келишет.

Медалдын 2 жагы бар дегендей жогорудагы оң жактары болду. Биздин воркауттун кемчилигин атай кетсем, ал борбор шаарыбызда гана жайылган. Алыскы аймактарыбыз үчүн ал бейтааныш. Азырынча воркаутерлердин мелдештери да тар чөйрөдө өтүп, шаар маданияты менен айыл маданияты бири-биринен ажырым абалда турат. ээ 21 бБул бир макала менен аталган спортту ар тараптан кенири ачып берүү мүмкүн эмес. Ошондуктан кийинки санда да бул темага кайрылып, воркаут менен машыгуу үчүн эмнеден баштоо керек экендиги тууралуу маалымат бермекчибиз.

Эрлан НУРМАМБЕТОВ. Бишкек шаарынан.

Aug 26

Маанилүү жыйын..


ЗАМАНЫБЫЗДЫН ЗАМАНБАП «ЗАМАНДАШТАРЫ»

Саламатсыздарбы «Кыргыз Көчү» тобунун мүчөлөрү?
Аз мурун, август айынын 17-18-күндөрү «Замандаш» ассоциациясы уюштурган «Чет өлкөдө жашап жаткан мекендештердин Ысык-Көлдөгү баарлашуусу» деп аталган иш-чарасы болуп өткөндүгү тууралуу кээ бириңиздер кабардар болсоңуздар керек.. Мен “Көчмөндөрдүн” атынан ошол жолугушууга атайын барып катышып келдим, бирок бир аз сыркоолоп калып, бул жыйын тууралуу пикиримди кеч билдирип отурам, ал үчүн сиздерден кечирим сурайм…
ээ 21 б«Замандаш» ассоциациясы «Замандаш» аталып пайда болгондон бери 13 жыл катары менен чет өлкөдө эмгектенип жүргөн биздин мекендештердин башын бириктирип, Ысык-Көлдүн жээгине топтоп, алардын көйгөйлөрүн, сунуш-пикирлерин, үнүн угуп, мекендештерибиздин чечилбеген суроолорун чечип берүүгө далаалатанып, өздөрү чече албаган орчундуу маселелерди жогорку инстанцияларга жеткирүүчү көпүрөнүн ролун өз мойнуна алып келе жатыптыр. Бу жолку жыйынга 100 дөй кыргыз жарандары, чет өлкөлөрдөгү диаспора жетекчилери, бирикме, коомдордун өкүлдөрү РФ, Казахстан, Түркия, Европа, Азия жана Африка өлкөлөрүнөн, чет жердеги мигранттардын суроолору менен алектенген уюмдардын өкүлдөрү жана ассоциация менен тыгыз кызматташып жүргөн уюм мүчөлөрү келип катышышты. Мурунку жыйындар кандай форматта өткөнү тууралуу анчалык терең кабардар эмесмин, ошондуктан мен өзүм катышып, күбө болгон эркин баарлашуу форматында өткөн жыйын туурасында гана баяндап берейин.

Биринчи күнү эртең менен чакырылган өкүлдөр белгиленген жайга топтолуп, Тамчы айылында жайгашкан «Бельканто» аталган пансионатты көздөй сапар тарттык. Пансионатка келип жайгашып, тамактанып, жыйынга катышуучулар каттоодон өткөн соң, саат 14:30 да Кыргыз Республикасынын гимнинин коштоосунда жыйындын расмий ачылышы жарыяланды.

Алгачкы сөз «Замандаш» ассоциациясынын төрагасы К. Бусурманкуловго берилип, ал киши куттуктоо сөзүн айтты. Андан кийин жыйындын модератору Азамат Айтбай ассоциациянын жасап жаткан иштери, биздин атуулдардын демилгеси менен чет өлкөлөрдө түзүлүп, пайда болгон бирикме, уюм, диаспоралар менен кызматташуусу тууралуу кыскача баяндама жасап өттү. Кийинки сөздү Германиядагы «Kyrgyz club» дын башчысы Бакыт Көбөгөнов скайп аркылуу улантты. Ал да «Кyrgyz club» уюмунун иш аракттерине токтолуу менен бирге «Экономика» министрлигинин алдындагы жаңы түзүлүп жаткан «Мекендештер менен байланышуу боюнча кеңешке» ар бир мамлекеттен бирден өкүл кирүүсүн сунуштады. Жалпы бир регионго (м: Европа, Азия, Борбор Азия. ж.б.у.с. көптөгөн мамлекеттерди бириктирип) өкүл катары бир адамды шайлоо бир топ ыңгайсыздыктарды жаратаарын белгиледи.

Бакыт Көбөгөновдон кийин Түштүк Кореяда эмгектенип жүргөн мекендештер скайп аркылуу байланышка чыгышып «Пенсиялык фонд» боюнча суроо көтөрүштү.
Андан кийинки сөз Экономика министрлигинин алдындагы Инвестицияларды илгерилетүү боюнча агенттиктин жана «КыргызИнвестГрупп» компаниясынын өкүлдөрүнө узатылды. Алар өлкөбүздүн Евразиялык экономикалык биримдикке кирүүсүнүн жаман-жакшы жактарын, инвестиция тартуунун жолдору, мамлекеттик мыйзамдагы жеңилдиктер туурасында сүйлөп беришти. Аларын сөзүн уккан соң, суроо-жооп иретинде талкуу болду. Талкуу аябай кызык өттү. Жогоруда аты аталган мекеме өкүлдөрүнө суроолорду жаадырып, инвестиция тартуу боюнча кызыгып сүйлөп жатышкан мекендештерди көрүп бир топ кубана түштүм. Анткени ар бири өз башынан өткөн жагдайларды мисал катары айтып, инвестиция алып келүүдө өлкөдөгү тоскоолдуктарды жойуу тууралуу сөз салышканча өз бизнестерин тааныштырып өтүштү. «Кыргызстан-Турция» достук жана маданият коомунун башчысы Айбек Сарыгулов байке «Эң башкысы негизги шартты ички, өзүбүздүн эмгек мигранттарына түзүп берүү зарылчылыгын билдирди. Анын айтуусу боюнча ошол өзүбүздүн мигранттардын аркасынан өлкөбүзгө сырткы инвесторлор келет». Айбек байкенин бул көз карашы аябай жаккандыктан, көбүрөөк эсте калды окшойт. Деги эле суроо-жооп ушунчалык мага жакшы маанай тартуулады. Биздин чет жакта эмгектенип жүргөн мекендештерибиз өз социалдык муктаждыктарын жойуу менен гана алектенбестен, күнүмдүк муктаждыктарды канаттандыруудан бир канча тепкичке көтөрүлүп, өсүп, жетилип, ал эле эмес мамлекеттин жашоосун өзгөртүүгө салым кошолу деп аракеттенип, башка өлкөнүн бизнес чөйрөсү менен алака түзүүгө да жол ачып жаткандыктары, алардын энтузиазмы мага жагымдуу таасир калтырды.

ээ 20 аКийинки сөз тил комиссиясынын өкүлүнө тийди. Президентке караштуу Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиясы менен «Замандаш» ассоциациясы 2010-жылдан бери кызматташып келе жатыптыр. Бул тармактын өкүлүнө да аябай көп суроолор узатылды, сунуштар да түштү. Алардын ичинен Москвада эмгектенип, «Ала Тоо» аталган коомдук бирикмени жетектеп жүргөн Жамийля Бегиева эжебиз «American school», «British school» дегендердин кыргызча аналогун түзүп, жайкы лагерлер иштесе, чет мамлекетте үй-бүлөбүз менен эмгектенип, башка тилде билим алууга айласыз болуп жаткан балдарыбызды биз путевка алып кыргыз тилин үйрөнүү үчүн жөнөтөт элек деген сунушун айтып, андан сырткары балдар үчүн атайын кыргызча хрестоматия иштелип чыкса деген каалоосун билдирди. Аябай кызуу талкуулар менен биринчи күндүк жолугуу аягына чыкты. ээ 21 бТалкуунун жыйынтыгында резолюциялар кабыл алынды. Андан кийин кечки сый тамак уюштурулуп, анын жүрүшүндө «Кыргыз Көчү» мекенчилдер тобу Кыргыз тилин өнүктүрүү жаатында кошуп жаткан зор салымы үчүн Мухтар Өмүракунов атындагы атайын төш белги (медаль) менен сыйланды жана Улуттук тил комиссиясы иштеп чыккан бир канча китептерди топтун атынан белек катары мага тапшырышты. Аталган сыйлык-белектерди Кудай буюрса жакын арада Райкүл эже менен жолугуп, мекенчилдердин «Кыргыз Көчү» коомдук фондунун кеңсесине өткөрүп берем..

Экинчи күнкү жыйын Мухтар Өмүракуновдун 50-жылдыгына арналган документалдуу фильмди көрүү менен өз ишин баштады. Бул күнкү чогулуш негизинен талкуу түрүндө, каалаган адам өз сунуш-пикирин айтып, өзү каалаган темада сүйлөө үчүн жол берилди. Өлкөбүздөн алыс жүргөн мекендештерибиздин күчү менен көптөгөн жакшы долбоорлор иштелип чыгып, ошол адамдардын жардамы менен жакшы иш-чаралар жүрүп жатканына да ынандым. Жамийля Бегиева эженин айтуусу боюнча алардын сунушу менен сырт жакта, тагыраак айтканда Россия Федерациясынын ар кайсы шаарларында эмгектенип жүрүп көзү өтүп кеткен эмгек мигранттарынын сөөгүн өлкөгө бекер алып келүү боюнча авиа компаниялар мамлекеттин киришүүсү менен өз макулдугун билдирген. Андай авиа компаниялар алгач төртөө болчу, алар: Кыргызстан, «Air Bishkek», «Air Traffic Company», «Air Manas». Өтө өкүнүчтүү жана сырткы миграциянын терс жагы болгон бул маселе менен баарыбыз эле азыноолак тааныш болушубуз керек. Сырт жакта эмгектенип жүргөн мекендештерибиздин расмий саны сегиз жүз миңден бир жарым миллиондун ортосундагы сандар айтылып жүрөт, ошонун ичинен басымдуу бөлүгү Россия Федерациясынын территориясында эмгектенип келишет. Алардын жаш курагы 17-18 жаштан 45-50 жашка чейинки атуулдар. Бир жыл ичинде Россия Федерациясынын аймактарынан 300-400адамдын сөөгү келет. Бул расмий гана сан. Атуулдарыбыздын сөөгүн мекенге кайтаруу аябай көп түйшүктү жана чыгымды талап кылат. Бүгүнкү күнү бул маселе дагы деле орчундуу мааниге ээ, анткени жогоруда аталган авиа компаниялар мамлекет талап койгонуна карабай сөөктү алып келүүдө жол чыгымын сурап, Кыргыз жерине бекер ташуудан баш тарткан учурлар арбын. Азыркы күнү эки гана авиа компания бекер кызматын сунуштап жүрөт менин билишимче. Алар: «Кыргызстан» жана «Air Bishkek». Мындан эки жыл мурун ошол кездеги Кыргыз Республикасынын Президентинин этностор аралык мамилелер боюнча кеңешчиси Каптагаев Эмилбек Саламатович менен ушул «Кыргыз Көчү» тобу аркылуу «Көч байланыш» өткөргөн кезде РФнын гана территориясы эмес, башка өлкөлөрдөн да кыргыз атуулдарынын сөөгүн алып келүүнү бекер жүргүзүү ишин чечип берүүнү суранып кайрылдым эле, бирок ал суранычым тилекке каршы жоопсуз калды…
ээ 21 бАндан сырткары, биздин сыртта жашап жаткан атуулдарыбыз илим-билим тармагына да көңүл буруп, өздөрү жашаган өлкөлөрдөгү жогорку окуу жайлардан биздин абитуриенттерге орун алып берүүгө аракет кылып, өз ара кызматташууга чакырып жүрүшүптүр. Мисал катары: коңшу өлкөнүн Алматы шаарында түптөлгөн «Мурас» этномаданий борборунун жетекчиси Руслан Мамыров аганын айтуусу боюнча биздин окуучулар үчүн 100 адамды Казакстанда жайгашкан КИМЭП аталган жогорку окуу жайдан билим алууга мүмкүнчүлүк алышкан. Андан сырткары мен окуп келген Россия Федерациясынын Барнаул шаарында «Наш Дом Алтай» аттуу жергиликтүү коомдук автономиянын жетекчиси Нурбек Шүгүрбекович да Барнаулда жогорку окуу жайлар менен кызматташып, биздин окуучуларды бекер окутуу үчүн орун алып берүүгө аракет кылып келет. Быйылкы жылы аталган автономиянын жардамы менен 4 окуучу «Алтай мамлекеттик искусство жана маданият академиясынан билим алып келүүгө мүмкүнчүлүктөрү бар. Мындай мисалдарды атап отурсак көп эле кездешет болуш керек… Бул да биздин атуулдарыбыздын өлкө үчүн жасап жаткан аябагандай чоң салымы деп атай алам. Экинчи күнкү талкуу, сунуш-пикирлерди билдирүү, рекомендациялардын негизинде резолюцияларды кабыл алуу менен жыйын аяктады. Жыйындын аягында алыстан келген мекендештер ээ 21 бКөлгө түшүп, эс алууга бир аз убакыт берилген соң, кайра Бишкекти көздөй сапар алдык. Сасык тумоо болуп бир аз жакшы эмес абалда жүргөнүмө карабай бул жолугушуудан көптөгөн жакшы маалыматты, эмоцияларды алдым, тааныштарды таптым, «Замандаштын» иш-аракетине да көңүлүм жылып кайттым. Күзүндө өтчүү шайлоого «Замандаш» партиясы да аттанып жатыптыр, анда эл көйгөйүн ойлоп, Кыргыздын өнүгүп-өсүшүнө салым кошууга өз күчүн жумшап, жемиштүү аракеттерди кылып жүргөн партияга ийгилик каалап кетет элем…

Атыргүл ЗАКИРОВА,
Атайын «Кыргыз Көчү» үчүн.
Бишкек шаары, 26-август, 2015-жыл.

Aug 26

Тарых – доор..


АРМАНГА АЙЛАНГАН ӨМҮРЛӨР..

(роман)

Ар бир элдин тарыхы,
ар бир эрдин өз доору болгон.
Рахманкул хан Жапаркул уулунун
100 – жылдыгына арналат.

Бүгүн күн күндөгүдөн бир башкача ажайып нурлуу кыпкызыл алоолонгон оту менен батып баратты. Анын отуна алакан тоссоң мына жетчүүдөйсүң. Батып бараткан күндөн көзүн албаган караан тээ канчадан бери кыймылсыз турат. Ал ушул турушунда береги батып бараткан күндү токтоткусу келди. Акыркы учурларда күндү гана эмес, колунан келсе өмүрдү да токтоткусу келип кетет. Бирок андай эч качан болбосун сезгенде катуу умсуна, оор үшкүрүнүп алат.
– Чиркин өмүр! Чиркин өмүр! Мен каалагандай токтоп турсаң кана?!
Караан эки жагын каранып алды. Айлана мелтиреп тып тынч. Эч өзгөрүүсү жок жашоо агымы бир калыпта өтүп жатат. Эми мелтиреп жаткан көлгө тигилди. Кыргыз көлдөрүнө кайдан жетсин. Ошентсе да отурукташып калган жердин ар бир ташы ыйык. Анткени анын өмүрү так ушул жерде өтүп жатпайбы…
Батып бараткан күнгө тигилген бойдон турган жеринде катып калгандай жансыз турду. Жада калса тигилген каректери да токтоп калгандай, кирпиктери да серпилбей, кыймылсыз. Ажайып баткан күндүн нурлары аны биртоло өзүнө сыйкырлап салгандай… Анан да көз кирпикке, кирпиктер көзгө бийлик жүргүзүп жаткандай болду бейм.
– Көзүңдү жумба! Жумсаң бул ажайып кооздукту жоготосуң. Жумсаң эле күн уясына кирип кетет. Алар менен өмүрдүн бир күнү да батып баратпайбы. Көзүңдү жумба!
Мына, кирпик менен көзгө кошулуп жүрөк да туйлап чыкты. Дене бойду майда тер каптап, кан тамырлар баш аламан жүгүрө баштады.
– Токто. Дагы бир азга токтоп турчу! Бүгүн бөтөнчө сулуу…
Оор тунжуроодон кийин караан өзүнчө дагы да күңк этти.
– Даагы батып кетти. Сен каалаганда эле токтоп калса кана…
Анын үшкүрүгү күндөгүдөн оор чыккандай болду. Байкашында күн санап анын үшкүрүгү күчөп бараткандай. Муну өзү да байкап жүрөт. Же, карылыкпы?.. Карылык! Ээ, карылык! Кайкалаңдап сен да жонго миндиң ээ? Эч нерседен кайра тартпаган эр эле. Эми минтип сени жеңе албай турганын байкадыңбы. Сени ким жеңсин. Эч ким жеңе алган эмес сени. Сага жеткендин өзү бактылуулук эмеспи. Бакыттын бири сенсиң! Береги турган караан да бактылуу жандын бири. Анткени сага жетип, сени менен жетелешип келатат. Бала – чака, неберелер… Теңир берген өмүрдүн ырахатын көрүп, суусун ичип, сени менен жетелешип бир басуунун өзү канчалык ырахат.
Караан кыймылын жазбай ичинен тына оор үшкүрүп, жаш
баладай дагы бир умсунуп, өзүнчө күңгүрөнүп алды.
– Ооба, күн бүгүн бир бөтөнчө батты. Нурларын карачы. Батып кетти. Неге мынча тигилдиң? Токтоп турмак беле…
Кылкылдаган Күн ажайып нурун чачып, болбой эле уясына кирип кетти. Жок ал чөгүп кеткендей болду.
– Кайра чыгаар бекен?.. Караан ичинен күңк этти.
– Албетте чыгат. Ал өз мейкиндигинде өз өмүрүн сүрүп,
таңга дейре Улуу түнгө кезегин узатып уясына батып баратат да. Эртеңки таң менен албетте кайра чыгат. Чыгыштан батышка, кайра эртеси чыгыштан батышка…
Ар күнү ушул. Анын сапары эч карыбайт. Кылымдан кылымга өз жолу менен, өз мейкини менен сүзүүдө. Анын мыйзамы ченемсиз да. Биз гана… Биздин өмүр! Адам баласынын өмүрү гана чектелүү. Ал береги Күнгө окшоп бүгүн батып, эртең кайра жаңырып атпайт. Батканың… бул тирүүчүлүккө кош айтканың. Кеттиң, кайра артка жол жок!
Өмүр! Өмүр!..
Сапарың сенин ченелүү,
Кеттиң, кайра кайтпайсың.
Теңир берген бул жашооңдун,
Канча экенин айтпайсың.
Ачуу – таттуу, ыза – муң,
Баарын тартат кул пенде.
Тирүүлүккө устун болуп,
Калган эмес бир пенде!
Максаттарга жете албай,
Өтүп кетти оо, нечени…
Мен да эстейм ар күнү,
Баскан жолду кечеги…

Куттуу жерден чыга бердик,
Каапырлар бизди аткан кезде.
Жер котордук далай ирет,
Жекелеп душман баскан кезде.
Туулган жердин абасын,
Искеер күнгө жетемби?
Же арманым ичимде,
Күйгөн бойдон кетемби?!
Атам баштап чыккан элдин,
Далайы жетпей бу күнгө.
Армандары баштан ашып,
Кете берди ар ар күндө.
Жериме жетип, – Өнөм! – деген,
Элиме жетип, – Өлөм! – деген.
Атамдын антын актабай минтип,
Аттиң дүйнө! Кем дүйнө!
Бөтөн жерде өлмөк белем?!..
Өмүр! Өмүр! Өмүр!
Ченеми чектелбеген чексиз өмүр!
Кектегенди кенебеген,
Кейигенге кейибеген,
Кенебессиң оо, мейкин өмүр!!!

– Кечир өмүр? Неге сени кектеп турам. Сенин мыйзамың
ченелүү гана эмеспи шордуум. Сен батсаң кайра кайрылбасың бул кашкайган чындык. Чиркин өмүр… максат тилекке жетпеген чиркин өмүрлөр… Минтип кейигенимдин себебин өзүң билесиң да өмүр. Канча деген өмүрлөр бей күнөө батып кетти ээ…
Караан эми Чыгышка тигилди. Баятан буулугуп араң турган ички үн эми караанга боор ооруй тигилгендей болду. Анан оор дем ала, айланасын бир сыйра тинтий карап алды да, караандан үн чыгаар беген дегенсип демин бир азга катты. Караан унчукпай жер тиктей дымыды. Ошол кезде араң турган ички үн бурк этти.
– Олдо дүйнө ай! Сенин кыскалыгыңа таарынбаган, нааразы
болбогон, оо дүйнө кетип жатып сени кыйбай, кыйыла карабаган пенде барбы? Баары ошентишет. Мен да… Баарыбыз кыйбайбыз. Баарыбыз таарынабыз. Неге тагдыр кыска өмүр бердиң дейбиз. Неге сени кылымдан ашпайсың! – деп, өмүр сени жемелеп кекиртектен алабыз. Кыскасың! – деп жээрийбиз. Баарын угуп туруп, үн катпай сен да мелтирейсиң. Сенде не жооп болмок эле, сен да мени менен кетип бара жатпайсыңбы… Мен дегеним, мен тигимин да. Мени менен жетелешип кылым ашпаганыңа, мүмкүн сен да кейип, кепчирсиң бечарам… Мен ошондой ойлойм. Же андай эмеспи? Жок! Жок! Билем. Эртесине да, кечине да сен кошо күйүп, сен да бул жарыкчылыкты кыйбай кыйыласың. Сенин да түбөлүк жашагың келет. Анткени сен Өмүрсүң! Өмүр! Өмүр! Береги караан сенин узак же кыска сапарыңа эмес, ошол сенин сапарыңдын аралыгында жетпей бараткан максатына жаны кейип турат. Ата сөзүн, ата керээзин актабай каламбы? – деп жан дүйнөсү сапырылып, түтөп турат. Ар күнү аткан аппак таң менен баткан күндүн ортосунда анын ой сапары учуп кайда гана барбайт.
Эчак батып кеткен күндүн акыркы жебелерин издеген караан эми мелмилдеп жаткан көлгө тигилди. Бу сапар анын үнү каргылдана чыкты.
– Ооба, кылым ашкандар деле бардыр. Бирок, жашоо
климаты жакшы, мыкты шарттарда жашагандарда болбосо, биздин шартта жашагандарда андайлар кезиккен жок. Болушу да мүмкүн эмес. Улам жерден жер которуп олтурсак кайдан болмок?! Не деген азаптарды көрдү кайран элим! Кайран элим! Азды, тозду. Ооруу… сыркоо…
Элдин жашоосуна туура келбеген жердин климат шарты элди жеди. Кыйнап койду, ооба, ооба, аны тануу күнөө болоор. Тоолуу, таза аба, кең Мургабда туулган эл элек. Анан… анан… не деген жерлерди кездик… Топоздор чыдаганбаган Памирдин суугу, мээ кайнаткан Ооганстандын ысыгы, чымын чиркей жеген, мында мээ кайнаткан ыссык, ары жагымсыз, бизге бейтааныш климаттагы Пакистан… кумурскадай быкылдаган Кытайды айтсаң… Эми минтип акыры келип Улуу Памир деп мында отурукташып калдык.
Жанатан араң турган ички үн бурк этти.
– Мында эле жыргап кеттикпи? Чек ара. Тиги Куттар менен
Түрктөр чабышпасын. Эгер чабышып кетишсе биринчи атылган ок бизге тийээри да айдан ачык.
Караан бырс күлүп жиберди.
– Бирок буга да шүгүр деп күн кечирип келебиз. Деген менен адам баласы
чыдабаган нерсе барбы? Айрыкча бизге окшогон качкындар. Оо, тууган жер! Бирок сага жетмек кайда?! Бул жердин дыңылдап учкан чымыны да чоочун. Кенен басканың менен, ар убак ийненин учунда олтургандай болосуң. Мына Ван. Тигине Ван көлү. Улуу Памир… А, биздин Мургабдын сууларычы? Бийик тоонун чокусундагы көлдөр менен булактарчы…
Ушуну гана күтүп тургансып ички үн даагы күңк этти.
– Аз болгондо Аляскага да кирип кетмекбиз да…
– Башка жерлерге караганда бул жердин шарты, абасы, суусу, мал – жанга ылайык
келген аймак…
– Эми биздин Мургабка жетпесе да жашоого болот. Болот дегеним, көздөн учкан
Мургабка, мекен энебиз Кыргызстанга качан жетээрибиз да арсар…
– Мен көрбөсөм да балдарым, алардын балдары көрүп калса…
– Буюрса көрүшөт. Сен үмүт үзбө! Мүмкүн сен да көрөсүң…
– Ким билет?
– Теңирден тилене бер. Теңир билет. Жаратканым…
– Киндик кан тамган жерге, аркамдан ээрчип келген элим
жетсе дейм. Оо, Жараткан менин кан какшап тиленген тилегимди угаар бекенсиң?.. Балдарыма, элиме жакшы жашоо бер! Мен… мен… Өмүр! Өмүр! Кылым ашып берсең кана?!..
Ички үн караанга боору ооруй тигилди.
– Неге таскагыңды жайлатып калдың? Чарчадыңбы? Билем, билем. Чарчадың. Сен
экөөбүз көрбөгөн эмне калды? Баарын көрдүк. Атаң атка өңөрүп Мургабтан чыкканда сен болгону 4-5 жашта элең. Заматта чаң – тополоң түшүп жатып калышты…
– Атакем… Менин да эсимде… мен…
– Сен анда эмнени билип, эмнени туюпсуң. А, мүмкүн… атакең менен бир чоң
жыйынга, же бир алыс жакка меймандап бара жатам дегендирсиң. Кайда барбасын, кайда болбосун жанынан чыгарбай атаң сени өңөрүп алаар эле. Чүкөдөй болуп аттан түшчү эмессиң. Бирок бул сапар тойго жөнөгөн жоксуңар. Бир ууч элди артынан ээрчитип, атаң Жапаркул миң башы түн жамынып, туулган жерди таштап, Советтерден качып чыкты. Сен эч нерседен кабарың жок Апиде энеңдин жонунда таңылуу уктап кеттиң. Кандай коогалаңдуу түн болду ошол түн…
– Ал түн менин да эсимде. Кантип унутуп калайын.
– Бир заматта элдин баарын дүрбүтүп, каапырлар…
– Энекем далбастап мени аркасына бекем таңып алды.
– Антпесе ар кандай болушу мүмкүн эле да.
– Атаң Жапаркул миң башы кыйын киши эле да.
– Атам..

Ооба! Ооба! Ошол күн бөтөнчө коогалаңдуу түн болгон эле. Көздөгөн жерге аман эсен жетээр бекенбиз, же аркабыздан жетип келишип, ара белде баарыбызды жайлап салышаар бекен? – дешип, бир айыл эл жандарын уучтап бара жатышты. Тигил ашууну ашсак эле кутулабыз деген ой баарында турду. Жапаркул миң башынын ойлогон оюу да Памир тоосунун биринин ичине кирип кетсем, бул балээден аман калабыз деп баратты.
Анын көз алдында Кытай Памир тоолору турду. Анда кирип кетишсе, Советтериң эмес, башкасы да таппайт. Бул балээден биротоло кутулаарына эчак көзү жеткендей, кетип баратып ээрчиген элди бир сыйра карап алды.
– Аман – эсен жетишээр бекен? Эгер максатка жетпей, баарын кырып алсам не болот?! – деген ой аны селт эттирди.
Анын оюн аялы Апиде айттырбай билип бара жаткан.
– Кайратыңан жазба, бегим! – дегендей болду көзү менен Жапаркулга тигиле. Экөө ар убак көз менен сүйлөшөөр эле. – Сен да сак болгун! Балага сак бол! – деди Жапаркул миң башынын өткүр көздөрү Апиденин көздөрүнө тигиле.
Тандалган билектүү, белдүү жигиттерден элди айланта курчаттырып, алдыга жолдун сырын, тоонун коюн – колтугун аңтара билген мыкты чабармандардан жөнөтүп, элдин алдында Жапаркул миң башы баш болгон атчандар кетип баратышты. Советтер мына жетип келип желкеден алчуудай далбастаган бечара элдер улам улам арт жакты карап коюшат. Анан да куттуу жерди кыйбай кылчак кылчак карашып, ичтеринен сыздап кетип бара жатышты. Ар биринин көңүлүндө, – Кайрылып келээр бекенбиз… – деген суроолор менен жаак ылдый сызылган жаштар беттерин жууп бартатты. Аларды алдыда жалган дүйнөнүн азабы да, тозогу да күтүп турду.
– Баскыла! Арт жакты карабагыла!
– Түндөп ашууну ашуу керек!
– Эгер орустар жетип келишсечи?
– Баарыбызды кырып салат да ээ?
– Анда айылда жатып эле өлбөйт белек…
– Жапаркул миң башыга ишенбесең кайра кайт!
– Акырын! Угуп калса не болот. Мен жөн эле…
– Баскыла! Баскыла!
– Бала – чакаларга сак болгула!
Бирин бири жөлөп, бирине бири жөлөк болуп, айылдан узаган сайын бир ууч журт,
өздөрүнө сак болгондой. Алардын ишенгендери бир эле Жапаркул миң башы экени да ырас. Элдин чет жагында жүк артылган топоздо келе жаткан эки аял ич ара шыбырап жаттышты.
– Сага жакшы.
– Эмнени айтасың?
– Кандай болгон күндө да Апиде бегим сени жакшы карайт.
– Силерге деле жаман карабайт.
– Бизге караганда тууганчылыктарың да бар.
– Биз эми бир элбиз!
– Ооба, аны билем. Акырын.
– Алыста жүргөндө баары бири бирине жакын болот.
– Мени жаныңа алсаң кантет?
– Кайда?
– Топоз саайм. Жип ийрийм. Бир топ ишиңе жеңил болот.
– Аны Апиде бегим чечет.
– Эй! Бастыргыла!
– Эч ким уккан жокпу?
– Аман – эсен жетчү жерге жетели. Айтам.
– Апиде бегим жакшы адам. Жок дебесе керек.
– Акырын! Тигил дагы жакындап келип калды.
– Орустар эми жетпес.
– Кайдан аңдып турганын ким билет.
– Ай, акырын! Балаңды эмиз. Үн чыгарбагыла деп…
– Билем.
Ошол учурда тигилерге кудайдай көрүнгөн Апиде өзү жоо кууп келсе качканда түшүрүп албайын, же алыстан атылган октун бири балама тийбегей эле деп, бир баласынын, бир күйөөсү Жапаркул миң башынын амандыгын Теңирден тилеп жанын уучтап кетип баратты.
Булардын артынан түшкөндөр тим кое бермекпи. Ошентсе да артынын сая түшкөн аскерлерге карматпай Жапаркул миң башы Кытай Памир тоолоруна кире качты. ээ 21 бМиң кырдуу, бир сырдуу чокусу көк тиреген аска – зоолор көрсө көрмөксөн, билсе да билмексен болуп, куугундарга сыр ачпай мелтиреп туруп берди. Элди башкарып гана эмес, ич ара согуштук тактикаларды мыкты билген миң башы бир ууч элин кырбай – жойбой совет аскерлеринен аман алып тоо койнуна кирип кетти.

(Уландысы бар)

Чынара КАЛЫБЕКОВА,
Кыргызстан Улуттук Жазуучулар Союзунун мүчөсү,
КРнын Маданиятына эмгек сиңирген ишмер,
актриса, акын – драматург.

Aug 08

Кыргыз парк..

******************************************************************************************************************

НАСЫПБЕК КЫЙАЛ

Мисалы, Америкада Диснейланд деген оюн зоок паркы бар. Өтө атактуу парк. Байкашымча ал ошол дисней мултфилмдеринин урматына түптөлсө крек. Анан Голливууд бар. Ал жердин өзгөчөлүгү болсо кино тасмалар, актерлорго басым жасалган. Ал эми Динозаврлар доорунун паркында динозавр өңдүү нерселерге көңүл бурулган. А эмне үчүн бизде ошондой нерсе курганга болбосун?

Жок биз динозавр жасабайбыз. Биз Голливуддун же Кыргыз киносунун дагы паркын түптөбөйбүз. Ал биздин колдон келбейт. Эч кимге кызыксыз. Диснейланд болсо түшүбүзгө да кирбейт. Кирбей деле койсун, бизге кереги жок. Бизде андан да сонун, андан да кызык байлык бар. Ооба, өзүбүз билбеген укмуштуудай байлык бар. Ал «көчмөн маданияты» деген нерсе. Бизде көчмөн паркын кура турган укмуштуудай чоң мүмкүнчүлүк бар. Эмне элестете албай турасызбы? Эмесе байкап туруңуз. Шашпай ой жүгүртүп элестетип көрүңүз…

ээ 33Кыргыздын керемет тоолорунун койнунда быжыраган боз үйлөр турат. Кадимки Ормон Хандын, же андан наркы Манастын убагындай эч нерсе аралашпаган кыргыз айылы. (Эми аны уюштуруш оңой эле го) Боз үйлөр бир караганда чачкын көрүнгөнү менен баары ирээттүү. Пландары, жолдору бар. Айылдын кире беришинде атайын тосмо коюлган. Балким ал дагы аркайган найзалар менен, бакандар менен тосулган. Келген туристтер ал жердеги кароолдордон билет алып киришет. Ошону менен алар бүтүндөй көчмөндөрдүн жашоосуна сүңгүп кетти десеңиз да болот. Атка чапчаң минген жигиттерден бир экөө чаап келип келген мейманды анча азоо эмес атка мингизип алып жөнөйт. Албетте, ал жигиттердин гид экени айтпаса да белгилүү болсо керек. Бирок, биз аны атайылап кыргызча аталыш менен атайбыз. Жандооч же болбосо ат кошчу дейбиз аны. Ошентип жандооч мейманды кыргыз айылын аралатып отуруп атайын тигилген өргөөгө алып барат. Эми бул жерде туристтин төлөмүнө жараша жай берилээри турган кеп. Мисалы, акчалуу болсо бийлердин айлына, ак өргөөлөргө жайгашат. Орто болсо карапайым эл арасына конот. Ал эми андан да ылдыйраак болсо берки жылкычылардын, малчылардын чакан боз үйүнө жайгашат.

ээ 12 аАнан ошол келгенден тартып көчмөн жашоосу башталат. Атайын форма берилет. Териден тигилген. Ат мингенге ылайыктуу. Сайма өтүк, жаргак шым, тон, чепкен, тебетей, калпак дегендей. Өзү тантайт аларды. Атка минишет. Ар бир боз үйдөн ар кандай кыргыздын улуттук оюндарына күбө болот. Жумшак даярдалган аянттарда күрөшкө катышат. А дагы бир жерде жабык аянтта каскадер жигиттер найза сайыш уюштуруп беришет. Ага күбө болот. Топ топ болуп аттарга минип жүрүштөргө чыгышат. Коңшу уруудан жылкы тийип келишет. (Мунун баары атайын даярдалат.) Баса атка минип жылкы айдап көргөн киши анын кандай адреналин экенин жакшы билет. Эгер жылкы айдап көрбөсөңүз, баарыңарга сунуш кылам. Дүркүрөгөн жылкыны кууп ат чабуу машинаны 200 менен айдагандан алда канча таасирдүү. Ал эми ага атайын эпизод даядап, спец эффект кошуп берсеңер түбөлүк эсте каларлык нерсе болот. Албетте, ошол учурда атайын даярдалган жерлерден (жашыруун жайлардан, же учкан камера менен) туристтерди видеого, сүрөткө тартса болот. Эми бул бир укмуш сүрөттөр болооруна бөркүмдөй ишенем.
Анан айдалып келген жылкыга аркан ыргытышат. Кармап жайдак минишет. Буга турситти түздөн түз катыштырбаш керек. Ага балким анча-мынча аркан ыргыттырса болот. Бирок, негизги ишти кыргыз жигиттер кылат. Кечкисин, селкинчектер орнотулуп, ырлар ырдалат. Кара жорголор бийленет. Бир өргөөдө Манас, Төштүк сыяктуу дастандар айтылат.

ээ 13 аКыскасы бул паркты аябай кеңейтсе болот. Ал тургай душманар менен чабыштырса да болот. Көчмөндүн жашоосунда болгон да ошондой. Мисалы, бир күнү эле турист уктап атса таң атпай ызы-чуу башталат. Бүткүл туристтер дуулдап боз үйлөрүнөн чыгат. Чыкса эле нары жактан жер жайнап моңголдор чаап келеткан болот. (Моңголдун көрүнүшүн туристтер таанйыт. Далай кинодон көрүшкөн. А бул жерден өз көзү менен көрөт) Бечара турист өз көзүнө ишене албай коркконунан жашынаарга жер таппайт. (балким чындап корккондор да болот. Коркпогондору болсо камераларын алып чыгып тарта баштайт. Бирок, тартканга уруксат бербесе да болот. Башкаларга сыр бойдон калышы үчүн). Эми моңголдун чабуулун ушундай даярдаш керек. Жер жаңырткан добулбас, ач айкырык куу сүрөөндү уюштуруп коюу азыр анча деле кыйын эмес. Ар кайсы жерге орнотулган атайын үн бергичтер колдонулат. Ошентип калмактын колу айылга жете берээрде бул жактан айыл арасынан кыргыз жигиттери аттанып чыгат. Алар жоого каршы чаап барып ортодо каскадерлердун оюну башталат. Мына туристтер үчүн жандуу кино. Кылычтар чабылып, жигиттер аттан кулайт. Атка сүйрөлөт. Арканга сүйрөлөт. Ат маты менен тоголонот. Ошол убакта кимдир бирөөлөр балким турсттерге да ат мингизип жоону карай алып жөнөйт. Анан калмактар качат. Качкан калмактарды кыргыздар кубалайт. Аларга кошулуп туристтер да кубалайт. (туристтерге да кыргызча формалар берилгенин унутпаңыз.) Ошентип алар дагы тарыхка өздөрү аралашкандай таасир алышат. Жоо кууп баратканын элестетишет. Аларга да колдоруна кылыч же найза (жасалма) берилет. Анан жеңишке жетип кайра кайткандарында айыл эли (парктын кызматчылары) аларды дүңгүрөтө керней сурнай тартып, алакан жайып бата берип тосуп алат. Той сыяктуу бир нерселер уюштурулат.

ээ 13Мындай парктарда туристтерге жаа атканга көп эле шарт түзүлөт. Бир атканың баланча сом деп битиребей эле, жөнөкөй жасалган жааларды өздөрү көтөрүп жүрүшсө болот. Атайын жаа атуучу аянтта каалашынча атышсын. Жаанын огу алыс кетмек беле, кайра терип алса болот. Эч нерсе коробойт. Бирок, чет өлкөлүк адамга укмуштай таасир берет. Коопсуздук жаатында болсо ал жебелердин учун курч кылбаса да болот. Анан ат жарыштар, көк бөрү уюштурулат. Туристтерди байма-бай атка мингизиш керек. Ал тургай аларга паркка киргенден баштап кеткенге чейин бир ат берилет. Ошону өзү карап, өзү минет. Албетте ат кошчусу да болот. Эми ал гид катары да, жардамчы катары да жүрөт эмеспи. Ат багуу туристтин көбүнө жагат. Керек болсо байларына бүркүт, тайган да берилсе болот. Баарына өзү ээлик кылат. Ат кошчунун жардамы менен аларды өзү багат. Кыргыз тамактары менен тамактанат. Эми кыргыз тамагынан кыйналса батыш тамагы деле берилет. Ал деле кыйын эмес. Эртең менен эрте туруп жылкы байланганын көрөт. Бээ саалганын көрөт. Кааласа сүтүн ичет. Ошол убакта туристтин көз алдында кадимкидей көчмөн жашоосу жүрүп турат. Койлор жайытка чыгат, уйлар бадага кетет. Кыскасы, 3-4 күн, же 5-6 күн балким 10 күндөп турист кыргыз айылында эс алат. Мына мен кыялданган «Кыргыз парк»…

ЭКИНЧИ БӨЛҮК.

Кыргыз паркта туристтер үчүн бардык шарттар болушу керек. Бирок, ошол эле маалда ал шарттар сырттан караганда жалпы кыргыз айылынын нукуралыгына да доо кетирбегени жакшы. Ошондуктан бардык гинекологиялык талаптарга жооп берген дааратканалар менен душтар жайгаштырылат. Ал эми аларды сыртынан билиндирбеш үчүн туалеттер четкерээк салынып, сыртынан алачык келбетине келтирилет. Ал эми душтар болсо ВИП туристтер үчүн ар бир өргөөнүн бир бурчу чий менен тартылып, анын ичинде душу болот. Үч төрт боз үйдү аймакташтырып бир атайын боз үй тигилет жана ичинде душ кабиналары болот. Кыскасы, туристтертин тазалыгына көңүл бурулуш керек. Бирок ошол эле маалда жалпы айылдын көрүнүшүнө бир дагы залакасы тийбеши керек.

Эми туристтер таңдан кечке эмне кылат? Алар үчүн бардык убакытты кызыктуу өткөргүдөй программа түзүлүшү керек. Мисалы, биринчи күнү туристти айлана чөйрөнү кыдыртып келүүгө болот. Ат менен саякат. Анча алыс эмес. Жалпы айылды, тоо ташты, табиятты сыртынан көргөзүү. Ошол эле маалда ага улам бир жерден атайын даярдалган адамдар жолугуп турат. Мисалы бирөө көчмөн мергенчи бүркүтү тайганы менен. Ал капилет жолуккан киши болуп туристтерге өзүнүн өнөрүн көргөзөт. Андан кийин дагы бир жерден аларга топоз айдаган кишилер жолугат. Малчылар. Балким жылкы айдаган кишилер. Андан кийин дагы бир жерден бир кыз чаап чыгат. Артынан бир жигит кууп өтөт. Бул кыз куумай оюну десек да болот. Бул жерден көчмөн аялзатынын чыйрактыгы даңазаланат. Андан кийин кандайдыр бир коктунун же капчыгайдын ичинде жайгаштырылган бир эки боз үйгө туш келет. Ал жер да мурдатан көчмөн жашоосун көргөзө турган жер болушу керек. Бул жерден туристтер эс алып, тамактанат. Кыскасы ушунун баары сырттан келген адамга кадимкидей көчмөндөрдү аралап жүргөндөй элес калтырганы жакшы. Өзү кирип келген айылдан чыгып кеткенине карабай улам улам көчмөндөргө жолугуп туруу аларга аябай таасир берет. Болгондо да капилеттен жолугуп туруу эң кызык болмокчу. Буга дагы кошумчаларды кошсок болот.

Ошентип кеч киргенде тамак берилет жана конок жатып эс алат. Менимче бул жерге келген туристтер эрте жатып эрте турганы оң. Себеби эч кандай интернет, телевизор болбойт. Турист толугу менен көчмөн доорун жашашы керек. Андайда түн узак сезилип тажап кетиши мүмкүн. Ошондуктан таң атпай тургузуп, кечке чарчатып кечинде эрте уктатуу керек.
Экинчи күнү эртең менен эрте турган турист бул күндү такыр жаңы нерселер менен тосуп алганы жакшы. Алгач албетте тамактанат. Келечекте баары пландалып калат деп ойлойм. Мисалы 4-5 күнгө келген туристтин ар бир күнү өзүнчө тематикада өтүшү керек. мисалы, биринчи күн жеңил саякат жана көчмөн турмушу менен таанышуу. Экинчи күн маданият жана спорттук оюндарга арналышы мүмкүн. Демек бул күнү эртең мененки тамактан баштап кечке чейин айылдын жанында кыргыз тою өткөрүлөт. Төкмө акындар жар салып, керней сурнай тартылат. Эл бир аянтка чогулуп күрөш, көк бөрү, ат чабыш, жорго оюндары өтөт. Келген туристтер өздөрүнүн аттарын минип жарышка түшөт. (жанында жандоочтору дайыма болот). Жамбы атыш болот. Натыйжада туристтер узун шыргыйга илинген жамбыларды жаа менен атууга аракет кылат. Ошол эле жерде кыргыз ырлары ырдалат. Манас айтылат. Ордо атышат. Кыскасы бул күн маданиятка арналат.

Үчүнчү күндү жортуул темасына бурсак болот. Туристтер эртең менен туруп даярданат да аттанып жөнөшөт. Аларды даярдалган жигиттер ээрчитип жүрүп отуруп жайылган жылкыга алып барат. Жылкыны дагы кимдир бирөөлөр кайтарып турган болот. Туристтер тарап акырын өңүп отуруп аларга жетип, чабыш башталат. Бул жерде жылкы кайтаргандар менен ээрчитип баргандар каскадерлор болгону жакшы. Алар өз өнөрлөрүн кыска кыска тартуу кылышат. Бирок толук каскадерлук көрүнбөйт. Натыйжада бат эле бир эки жылкы кайтаргычты жыга чаап жылкыны кууп жөнөшөт. Бул жогоруда айтылгандай өзүнчө адреналин. Анан аларды бир жерге айдап барып чалма ыргытышат. Жайдак минишет. Дагы бир нерселерди жасаш керек. Бул күн турист үчүн ат оюндары дагы, саякат дагы болуу менен аяктайт. Анан калса туристтер аз да болсо каскадерлук өнөргө күбө болушат. Бул күнү туристтер жолдо тамактанышат. Кыргызча айтканда жол азык, аларча айтканда пикник болот. 

Төртүнчү күнү чабуул. Бул күнү айылга жоо каптап кирет. Анын кандай өтөөрү жогоруда айтылган. Бирок, ага дагы бир канча деталдары кошсо болот. Мисалы, жоо алгач алыстан кыркалакей тизилип, өзүнүн сүрүн көргөзөт. Эгер сиз узун катар тизилген атчандарды өз көзүңүз менен көрсөңүз анда алардын сөөлөтү кандай сонун экенин билесиз. Эгер көрө элек болсоңуз анда билип коюңуз, тегиз атчан турган адамдар укмуштуудай сонун көрүнөт. Мен былтыр Ат Башыда жүргөнүмдө көптөгөн атчан адамдын коктунун кырында тизилип турганын көргөндө чыныгы жоокердик, көчмөндүк духту сезгем. Өтө сонун көрүнүш болгон. Эми сиз ошондой катар тизилген атчандардын, болгондо да жоо кийими менен турганын элестетсеңиз. Тимэле укмуш болмок. Ошентип алар акырындан жакындап келе баштайт. Анан алдыга бир жигит чыгарышат. Бул туристтер тараптан да бир жигит чыгып эр сайыш өткөрүшөт. Албетте каскадерлордун өнөрүнө күбө болобуз. Андан кийин тигилер чабуул койот. Чабуул башталганда бул тараптагылар аларга каршы текши жаа тартышат. Туристтер да кошулуп атса болот. (Жебелер учу жок бирок алыс уча тургандай даярдалат. Тигилер болсо атайын бышык кийим кийип алышат) Жебелердин текши асманга атылып чыгып кайра атчандарга жааганын көрүү, алардын кадимки жебе тийгендей тоголонуп түшкөнү баарына сыйкырдуу таасир берерине ишенем. Кыскасы ошентип чабуул башталат жана көптөгөн каскадерлордун өнөрү көргөзүлөт.

Демек, азырынча туристтерди 4 күндүк программа менен тартса болот. Менимче бул сайттар аркылуу жарыяланып, жакшы реклама кылынышы керек жана туристтер атайын топ топ болуп келип кеткени оң. Тагыраак айтканда аларды поток поток кылып кабыл алуу ыңгайлуураактай. Албетте мындай убакта деле Кыргыз парк иштей берет. Ар кандай адамдар балким өз алдынча келип, боз үйлөрдү алып, жай турмушту өткөрө берсе болот. Саякаттап, спорттук оюндарга катышып, көчмөн жашоосу менен тааныша берет. Бирок, толук бир пакет көчмөн жашоосун көргүсү келген туристтер үчүн жогоруда айтылган төрт күндүк программа ишке киришет. Албетте алардын толук пакет үчүн төлөмү да өзгөчө болот. Башкаларга кандайдыр бир саатына, же күнүнө деп төлөм алынып турса, булар чоң суммадагы акчаны бир эле төлөйт.
Эми бул сумма алар үчүн кызмат кылган адамдарга, кетирген чыгымдарына, убакытка жараша эсептелип чыгышы керек.

Андан сырткары, ушул бир топ болуп келген туристтердин арасына кандайдыр бирбөлүктөрүнө гана катышкысы келген адамдарды да өзүнчө төлөм алып аралаштырып ийсе да болот деп ойлойм. Мисалы, мен барган учурда атайын топ жортуулга чыкканы турса мен так ошол жортуул үчүн гана акча төлөп, кошулуп амакмын. Же төртүнчү күнү боло турган чабуулга катышмакмын. Албетте бул эки күн алдыңкы күндөрдөн кымбатыраак турушу мүмкүн. Туристтерден куралган атайын топ даяр болуп кыргыз Паркка келүүгө келишим түзүлүп (алар менен келишим түзүлүшү керек) алгачкы төлөмдөр кабыл алынгандан баштап аларга ылайыкташкан эс алуунун күн тартиби сайттарга жарыяланат. Ошол күн тартипке жараша кошулгусу келгендер акырындап кошула берсе болот.

Ушуга чейинки ой жоруудан чыккан натыйжага караганда биздин Кыргыз парктын башкалардан өзгөчөлүгү бул анын жамаатташа өткөнүндө. Тагыраак айтканда, Диснейлендде же башка парктарда эс алуучулар өз чөйрөсүнөн башка эч ким менен иши жок сыяктуу жүрсө, бул жерде эс алуучулар жалпыга арналган көрүнүштөргө күбө болот. Балким алар кандайдыр бир кыйынчылыктарды бирге да чечишет. Бирге тамактанышат. Бирге саякатташат. Ушунун баары чынында көчмөн жашоосунун ажырагыс бөлүгү. Анткени көчмөн элдер дайыма чогуу болушкан. Алар ошонусу менен катаал шарттарды жеңип чыгып, кыйынчылыктарга туруштук беришкен.
Бул парктын менимче чет элдиктерди тарта турган тараптары аябай эле көп. Биринчиден өздөрүнө такыр белгисиз, сырдуу маданият менен таанышса, экинчиден алар технологиядан, шаар турмушунан алыстап, табият менен жуурулушуу бактысына ээ болушат. Мээлери болуп көрбөгөндөй сергийт. Үчүнчүдөн болсо бул жерде дайыма таза жана табигый таза тамактар менен тамактанышат. Туристтерди тарта турган ушул нерселерге биз дагы көңүл бурганыбыз оң. Кыргыз Паркта эч кандай ГМО жана консерванттар болбогонуна катуу көңүл бурулат. Керек болсо бул жерге келип бир канча күн жашап кеткен адамдардын (мейли чет элдик турист болсун, мейли өзүбүздүн жарандар болсун) ден соолугу чыңдалды десек да болот. Себеби, азыркы учурда жөн гана кымыз ичип, же сүт ичиш үчүн жайлоолорго барып, тууган туушканына тыгылып жүргөндөр толтура. Ал тургай бараарга жер таппай кыйналгандар да көп. Мына ушундай адамдар үчүн Кыргыз Парк табылгыс жер болуп, кызмат өтөсө болот.

Баса, анча кымыз, анча бээ кайдан табылат? Мунун дагы бир чечүүчү жолу бар. Кыргыз Паркта кызмат көрсөтүп, өзүмө үлүш алам дегендер үчүн кызматташтык эшик ачык. Тагыраак айтканда кимде ылайыктуу боз үй, өз боз үйүн тейлегидей адам, сааганга бээси болсо Кыргыз Парктын аймагына көчүп келип кошулса болот. Муну менен ал адам өзүнө да, жалпы Кыргыз Паркка да пайда келтирет. Келген туристтерге продукциясын өтөкрүү жана кызматын сунуштоо менен өзү пайда тапса, анын Кыргыз Парктын өзгөчөлүгүнө кошкон салымы аркылуу парк да пайда алат. Бирок, эң негизгизи келишим түзүлүшү керек. кимде ким эрежени бузса парктан чыгарылат. Эрежеде жүрүм турум, кийим кече, күнүмдүк турмуш жана тазалык, тыкандык, сөзсүз каралат. Коопсуздук үчүн боз үйлөргө камера орнотсок да болот. (Кире беришине жок дегенде)
Баса, саала турган бээлер, тейлей турган адамдар менен эс алуучулар аралаша конбойт. Мал жандык аралашып, жердин чаң тозоңун чыгарып жибербеши үчүн «малчылар» алысыраак жайгашат. Бирок, кымыздар жана бээнин сүттөрү жалпы корго ташылып, ошол жерден бөлүнүп турат. Ким канча сүт, канча кымыз, канча эт тапшырганын тактап, ошого жараша эсеп жүрөт.

Парктын дагы бир уникалдуулугу катары, конокторго чыгыш кербенин көрсөтүүгө да мүмчүнкүлүк түзүлүшү мүмкүн. Себеби, коноктор үчүн, жана жалпы эле парк үчүн ар кандай азык түлүк, майда чүйдө нерселер керектелет. Ал эми бул керек жаракты ташып туруу үчүн эч кандай автомобиль жалдабайбыз. Жөн гана төөлөргө, качырларга артылган кербен бир маалда чубала пайда болуп, кадимкидей чыгыш элесин тартуулаганча «айылга» тийип өтөт. Мейли парк кызматкерлери болсун, мейли коноктор болсун ал жерден өз алына жараша соода кылат. Анан кербен андан нары жылып кетип калат. Бул көрүнүштү өз көзүң менен көрүү азырынча көптөгөн адамга насип боло элек. Баса, төөлөрдү кайдан табабыз? Чечим жанагыдай эле. Кимде төө бар болсо жана аны менен акча тапкысы келсе, «Кыргыз Парктын» кербенине кошула берсин.
Бул парктын дагы бир өзгөчөлүгү андагы кыргыз кол өнөрчүлүгүн даңазалоосунда. Кай бир боз үйлөр атайын даярдалып, шырдактар, саймалар, курактар, комуз, чепкен, ээр сыяктуу жана ошого окшош нерселер коюлат. Балким, турист көп келе турган болсо аларды жасачу уздар менен усталар өздөрү да келип орун алышат. Соодасын жүргүзүп кардар табышат.

Паркты электр жарыгы менен камсыз кылуу үчүн күн энергиясын колдонуу сунушталат. Ансыз деле бул жерде эч кандай техникалык жабдыктар болбойт. Бирок душтарда сууларды жылытуу жана ашканаларда тамак аш жагын тейлөө үчүн колдонула турган кубатты күндөн алсак болот.
Туристтерди бул убакта ар кайсы ракурстан, ар кандай кызыктуу учурлардан сүрөткө тартып туруу жагын караш керек. Мисалы алардын ат мингендерин, жаа тарткан убактарын, ат чаап баратканын, жыргап атканын, жылкы кууп келетканын тартып алуу үчүн атайын жашыруун орундар даярдалат. Кудум снайпердей жашынган фотографтар туристтерди эң сапаттуу аппараттар менен тартып турушу керек. Албетте мунун баарын турист акыркы күнгө чейин байкабаганы жакшы. Байкабай турганда гана эң сонун кадрлар чыгат эмеспи. Ал эми акыркы күнү аларга өздөрүнүн ар кандай кызыктуу учурлары тартылган сүрөттөрдү тартуулоо аларга укмуштуудай маанай тартуулайт жана бул кийинки келе турган туристтер үчүн эң сонун реклама болот. Баса сүрөтчүлөрдү дагы жөн гана кызматташуу жолу менен табууга болот. Бизде бул жаатка кызыккан жаштар деле көп эмеспи. Алар менен иштешүүгө эшикти ачып коюшубуз керек. Өздөрү туура деп тандаган жерлерден туристтер өтчү маалды болжолдоп өңүп барып тартышсын жана кызматына жараша акысын алсын. Эч ким жок дебейт. Алардын туристти ыраазы кылганы Парк үчүн да чоң жетишкендик. Бирок, ашыкча көп сүрөтчү деле алынбайт. Атймакчы, сүрөтчүлөргө конкурс жарыяланып мыктынын мыктылары тандалат…Орун чектелүү. Шашылгыла фотографтар. Ала Тоо аянтынан чыга турган маалыңар келди 

Кыргыз Парктын коопсуздук тарабы.
Биринчиден эле Кыргыз Паркта эч бир мейманга эч кандай коркунуч жаралбагыдай болушу керек. Мисалы, талап тоноо, уурулук, оройлук, иренжитүү, көңүл калтыруу деген нерселерди таптакыр жок кылуу үчүн бардык чаралар колдонулат. Жашыруун жайларга камералар орнотулат жана тандалган тартип сакчылар тобу иштейт. Ал эми паркта кызмат көрсөткөндөр көчмөндөр тартибине ылайык топ-топко бөлүнөт. Эгер кайсы бир топто бир эле адам тартипти буза турган болсо, анда ошол топ чогуусу менен жазага тартылат. Ушул тартип менен иштесек алар өз ара дагы бири бирине көзөмөлдүк кылышат деген ишеничтемин.

Ал эми медициналык жардам берүү жагына келе турган болсок, Кыргыз парктын чет тарабына атайын боз үй жана аскердик чатыр жайгаштырылат. Аларда дарыгерлер жана дарыкана жашыруун жайгашкан. Чынында дарыгерлер элдик табыптар катары туристтерге келип, ал абалын билип, кандайдыр бир маселеси болсо көрүп турса болот. Анын өзүнө ылайык формасы иштелип чыгат. Ошол эле маалда чатырда шайма шай даярдалган унаа жашыруун катылып турганы оң. Кокус өтө шашылыш нерсе болсо ал ишке кирет. Бирок мунун бар экенин көпчүлүк байкабаганы талапка ылайык. Андан сырткары, жанагыдай атка минүүдө, оюндарга же жортуулдарга катышууда, туристтердин коопсуздугу үчүн жандоочулар жандап жүрүшөт. Бирок ошого карабай ар кандай кырсык болуп кетүү мүмкүнчүлүгү болгондуктан, туристтерден паркка келээрде, же жанагы жүрүштөргө чыгаарда кокустук болуп кетсе доом жок маанисиндеги келишим түзүлгөнү жөндүү…

Насыпбек АСАНБАЕВ. Бишкек шаарынан. 28.07.2015.