Сырдуу келин..

ээ 81
Нурайым ШАРШЕНБАЕВА.


1973-жылы 6-февралда Панфилов районуна караштуу Тельман айылында төрөлгөн.
Ишеналы Арабаев атындагы Университеттин филология (Кыргыз тил6 адабият мугалими жана журналистика) факультетин 2003-жылы бүтүргөн. Төрт баланын сүйүктүү энеси.
“Сүйүнчү” жана  “Алтын капас-махабат” аттуу эки китептин автору.

Учурда КТРК га караштуу РРТБ унун кызматкери.

******************************************************************************************************************
Адатымча кагаз-калемимди колума алып, балдар ойноочу аянтчанын четиндеги скамейкалардын биринде ойлуу отургам. Бирдеме жаза калчудай болуп, калем кармап алмай көптөн берки көнүмүшүмө айланып калган. Нарыраакта бир келин тамеки чегип отурду. Көчөдө бейкапар гана тамеки чегип отурган кыргыз келинин биринчи жолу көрүшүм. Таң кала карап койдум. Ал да менин карап отурганымды байкадыбы, айтор тамекисин өчүрдү да, жаныма басып келип, эски таанышындай:
– Кандайсың?-деп учурашып калды.
– Жакшы-дедим таң калганымды жашыра:-Өзүңүз жакшысызбы?
– Менби?!.. Мен да жакшы… Жакшы болбосо да жакшы деп коюш биздин адат да-деди да жылмайып койду. Ууртунда жылмаюу болгону менен көздөрүнүн тереңинде кандайдыр бир кайгы жашынып тургансыды.
– Отуруңуз.
Жанымды көрсөттүм.
– Рахмат-деп жаныма отурду да: – Тамеки тарткандарды жаман көрөсүңбү?- деп сурап, туурулган колдорун ушалап койду.
– Жок, ар кимдин өзүнүн иши да…-дедим жылмайып:
– Таң калганым, адатта жашынып чегишчү эле, сиз ачык эле го…
– Жашынгандай эч кимим жок. Жашынсам, жашынбасам да бирөөгө эмес өзүмө да…
Эски таанышымдай ал-акыбалымды сурап отурду да, акырында:
– Эмне жазасыңбы?-деди колумдагы калем-кагазды карап.
– Ооба, анча-мынча жаза калмайым бар…
– Жазгандарыңды жарыкка чыгарасыңбы?
– Кээде болот. Кээде кагаз беттеринде кала берет… Айтор ойго келгендерди жаза койгон жазмакерлердин биримин да- дедим күлүп.
Сөз айтпастан көпкө чейин ойлуу отурду да, эсине бир нерсе түшкөндөй мени жалт карап: -Мен сага бир окуямды айтып берейин, жазбайсыңбы?!-деди да, мени сындан өткөрө тиктеди.
Мен берген суроосуна жооп бере албай таңыркай карадым.
– Жазбасаң да мейли… Бирок мен сага айтып бергим келип турат. Угуп койсоң мүмкүн жеңилдеп калаармын…
Мейли дегендей баш ийкедим. Көпкө чейин үн-сөзсүз отуруп калдык. Бир маалда оор үшкүрдү да аңгемесин баштады:
– Кыргызстанга 90-жылдардын башында келгем.
– Кайдан?
Жаңы эле баштаган аңгемесин суроо берип бузганыма капа боло түшкөндөй болду да:
– Таджикистанда туулуп өскөм. Бирок улутум кыргыз эле.. Ал жерде кыргыз улутундагылар көп. Бир айыл бүт эле кыргыз болчубуз. Бирок сөздөрүбүздө кадимкидей эле айырма бар… Мен көп жылдар бою бул жакта жашап калганга так сүйлөп калбадымбы… Кыргызстанга окуйм деп келгем.

Анда эмне жапжаш кезим. Чачым уппузун, өзүм супсулуу.
Жаш кези көз алдына келди бейм, жылмайып койду. Чындап бир кезде сулуу болгонун айгинелеп, көздөрү балбылдап күйүп турду.
– Азыр деле сулуу боюнча экенсиз-дедим көңүлүн көтөрө.
– Антип көңүлүмдү көтөрөм десең өз эркиң го, бирок жаш кездегидей сулуулук жок… Сен мага тоскоол болбой, сөзүмдү бузбай уксаң.
Негедир мага буйрук бере сүйлөдү.
Көңүлү калбасын деп:-Ии-деп койдум.
– Ошоол… Анда Бишкек эмес, Фрунзе эмес беле. Окуйм деп келип иштеп калдым. Жигит сүйдүм. Абдан жароокер, сүйкүмдүу эле… Сүйлөшүп жүрүп, бир жыл дегенде баш кошуп алдык. Ата-энелери мени таптакыр жактырышкан жок. Колдорунда бар, жакшы жашашкан немелер болчу.
– Сиз неге эле “өткөн чак” менен сүйлөп жатасыз?
Мени “тоскоол болбо”-дебедим беле дегендей акшыя карап койду. Бул бейтааныш аялдын менден эмне күтүп, мага неге өмүр таржымалын айтып отурганына бир чети таңыркасам, бир чети жиним келе түштү. Бирок да: “мейличи, айтаарга киши таппай жүргөн неме го”-деп унчукпай отура бердим.
– Кыргызга тиешелүү ырым-жырымдарды жасашкан жок, башыма гана ак жоолук салып койгондору болбосо… Куда болуп ата-энелерибиз бири-бирине катташмак түгүл, таанышышкан да жок. А бизге болсо баары бир болчу. Чындап бири-бирибизди сүйдүк. Кол кармашып, ойноп-күлүп гана жүрө бердик. Жолдошум заводдо, мен фабрикада иштейбиз. Өкмөт берген жатаканын биринде жашайбыз. Ошол кез бир сонун кез экен го… Эч кимден жардам албай, өзүбүзчө кичинекей свадьба да өткөргөнбүз. Ошол кездеги бактым… кубанычым… Эх! Кайра келсечи! Арманым!..
Көздөрү жашылдана түштү. Өткөн өмүрү көз алдына тартылдыбы бейм… Мен унчукпай жер тиктеп отура бердим. Чөнтөгүнөн кайрадан чылымын алып чыкты да, күйгүзүп дембе-дем соруп, “өх!”-деп үшкүрүп алды. Көпкө унчукпай отурду да, ордунан туруп кетүүгө камынды.

– Эже… Кеткени турасызбы? Аңгемеңизди аягына чыгарбайсызбы?-дедим шашып.
Жашылданган, ыза толгон көзүн жашыра:
-Мен кетейин, кечирип кой, сенин да убактыңды алдым окшойт. Сага эмне, ушунун баары кызык болуп турат дейсиңби?! Мени да жаман көрүп турат окшойсуң.
Менин жообумду күтпөй, бутун араң шилтеп, “кош” дебестен кете берди бейтааныш эже. Аркасынан узата карап: “Ичинде муңу, жүрөгүндө арманы толтура жан го”-деп аянычтуу кала бердим.
Ошол окуядан көп күндөр өтсө да, баягы эженин элеси көз алдыман кетпей койду. Көчөгө чыксам эле көрүнө калчудай тегерегимди карай берем.
Бир далай мезгил өтүп, андагы окуя бара-бара унутулуп калган кез. Кеч курун адатымча, баягы скамейкада өзүмчө кыялданып, эс алып отургам. Нарыда бирөөнүн карааны көрүндү. Баягы эже… Негедир сүйүнүп кеттим. Алыстан эле:
– Эже, саламатсызбы?!-дедим кыйкыра.
– Ии, кандайсың?! Ким экен десем, сен белең.
Бүгүн кабагы көтөрүңкү. Жакшынакай боло түшкөндөй… Кийимди да дурустап кийип алыптыр.
– Оо-уу! Эже! Жашарып алгансыз го,-дедим тийише.
– Ооба да…-күлүп койду.
-Келиңиз, отуруңуз,-жанымды көрсөттүм
– Өткөндө окуяңыздын аягына жетпей кетип калдыңыз го.. Ошондон бери көрүнбөй да калдыңыз.
-Эмне, издедиңби?
– Издебесем да… Издедим да..
Экөөбүз тең күлүп жибердик.
– Эмне жөнүндө уккуң келип жатат?
Өткөндө өзү сүйлөшкүсү келип турса, бүгүн менин эмне уккум келип турганын сураганына таң калдым.
– Билбейм,-дедим, ийнимди куушуруп:
– Өткөндө бир нерсе айтып берем деп коюп, аягына чыкпай кетип калдыңыз го… Азыр улантпайсызбы?!

Эженин кабагы кайрадан бүркөлө түштү. “Аттиң! Бекер эле эстеткен окшойм.” Өзүмдү өзүм жемелей, ыңгайсыз боло түштүм. Оюмду байкагандай:
– Сен кабатыр болбо, сенде эмне күнөө…- деди да, ичинен ойлорун топтогондой үнсүз көпкө отурду.
– Ошентип бир жылдан соң уулдуу болдук.
Ошол күнү аңгемесинин кайсы жеринен бүтүргөнү али эсинде экенине таң калдым.
– Көп өтпөй союз ыдырап, көбүбүз жумушсуз калдык. Жолдошум көпчүлүк эркектердей үйдө отуруп албай, шуулдап, кайсы жерде жумуш болсо, ошол жерде жүрөт. Эмгекчил жан эле го байкушум. Эркектен бөтөнчө жаралган, ыймандуу, сылык да, баарынан жылдызы жайнап турчу. Казакстанга каттай баштады… Ал жакта эмне кылчу, кантип акча тапчу, ишим да жок эле. Мага эмне “мейли” деп отура берчүмүн. Акча алып келсе болду. Курсагыбыз ток, кийимибиз бүтүн… Ичпегенди ичип, кийбегенди кийчүмүн… Тегеректегилердин аялдары базарда, эркектери ичип көчөдө, же үйдө… Мага көз арткан аялдар толтура… “Күйөөң кыйын, сени куурчактай кылып койгон,”-дешип ачык эле суктанышыт. Элдин көзү эле тийип кетти көрүнөт. Айтор, билбейм… Бир күнү кайрадан Казакстанга барууга даярданып калды. Ошол күнү экөөбүз болбогон жерден уруша кеттик. Аңкылдап мен сөз бербейм да… Ошондо биринчи жолу мага колу тийди.
– Эмне, сабадыбы?!
– Жок, бир чаап жиберди да… Мага ошол эле жетиштүү болчу. Көк бет элем. Тултуюп, ыйлап, отуруп алдым. Эртең менен кеткен жатып, уулунун бетинен өптү да, мага да тийишип: “Кел эми, жаным, сени да өөп коеюнчу,”-десе, баш чайкап басып кеткем. Ошондогу жоругума ушул күнгө чейин өкүнөм. Ошол күн экөөбүздүн чогуу өткөргөн жыргал жашообуздун акыркы мүнөттөрү экен.

Эже кайрадан көзүнө жаш ала, оор үшкүрүп алды.
– Ошол боюнча Казакстандан кайткан жок. Бир жумадан соң: “Бүгүн, эртең барып калам,”-деп телефон чалган. Андан кийин кабары чыккан жок. Азыркыдай сотка деген болсо не! Күнү күттүм, түнү күттүм… Айлар өттү, жылдар учту… Дайыны билинген жок.
– Анан эмне, издөөгө берген жоксуңарбы?
– Кантип бербей коймок элек! Кыргызстан эле эмес, Казакстан, Россия телеканалдарына чейин издөө бердик. Казакстан, Россия органдарына чейин кайрылдык. Айтор, тагдыр экен, табылбай калды… Изилдөөлөр боюнча, Казакстандын чек арасынан бери өткөн имиш… Өзүбүздөн эле жоголгон болуп чыкты. Жанында сом, тенге, рубль менен көп суммадагы акча бар имиш… Ошол акчанын айынан эле өлтүрүп коюштубу дейм…
– Үйүндөгүлөр эмне дешти?
Ойлуу отуруп калган эжени сөзгө тартыштын амалы кылып, оюма келген биринчи суроомду бери койдум.
– Эмне дешмек эле?! Менден көрүштү… Көрбөгөн азапты көрсөтүштү… каяктагы тентип келген бирөөнү алып, ушуну көрмөк беле деген да сөздөрдү айтышты го… Мени билет деп ойлошту көрүнөт. Суракка да беришти… Айылга балам менен алып кетишти… Нансыз, суусуз, ачка сарайга камак койгон күндөрү да болду… Кайсы бирин айтайын?.. Курсактын ачына деле кайыл болуп калгам… Балам байкушум, энесинен катып нан алып келип берет, суу берет… Көздөрүн жалдыратып… Байкушум… Күчүгүм ай… Азыр эстегенде өзүмө эмес, уулума жаным ачып кетет…
– Сиз ушунун баарына чыдап жүрө бердиңизби? Милицияга арыз жазбайт белеңиз!

Эже менин сөздөрүмө шылдың кыла карап, күлүп койду.
– Кайдагы арыз?! Менин датымды ким укмак эле? Ошол жердин милициясы деле, эли деле бул окуя тууралуу билишчү болуш керек. Билишкен күндө да мен байкушка ким жардам бермек эле? Мен бир жүргөн селсаякмын да!..
– Коюңузчу, каяктагыны айтпай…Туугандарыңыз бардыр… Алар эмне угушкан жок беле?
– Алар күйөөмдүн жоголгонун угушканы менен, менин кыйналганым жөнүндө, дегеле көп нерсе жөнүндө угушкан жок… Айтканда не?! Апам байкуштун эле жүрөгү оорумак…
Эже кайрадан ыйлап жиберди.
– Ыйлабаңызчы, эже! Эми мындан кийинкиңиз жакшы болоор!
Кантип сооротушту, эмне деп айтышты билбей, кайсалай түштүм.
– Ким билет?..
Ойго батып көпкө отурдук… Баягы адатын карматып тамекисин алып чыккан жок. Тек гана жеңинин учу менен көз жашын аарчып коюп отура берди. Бир маалда мурдун шуу тарта:
– Күйөөм түшүмөн кетпей койду,-деди алысты ойлуу тиктеп.
– Кээде, жатсам маңдайымда жылмайып туруп калат. “Кандайсың, жаным? Кыйналдың го. Мени кечирчи?!”-дейт. Кээде кадимкидей сүйлөшөм. Жинди болуп баратамбы деп өзүмдөн өзүм коркуп кетчү болдум. Айлам жок… Көнүп да бүттүм… Көнбөскө айлам да жок! Өлүп өлүгүн көрбөй, тирүү болсо өзүн көрбөй… Сөөгү да көмүлбөй калгандыр… Ит-кушка жем болуп… Иий! Кудайым ай! Каяктагы сөздөрдү айтып, сенин да мазеңди алып бүттүм окшойт… Кечирип кой, суранам!

Эже бетин эки колу менен жаап алып соолуктап ыйлай баштады. Эмне деп, кантип сооротуштун айласын таппай, аны карап отура бердим. Менин да көзүмө жаш тегеренип, “Эх, жашоо!”-деп үшкүрүп койдум. Бир маалда ыйлап отурган эже, көздөрүнүн жашын аарчый, мага тигиле карады да:
– Менин айтайын дегеним таптакыр башка,-деди. Таптакыр эсим эки болуп, эжени үн-сөзсүз жалдырадым. Оюма ар кандай нерселер келе түштү: “Жин оорусу бар неме го…”-деп да ойлоп жибердим.
– Оюңда эмне турат, билип эле турам. Сенин ордуңда мен болсом деле ошентип ойломокмун,”-деди мени сынай карап. “Шумдугуң кур, менин эмне ойлоп турганымды биле койдубу?!” Таң калыштуу карадым.
– Таң калба,- деди эже:
– Менин тегерегимде бир сырдуу нерсе пайда болду. “Айта берейинби?”-дегендей суроолуу карады.
– Айта бериңиз, мынча болду окуяңыздын аягына чейин угайын!
Өзүмдү токтоо кармап, эжени дагы эмнесин айтып жиберет дегендей отурдум.
– Эки айча болуп калды… Жаз жаңы келип, күн жылып калган убак. Азыр жашап турган батирге жаңы эле көчүп келгем. Үйдү актап, тазалап, терезелеримди ачып коюп, ойлонуп туруп калыптырмын. Терезе алма-бакты карап турат… Апаппак болуп гүлдөп, сонун жыт каңылжырды жарат. Бир маалда терезеге жакын бакка бир чымчык келип конду… Мурда мындай чымчык көрбөптүрмүн. Сага жалган мага чын… Укмуштай кооз экен. Безеленип көпкө сайрады… Мен көзүмдү албай тура бериптирмин. Мени карап, мен үчүн сайрап жаткандай туюлду. Кадимки обондой… Менин жашоомду ырдап жаткандай… Көзүмдөн жаш токтобой, муунум бошоп көпкө ыйладым. Ал да мени менен тең жарышып сайрай берди. Бир маалда түптүз эле ачык турган терезенин кырына учуп келип конуп калды. Ишенсең койсоң өзүң бил… Анын көздөрү мени карап тургандай… Экөөбүздүн көздөрүбүз арбашып жаткандай көпкө тиктешип турдук… Негедир ал менен тиктешип туруп, өткөн өмүрүмдү көз алдыман өткөрүп алдым. Тагыраак айтканда жолдошум менен өткөргөн өмүрүмдү… Ошондон бери ошол чымчык айланып, үйдүн жанынан алыс кетпейт. Жумуштан үйгө кадимкидей шашчу болдум. Тереземди ача салып, жем-суу коюп коем. Коркпой учуп келет да, жем-суусун ичип-жеп алып, мени менен сүйлөшөт… Бири-бирибиздин тилибизди түшүнбөсөк да, жан-дүйнөбүз менен түшүнүп турганыбызды сезем.

Эже сөзүн токтото жерди тиктеп көпкө отурду да:
-Бул эмнеси?! Сен кандай ойлойсуң?- деди мага сырдуу карап… Мен эмне дешти билбей ийинимди куушурдум.
– Сен мени соо эмес деп турасың го?! .. Эмнеси болсо да, ушул чымчык пайда болгону жашоого болгон кызыгуум ойгонду… Өткөндө сага биринчи жолу жолукканда ушул окуяга көнө албай кыйналып жүргөн кезим болчу. Азыр кадимкидей көнүп калдым. Көнмөк түгүл чымчыкты өзүм издейм. Аны көргөндө көңүлүм көтөрүлө түшөт. Ал сайраса ыйлачумун… Азыр ал менен кошо обон созом… Билесиңби?! Аны жолдошум жибергендей боло берем. А мүмкүн өзүдүр?! Өлгөндөн кийин жаны чымчыкка айлангандыр ээ? А мүмкүн чымчык жакшы кабар алып келген жарчыдыр… Жолдошум мурункудай жадырап келип калаар?!.
Эже мени табышмактуу карап жылмайды. Мен: “Коюңузчу эже, каяктагыны айтпай!”-деп баратып токтодум. Бул сөзүм менен эженин үмүтүн, жан-дүйнөсүн талкалап алмбы деп коркуп кеттим. Неси болсо да бул бейтааныш эженин жашоого болгон сүйүүсү ойгонуп, үмүтү артып турганына чын ниетим менен сүйүнүп турдум.
– Кой, – деди бир маалда: – Мен кетейин. Сенин да убактыңды алып койдум окшойт. Жакшы тур! – деди да келген тарабын көздөй бет алып жөнөп калды.
– Жакшы барыңыз, – дедим мен да артынан кыйкыра.

Эженин карааны көрүнбөй калгычакты артынан карап турдум. “Жакшы барыңыз!”- дедим ичимден дагы кайталай… Көз алдымда чымчык менен сүйлөшүп турган эженин элеси тартыла көпкө отурдум. Чын дилимден эжеге ак жол каалап, үмүтсүз жашоо адам баласы үчүн эң кыйын экенине дагы бир ирет ишендим..

 *****************************************************************************************************************

АЛТЫН АЯК

-Айланайын кызым, балам менен байланыштырып койчу.
Улам келип, ден соолугун сурап, төшөк-жуурканын кымтылай жапкан медайым келинге,карыя суроолуу карады. Көздөрү жашылдана, муңайым тиктеп, дем алуусу оорлоп, сүйлөгөн сөздөрү да даана угулбай, үнү каргылданып калган.
-Ии ата, азыр, телефонумду алып келе калайын.
Медайым шыпылдай басып, сыртка чыгып кетти.
-Менде уулумдун номуру да жок эле…. Силерде болсо керек, ээ?
Карыя, чыгып кеткен медайымдын артынан кыйкырымыш этти. Оор дем ала күрсүнүп алды. “Кудурети күчтүү Кудай! Жанымды кыйнабай, алчу болсоң эртерээк алып кетчи,”- деди ичинен: “Мени сагынып, эстей турган деле эч ким жок. Өлсөм, ыйлаганга деле жан чыкпайт го! Сөөгүм айылыма жетээр бекен?!” Тиштери түшүп, кемшейип калган ээгин бүлкүлдөтүп, ый аралаш үшкүрүп алды.
-Ата, телефонду алып келдим, чала берейинби?
Медайымдын кирип келип, жанында турганын байкабаган карыя, нымдалышкан көзүн калчылдаган колдору менен аарчый, “мейли”-дегендей карады.
-Номурун билесиң да,ээ?-деди,күнөөлүү кишидей.
-Ооба,ата. Мына номерин терип койдум, гудок кетип жатат,- деп, телефонду карыянын кулагына жакындатты.
Телефонду үмүттүү тыңшаган карыя:
-Кызым, эч ким жооп бербейт го… Убара кылып койдум окшойт… Рахмат, айланайын…- деп, көкүрөгүндөгү ыйын жашыра, акырын гана кобурады.
-Анда, ананыраак дагы чалып көрөйүн. Мүмкүн өзү деле чалып калгысы бардыр. Телефонумдун номери түштү да,- деди, медайым.
-Мейли, кызым… Ал кургур дагы…
Сөзүнүн аягына чыкпай, дубал тиктеди. Эмне себеп менен, кандайча бул абышканын карылар үйүнө түшүп калганынан кабардар медайым, боор ооруй улуттунуп, сыртка чыгып кетти.

*****************************************************************************************************************

Кемпиринин сөөгүн жаңы эле ээсине тапшырып, кайгынын чеңгелинен чыга албай турган кезинде, уулу атасына мындай сунуш менен кайрылган.
-Ата,- деген ал: – Бул үйдө жалгыз калмак белең?! Биз менен шаарга бар, чогуу-чаран жашай беребиз. Бул үйдү болсо, саталы. Эми бул айылда кала турган ким бар эле? Акчасын мен бир керекке жаратам…
-Эмнени дөөрүп турасың?- деген карыя: – Сен менен кошулуп батирлеп жүрөйүнбү?! Өз үйүң болсо да… А бул үйдү сатпайм-этпейм. Канча жылдап ушул үйдө жашадык. Апаң экөөбүздүн өмүрүбүз айылда эле өтпөдүбү. Өсөөрүм калган жок, өлөөрүм калды… Ушул жерде эле жашайм. Азыр болбосо, кийин карыганыңда айылга кайтаарсың?
-Эми ата, үйдү сатпасаң мейли. Бирок, жалгыз кантип оокат кыласың? Ана, кызың да кетет күйөөсүн ээрчип… Жакын жерде болсо бир жөн. Ата-бабаң тааныбаган жерде жүрөт, эптеп оокатын кылып… Же эмне, алар менен кеткиң барбы?!
-Эч кимиң менен кетпейм-этпейм.- деди корсулдап, сүрдүү сүйлөп: – Апаңдын тирүүсүндө кызыңды бизге бер десек, караманча көнбөй койдуң эле. Эми, ойлонуп көрөөрсүң… Мага анчалык эле жаның ооруп турса, неберемди калтырып кет. Экөөбүз сонун эле оокат кылабыз…
-Ата, кызык экенсиң! Шаардагы мектебин таштап, ушул караңгы айылыңарга келсинби?!
-Аай бала! Караңгы деп… Сен кайдан чыктың эле?! Ушул жерде төрөлүп-өсүп, ушул жерден билим алып… Туулган жерден айлангыр десе! Уу, атаңдын оозун урайындын баласы! Эми эле кыйын болуп кеттиңби? Же, эмне, шаарда жашасаң эле билимдүү, илимдүү болуп калдыңбы?! Ана, уулуң деле ушул жерде өсүп-чоңоюп, билим алып, чет өлкөңдө жүрөт го! Алыска жибербей эле кой дегенге көнбөй коюп… Чоң энесине да топурак салганга жарабай калды…
-Кандай, жарабай калды? Укпаса… Айтпасак, кантип билмек эле?!
-Укпаса деп… Кабар айттырбасаң билбейт да!
-Ал келгенде эле эмне, апам тириле калмак беле. Ишине тоскоол болмоюн дебедикпи…
-Ишине деп… Бул жерде эле иштесе болбойт беле?! Же ал жакта бирөө колуна акча салып берип жатыптырбы?! Акчанын аркасынан томолонуп жүрсөңөр да жарыбай койдуңар! Жашың кыркка келсе да, бир чычкак улагың жок, атаңдын оозун урайын… Мен өлсөм, союш алганга жарыбай куурайсың го?!
-Э-эй, болдучу ата, каяктагынын баарын козгойсуң да турасың! Айылыңан кеткиң келбейби, кала бер! Өзүңө өзүң союш даярдай берээрсиң! Неберемди калтырат экен деп үмүт кылбай эле кой. Эч кандай калтырбайм. Же биз менен кетесиң… Же жалгыз сокуюп отура бер…
Ошону менен сөз бүткөн. Айласы жоктон уулун ээрчип шаарга келе берген. Ошондон кийин айылына бир да каттай алган жок. Чогуу жашагандан кийин билген уулунун кандай адам болгонун. Келининин ким экенин… “Суроо-сопкуту жок, айылдагы үйдү сатып жибериптир, куураган бала… Анын акчасын керекке жаратса да мейли эле…Ээгине ата сакалы өссө да, мээсине акыл кирген эмес экен да?! Кумар деген балекет, акыл-эсин, тулку боюн, жүрөгүнөн бери ээлеп алган турбайбы!”
Карыя уулун ойлой сай-сөөгү сыздады. Кемпирин эстей: “Мени таштап кетип калбадыңбы… Ала кетсең эмне… Өмүр бою бирге болдук эле…Өлсөк да чогуу болобуз дечү элем… Түбү түшкөн дүнүйө ай!”- деп, буулуккан тамагын оңдой, кызыл өңгөчүн тарта оор дем алып койду.
Жашап өткөн өмүрүн көз алдына элестете, дубал тиктеген боюнча ойлуу жатты…

******************************************************************************************************************

-Колхозбек! Кайдасың? Жүрү талаага… Биз барганча эч нерсе калбай калат…
Курсагына кичине эле ысык тамак кирсе, бүт дүйнөнү унута, көңүлү көтөрүлүп ойноп кетет Колхозбек. Апасынын үнүн угаар замат тызылдап жүгүрүп келип, апасынын бутунан кучактай калды.
-Апа, бүгүн дагы машак теребизби?- деди тултуңдай.
-Тербегендечи… Антпесек, ачка калбайбызбы… Бас, эркелей бербей. Сен эми чоң жигит болбодуңбу.
Ичинен согушка наалат айта, жүрөгү ооруп турганын билгизбей, уулун эркелете сүйлөп, чачынан сылап койду.
-Апа, мен чоңойгондо сизди талаага жибербейм. Өзүм эле, машак көөп терип келем… Үйдө наныбыз көөп болот ээ?-деп, жолдо катар апасынын колунан коё бербей, божурап бара жатты: – Атам да келет… Апа, атам кандай?.. Мен аны тааныбайм да ээ?.. Мен аны ата дейм да ээ?.. Эркелеп,ата мээримин көрбөсө да, көөдөнү көксөп, балалык кыялында атасынын бар экенине сыймыктанат.
Атасын Колхозбек элестете албай калган. Жаңы эле там-туң басып, кызыгы чыгып турган маалда, согуш башталып, атасы биринчи эле чакырык менен согушка аттанган. Жапжаш күлгүндөй жигиттер биринен сала бири жоого каршы аттанып, күн алыс айыл элдерине “кара кагаз” келип турган кез. “Баланча курман болуптур”-деген сөз чагылгандай тез тарайт. Майданда жүргөндөрдөн кат-кабар күтүп, почточуну үмүттүү карашат. Майып болуп келгендерди бардыгы кубана тосуп алышат. “Майып болсо да, багы бар экен, эл-жерине аман келди,” дешет сүйүнүшүп. Андай үй-бүлөлөр аз гана санда…
Терген машактарын үйгө алып келишет да, тазалап, сапырып, кол тегирменге салышат. Кичинекей кол баштыкка салып илип коёт. Андан нан жасайт, апасы. Баштыктагы талкандан апасына көрсөтпөй, сугуна жечү Колхозбек. Тегерегин жал-жал карап, батыраак жутуп жиберүүгө ашыкчу. Апасы көрүп калса уруш угаарын билет. Кээде апасы ыйлайт. “Талкан жеп койсом эле ыйлай берет,”- деп ойлойт, Колхозбек. Апасынын талканга эмес, бул жашоого таарынып, согушка наалат айтып, күйөөсүн сагынып ыйлап турганын кайдан билет.
-Ыйлабаңызчы, апа. Экинчи талкан уурдабайм,- дейт апасынын бетинен сылай, күнөөлүү башын жерге салып…

*****************************************************************************************************************

Күрс-күрс жөтөлүп, төркү бөлмөдө жаткан энесине чай жуткузуп, Жийде оозгу бөлмөгө жаңы эле чыккан.Көздөрү жайнап, беттери тамылжый кошуна келин кирип келди.
-Жийде,- деди шыбырай: – Сен уктуңбу?.. Гитлер жеңилиптир… Элдер бири-бирине сүйүнчүлөп жүрүшөт…
Жийде уккан кулагына ишенбегендей нес боло түштү. Тамга жөлөнгөн боюнча, үн-сөзсүз телмирип турду да, шалдырай жерге отура кетти. Эки бетин алаканы менен жаба калып ыйлап жиберди.
-Эмне ыйлайсың?.. Кубанбайсыңбы?.. Кызык го…
Кошуна келин Жийдени колтуктан ала өйдө тургузду да:
-Буюрса, күйөөң келет… Сага “кара кагаз” келген жок да…- деди жооткото.
-Ооба… Ооба… Келет… Колхозбегим кайда жүрөт? Ананайыным… Ошонун бактысына атабыз келет… Сөзсүз келет… Мен апама айтайын… Ал да сүйүнүп калсын, бечара. Уулун күтүп жүрүп, байкуш, карып да кетти…
Экөөнүн сөздөрүнө түшүнө албай, жалдырап, улам бирин карап турган Колхозбек апасынын этегинен тарткылап: “Апа, ыйлабаңызчы,”-дегенинде гана Жийде уулун байкап: “Секетим, атаң буюрса, жакында келип калат,”- деди чачынан эркелете сылап.
Атасы азыр эле күлүп-жайнап кирип келчүдөй кубанган Колхозбек, так секире сыртка жүгүрдү:
-Ура-а! Атам келет! Ура-а!

******************************************************************************************************************

Ошол сүйүнүчтүү кабардан кийин канча күндөр, айлар, жылдар өтпөдү дейсиң! Жийде үмүтүн үзбөй күтө берди. “Баланча келиптир,”- дегенди угаар менен Колхозбегин ээрчитип алып, жүгүрүп жөнөйт. “Сапарды көрдүңбү?” Биринчи эле суроосу Сапар болот. “Жок… Көргөн жокмун,”- дейт кай бири. Кээси суроосун жоопсуз калтырышат.
Бул кандуу согушта жабыр тартпаган үй-бүлө деле калган жок. Атасыз өскөн жетимдер, күйөөсүз калган жесирлер, эмчеги сыздап, зар какшаган канчалаган энелер калды. Согуштан кийинки жылдары элдин жашоосу оор болду. Бир канча айылда бир гана мектеп боло турган. Колхозбек да өзү теңдүү балдар менен кошуна айылга барып окуду. Жаздын күнү ылайга батып, кыштын кыраан чилдесинде кар жиреп эмне деген азаптарды көрүп окуду. Бирок ошол кездеги адамдардын пейили азыркы жыргал жашоонун шорпосун таткандардан бир кыйла айырмаланып турчу. Келечекке болгон үмүт, бири-бирине бир туугандай мамиле, карыларды сыйлоо…
Колхозбек мектепте да жакшы окуп, үйдүн жалгыз эркеги катары көп түйшүктү мойнуна алды. Ал кездин идеологиясынын күчтүүлүгү! Жалпы эл келечекке болгон үмүтү менен жашады. “Эл үчүн, Ата-Мекен үчүн”- деген ураан ар бир инсандын жүрөгүнүн түпкүрүнөн орун алган эле. “Биз келечекте Коммунизм курабыз!”- дегенге чын ниеттери менен ишенишчү. А, азырчы?!

******************************************************************************************************************

Сексенинчи жылдардын аягында:”Коммунизм курабыз!”- деген ураандын чындыгына эл ишенбей калды. Көпчүлүк коммунисттер партбилеттерин ыргытып, Коммунисттик идеология ичтен жеген диндин бир түрү деп чыгышты. Бир кезде карапайым элди дин менен башкарып келген болсо, ошол кез Коммунисттик идеология менен баш ийдирип турган. Колхозбек да, өмүр бою ишенип, туу тутуп келген нерселердин баары жөн гана утопия экенине көзү жеткенде, упчусун тарттырып жиберген жаш баладай томсоро түштү. Совет мезгили ыдырап, эл алапайын таппай карайлап калды.
Канча жылдап Москванын буйругу менен жашап келген он беш республиканын арасында Кыргызстан да бар эмес беле… Ансыз кандай болоор экен дегендей, жаңы гана өз алдынчалыкка жеткен жаш мамлекеттин келечегине ишенип-ишенбей, карапайым калк мүңкүрөй түштү. Бир заматта колхоз-совхоздор жоюлуп, завод-фабрикалар жабыла баштады. Элдин көбү жумушсуз калышты. Базар экономикасы күч алды… Эптеп жан багыштын айласы менен көпчүлүк шаарга агыла баштаган кез. Совет кездеги көзгө көрүнбөгөн, болсо да жаап-жашырылып, “биз – совет эли, капиталист эмеспиз”-деп көмүскөдө болгон, байлык, мансап талашуу ачыкка чыкты. Көпчүлүк эл мал-жанын сатып, кедейленип бара жатса, базар экономикасын туура түшүнгөн кээ бири мал көбөйтүп, жеке чарбачылыкка өтүштү. Мамлекеттик мүлк деген түшүнүк жоголуп, жеке менчикке, башкача айтканда колдорунда барлардын, же көзү жеттиктердин карамагына өтүп кетти. Бай, кедей деген ачык эле билине баштады. Бир кезде жашыруун, элге жок нерселер катары көрүнгөн сойкулук, паракорлук, көчө таптамай, алып-жутмай деген терс көрүнүштөр жаандан кийинки козу карындай жайнап чыкты. Демократия десе эле, ажылдап сүйлөгөндөрдүн заманы болуп, чыгармачыл чөйрөдө да цензуранын күнү бүтүп, кыскача айтканда өз билемчелик катуу күчкө кирди…
Колхозбек калың катмардын ортосу болду. Бай болуп кетпесе да, мал-жанын сактап кала алды. Жер иштетип, мал багып, үй-бүлөөсүн жер караткан жок.
Колхозбек жалгыз уулун бөтөнчө эркелетип өстүрдү. “Мен атасыз өсүп, кандай гана кыйынчылыктарды башыман өткөрбөдүм. Эми уулум эч нерседен кем болбосо экен,”- деп жатса-турса уулунун келечегин ойлоор эле. Билинбей жылдар учуп, уулу эрезеге жеткен кезде гана туура эмес тарбия бергенин, эми кеч болуп калганын түшүндү да: “Аттиң!”- деп ээрдин тиштеп отуруп калды. Колунан эч нерсе келбесе да, корсулдап катуу сүйлөп, көкүрөк көтөрүп мактанган уулу Колхозбектин сөзүн сөз дебей калган… Уулунун мерез мүнөзү кемпиринин көзү барында көп билинбеген… Баарын шаарга алар менен чогуу келгенден кийин билди…

*****************************************************************************************************************

Өмүр бою айылда жашаган Колхозбекке шаарда оор болду. Кылаарга иш таппай кайсалап, кайда басып, кандай кылыштын амалын билбей,күндөр кылымдардай созулду. Айылда жүргөндөгүдөй, таң кылайып атканда көзү умачтай ачылат да, дубал тиктеп жата берет. Кемпирин бөтөнчө сагынчу болду… Таң атпай уйларын сааган кемпири Колхозбекти аярлап ойготчу:
-Абышка,-деп эркелете кайрылчу:
-Тур, уйлар бададан кеч калат. Койлордун да жаактары талымай болду, маарай беришип… Күн ушундай башталаар эле. Өмүр бою бири-биринин көңүлдөрүн калтырбай, сыйлашып өтүштү. Андан калса кемпири бөтөнчө адам эле го… Карыганча Колхозбекке өйдө караган эмес. Колунан көөрү төгүлгөн уз да эле… Колхозбек өмүрүнүндө бир гана нерсеге ичи ачышчу. Жашынан көп балалуу болом деген кыялы орундалбай калды. “Кудай берген ушул эки балам аман болсун,”-деп өзүн жооткотуп коёр эле. “Бак артса ушул эки баламдан сый көрөм,”-деген ою да жомоктогудай болуп кала берди…
-Ай, балам, карандай чайыңа ашказан карыгып кете турган болду… Эт-май алсаңар болбойбу?! Этсиз кантип тамак жейсиңер билбейм…
Колхозбек айылдан келээринде ала келген бир койдун эти түгөнгөнүнө он күндөн ашты. Эптеп-септеп сууга бышкан, тамак аттуларды жей берип көөнү калган.
-Кайдагы эт?! Бул жер айыл эмес… Каалаган күнү кой союп, этти тойгончо жегендей… Баары сатык…
-Сатык экенин сен айтпасаң да билем. Чычкак улагың жок экененин көрүп туруп, эмнеңди сой дейин?! Сатып келбейсиңби…
-Э-эй, ата! Этке эмес… Батирге төлөгөнгө акча таппай отурам. Пенсияңды качан аласың?
-Пенсиямды?.. Менин пенсиямды аңдый баштадыңбы?.. Жок, пенсиям! Шаарга биз менен барсаң жыргатам деп кыйратып жатпадың беле, атаңдын оозун урайындын баласы десе! Кана, карандай чайдан башка…
-Ишимен акчамды төлөбөй кармап жатса,өзүмдү сатайынбы?! Пенсияңды берип тур, берем да кайра эле…
-Сенин иштеп жүргөнүңө деле ишенбей калдым. Кечке уктайт экенсиң… Ырыскыңдан кур калып… Кечинде кетет экенсиң. Түнүндө, деги, эмне иш кыласың?!
-Ошондой жумуш… Жаш баладай такый бербей… Бересиңби, пенсияңды?
-Жок! Менин пенсиямды сурагандан уялбайсыңбы?! Апаң, эмнеге эле, ай өткөрбөй шаарга жөнөп калчу десем?.. Сенин курсагыңды ойлоп жүгүрчү турбайбы, кургур… Карыганча бактым, жетет… Мени бага албасаң, айылга жеткирип кой! Ушинтип көрүнгөндүн көзүн карап батирлеп жүргүчөктү… Сен деле айылга барып, оокат кыл! Уулуң эрезеге жетип турат… Чет жагыңан келип, үйлөнөм деп калса, эмне кылаар экенсиң?!
-Э-эк! Ушу сенин акыл үйрөткөнүң өтүп кетет! Уулумдун маселесин өзүм чечип алам…
Эшикти тарс жаап чыгып кеткен уулун карап, Колхозбек оор күрсүнүп алды…

*****************************************************************************************************************

Колхозбек кир болуп өңдөн кеткен көйнөгүн чечип, алмаштыраарга кийим таппай карайлап калды. “Келгени келиндин кир жууп жүргөнүн деле көзүм чалган жок. Мурунку чечкен кийимимди кайда койду экен?” Эскилиги жетип, араң турган кийим койчу текчени бир сыйра аңтарып чыкты. Өзүнүнө тийешелүү эч нерсе колуна илинбей, шаабайы сууй түштү. “Келин келгенде сурайын… Жуунбай, биттеп кете турган болдум го… Буларың кайда жуунушат болду экен? Жуунгандарын деле көрбөй койдум. Бири таңында кетсе, бири кечинде кетип… Деги ушулар, бир үй-бүлөдөй эмес…” Өзүнчө кобурап, шыпшынып койду.
Чечкен көйнөгүн кайра кийип, сыртка чыкты. Короонун сыртына чыгып, ары-бери өткөндөрдү узата карап, ойлуу отурду. “Шаар деген эле аты болбосо… Акыр-чикирге толуп, курт-кумурсканын эле ордосу окшойт…” Тегерегиндеги жер жайнап чачылган калдыктарды карап желкесин кашып койду. “Ушуну да тазалап койгонго жарашпайт, атасынын оозун урайындар десе… Эптеп эле курсак тойсо болду деп калышканбы, бул шаарыңдын эли.” Короого кирип, эзели иштетилбегендей куурап турган огородду айлана басты. Короонун четинде өсүп турган бадалды карап: “Шыпыргыга жарачудай экен,”-деп кобурап, андан тутамдап сындырды да шашпай отуруп шыпыргы жасады. Короонун ичин мизилдетип тазалап койду да, сыртка жөнөдү. Көчөдө чачылып жаткан акыр-чикирди да тазалап шыпыра баштады. Өткөн-кеткендер бейтааныш абышканын көчө тазалап жүргөнүн, күнүмдүк болуп жүргөн нерседей кабыл алышканы, Колхозбекке жакпай турду. “Буларың… Учурашканга деле жарашпай окшойт… Айылым болсо… “Иш илгери болсун, ата,”-дешип, көргөн жаштар колуман талаша жардам беришмек. Шаарың аман болсун… Бири-бирине баары чоочун…” Бир аз жерди тазалап койгон маалда келини келип калды.
-Ата! Сиз эмне кылып жүрөсүз? Бул көчөгө жер шыпыргыч болуп алдыңызбы? Көргөндөр эмне дейт?!
-Эмне дешмек эле… Бир абышка көчө тазалап жүрөт дешет да…
Колхозбек келининин жанына келип калганын байкабаганына кабатыр боло түштү.
-Бизди уят кылып жатпайсызбы!
-Кимге? Тааныбаган бирөөлөрдүн мени менен иштери канча?
-Тааныбаган… Кошуналардын баары эле таанышат да… Үйдө эле отура бербейсизби!
-Отурбайм-этпейм… Өзүңөр жашаган тегеректи тазалай албагандан кийин… Кандай жансыңар? Тамагыңардан эптеп ысык суу кирсе ыраазы болуп калган окшойсуңар…
-Уулуңуздун жиниме тийгени аз келгенсип… Сиз калдыңыз эле… Эмне кылсаңыз өзүңүз билиңиз… Бирок бул жерде эмес…
Келини зиркилдей, Колхозбектин шагын сындыра сүйлөп, үйгө кирип кетти.
Колхозбек ээгин бүлкүлдөтүп, жаш баладай көзүнө жаш алды. “Ушинтип, карыганда балдарыман кагуу жеп каламбы?.. Түбү түшкөн дүнүйө ай! Жөн отурбай, бир керектерине жарайын десем да… Куураган гана кемпирим ай, менден биринчи кетип… Мени азапка салып койбодуңбу…” “Кудайга жакпасаң, кемпириңдин артында каласың,”- деген бир кездеги теңтушунун сөзү эсине түшүп: “Сага кай жеримен жаздым экен?!”- деп Кудайга нааразы боло күбүрөндү…

******************************************************************************************************************

Сыртта күнөстөп көпкө чейин отуруп, Колхозбектин курсагы курулдап, ачка болуп чыкты. Бала кездеги,апасынан катып, талканды сугуна жеген мезгилин эстеп, жылмайып алды. Айылдын сыдырым соккон желине, шаркырап аккан, туптунук суусуна болгон сагынычы артып, алыста көрүнгөн тоону кусалуу карады. Кеч киргени мал тосууга барып, өзүндөй болгон карылар менен маектешип отурган мезгилдин кайрадан келбесине ичи ачышып, оор күрсүнүп алды.
Келинин качан тамакка чакырат деп, үмүттүү үй жакты карады. Уулу бүгүн кечке үйдөн чыкпай, жууркан оронуп, уктаган-уктабаганы белгисиз жатат. Анын мындай жоругуна Колхозбек карыя да кайдыгер карап, эмне болгонун сурабай түнөрдү. “Чакырганын күтө берсем, ооз карыга турган болду… Атаңдын көрү дүнүйө, карыганда бирөөнүн көзүн каратып койгону азап турбайбы?!” Колхозбек карыя үйгө бет алды. Сырткы бөлмөнү ачаар менен келининин чаңкылдаган үнү угулду.
-Сени бакканым аз келгенсип, атаң калды эле?! Кетир айылына…
Уулу күңкүлдөп араң жооп айтты:
-Кайдагы айыл?.. Үйдү саттырттып коюп, билбеген кишидей сүйлөйсүң да…
Колхозбек карыя бул сөздү укканда, жүрөгү жарылчудай түрсүлдөп, денеси калчылдап, тердеп чыкты. Башы зыңылдап,көздөрү караңгылап,буттары шилтөөгө жарабай, дубалга араң жөлөндү…

******************************************************************************************************************

Колхозбек карыя керебетке таянып, калчылдап жатып, араң, ордунан турду. Терезеден сыртты ойлуу тиктеп турду да, оор күрсүнүп алды. Бул жерде канча күндөн бери жатат белгисиз. Сыртта өзүнө курбалаш карылар ары-бери басышып, кээ бирлери кобурашып сүйлөшүп скамейкаларда отурушат. Ооруканадан түз эле, уулу ушул жерге алып келип баса берген. Анда-санда кабатырланымыш этип, келгени болбосо, чоочун адамдай мамиле кылды.Келгенде да карыянын жарыбаган пенсиясын сурайт. Кээде Колхозбек карыя уулу экенине ишене албай кетчү болду. “Атаң көрү, дүнүйө! Өз каныман жаралган бир ит экен го… Ушундай тагдырга туш келем деп, миң уктасам түшүмө кирди беле?!. Бир кезде жамандыктын баары менден айланып каччудай ойлочу эмес белем… Өлүп калуудан да, тирүүлөй эч кимге керегиң жок болуп, башка жанга эле эмес, өз балаңа да батпай калат деген тозоктон өткөн нерсе жок сыяктуу… Дегеле, ата-энени балдары керексиз буюмдай таштап коёт деген, эмне деген шумдук! Ушундайларды, өкмөт дегениң бир жазалап койсо, коркуп калышаар беле дейм… А-а! Жашоо! Сыртынан коркумуш этип… Жүрөгүнөн жек көрүп… Колунан келээр болсо, өлтүрүп коюштан деле тартынбагандар бар экен да… Өз кан-жүрөгүнөн бузулуп турганды, өкмөтүң деле, тазалап коёруна көзү жетпей турса керек да!.. Жалган дүйнө десең!.. Мага окшогон шордуулар көп экен го… Башыңа түшкөнчө, билбейт экенбиз да… Биз жашаган дүйнөдөн башка да, өзүнчө бир дүйнө бар экенин… Карыганда тагдырдын ушундай жазмышын душманыма да каалабас элем…” Уулунун үйдү суроо-сопкуту жок сатып жибергенине ичи бир ачышса, андан түшкөн акчанын дайыны жок, кумарга алдырып жибергенине эки күйчү болду. “Бул барбаса да, неберем барып жашаар деген үмүтүмдүн таш-талканы чыкты го… “Ичтен чыккан ийри жылан…” Кандай болбосун, эмне гана кылбасын, балам экен да… Сагынып, куса болуп турганымды карабайсыңбы…” Ар ойду ойлоп, уулуна туура эмес тарбия бергенине кабыргасы кайышып турду. “Дөлдүр күйөөгө-сөлдүр катын… Келинчеги да бир байкуш экен да… Менин оокатыма тирүүмдө көз артышканын карабайсыңбы. Баштары иштесе, небереме калтырышат эле го. Ал да… Неге чет жакта иштеп жүрөт десе? Ата-энесинин сырын жакшы билсе керек да… Жок дегенде ошонум акыл-эстүү чыкса экен…” Бактардын саргайып турган жалбырактарын карап: “ Күз да өтүп баратат… Эрте жазда келдим эле… Өз баламдын үйүнө бир ай да батбапмын… Бул жерде жашаганыма…” Айларынды санап: “Аа, жашоо!.. Ушундай экенсиң го…”-деп кобурап койду. “Жаш кезде карыбачудай болот экенбиз да… Кемпиримдин кадырын билбей… Байкушум… Канча кылганыңды жактырбай кагынып койгонумду кантейин… А-а! Куураган гана жашоо ай! Кайра баштан жаралсаң не?!” Улам бир ойду ойлоп, кемшеңдеп, көзүнө жаш алды. Калчылдап жатып, керебетке араң көчүк басты.

******************************************************************************************************************

Таң куланөөк атып, жерге жаңы гана жарык түшө баштаган кез. Көнгөн адатынча, Колхозбек карыянын көзү умачтай ачылды. Денеси оорлошуп, жаны жер тартса да, таң кандай атты, ойгонуп алмайы бар. Түнү деле жарытылып уктабай калганына көп болду. Караган кишиге көөшүлүп таттуу уйкуда жаткандай көрүнгөнү менен, жан-дүйнөсү уйкудан безип, мээсине ар кандай ойлор уюп алгандай тынчтык бербейт. Өз ою менен өзү алпурушуп, кыйналгандан башка пайдасы жок. “Карыганда, башыма жазган тагдырдан кайда качып кутулам дейсиң?.. Мага окшогондор көп экен го бул жерде. Жазмыштарына баш ийип калышкан көрүнөт… Бири-бирин өмүр бою тааныган курбулардай сырдашып, бул жерди өз үйлөрүндөй көрүп калышкан турбайбы, жарыктыктар…” Колхозбек карыя гана тагдырына баш ийгиси келбегендей… Ким билет? Көптүн арасында да Колхозбек карыядай ичтен сызып жүргөндөрү канча дейсиң? Ар адамдын жан-дүйнөсү ичте эмеспи… Бири-бирине билгизбей, армандарын ичте катып, жан адамга айтпай, жашыруун жол карап, төрүнөн көрү жакын калган аз өмүрлөрүндө балдарынын төрүндө ысык чай ичип отуурууну Кудайдан күнү-түнү тилебеген кары жок болсо керек бул жерде… “Карысы бардын ырысы бар”- деген, эзелтеден эл оозунда айтылып келе жаткан улуу сөздүн чындыгы, таптакыр эле жүйөөлүү эместей бул жерде… Төрөлгөнү ырыскысыз өмүр сүрүп келишкендей, бул жерде… Алар да бир кезде жаш болушканы төгүн эместир… Карылыкты ушундайынан бер деп тилеп алышпагандыр да… Өмүрүндө бала жытына зар болуп, карыганда багаар-көрөөрү жогунан айласыз ушул жерге келип калгандардан да, өз балдарына батпай куугунтукталып калгандардын саны арбыныраактай…
“Күткөндөрү жоктордон да,мендей болуп уул-кызын зарыга күтүп, үмүттөнүп жүргөндөргө оорураакпы дейм…” Колхозбек карыянын үшкүрүгү басылбачудай. “Ушул жерде өлүп калсам… Арманда гана кетем го, чиркин! Кандай да болбосун балдарым экен да! Бир көрүп, керээзимди айтып… Кыз деген ата-энеге боорукер болот дешчү эле? Кызым укпай жүргөн чыгаар… Укса кантип бир басып келбесин… Неберелеримдин саамайларынан жыттап, эркелетип отураар мезгилимде… А-а! Кайран гана өмүрүм! Балдарга жакшы тарбия бере албагандан кийин… Кайсы гана арманымды айтайын… Өмүрүм текке гана кетиптир да!”
Колхозбек карыя ойлонуп ойдон чыга албай турган кезде, эшик акырын ачылды да, медайымдын мээримдүү жүзү көрүндү.
-Ата,- деди акырын: – Сизге бир жигит келиптир… Мурда көрбөгөм… Небересимин дейт… Киргизе берейинби?
Колхозбектин мууну калчылдап, көзүнө жаш тегерене түштү:
-Каралдым, эмне дейсиң?..
Медайымдын айтып турганына ишене албай, ордунан тура жүткүндү.
-Ата! Абайлаңыз! Жаңы эле жакшы болдуңуз го! Отура бериңизчи!
Колхозбек карыяны колтуктан ала, сүйөп керебетке оңдоп отургузду.
-Азыр киргизем… Өзүңүздү этияттаңыз!
Шыпылдай басып сыртка чыгып кетти.
“Мунун баары түшүм болбосун…” Өз оюнан өзү чоочуп кетти. “Каралдым,карааныңдан кагылайын берекем… Менин бул жерде экенимди угаар менен жөнөдүң бекен? Же… Эптеп бир учурашып коёюн деп, араң гана келдиң бекен?” Медайым чыгып кеткенден кийин убакыт токтоп калгандай… Небереси кирбей кетип калчудай, коркуп турду. Эшик тарапты жал-жал карап, жаш баладай мурдун “шуу” тартып, жеңинин учу менен куюлуп турган көз-жашын аарчып жатты…

*****************************************************************************************************************

Жайдын толуп турган убагы. Колхозбек карыя жан-жагын карап коюп, бир жаккадыр шашып баратат. “Басыгым курусун… Канчалык аракет кылбайын, жаш кездегидей шайдоот боло албайт турбайсыңбы!.. Ушуга да шүгүр!” Кичине дем алып турду да, кайрадан жолун улады. “Балекетиңди алайын, каралдым, менин кетип бара жатканымды көрүп калса, дагы урушумуш этет… Курдаштар менен кичине болсо да маектешип отурсам, көңүлүм көтөрүлүп калаарын билбейт да…” Алыстан, өзүнө тааныш дөңсөөдө кобурашып отурушкан абышкаларды көрүп жылмайып койду. “Карыганда, небереңдин колунан чай ичип, анда-санда ушинтип, мал тосууга шылтоолоп,курдаштар менен жолугуп турууга эмне жетсин… Небере баладан да ысык тура…Сенин барың, мен үчүн бакыт экен го! Сен болбосоң, баягы жерде, какчыйып жатып, көзүм өтүп кетет беле, ким билет?..” Небересине жалынып-жалбарып, өзүнчө тагдырына ыраазы боло кубанып турду. Дөңсөөгө жакындай берип, абышкаларга кол булгалады. Колхозбек карыяны көргөндөр, күлө тосуп алышты.
-Дегеле, кол булгалап… Күндөн-күнгө жашарып баратасың го… Жигиттерден ашып кетчүдөй… Басыгың эле бир шумдук!
Арасынан бирөөсү тамашалай сүйлөп, карс-карс күлүп калды.
-Жашарбаганда… Неберемен өтүп, келиним, көзүмдүн агы менен айланып турса, секеттерим… Мен жашарбаганда, ким?.. Ушул үйүмдөн кол жууп калып, кайгынын кучагынан канткенде кутулам деп зарлап турганымда, каралдым, баарын кайрып берди го! Эми ушуларыма нысап берсин. “Ооруну жашырсаң, өлүм ашкерлейт” болуп, баламдын кылыгын калың журт билип калбадыбы… Уулдун үч түрү болот дечү беле? Ошо жарыбаган уулумдан неберем өтүп, адам экенин далилдеп койбодубу… Ушуга да шүгүр!
-Ооба десең!.. Дагы да болсо, үйүңдү сатып алгандардын жүрөктөрү бар экен го! Акчасын бергениңерде, макул болушуп, чыгып кетишкенине тобо дедик да! Кара мүртөз бирөө болгондо, эки эселесеңер да көнбөй коёт беле?
-Ооба, ооба… Анын да чындыгы бар… Айланайындар, алар мага өз балам кылбаган ишти жасагандарын кантип унутайын… Кудайдан аларга өмүр сурап отурбаймынбы…
Колхозбек карыя курдаштары менен узак сөзгө кирип, чечиле сырдашып отурганына кубанып турду. Туулган жеринин топурагы буйруп, кайрадан айылына келгенине Кудайга миң мертебе рахматын айтып, небересине ыраазы болуп, өмүр тилеп турган убагы…

One thought on “Сырдуу келин..

Leave a Reply to Ulan Жоопту жокко чыгаруу

Сиздин электрондук почтаңыз жарыяланбайт. Милдеттүү талаалар белгиленген *