Apr 28

Улуу Жеңишке 70 жыл..


алдраса 5ЖЕҢИШ ЖАНА ПАРАД,
АРДАГЕР АТА МАСКӨӨГӨ БАРАТ!.

Ушу тапта касиеттүү Көл калаасын мекендеп жашаган, жаш курагы туура 92 ни тайап калган Улуу Атамекендик согуштун катышуучусу, ардагер Курманбек АКУНОВ атабыз быйылкы 9-майда Маскөө шаарында өтө турган Улуу Жеңиштин 70 жылдык мааракесине катышмай болуптур. Укканыма караганда азыр ардагер атабыздын кубанычында чек жок, жаш баладай сүйүнүп, кудуңдап отурат дешет. Антпегенде кантсин? Анын себеби мындай, абыройлуу эле адамдар алгач, «Жеңиш парадка барасыз аксакал, камыныңыз» деп койушат дагы, айнып кетишкенби, аздан соң артка кетишип, «сиз барбай калдыңыз» деген ооз учтан чыккан «орой» кабарларын угузуп койуп, унчукпай койушкан имиш. Андай осол сөздү күтпөгөн ардагер ата ошол замат ооруп, төшөккө жатып калат. Кудай жалгап муну биздин эле «Көчмөндөрүбүз» Райкүл АЙДАРАЛИЕВА менен жаны тынбаган журналист жигитибиз Райкүлалдраса 6Тынчтык АЛТЫМЫШЕВ угуп калганы оңдой берди болуптур. Бул тууралуу Тынчтыктын «Фейсбукка» жазган куш тилиндей ызы-чуу түшүргөн маалыматы ошол замат тескериленип калган Телибайлардын ишин кескин түрдө оң жагына буруп, ардагер атакебиз атактуу Жеңиш майрамга бармай болуп, баштык-үштүгүн белендеп, жолго камынып жаткан чагы.

алдраса 6Аталган маалымат чыгып-чыга электе илип алып, алгачкылардан болуп үн катып, ардагер атабыздын Маскөө шаарына барыш-келишин бекер камсыздоо милдетин дароо өздөрүнө алышкан «Ейр Бишкек» компаниясына жана аксакалдын ал жактагы алты күндүк чыгымын толугу менен камсыз кылуунун мойундаган Жогорку Кеңештин депутаты Шаршенбек АБДЫКЕРИМОВГО чын ыкласыбыздан ыраазычылык билдирмекчибиз!.


алдраса 6алдраса 6Андан тышкары, чагылгандай тездик менен маалымат таратып, «уйкусурап» отурган улуу урматтуулардын бир тобун безге сайып ойготкон АЛТЫМЫШ атанын небереси Тынчтыкка атан төөдөй АЛКЫШ! Ага улай эле анын айтканын кубаттап, сүрөп, арыдан-бери колдоп, жардамдарын айабай, жабыла чуркап, көмөгүн көрсөтүп жиберишкен Мээрим ЭРКЕБАЕВА аттуу кызыбыз  менен Шумкар АДИЛБЕК уулуна жалпы эле мекенчил «Көчмөндөрдүн» атынан жарандык ыраазычылыгымды билдирем. Кылган кызматыңарды кыдыр жолдоп, оор мезгилдерде от кечип келген баатыр Курманбек атанын багыштаган ак батасы ар бириңерге тийип, ылайым кабыл болсун! Арыбагыла, бар болгула Азаматтар!алдраса 6
Ал эми кийинки кезек Маскөөлүк «Көчмөндөрдө». Ардагер атага жолугуп, же тосуп алып маскөөдөгүлөр дагы аксакалдын ак батасын алып калгыла, мүмкүнчүлүктү текке кетирбей! Мындай касиеттү адамдар менен жолугуп, колунан бекем кысып, эки ооз сөзүн эшитип, баарлашып калуу ары бактыт, ары сыймык деп эсептейм. Аттиң дебеске аргабыз жок, алардын арасы күндөн-күнгө азайып, суйулгандын үстүндө. Ансыз деле аз гана жылдарда согуш ардагерлери басып өткөн улуу жол кадимки жомоко айланаары турган иш..

Асыран АЙДАРАЛИЕВ. Эркин журналист, Келсинки шаары. 27. 04. 2015.

Apr 27

Эргүү..

алдраса 5ЖАЗГЫ ЖАМГЫР.

Дыбыраган жазгы жамгыр, тып-тып жамгыр дабышы,
Коштогонсуп тирүүлүктү, эт жүрөктүн кагышын.
Тамырымды аралады айсыз түндүн биринде,
Өткөөл өмүр элесиңдей, төккөн ак жаан дал ушул.

Дыбыраган жазгы жамгыр, тып-тып тамчы дабышы,
Тыңшайм, эргийм жамгыр үнүн обон кайрып ичимен.
Жуурулушуп тамчыларга жерге сиңген ичи кең,
Мен да бир күн барамын дейм, жерге сиңген тамчыдай!

Тып үзүлүп бул өмүрдөн, бүтпөй калган ишимен.
Жуурулушуп тамчыларга жерге сиңген ичи кең.
Жамгыр, жамгыр себелеген, элжиреткен жаныңды,
Биз каалаган жашылдыктын, жазгы күндүн каны бул.

Мендеги өмүр өтсө гана, атаганат, жамгырдай,
Эл каалаган ишти бүтөп, каршы жиреп агымды.
Жамгыр, жамгыр себелеген элжиретип жаныңды!.

Маматибраим ЖАНЫБЕКОВ. Ош шаары, Ош МСУ.

Apr 22

Жаңы жомок..

МАСТАНДЫН ЭНЕСИН ИЗДЕГЕНИ     (1-бөлүм)

МАСТАН КЕМПИРДИН АБАЛЫ

Илгери-илгери… Ой жок! Кайдагы илгери? Кечөө жакында эле болгон го?.. Аа, ооба, кечөө жакында эле кайсы бир токойдо мастан кемпир жашаган экен. Ишенбей турасыңарбы? Анда эмесе кулак түрүп угуп тургула.

айыр 3Жакынкы убактарда эле кайсы бир жерде, кайсы бир шаардын четинде мастан кемпир жашаптыр. Бирок, анын мастан экенин эч ким билчү эмес экен. Көрсө бечера мастан илгеркидей эч кимди алдай албай, мастандык кыла албай калган тура. Мисалы, бирөөнү алдап ууланган алма берип өлтүрүп койойун десе, дароо милиция кармап алгыдай. Же болбосо кимдир бирөөнү казанына салып бышырып жейин десе, анысы бат эле билинип калмак да телевизорго чыгарып, мастандыгын бүткүл дүйнөгө жар салып коюшмак. Ошону менен ал бүтүндөй элге таанымал болуп, түрмөнүн түбүндө чиригидей. Кыскасы, мастан кемпир канчалык мастан болгону менен адамдарга зыянын тийгизе албай калыптыр. Болгону, ал токойдун арасында өзүнүн жаман кепесинде наалып-напчып отура берчү имиш.
– Ушу азыркы кишилер кыйын болуп кетти. Керек болсо кичинекей балдары да акылдуу. Кенедей болуп алып баарын билишет. Ушунчалык көп окуп, акылман болуп кетүүнүн кимге кереги бар эле, – деп сүйлөнүп кейичү ал. Кейибей анан. Өткөндө эле бир баланы эптеп алдап кармап алса, ал ата-энесине телефон чалып бат эле кутулуп кетти. Мастан кемпирди болсо аз жерден түрмөгө камап койо жаздашты. Байкуш кемпир оорукчан болумуш болуп араң кутулду. Ошондон бери кичине балдардан да коркуп жүрөт.
Бирок, мастан деген баары бир мастан да. Ал кимге жамандык кылаарын билбей, башы катып, кыйналып жүрдү. Күнүгө бир маал шаарга барып, балдарды байкап келчү болду. Чынында ал ары-бери чымылдап чуркап жүргөн тентек балдардан коркчу. Андайларга тийип эле койсоң элдин баарына айгай салып жибергидей. Андан көрө көп сүйлөбөгөн, болпойгон балдардан кармайын дечү ал.

КИТЕП ОКУГАН БАЛА

Бир күнү ал адатынча шаарды айланып келгени жөнөдү. Бирок, бул жолу негедир башка эле жолго салды. Ооба, шаар четинеги талааларды, же токойлорду карасаңар, бир адам гана баса турган жалгыз аяк жолдор болот го, ошондой менен келатты. Коңкойгон ийри тумшугун жашыргансып түксүйгөн түгү бар жоолукка бекем оронуп алган неме, ийрейген алсыз колуна кайдан табылганы белгисиз жаман баштыгын илип алып калаага кирип келди. Бирок, бул жолу ал бир канча саат айланып басып жүрчү мектепке жеткен жок. Себеби, анын издегени так ушул кире бериштен эле табыла калды.

Шаардын четиндеги чаканыраак үйдүн алдында бир бала китеп окуп отуруптур. Анан калса, так эле өзү ойлогондой болпойгон бала экен. Момурайып отурганы да башкача. «Мындайларды бат эле алдаса болот» деди ал ичинен кымыңдап. Анан калп эле чарчаган киши болуп, белин басып кайкалай калып сүйлөнө баштады.
– Өх-х, белим ий, белим. Бул карылык деген азап тура. Буттардын да ооруп турганын карабайсыңбы. Өөх…
Ушунтип сүйлөнгөнчө акырын бала тарапка көз кыйыгын салды. Ал дагы мастан күткөндөй аягансып карап калыптыр. Кемпир аны көрүп ого бетер экиленди.
– Алда катыгүн ай! Алда катыгүн! Ушунтип карыгыча жан кыйып кете бербей эмне! Олдо белим ай, олдо белим!…
Болпогой бала чыдабай кетти окшойт, жанына чуркап келип колунан кармады.
– Чоң эне, бир аз отуруп эс алып албайсызбы? Жүрүңүз тиги жерге, – деп өзү отурган орундукту карай тартты. Мастанга ушул эле керек эмеспи. Ичинен кымыңдай кубанганча бала айткан орундукка барып кыңкыстамыш болуп отурду.
– Балким суу же жарма ичпейт белеңиз, үйдөн куюп чыгайын, – деди элпек бала лепилдеп.
– Жок, катыгүн! Ичпейм, ичпейм, – деп чочуп кетти мастан. Оюнда бала үйгө кирсе улуу кишилерден бирөө чыга калабы деп коркту. Бала болсо анын суу дегенде мынча чочуп кеткенине түшүнбөй, таңыркап калды. Анткени менен ал кемпирден деги эле шек санаган жок. «Суу ичкенде бир жери ооруйт го бечеранын» деп койду өзүнчө тыянак чыгарып.
– Балам, сен элпек, жакшы бала турбайсыңбы. Ата-энең кайда? – деди кемпир акырын сөзгө тартып.
– Алар жумушка кеткен.
– А, жумушка кетиштиби? Үйдө ким бар, байке-эжелериң кайда?
– Алар жок. Мен үйдүн улуусумун, – деди бала саал мактангансып.
– Оо, бир үйдү бага турган баатырмын дебейсиңби? Азамат! Бөбөктөрүңчү, бөбөктөрүң кайда??
– Алар бала бакчада.
– Оп баракелде! Анда сен жалгыз турбайсыңбы ээ? Жалгыздыктан коркпойсуңбу, деги?
– Эмнеден коркот элем? – деди бала эрдемсий.
– Ким билет? Балким, мастан кемпир, желмогуз дегендер келип калаар.
Бала ишенбегенсип быш этип күлүп койду.
– Алар деген жомок да. Чыныгы жашоодо болбойт андайлар.
– А сен кайдан билесиң алардын болоор-болбосун?
Мастан чынында баланын айтканына капа боло түштү. «Мына мен турбаймбы» деп жибере жаздады аз жерден.
– Мына бул китепте алардын баары жомок деп жазылып турат, – деди бала. Мастан мындай жоопту күтпөсө керек. Аз жерден тура кала жаздады. «Катыгүн бул бала мен тууралуу окуп аткан го. Кокус мени таанып калып кишилерге кармап берип койсо кантем?» деп чочулады ал.
– Эмне жазылып турат? Кантип жазылыптыр? – деди ал араңдан зорго карманып. Ошол эле маалда акырын этек башын кымырып, качканга даярдана баштады. Ал тургай «бул шүмшүк бала жөн эле амалданып атат окшойт. Жардамчылары да болсо керек балким» деп эки жагын сактана каранды. Бирок, анын баарын кичине бала байкаган жок. Ал колундагы китебин ачып кемпирге карата сунду.
– Мына, муну окусаңыз. Бул жерде мастан кемпир тууралуу жазылган. А бул болсо анын сүрөтү.

Кемпир бала сунган китепти аярлай кармап ичин карады. Мурду ийрейе салаңдаган, тиштери оркойгон, кандайдыр бир шыпыргы минип алып асманда учуп жүргөн кемпирдин сүрөтү туруптур ачылган бетте.
– Бул кайдагы неме? Мен муну тааныбайм, – деди кемпир жанында турган баланы унутуп калгансып.
– Тааныбайм, дейсизби? Ой апаке, бул жөн эле сүрөт да. Аны кайдан таанымак элеңиз? – деп кытылдай күлдү бала.
– Ошо да. Бирок, ал мага, ой тиги мастанга такыр окшобойт.
Кемпир эми тигинин тааныбаганын билип бир аз жүрөгү тынчтангансыды. Бирок, ошол эле маалда өзүн кайдагы бир сапсыйган немеге окшоштуруп койгонуна таарына түшкөндөй болду. Ичинен кыжыры кайнап «мастан десе эле түрү суук кемпирди ойлошот. Мен деле убагымда жапжаш, супсулуу келин болгом» деп ойлонду. Баса, балдар мен силерге айтпай калган турбаймбы. Көрсө биздин мастан канчалык мастан болгону менен, ал деле өзүнчө жагымдуу болгусу келип, керек болсо өзүн бир укмуштуудай сулуу сезип жүрчү. Бирок, ошол эле маалда ал дегеле күзгүгө каранып да көргөн эмес. Ошондуктан, өзүнүн өңү так ошол сүрөттөгү кемирге окшобосо да, андан кем калышпай турганын билген жок. Тек гана сүрөтчүгөбү, же жалпы адамдаргабы, айтор кимдир бирөөгө капа болуп, таарынып калды.
– А сиз аны билесизби? – деди бала таң кала. Ага негизи кемпирдин таарынычынан да, кудум өзүнүн жомок китебиндеги мастан кемпирди тааныгандай сүйлөгөнү кызык болду.
– Кимди, мастандыбы?
– Ии, мастан кемпирди билесизби?
– Билбегенде эмне… Аз жерден «ал мына менмин» деп дагы айтып жибере жаздады. Тим эле тилинин учуна келип токтоду. Бул жерге эмнеге келип отурганын, азыр негизги максаты баланы чочутпаш керек экенин эстеди. Бала болсо ага ишенбегенсип, ого бетер такый берди.
– Билсеңиз кана айтыңызчы? Ал кандай болот?
– Ммм, албы? Ал деген… ал деген… Мастан эми кантип кепти улашты билбей мукактанды.
– Мына көрдүңүзбү билбейсиз, – деп жарылдап жиберди бала. Мастан айласы жок макулдугун билгизип кутулду.
– Макул, мен билбейт экемин. Анда сен айтчы ал кандай болот?
– Мастанбы, мастан деген, мына мен азыр окуп берем.
Бала ушунтти да китебин барактап бир нерсени издей баштады. Бир маалда тапты окшойт, жарылдап окуп кирди.
– Мына угуп туруңуз. Илгери, илгери алыскы токойдун ичинде мастан кемпир жашаптыр. Анын тооктукундай буту бар жепирейген үйү болгон экен. Ошол буту менен мастан кемпир үйүн каалаган жагына бастырып кетчү имиш. Баса, ал кемпирдин бир мышыгы жана бир шыпыргысы да болуптур. Ал шыпыргысын минип алып алыс жактарга учуп, тамак издеп келчү…
Мастан кемпир ушул жерден күлүп жиберди. Ал бала окуп баштагандан бери эле күлкүсүн баса албай отурган.
– «Тооктукундай буту бар үй» дегенин карап кой. Менин үйүмдүн канаты бар, канаты. А учуш үчүн шыпыргынын кереги жок. Сыйкырдуу суудан ичип алган соң каалаганыңды кармап учканга болот.

Мастан чынында өзүмчө эле ойлонуп атам го деген. Адамдар өзү тууралуу такыр туура эмес айтып жүрүшкөнүн угуп бир туруп күлкүсү келип, бир туруп ачуусу келип жаткан болчу. А ачуусу келгенде баары эле ушунтип сүйлөнө баштайт эмеспи. Мастан кемпир да байкабай сүйлөнүп алды. Балким, ал дагы көп нерсе айтмак болуш керек. Бирок, бала анын кебин бөлүп кетти.
– Сыйкырдуу суу менен учканга болот дейсизби, апа?
Кемпир баланы жаңы көрүп аткансып бир саам таңыркай карады. Бечара, ойго ушунча берилип кеткендиктен кайда турганын да унутуп калыптыр. Бир аздан кийин кана эсине келди да эмне дээрин билбей кайсалап калды.
– Я кокуй! Караңгүн капсалаң! Мен эмне деп дөөрүп атам. Кайдагы учкан суу балам? Карыганда адам дөөрүп калат тура, – деп ал кепти башкага бура баштады. Бала эми ага боору ооруй карады. Бир маалда ал,
– Астыңызга сыз өтүп кетти го. Мен үйдөн талпак алып чыга калайынчы, – деди да колундагы китебин кемпирдин жанына койо салып чуркап кетти. Кемпирдин жообун деле уккан жок. Мастан аны кетирбей кармап калайын деди эле, бирок тигил шуу койгон бойдон карматпай кетти. Кемпир эми эмне кылаарын билбей эки жагын элеңдей каранды. Тигине көчөнүн ылдый жагында бир киши келетат. Балким, ал мунун атасыдыр. «Кой эртерээк кетейин» деди ал. Аңгыча анын көзү тиги бала таштап кеткен китепке илинди. Көз алдында ачылып турган баракты көрүп алгач чочуп кетти. «Шумдугуң кургур!» деди ал күбүрөнүп. «Бул апакем турбайбы». Анан китепти шып ала коюп койнуна катты да, токойду карай шуу койду.

МАСТАН КЕМПИРДИН ҮЙҮ

Мастан кемпир дуңкулдап басып отуруп бир заматта үйүнө жетип барды. Эми анын үйүн силерге кантип айтып берем билбейм. Чынында балким мастан кемпир жаш кезинде жыйнактуу, таза, тыкан жашагандыр, анысын ким билсин. Бирок, азыркы абалын көрсөңөр эми бир укмуш. Картаң кемпир үйүнө киргенден кийин өзүнчө шердене калып ары-бери дүңкүлдөй басканда шыптан чаң куюлуп, жерден топурак көтөрүлдү. Көрсө апалар бекеринен үйдү такыр жыйнабаган, таза жашабай, жүдөп-какаган кыздарды мастан кемпир дешпейт тура. Же ошондой тазалыкты билбеген кыздар балким ушул мастан энесин тартып калгандыр… Ким билет, ким билет..
Кыскасы, мастандын үйү ушунчалык бытырап, чачылып жатыптыр. Тигил бурчта ичиндеги күл оозунан сапырылып төгүлүп турган чоң кара меш, анын үстүндөгү казанда кап ортосунан болуп челкилдеген сорпо турат. Сорпо ушунчалык көп болгондуктан бул кемпир аны эки жарым айда араң түгөткүдөй. Балким, ал ушунтип бир казан тамак жасап коюп, жарым жыл ичип жашай береттир.
Тфу, бетиң кургур!.. Айтпадым беле… Карагылачы тигинде турган желени. Тим эле самсаалайт. Жок, силер жанагы кээ бир жалкоо кыздардын үйүнүн үстү желе болуп кетет го. Ошондойду көрүп ушунча жийиркенип атабы деп таң калбагыла. Албетте, ал деле жакшы көрүнүш эмес дегилечи. Бирок, мен бул мастандын тиги капталда турган текчесин айтып атам. Анда кемпирдин идиш аягы, кандайдыр бир суюктуктар куюлган шишелери турган экен. Жанагы мен айткан самсаалаган желелер так ошол идиш аяктарды ушунчалык ороп калыптыр. Пай-пай –пай! Эми андан бир чыны, же бир кашык алыш үчүн жөргөмүштөр менен бир айдай согушуш керек окшойт… Ооба, ошол идиш аяктан тартып үйдүн берки капталында турган көрөн-шөрөнгө (чынын айтайын ал жерде эмнелер турганын көрө албаганым үчүн көрөн-шөрөн деп айтууга туура келди. Болбосо силерге бүт баарын санап деле бермекмин) чейин чырмалышып, оролушуп калыптыр. Үйдүн ушунча болгонуна караганда бул үйгө жөргөмүштөр биротоло өздөрүнүн падышачылыгын орнотуп алышкандай.
Бирок, кемпир аларга көңүл буруп да койгон жок. Мына кызык деген ушул. Ал көңүл бурмак тургай так ошол каршы-терши желелеп турган керебетке барды да, бир саам отуруп эс ала кетти. Андан кийин казанга барып кырында турган чоң жыгач чөөгүн менен толтура сузуп алып шыпкай ичти да, самсаалаган жеңи менен оозун аарчып кайра керебетине барды. Ансыз да кычырап араң турган керебетке шак секирип чыгып оркойгон тизелерин бооруна басып, бүрүшө отурду. Анан жанагы ала келген китебин куржунунан сууруп чыгып, барактай баштады. Ар бир бетин бирден карап, сүрөттөрүнө үңүлүп, ал тургай колу менен чукуп көргүсү келгенсип тырмалап да коюп жатты.

Албетте, кээ бир беттеги сүрөттөрдү такыр эле тааныган жок. Андайларга убакытын да короткусу келбегендей бат-бат эле өтүп кетти. А кээ бир сүрөттөргө болсо тим эле үзүлүп түшүп карап жатты. Мына, дагы бир бетин ачты. Ой, шумдуук, бул аябай жакын таанышы болсо керек. Ооба, айтпадым беле. Мастан кемпир ордунан тура калып, тээ тиги кепесинин тешигинен сызылып түшүп турган шоолага салып бир топко карады.
– Ошол. Так ошонун өзү турбайбы. Алда катыгүн энекем ай, энекем! Деги сен ушундай белең? Энелик мээримиңе тойбой калдым го чиркин… – деп кейип-кепчип жиберди бир маалда ал. Акыры, сагынычы күч алып чыдабай кеттиби ким билсин, көрүп аткан сүрөтүн өпкүлөп да жиберди.
Кыскасы, мастан кемпир жомок китепти көпкө чейин карап отурду. Бирде ыйлап, бирде күлүп отуруп көрдү баарын. А баса жанагы өлбөс Кощейдин сүрөтүн көргөндө боору эзилгиче күлдү го чиркин.
– Бу байкуш баягы Кошой го. Боорум ай, боорум! Убагында ушундай күчтүү, ушундай кыйын неме эле, эми муну минтип тыртайтып тартып койгонун карачы. Шуңшуйган башы менен көпкөк болгон көздөрүн эле окшоштуруптур. Калганы дегеле ага окшобойт. Өзү көрсө ачууланып жатып калмак. Ансыз деле ачуусу чукул неме эле.
Ушунтип жыргап отуруп эле бир маалда бышактап ыйлай баштады. Ооба, так ошол Кощейдин сүрөтүн карап отуруп бир топко ыйлады.
Кыскасы, ошентип отуруп түн да кирди. Мастан кемпир жатаарында казандагы сорподон дагы бир чөөгүн жутту да, жанагы керебетине барып бүрүшүп жатты.
«Эми кандай кылсам?» деп ойлонду ал. «Бул китепте көп нерсе бар экен. Баарыбыз тууралуу айтылыптыр. Алты баштуу ажыдаар бар экен. Ыраматылык Кощей досум бар экен. Көк дөө бар экен. Сыйкырчы Сумакардын учкан килеми бар экен. Керек болсо менин энемдин да сүрөтүн тартышыптыр. Ал кургур жапжаш кезинде кете берди. Каардуу Каргал ага Эр Төштүктүн алтын өгөөсүн алып кел деди эле. Ошону менен кайтпай калбадыбы. Эмне болду, кайда кетти, белгисиз»
Аны ойлогондо көзүнөн жашы куюлуп, дагы бир топко бышактады. Деги энесин сагынбаган, энесин ойлобогон жан болбойт тура чиркин…

МАСТАНДЫН ДИСКО-КЛУБУ

Ошону менен бир канча күн ойго батып, санааркап жүрө берди. Улам баягы китепти ачып барактап койот. Караганда эмне, же окуганды билбесе, же сүрөттөрдү сыйкырлап жибере албаса. Ооба, ал сүрөттөрдү сыйкырлап сүйлөткөндү да билчү эмес. Мындайды илгери-илгери бир сыйкырчы чал билчү. Ошол үйрөтөйүн дегенде жалкоолонуп барбай койгон. Кап ошондо үйрөнүп алганда эмне… Айла жок, китеп окуганды билген бирөөнү табыш керек. Бирок, кептин баары ушунда… Буга окшогон мастан кемпирлер, желмогуздар, жез тумшуктар, ал тургай сыйкырчылар бүт бойдон окуганды билишчү эмес. Деги, алар убагында «Бизге окуунун кереги эмне? Биз китеп окубай эле жашайбыз» деп мактанышчу. Китеп окубаган, тамга тааныбаган кандай жаман экенин кийин билишти. Адам баласы жалаң ошол окуунун арты менен эч бир сыйкырчы жетпеген ийгиликтерди жаратып, айга уча баштаганда, бул сыйкырчы-мастандар эски чириген кепелеринен чыга албай отуруп калышты. Акыры ичтери күйүп, көрө албай баратканда ар кимге барып шыбырап «Окубагыла. Окуунун эмне кереги бар силерге» деп азгырчу болуп алышты. Эми антип азгыруу, көрүнбөй барып кулагына шыбырап кетүү алардын колунан келет эмеспи. Азыркы учурда алардын колунан башка эмне келмек эле… Айтмакчы, арабызда кээ бир китеп окубаган, ал тургай дегеле китеп кармагысы келбеген балдар бар эмеспи. Балким ошол балдар так ушул сыйкырчылардын, мастан кемпирлердин шыбыраганына аябай ишенип алышса керек. Мейли эми, ишенип жүрө беришсин. А биз аларды мындай койо туруп өзүбүздүн мастандын баянын улайлы.
Ооба, мастан кемпир ошентип бир канча күн үйүндө отурду. Балким, жети баштуу желмогуз энесинин сүрөтү болбогондо ал бул китепти эчак өрттөп жоготмок. Бирок, тээ бала кезинде жетим калган күндөн бери унута албай жүргөн энесинин сүрөтүн көргөндө кадимкидей китепке арбалып калды. «Эмне деп жазылды экен? Энем тууралуу тагыраак маалыматтар бар болду бекен?» деп ойлонуп жатты ал. «Балким ал дагы эле тирүүдүр. Балким, ал дагы мени издеп жүргөндүр…» Ошентип ары ойлонуп, бери ойлонуп отуруп, акыры китепти бирөөгө окутмай болду. Бирок, кимге, качан окутушту билбей эси ооду. Акыры, мунун жообун таппай дагы бир канча күн санаага батты. «Ким окуп берет мага? Кайсы шайтанга барам?»

Аны ойлоду, муну ойлоду. Көпкө башы катты. Бир күнү ал капыстан китепти карап отуруп баягы шыпыргы минген кемпирдин сүрөтүнө көзү илинди. Дароо жини келип, ызалана түштү. «Ушуну мага окшоштурушат тура. Мен ушундаймынбы?» деп жинденди алгач. «Жанагы баланын да «мына мастан ушул» деп айтып турганын карабайсыңбы. Деги ага эмне көргөзсө ишене берет окшойт». Аңгыча, анын көз алдына ишенчээк баланын элеси тартылды. Анын өзүн аяп чуркап келгенин, алдына талпак салып берем деп үйүнө кирип кеткенин элестетти. «Ой!» деп сүйүнүп кетти бир маалда ал. «А эмнеге так ошол баланын өзүнө окутпайм? Аны эптеп уурдап келсем мага тим эле баарын окуп бербейби». Ушуну ойлогондон кийин алкубанганынан тим эле так секире бийлеп жиберди. Ой-бай ооой. Биз аны жөн эле карыган кемпир деп атыптырбыз. Бийлегенин көрсөңөр эми бир укмуш. Өзү айткандай тооктукундай буту жок, бирок канаты бар үйү тим эле өзү менен кошо секирип, ордунан бир карыштай көтөрүлүп кайра түшүп жатты. Ал эми баягы үйдү басып алды го деген жөргөмүштөр кемпирдин жин тийген немедей так секире баштаганын көргөндө, корккондорунан тарбалаңдап желелерин жыйнап, ийреңдеген буттарына ороп-ороп, түйүп алып качып жөнөштү. Кудум эле кинолордогу кеменин жиптерин орогон суучулдардай ары-бери тызылдап чуркап жүрүп бүтүндөй желесин жыйнап кетишти. Мына, эми желеден арылганда гана үйдүн ичи бир аз тазаргансып, кайсы жерде эмне турганы көрүнө баштады. Ушундан пайдаландыбы, же жөн эле кубанычынан болдубу, айтор мастан кемпир бир маалда жанагы көрөн-шөрөн турат деген жерге барды да, кандайдыр бир чоң балыктын бүтүндөй сөөгүн сууруп чыкты. Шумдугуң кургур, бул чоңдугу бир кулач келген балыктын сөөгүн эмнеге катып жүргөн десе, өнөрдүн баары ушунда жаткан тура. Кайран кемпир, балыктын сөөгүн башынан кармай калып куйругун жерге такай койду да, кылкандарын каңгырата чертип күү чыгара баштады. Анан өзү кошо созолоно ырдап, улам-улам добулбас кагып аткансып үйдүн таманын дүп-дүп эткизе тепкилеп кирди. Кокус ошол маалда силер да болгонуңарда үйдүн ичи кадимкидей диско-клубка айланып кеткенин көрөт элеңер. Ал тургай аны сыртынан көрсөңөр деле так ошондой сезимге кабылмаксыңар. Элестетсеңер, эки капталында эки канаты бар үй кулап кетчүдөй улам бир капталына ооп барып түзөлүп, улам-улам бир кулачтай көккө көтөрүлүп барып кайра түшүп турганын. А ичинде болсо кудум миңдеген кишилер жер тепкилеп бийлеп аткансып дүп-дүп деген үн тынбай дүбүрөп турат. Комуз десең комуз эмес, гитара десең гитара эмес бир укмуштай үн каңгырап угулуп, казан-аяк калдырап, ар кай жерде илинген сөөк-саактар шалдырап, эски такатайлар чыйк-чыйк этип чыйкылдап кошолонду да калды.
Ошентип кечке жуук башталган шаан-шөкөт асмандагы толгон ай мастандын үйүнүн төбөсүнө келгенге чейин уланды. Баса, ал эмнеге келди дейсиңер ал жерге? Өзүңөр билгендей айдын бетинде эки чака сууну баканга илип көтөргөн айдай сулуу кыз бар эмеспи. Так ошол кыз кемпирдин даңка-дүңкүн угуп, кызыгып караганы келген тура. Бир топко карап отурду ал. Түнкүсүн силер парданы тартпай уктап калганыңарда терезеңерден суктана карагандай көпкө карады. Айтмакчы, балдар, терезеңерди жаап уктагыла. Болбосо, айдагы кыз силердин төшөгүңөрдү тээп салып, тартайып жатканыңарды көрсө шылдыңдайт. Уят эмеспи, туурабы…

**

Эртеси мастан кемпир адатынча чүмкөнө кийинип алып бөкчөңдөй басып баягы бир таман жолго түшүп шаарды карай жөнөдү. Колуна токойдон терип алдыбы, же үйүнөн таап алдыбы, кыскасы кыпкызыл алмадан бирди кармап алган. Баса, жана үйүнөн чыгаарда аны кандайдыр бир суу менен жууп, сыйкырлап аткандай болду эле. Бул шүмшүк илгеркидей алмасын уулап алды бекен? Деги көрөлүчү азыр…
Тигине, утур-утур алды-артын каранып коюп, кадамын майда-майда таштап тыпылдап басып келетат. Куу мастан бат эле баягы баланын кошунасынын үйүнө да жете келди. Алгач, алысыраактан мойнун созуп, акмалай карады. Кудай жалгап баягы болпогой дал ошол күнкүдөй эшигинин алдында, дубалдын көлөкөсүндө китеп окуп отуруптур. «Окумуштуум менин» деп кудуңдап сүйүндү мастан. Кызык, мастан кемпир буга чейин балдарды көргөндө такыр мынчалык сүйүнчү эмес. Бирок, бүгүн минтип ажары чыга жаркылдап кубанып турганы кызык эле көрүнүш болду.
Анткени менен ал балага шыр эле жетип бара алган жок. Балким ал муну ууру тутуп, сакчыларга кармап берсе кантет? (Кемпир бул жерде сакчылар деп милицияны айтып атат. Бечера, милиция дегенди билбесе кантсин?..) Айтмакчы, сакчылар эсине келгенде аз жерден кайра кайтып кете жаздады. Бир канча убакыт ыргылжың болуп турган соң, акыры барып анткорлонуп учурашып көрмөй болду. Чынында, мастан кемпирге ишеним берген тигил балакайдын байоолугу болчу. Ооба, буга чейин далай нерсе башынан өткөн кемпир, адамдардын кыял-жоругун көзүнөн эле билгенди укмуш өздөштүргөн. Айрыкча, ак көңүл, ишенчээк жана боорукер адамдарды жазбай тааныыр эле. «Ак көңүлдөр шектенбейт, аңкоолорго сөз жетпейт» деген ырды бул бекеринен ырдап жүрчү эмес да.

Ошентип баланын тушуна келгенде баягыдай эле анткорлоно жөтөлүп, күйүккөн киши болуп кышылдап туруп калды. Кайран бала бул кемпирди унута элек экен. Үнүнөн эле тааныды. Дароо ордунан тура калып алдынан тосо чыкты.
– Жакшысызбы, чоң эне? – деди ал жадырай күлүп. Түрүндө эч кандай деле жаман көрүү байкалбайт. Ал тургай кудум сагынып калган немедей тосуп алганын карасаң.
– Жакшы, айланайын. Жакшы. Өзүң жакшысыңбы, каралдым? – деди мастан ого бетер жойпуланып,
– Жакшымын чоң эне. Эмне белиңиз ооруп турабы? Балким бир аз тыныгып алаарсыз.
– Макул балам. Тыныкса тыныгайын. Үйдө ким бар? – деди кемпир адатынча саксынып.
– Эч ким жок. Атамдар жумушта. Бөбөгүм болсо бала бакчадан келе элек. Жароокер бала кемпирге шайдоот жооп бергенче колунан жетелеп келип өзү отурган орундукка отургузду. Андан кийин күнөөлүүдөй башын шылкыйтып – өткөндө талпак алып келем деп үйгө кирсем мешке койгон сүтүм кайнап, төгүлүп атыптыр. Аны алып, мештин үстүн тазалап койом деп атып кармалып калдым. Анан кайра чыксам сиз да кетип калыптырсыз. Таарынып кеттиңиз го деп жаман болдум.
Кемпирге бул сөз жага бербей калды тим эле. «Ап бали! Ушундай экениңди билгем да, билгем» деп кымыңдады ичинен. Бирок, анысын сыртынан билгизбей өзүнчө каадалана сүйлөндү.
– Аа балам. Ойноок бала ойноп кетти го деп баса бербедимби. Мейли, эч нерсе эмес.
Ошентип экөө бир саам кобурашып отуруп калышты. Элпек бала кой-айга келбей дагы тызылдап чуркап кирип бир чөйчөк толо жарма көтөрүп чыкты. Дайыма эски, муздак тамак ичкен кемпирге анын даамы аябай жакты. Тим эле ырахаттанып, тамшанып отуруп ичти.
– Э балам, – деди бир маалда. – Өткөндөгү китебиң эмне болду?
– Аа албы? – дагы шылкыя сүйлөдү бала. – Ошол күнү сиз кетип калгандан кийин, нары-бери карап жүрүп аны унутуп калыпмын. Бир маалда эстеп алып койоун деп таппай калдым. Кыязы, кимдир бирөө уурдап кеткен окшойт.
– Кап! – деп анткорлоно шыпшынды кемпир. Эми ичинен жымыңдап атканын баарыңар эле билип турсаңар керек. – Мейли эми китеп табылаар. Баса, карачы мен сага эмне алып келдим. Кечээ небереме деп сатып алдым эле. Азыр карасам баштыгымдын түбүндө жүрүптүр. Сага буюрган тура. Ме гой, балам!
Бала кемпир сунган алманы алып, рахмат айтты. Бирок, мастан ойлогондой дароо кемире тиштеп, жеп жиберген жок. Колуна кармаган бойдон үйгө кирди да, бир сыйра жууп, бир табак, бир бычак көтөрүп кайра келди. Анан алманы аарчып, майдалап, бөлө баштады.
– Э балам, аарчыбай жеш керек эле. Э балам, – деп алаңдап жиберди кемпир. Бирок, андан ары айтаар кебин таппай калды. Бала болсо «азыр апа, азыр» деп коюп тез эле алманы аарчый салды да, кабыгын нары жакта жүргөн тоокторду карай ыргытып жиберип, өзү тазаланган алмадан бир кесип кемпирге сунду.
– Чоң эне, атам мени кандай тамак болсо да улууларга биринчи ооз тийгизип жүр деген. А сиздей чоң энелерге болсо алманын кабыгын аарчып бербесе, чайнай албай каласыңар. Айылдагы таянем дагы дайыма аарчып жейт, – деди ал.

Мастан эмне деп айтаарын билбей эрдин тиштенип отуруп калды. Себеби, ал эптеп баланы уктатып туруп көтөрүп кетейин деп алманын сыртына өзүнүн уу-дарысынан шыбап койгон эле. Мына эми анысы да текке кетти. Айтмакчы, тигине алманын кабыгын бир-эки чокуган тооктор, чекеден тырайып кулап, уйкуга кете башташыптыр.
Кемпир эми кантип амалданышты билбей отуруп калды. Бала болсо эч нерседен бейкапар наркы-беркини кожурап отурат. «Эми кандай кылам?» деп аргасы куруй баштады мастандын. «Күнүгө эле бала жалгыз кала бербеши да мүмкүн. Балким кошуна-колоң шекшип калса эмне болот?» Ошентип мастандын такыр эле шаштысы кетти. Акыры ал баланы алып кетиш үчүн өтө опурталдуу ыкмасын колдонмой болду. Чынында, бул ыкмасын канчалаган жылдан бери бир да кишиге жасай элек болчу. Себеби, аны колдонгондон кийин, бул жерге экинчи кайтып келүүгө мүмкүндүк болмок эмес. Эмесе, көп эле табышмактата бербей, башынан айтып берейин.
Жогоруда айтылгандай адамзат өнүгүп, илим-билимдүү болуп калгандан кийин буларга жашоо аябай кыйындады. Ал тургай, элдин ушунча акылдуу, ынтымактуу болуп кеткенинен улам, далай сыйкырчылар, желмогуздар, дөөлөр, ажыдаарлар жок болду. Ошондон улам жомок каармандары мындан нары токойдон чыкпай гана жашамай болду. Ал эми булардын башчысы Каардуу Каргалдын кичүү кызы Жезтумшук сулуу токойго башчы болгондон бери баардык жомок каармандарын, дөөлөрдү, сыйкырчыларды жана жин-перилерди адамдарга такыр жолобогула жана сыйкыр колдонбогула деген буйрук чыгарды. Чынында, анын да айтканынын жөнү бар болчу. Себеби, кимдир бирөө эле сыйкырчылык кылып жиберсе, же кайсы бир жомоктун каарманы өзүнүн чынында бар экенин билгизип, адамдар менен байланыш куруп ийсе, анда ал дүйнө жүзүнө дүң болмок дагы, адамдар баардык жомок каармандарын издей баштамак. Ал эми жеринен адамдарды жаман көргөн жомок элине бул такыр жакпаган көрүнүш болчу. Мына, Жез тумшук сулуу ушундан улам аябай катуу буйрук берип, сыйкыр колдонууга тыюу салган. Бирок, бүгүн минтип биздин Мастан кемпир, тээ бала кезинен бери издеп жүргөн энесин издөө максатында ошол мыйзамды бузганы турат…

Эч нерсе менен иши жок болпогой бала берилип алып кемпирге бир нерселерди айтып, алмасын улам кесип жеп отурганда мастан оозун бат-баттан кыбыратып, күбүрөнүп-шыбыранып кайдагы бир сыйкырын окуй баштады. Ал улам барган сайын үнүн катуураак чыгарып, бир сөзүн кайталай берди. Көзү болсо чанагынан чыгып кетчүдөй акшырайып балага кадалып кадыптыр. Ийрейген тумшугу мурдагыдан да ийрейип, кудум бүркүттүн тумшугундай шитейип баратты. Жанатан тыптынч турган айланада акырындап шамал, башталып, кайдан-жайдан чогулган булуттар асманды түнөрүп каптай баштады. Тигиндейрээкте турган күчүктүн уясынан башталган куюн ызгыттай чимирилип келип кемпирдин башындагы жоолугун учуруп кетти эле, анын куудай чачы туш тарапка саксайып чыга келди. Бала айланады болуп жаткандарды ошондо гана байкады. Бирок, баары кеч болуп калган эле. Терезелер шамалга туруштук бере албай шарактап сынып, дарбазалар карсылдап ачылып-жабылды. Түнөргөн булуттан чагылган чартылдап, асман даңка-дүңк добуштарга толду. Көз алдындагы коркунучка, айрыкча кемпирдин чакчайган көзүнө арбалып калган бала колундагы бычагы түшүп, былк эте албай отурду. Мастан кемпирдин жанагы шыбыраганы уламдан-улам күч алып отуруп аягында кадимкидей жарылдаган кыйкырыкка айланды.
– Брахман, крахман дуба дуб,
Шамал айдап, жамгыр жууп,
Ыпыр-сыпыр чаңга айлан,
Чимирилте куюн кууп!
Бул үн бара-бара шамалга айланып, уулдап-дуулдап баратты. Ал үн керек болсо ошол аймактагы бүткүл адамдарга угулду. Электр жарыгы чартылдап өчүп, бак-дарактар жыгылды. Авто унаалардын түрдүү-түстүү чырылдаган үндөрү туштуштан жаңырды. А шамал болсо барган сайын күч алып улуп кирди. Аңгыча эки там нарыраактан капкара куюн көтөрүлүп чыкты да, так эле мастан менен бала турган жакты көздөй жылып келе баштады. Кемпир болсо жанагысын ого бетер күчөп кыйкыра берди.
– Брахман, крахман дуба дуб,
Шамал айдап, жамгыр жууп,
Ыпыр-сыпыр чаңга айлан,
Чимирилте куюн кууп!

Акыры куюн жылып отуруп буларга жетти да, экөөнү ортосуна алып бир сыйра ороп кеткендей болду. Ошону менен баары токтолду. Тим эле эч нерсе болбогонсуп шамал тып басылып, айлана жымжырттыкка бөлөндү. Жанагы куюн болсо дароо токтоп, чымылдатып учуруп жүргөн чаң тозоңун шашпай гана жерге уюлгутуп таштап койду. Бир гана өзгөрүү, эне-баладай кыналышып отурган кемпир менен бала бир заматта кайда кеткени белгисиз көздөн кайым болушту.
Тегерек четтеги колу-коңшу үйлөрүнөн чуркап чыгып, бири-бирин карап эле туруп калышты. Мындай жорукту алар үч уктаса түшүндө көрбөсө керек. Кудум болуп жаткандын баарын жалгыз өзү гана көргөнсүп бири-бирине чуркап келип, биринен сала бири шашмалап айта башташты. Ал тургай араларында таптакыр болбогон нерсени болду кылып кошо баштагандар да болду.
– Жанагы учуучу табак деген немени өз көзүм менен көрдүм, – деди андайлардын бирөөсү. – так эле менин үйүмдүн үстүндө беш мүнөттөй калкып турду. Кадимкидей көрдүм, Кудай урсун!
А экинчиси болсо андан ашып түшүп апыртты.
– Эй кайдагы табакты айтасың? Жанагы телевизордон күнүгө айтып аткан үчүнчү күчтөр деген келди. Мен өз көзүм менен көрдүм го. Кадимкидей эле каптап келишти алар.

Бирок алардын бирөө да бала менен кемпир тууралуу ойлогон жок. Качан гана баланын кошунасы, таң эртеден бери үйүнүн чатырын оңдоп жүргөн Керимбай чыгып жин тийген немедей кыйкыра баштаганда баары аны карап элейип калышты. Көрсө Керимбай бечера тамдын үстүндө иштеп атып шамалдын башталганын байкабай калыптыр. Качан ал күч алып отуруп учуруп кете турган болгондо, алдындагы чатырдын устунун бекем кучактаган бойдон жабышып отуруп араң тирүү калган экен. Бирок, ошол убакта ал тигинде алайып отурган бала менен барган сайын чачы саксайып, барган сайын коркунучтуу болуп бараткан кемпирден көзүн албай, баарын көрүптүр. Ал турагй аларды кантип куюн каптап кеткенин, жана куюн тарап кеткенде экөө тең көздөн кайым болгонун да көрүптүр.
– Шумдугуң кургур, мен ал кемпирди жана өйдө жактан келетканда эле көргөм, – деп жарылдап жатты Керимбай. – Жанагы жомоктогу мастан кемпирдин эле өзү болчу. Бирок, ким ойлоптур ушул заманда мастан болот деп? Ким ойлоптур? -деп башын кашыды ал. Бирок, кишилер ага деле ишене беришкен жок. Ишенмек тургай аны жинди болуп калдыбы деп коркуп, шектене карай башташты. А аялы болсо, акырын колунан тартып, алдап-соолап үйүнө жетелеп кетти. Нары баратканда чөнтөгүнөн телефонун сууруп чыгып доктур да чакырды окшойт. Же молдо чакыртып дуба окутмай болдубу, айтор бирөөлөрдү жардамга чакырды.
Кокус ошол күнү чын эле баягы бала жок болуп кетпегенде, Керимбайды түз эле жиндиканага алып баршымак болуш керек. Алгач ага такыр ишенбей, шектене карап аткандар, качан гана баланын такыр табылбай, жоголуп кеткенин билгенде гана анын сөзүнө баа берип, сурака ала башташты. Бирок, ал бечера мастан кемпир сыйкырлап алып кеткенин кайдан билсин. «Куюндан кийин жок болду» деди да калды. Башка эч нерсе айта алган жок.
Мастандын келишими

Бир заматта алай-дүлөй ызы-чуу болуп кеткендиктен бала эмне болуп кеткенин түшүнбөй калды. Ал тургай ал коркконунан мастан кемпирди бекем кучактап алыптыр. Ушунун баарын так ошол кемпир кылып атканын кайдан билсин бечара? Көзүн тырыштыра жумуп, башын кемпирдин койнуна катып эле отуруп берди. Мастан болсо кылчусун кылып, сыйкырын салган соң, жанагы жерден куюнга аралаш көздөн кайым болуп, кайра көз ачып жумгуча үйүнөн пайда болду. Боорунда тигил бала дагы эле жабышып жүрөт. Болгондо да жанагы жерде экөө кандай отурган болсо, кемпирдин сапырылган кепесинде да так ошондой отуруп калышты.
– Тур нары! – деп кекээрлене сүйлөдү кемпир эми. Анын жана шаарда жүргөндөгү анча-мынча мээрими дароо жок боло түшүптүр. Дагы эле титиреп турган бала аны уккан жокпу, же түшүнгөн жокпу кыскасы болбой эле кучактап отура берди. Ошондо чыдамы кете түшкөн кемпир анын мойнуна ороло кучактаган колун чыгарып нары түртүп жиберди.
– Кечке жабышып аласың да какмар! Муунтуп өлтүрөсүңбү эмне?»- деп сүйлөнгөнчө бүкчүңдөп туруп кетти. Бечара бала ошондо гана көзүн ачып айланасын алаңдап карап калды. Бирок, ал дагы эле тигил мастандан үмүтү үзүлө элек экен.
– Чоң эне биз кайдабыз? Бул эмне болгон кепе? – деп тура калып кемпирден сурады.
– Чокуңа чоң энеминби сага? «Чйонн энйээ», «чйон энйээ» деп кууратты.
Мастан нары басып баратып оозун кемшиңдетип баланы шылдыңдай сүлйөдү да, казанындагы сорпосунан бир чоң сузуп ууртады. Анан салбыраган жеңи менен оозун аарчып туруп кайра бери бурулду. Ошондогу анын ырайымсыз жүзүн көрүп баланын жүрөгү оозуна кептеле түштү. Жана үйүнүн алдында турганда анын алайган көзүн, коңкойгон мурдун арсайган тиштерин көрбөптүр.
– Билип кой баатыр, бул жер сага кепе эмес! Сенин чоң энең болсо менин карааныма да тең келбейт.

Бала акырын эки жагын карап, качуунун айласын издей баштады. Бул түрү суук немеден эч жакшылык келбесин түшүндү окшойт. «Тигине эшик» деди ал. Кемпир нары бурулаары менен шып этип тура калып ошол эшикти карай шуу койду. Кудай жалгап кал! Кепенин оозу ачык туруптур. Шарак эттире ачып бир аттап секирип чыкты. Бирок, бул үй кандайдыр калгып турабы, же бир нерсеге кондуруп койгонбу, айтор жерден жарым кулачтай көтөрүлүп турат экен. Аз жерден кулап түшө жаздап барып секирип кетти. Баса, бала шарак ача бергенде кепе жерден ого бетер көтөрүлө түшкөндөй болду. Бирок, шашкалактаган неме ага көңүл бурган да жок. Кепеден ыргып чыгаары менен алдындагы жалгыз аяк жол менен энтигип чуркап жөнөдү. Улам бир бакты айланып өтүп чуркап баратты. Артын да, алдын да караган жок. Туш келди гана кете берди. Чуркап баратты, чуркап баратты. Аңгыча алдынан бир үй чыкты. Бирок, негедир шектүү көрүнөт. Эки жагында эки канаты бар, чатыры чуштуя жабылган, терезеси жок капкара үй экен. Анан калса бала чуркап бараткан жол дагы так ошол кепеге барып түгөнүп калыптыр. Бала эмне кылаарын билбей, элейип туруп калды.

Аңгыча анын эшиги кычырап барып кыңая ачылды да, оозунан жанагы кемпир көрүндү. Бала эми жүрөгү түшүп шарт артын карай бурулуп чуркады. Дагы бактарды айланып, карагайларды тегеренип далай чуркады. Мына, дагы бир дүпүйгөн теректен бурула берди да, көзү алая барып кайра токтоду. Алдыда баягы эле үй, баягы эле көрүнүш. Бул жолу кемпир анын келээрин эчак билгенсип эшигин аңырайта ачып коюп бөйрөгүн таянып, талтайып туруптур. Бала эми капталды көздөй чуркады. Эми жолу жок эле бадал-садалды аралап чуркады. Бирок бул жолку кездешүү жанагыдан да тез болду. Бир бадалдан чалынып-чулунуп чыга бергенде баягы үй менен баягы кемпир алдынан дагы тосуп чыкты. Мастан жанагы эле турушунда бөйрөгүн таянып туруптур. Жүзүндө болсо билинээр билинбес шылдыңдагандай жылмаюу турат. Бала кайра артка чуркады. Эми түз чуркабай ойкуп-кайкып чуркады. Бирок, дагы болбоду. Кемпир аны кепесинин оозунда кебелбей отуруп тосуп алды.
Кыскасы бала жүз жолу качты окшойт. Бирок баары бир айланып отуруп кайра эле кепеге келе берди. Мастан кемпир аны кубалап, же коркутуп да убара болгон жок. Ал унчукпай гана мисирейип отура берди.
Аягында бул чымылдап чуркай берген баладан тажады окшойт, бир секирип баланын жанына келди да желкеден апчый кармап сүйрөп жөнөдү. Баланын чырылдап-чыркыраганын да караган жок. Үйүнүн төркү жагында караңгы бөлмө бар экен. Ошонун эшигин ачып туруп ичине ыргытып салып, кайра жаап бекитип койду.
Ошондон баштап аны санаа басты. Түнү менен уктаган жок. «Адамдар мурдагыдай эмес. Токойду түрө кыдырып издешсе мени бат эле табышат. Асманга да уча албайсың. Ал жакта да адамдар чимириктей чимирилген канаты бар үйү менен учуп жүрүшөт. Деги эч кайда кача албайсың. Кайда барсаң адамдар, кайда барсаң адамдар» деп нааразылана сүйлөнүп жатты. Бир маалда «энекээ» деп боздоп ыйлады ал. «Энекээ, мени алып кетчи-и» деп буркурап ыйлады.
Ушул убакта наркы бөлмөдөгү бала да ыйлап отурду. Бирок, ал берки кемпирче нары-бери дүңкүлдөп баспай, бир бурчта гана тыгылып отурду. Керек болсо ыйлаганда да үнүн чыгарбай ыйлады. Көзгө сайса көрүнгүс караңгы бөлмөдө бүрүшүп отуруп, акыры уктап да кетти.
Ошону менен бечара канча уктаганы белгисиз, бир маалда көзүн ачса оозгу бөлмөдөн кобур-собур үн чыгып атыптыр. Үйдүн ар кайсы жеринен да күн нуру түшүп, бөлмөнүн ичи жарык боло түшкөн экен. Бул жерде эркелеп бышактай турган энеси, же атасы жок экенин кечөө эле сезген неме үн чыгарбай акырын жылып келип тактай эшиктен сырттагы сүйлөшүп жаткандарды тыңшай баштады.
– Кайдагы жоголгон энеңди эстеп сен дагы кызык экенсиң, – деп кимдир бирөө колдурап сүйлөп жатты.
– Кайдагы эмес. Мен даана тааныдым. Мына ишенбесең карап көр. Мына!

Бала тактайлардын арасынан тешик таап шыкаалады. Ой-бай оой! Кадимки эле бою бир карыш, сакалы миң карыш эргежээл абышка экен. Мастан кемпир ага кечөөкү китебин ачып ичинен бир сүрөттү көргөзүп жатыптыр.
– Мына, бул менин энем. Негизи аны аябай башкача кылып тартып коюшуптур. Бирок, ошентсе да бул даана энем экенине ишенем. Себеби, ал мен бала кезде Каардуу Каргалдын тапшырмасы менен Эр Төштүктүн өгөөсүн алып келгени кеткен. Ошол бойдон келген жок. Мына сүрөттөгү өгөө, мына энемдин жети баштуу желмогузга айланганы. Мына бул болсо Эр төштүк менен анын акылдуу аты Чалкуйрук.
– Макул, макул дечи. Бирок, ошол өгөө Каргалдын колуна тийгенде, анда бүткүл дүйнөнү караңгылык каптамак. Ал канкор сыйкырдуу өгөөнүн жардамы менен жер бетинде өзүнүн түбөлүк бийлигин орнотоюн деген. Эр Төштүккө бул жагынан алганда миң мертебе ыраазычылык билдириш керек.
– Бирок, ал баары бир менин энемди кайдадыр бир жакка жоготуп салбадыбы. Ким билет эмне кылганын? Же өлүгүн таппадым, же тирүүсүн таппадым…
– Балким ал…
– Эмне балким? Эмне?
– Эми балким энеңди ал…
– Жок, жок Мытыкый. Ал менин энемди өлтүрө албайт. Себеби, анын жети жаны бар болчу. Энем кетээрде алты жанын өзү алып, жетинчи жанын Каргал алып калган. Кийин Өлбөс Кошой Каргалды биротоло жеңгенде, энемдин жанын мага берди. Ошол бойдон ал жаны менде турат.
Эргежээл бир саам ойлонуп калды.
– Деги, ушу силерди түшүнбөй койдум. Жети жан, алты жан дейсиң. Бир жаны менде деп койосуң кайра. Эми ал жаны сенде болсо эмне болуптур. Энеңдин сөөгү сөпөт болгондур эмгиче.
– Сөпөт болмоктон балакет болсо да табышым керек.
– Ээх! Бирок, сен бул токойдун тынчтыгын буздуң. Жалпы кеңешмеде тыюу салынган сыйкырды колдонбошуң керек эле. Эми азыр баары сага келишет дагы, сени жоопко тартышат.
– Мытыкый, өзүң айтчы. Сенин бала кезиңен бери көрбөй жүргөн энең табылганы турса, кандай кылат элең? Жезтумшук Сулуу келип башымды жулам десе да бул иштен кайра тартпайм.
– Акырын, акырын. Сулуу угуп калбасын. Тигине, тигинде Ак Куу айымын минип баатыр Бака да келип калды. Эми сабыр кыл. Эптеп бир айласын табалы.
Чын эле босогого мойнун койкоңдотуп бир ак куу учуп келип конду. Анын жонуна кадимки эле бака минип алыптыр.
– Оо, Мастан сени канчадан бери көрө элекмин. Мурдуң мурдагыдан да чуштуят, бир аз картая түшкөнсүң бейм, края-кря-кря, – деп чалкалай калып каткырып алды бака. Ак куу айымы да ага кошулгансып мойнун созуп аңылдады.
– Шумдук эми. Сендей сулуу мырзалар карабай койгон соң бат эле карып кеттик, баатыр Бака, – деп жооп кайтарды мастан. Бул жоопту угуп канжасын соруп отурган Мытыкый эргежээл аз жерден какап кете жаздады. Бака болсо күтүлбөгөн жоопко сөз таппай калган немедей экөөнү мостойо карап алып нары карап отуруп калды. Кыязы, өзүн укмуш сулуу сезгени менен тигилердин минтип какшыктай сүйлөгөнүнө арданып кетет окшойт. Ал жакшы эле ойлонуп алып жооп берейин деп атты эле, аңгыча тоңойдун ичи чаң тополоң түшүп, кандайдыр ачуу чарылдаган үн каптап келип басылды.
– Акырынбайбы! Бул кандай немелер! Качан болбосун чуулдатат да турат! Чуулдай турган замандын өткөнү качан. Сыртта жыйырма биринчи кылым! – деп ачуулана кыйкырды эргежээл Мытыкый.
– Мына ушундай карыганын билбеген чурулдактардын айынан тынчтыгыбыз бузулуп чогулуп отурабыз, – деди бака. Ал бул сөзү менен Мастан кемпирди да чымчып өттү. Себеби, так ушул мастандын тыюу салынган сыйкырды колдонуп жибергенинен улам ушул жерге чогулуп отурушпайбы.

Булар ушунтип кобуранып атканда сырткы эшик ачылып, жатыр-жултурга бөлөнгөн кыз кирип келди. Бирок, анын киргенинен да чыкканы бат болду.
– Өф-иий. Мынча сасыган жерге эмне тыгылып алгансыңар? Жок, жок, мен сыртта эле болом.
Ал ушинтти да жаңы эле артынан кирип келаткан кызды нары түртө салып тышка чыгып кетти.
– Иий, ушунуку өттү да чиркин! Бу жин-перилер качан эле жыттуу жерде жашашчу эле. Сулуусунат да турат. Атасы Арбагайга ант берип койгом да болбосо бул эркени кырк кызы менен эчак тартипке салмакмын, -деп ызалана кетти Мастан кемпир.
– Жөн кой Мастаке. Бул али жаш кыз да. Кечээ 13-кылымда эле төрөлбөдүбү. Дагы көп бар ага акыл-эс киргиче. Менин таң калганым башка. Бу жиндердин султаны Арбагай көз жумгандан бери, аялы Сумрат да көрүнбөй калды го, – деп кепке кошулду бака майрык.
– А сен аны билбейсиңби? Ал күйөөсү өлгөндөн кийин антты бузган кара жиндерге кошулуп кеткен. Жанагы көзү ачык, бүбү-бакшы дегендер менен табакташ болуп калган дешет.
– Ошондой бекен? Кап! Анда ак жиндер аны кармаса сазайын берет дебейсиңби.
– Албетте. Арбагай падыша жакшы жин болчу. Элин да түз жолдо кармачу, өзү да түз жүрчү. Бирок, катыны минтип бузулуп кетет деп ким ойлоптур. Эми ал кармалса сөзсүз Арбагайдын мыйзамы боюнча жазаланат.
– Ээхх. Жаман болуш бир паста деген ушул тура. Баса, тиги кызы деле ошол энесин тартабы дейм.
– Ким билет. Бу какмардын да жүрүшү бузук. Ким билет деги?
Мастан бир саам өзүнүн маселесин унуткансып шыпшынып отуруп калды. Сыртта болсо кыздардын шыңкылдап күлгөнү барган сайын күчөй баштады.
– Бул шарактаган жин перилер эми Жез тумшук Сулуу келмейин тыйылбайт. Адамдар угуп койот деп да ойлонбойт тура булар, – деп кыжынды Мастан.
– Чыда, чыда. Мына келээрине да аз калды.

Бала ушунун баарын эшиктин тешигинен шыкаалап карап отурду. Шарактаган жиндер келгенден кийин дагы канчалаган шумдуктар болду. Кемпирдин каалгасына бети араң баткан дөөнүн кичине баласы келди. Майрык баатырдын ак куусуна көзүн артып сукулдаган кыпкызыл түлкү келди. Оңду-солду кажынып сүйлөп ыркыраган карышкыр келди. Күшүлдөй басып ынтыгып аюу келди. Эскилиги жетип, жыртылайын деп калган өтүк кийип мышык келди. Бала аны көрүп аз жерден кыйкырып жардам сурап жибере жаздады. Себеби ал «өтүкчөн мышык» тууралуу көп эле мультфильм көргөн. Алардын баарында бул мышык тим эле ашынган баатыр, ченде жок айкөл эмеспи. Ошого тим эле жакын тууганын көргөндөй сүйүнүп кетти. Бирок, анын жанында ыркырап турган карышкырдан коркуп үн чыгара алган жок. Ошо унчукпаганы деле жакшы болуптур. Себеби, бул жакшы деп ойлогон өтүкчөн мышык өтө ачуулуу неме экен. Айрыкча аны «өтүкчөн мышык» десе ого бетер ачууланат тура. Бала муну куу түлкүнүн кебинен байкады.
– Охоо Өтүкчөн мышык кел, төргө өт, – деп шылдыңга алды эле тигил,
– Мен өтүкчөн мышык эмесмин. Мен деген кыргыз эл жомогундагы таргыл баатырымын (мунун атын табыш керек)! – деп айкырыкты салып, түлкүнү кууп калса болобу. Шумдугуң кур, ошондо анын баатырдыгы чындап белгилүү болду. Жанатан үйдө кыйын болуп аткан карышкыр, түлкү, аюу дегендин баары дыркырап качып берди го чиркин. Дагы жакшы, биздин мастан кемпир ажыратып калды. Болбосо бүт баарын кууп жоготмок окшойт. Мастан кемпир аны эптеп алдап-соолап отуруп жоошутуп, анан качанкы териден жасалган талпагын берип жылуу отургузганда гана калгандары тынчыды.

Мына так ушуну гана күтүп тургансып айлана бир саам тымтырс боло калды да, кепенин эшиги кулактын кужурун ала кычырай ачылып келип ичкери эки бүктөлгөн кемпир кимгедир нааразы болгондой өзүнчө кобуранып-собуранып кирип келди. Ал этек жеңи шалбыраган кара чапан кийип, бир колу менен бир дагы түз жери жок ийреңдеген купкуу таяк кармап алыптыр. Бир колу менен болсо жеңин кымыра кармап келип бетин жаап алган экен. Ал киргенде баары тең нестейе тартып, тымтырс болуп отуруп калышты. Ал тургай караңгы бөлмөдө жашынып отурган баланын да үрөйү учуп кетти. Анын көз алдына баягы китептерден окуган жез тумшук тууралуу коркунучтуу жомок дароо элестеди. Мергенчи очок боюнда от жагып отурса так эле ушундай бир колу менен жеңин кымтыган кемпир келип от жээгинен орун алат эмеспи. Ошондо мергенчи ага атып алган кийигинен бир кесим эт ыргытса тигил этти шып этип илип алып караңгы түнгө сиңип кетет деп айтылат. Жүзүн жапкан колу бир саам ачыла түшкөндөн анын жезтумшук экенин байкаган мергенчи, түнү менен аңдып жатып жезтумшукту өлтүрүптүр деп жазылган болчу ал китепте. Бирок, бул ошол жомоктогу жез тумшук болсо, анда жомокто туура эмес жазылган окшойт…
Бала ушуну ойлоп турганда жанагы кирген кемпир алда немеден шектенгендей эки жагын каранды да ызырына сүйлөдү.
– Бул жерде адамдын жыты жыттанат го я?!

Бөлмөдө отурган бою бир карыш, сакалы миң карыш эргежээл Мыртыкыйдан баштап, күркүрөгөн аюуга чейин коркконунан бүжүрөп кетенчиктей түштү. Ал тургай жанатан тополоң салып аткан Таргыл баатыр да көзүн жалдыратып бүрүшүп жатып берди. Ал эми Мастан кемпир болсо эмне дээрин билбей, кыйпылыктап калды. Баса, ал бирдеме деп сүйлөп да жибере жаздады окшойт. Балким, «мен бир баланы уурдап келип катып койдум эле» деп айтып да жибермек беле, ким билсин. Бирок, так ушул убакта наркы караңгы бурч жактан казан-аяк шарактап кулап, шагырап жайнап жатып калды. Ансыз да коркуп турган жомок каармандары чочуганынан бир сыйра дүрбөлөң түшүп, жашынаарга жер таппай калды. Бечара ак куу майрык түгөйүн унутуп далбактай учту эле, Бака баатыр кайда качаарын билбей, көзүн тостойтуп чалкасынан кулап түштү. А жанагы суйкайып сулуусунуп турган перинин кызы болсо бурчта үрпөйүп турган аюнун мойнуна бекем жабышып отуруп калды. Аюу бечара болсо көзүн бекем жумуп, лапыйган алаканы менен башын басып жатып калыптыр. Ачык турган эшиктен баягы дөөнүн кичүү баласы карап турду эле, ал өңгүрөп ыйлаган бойдон дүңкүлдөй чуркап качып кетти. Кыскасы, Жез тумшуктан башкасы бүт бойдон туш тарапка качабыз деп атып аз жерден мастан кемпирдин эски кепесин кулатып койо жаздашты. Эми ого бетер ачуусу келген Жез тумшук жанагы шарактаган жакты карап айкырып койо берди.
– Өлүп бараткансып казан-аякты аралап жүргөн кандай неме?!
Кепедегилердин баары турган орундарынан карыш жылбай, титиреп туруп беришти. Баары тең коркконунан көздөрүн жумуп алыптыр. Ал тургай кай бири сийип да жиберди окшойт. Тигине, кайран көк жал кашабанын алдынан сапсары суу бери карай шорголоп агып чыкты. Ушул ушунча коркуп аткан соң башкалар кантти дейсиңер? Айтпадым беле. Перинин кызы купкуу болуп эсинен танып кулап калды. Майрык бака болсо жанагы чалкасынан кеткен бойдон тура элек. Ал тургай сунулган буттарын да унутуп калган окшойт. Же өлүп калганбы? Айтор, кыймылсыз жатканы жаткан.
– Ким дейм казан аякты калдыраткан? – деп ого бетер чаңырды Жезтумшук.
Ушул кыйкырыктан кийин бир саам тымтырстык болду да кимдир бирөө ошол караңгы бурч тараптан улуп-уңшуп ыйлап жиберди.
– Жаагың сынгыр куу түлкү сенсиңби? Бери кел бул жерге! – деди жез тумшук.
Бечара түлкү ого бетер шолоктоп ыйлап, түпкүчтөй ийилип куушурулган бойдон кемпирдин алдына келди. Жез тумшук тигил жакындаары менен шап эткизе желкеден кармап жогору көтөрдү да,
– Өөөф ииий, сасыган өлүгүңдү көрөйүн. Тим эле киши болуп кеткени калгансың го. Баягы эле кекиртегиңдин айынан элдин короосуна чейин кирип жүргөн экенсиң да э. Ошо, ким эле адам жыттанып атат десе. Бар жогол! Экинчи көзүмө көрүнбө! – деп туруп калчылдап турган түлкүнү ачык турган эшиктен сыртты карай ыргытып жиберди. Бечара аман калганына сүйүндү окшойт, ошондон нары жылт эткен бойдон жок болду.
– Сасыган акмактар. Мен силерди адамга жолобогула деп канча айтам! – деп баарын зекиди жез тумшук. – Менин адамдарга бүтпөгөн кегим бар экенин унутуп калдыңарбы же? Апамды да, агамды да аң уулап жүргөн адамдар өлтүргөнүн билбейсиңерби?
Баары тең унчукпай угуп тура беришти. Жез тумшук аларды чай кайнамдай урушуп, жер жеберине жеткире тилдеди. Качан гана өзү чарчаганда бери жакта турган мастан кемпирдин сокусун оодара салып үстүнө отурду.
– Ии, мастан, сага эмне жетпей калды бул жалганда? Же өзүңдү мага тең санап, баш ийгиң келбей калдыбы? – деди ал бир аз ачуусу тарагансып. Бирок, анын какшыктай сүйлөгөнүндө дагы эле чоң коркунуч бар болчу.
– Жок, жок кокуй. Кайдагы тең санаган. Мен.. мен неме… мастан кемпир сүйлөөргө сөзүн таппай кайсалап калды.
– Эмне мен? Эмне мен?! Сен экениңди билип атам? Мен силерге сыйкырыңарды колдонбогула. Токойдон чыкпай, адамга жолобой тынч жашагыла деп айтпадым беле?! Же адамзат күч алып турганын, илгеркидей сыйкыр менен, алдамчылык менен аларды жеңүүгө болбой калганын унутуп койдуңбу? Азыр сенин айыңан канчабыз запкы жешибиз мүмкүн, ушуну эстедиңби? – деп күчөнө кыйкырды жез тумшук. Баса, ушул учурда Жез тумшук бетин ачып, так эле баланын маңдайында отургандыктан анын бети даана көрүндү. Шумугуң кур. Чын эле бети башы сапсары жездей жалтырап, көздөрү аткыйып, тиштери арсайып турат экен. Колундагы тырмактары дагы шамшар бычактай упузун болуп, сапсары мизи көз уялта чагылышат.
– Унуткан жокмун. Унутпай калайын. Бирок мен… мен деген… – деп ого бетер айтаар кебин таба албай кекечтенди кемпир.
– Эмне мен? Эмне? Айтчы батыраак?
– Мен энемди табайын деп. Энемди көрүп…
– О энеңди урайын сенин! Адамдын арасында кайдагы энең я?! Билип койгун! Бүгүнтөн баштап сен үчүн бул токойдо орун жок. Мен сыйкыр колдонбогула деп айттым беле? Айткам. Болгондо да катуу эскерткем. А сен болсо аны уккан жоксуң. Эми сенин айыңдан башкалар зыян тартпашы керек. Андыктан тез арада бул жерден жоголгун! Ай толгонго чейин жер бетинен жок болуп кет. Тигине, ай турат айга бар. Жылдыздарга бар. Жерге житип кет. Кыскасы, экинчи көрбөйүн. Эми алдыман чыкчу болсоң алдагы саксайган башыңды жулуп алам. Силер дагы угуп алгыла! Дагы бир жолу эскертем. Кимде-ким илгеркидей сыйкырын колдонсо, адамзат менен байланышып, ага ооз ачып сүйлөсө анда менден жакшылык күтпөсүн. Маа демектен башыңарды кессе да сүйлөбөгүлө. Жолобогула! Мамиле түзпөгүлө! Болду, Айтаар кебим ушул. Эмесе көзүмө көрүнбөй тарагыла!
Ушунтти да Жезтумшук сулуу ордунан туруп эшикке чыгып кетти. Анын артынан эле баары тең эшикке чыгып жок болушту. Бир заматта кепенин ичи аңгырап ээн калды. Тээ ортодо мастан кемпир гана соксоюп оутурп калды. Ал нес болгон немедей бир саам отурду да, жерге эт бети менен жыгылып өңгүрөп ыйлап жиберди.

– Энекэээ… – деп боздоп ыйлады ал. Кудум энеси конокко ээрчитпей жалгыз калтырып кеткен жаш баладай боздоп ыйлады. Эшиктин тешигинен баарына күбө болуп турган бала, эми аны аяй баштады. Бир маалда ордунан туруп эшикти түртүп көрдү эле эшик оңой эле ачылып кетти. Көрсө Мастан кемпир мунун эшигин жанагы соку менен жөлөп бекитип койгон тура. Аны тиги Жезтумшук нары алып отурбады беле. Ошого эшиги оңой эле ачылып калыптыр. Муну мастан кемпир деле күтпөсө керек. Баланын бөлмөдөн чыкканын ал байкаган да жок. Жерге жатып алып өңгүрөп гана ыйлай берди. Баягы жомок китепти бооруна катып алган экен, бир маалда аны алып чыгып, Эр Төштүктөгү желмогуз кемпирдин сүрөтү тартылган бетин ачып алып өпкүлөп ыйлады. Аны көрүп баланын ого бетер боору ачыды. Бир маалда ал жакындап келип,
– Болду ыйлабаңызчы, жакшылап издесеңиз энеңизди деле тапсаңыз болот – деп жалооруй сүйлөдү.
Мастан кемпир жалт этип бурулуп карады да, кайра бетин басып алып ого бетер өңгүрөдү.
– Сен эмнени билет элең балакай? – деп өңгүрөдү ал.
Бала бир саам ойлонуп турду да,
– Сиз биринчи алп кара кушту табыңыз да аны менен жер астына түшүңүз. Ал жактан жер тыңшаар Маамытты таап жер тыңшатсаңыз болот. Ал сиздин энеңиз тууралуу маалыматтын баарын угуп бергенден кийин куюн Маамытты минип алып жетип барасыз.
Кемпирдин ыйлаганы бир аз басаңдай түштү. Ал тургай кадимкидей токтоло калды.
– А сен ал Маамыттарды кайдан билесиң? – деди ал балага кайрылып.
– Алдагы китепте жазылып турбайбы, – деди бала.
Мастан кемпир китепти бир сыйра айланта карады да, кайсы жеринде дегенсип кайра баланы карады.
– А сиз эмне окуганды билбейсизби? Алдагы сиз ачкан бетинде жазылып турат, – деди бала.
Кемпир китепти жалдырай карап шылкыйып отуруп калды. Бала эми чечкиндүү кыймылдап анын колунан китепти алып барактай баштады.
– Энеңизди табыш үчүн баарын башынан окуп алалы. Эмесе угуп туруңуз.
Ошентип ал кемпирге Эр Төштүк жомогун баштан аяк окуп берди. Мастан дагы балага кынала отуруп баарын кунт коюп укту.
– Ошентип алп кара кушту минип алып Эр Төштүк жер үстүнө учуп келген экен, – деп бүтүрдү бала жомогун. Албетте, жомок бүткүчө убакыт да өтүп күн батайын деп калыптыр. Бала тээ карагайлардын арасынан жылтырап көрүнүп турган күндү карады да,
– Апамдар да мени издеп атышат го, – деп башын шылкыйта үшкүрүндү.
Энесинин дайыны чыкканына мастандын көңүлү аябай көтөрүлүп, тим эле бир орунга отура албай кубанып отурган болчу. Анан калса, ушунчанын баарын билип берүүгө жардам берген балага да аябай ыраазы болуп отурган. Бирок, минтип анын башын шылкыйтып, ыйлачудай болуп отурганына өзүн жаман сезди.
– Балакай, эч камтама болбо. Мен сени азыр үйүңө жеткирип койом, – деди ал көңүлү көтөрүлө.
– Чын элеби? Кайра жеткиресизби? – деди ал кубанганынан ордунан ыргып туруп.
– Албетте жеткирем. Энесинен ажырап калуу кандай жаман экенин мен аябай жакшы билем. Койо тур. Мен азыр бир заматта сени жеткирип койом.
Мастан кемпир ушуну айтты да күйпөлөңдөгөн бойдон үйүнө кирип кетти. Казан аягын калдыратып жүрүп жанагы желе баскан текчесинен кандайдыр бир суюктукту алып чыкты. Анан андан жерге сээп туруп өзүнүн сыкырдуу сөздөрүн айта баштады.
– Брахман, крахман дуба дуб,
Шамал айдап, жамгыр жууп,
Ыпыр-сыпыр чаңга айлан,
Чимирилте куюн кууп!

Ал ушуну окуган сайын туш тарап алай-дүлөй ызы-чуу болуп, удургуган куюн башталды. Аңгыча эле капкара куюн ызылдап келип буларды ороп алды. Бала бу саам мурункудай коркуп, эсин жоготуп деле койгон жок. Жөн гана кемпирди бекем кучактап көзүн жумуп отуруп берди. Бир маалда айлана тынчый түшкөнүнөн көзүн ачса шаардын четиндеги өзү жашаган көчөнүн башына келип калышыптыр. Кемпир аны жерге коюп үйүн көргөздү.
– Тигине үйүң. Бирок, азыр жалгыз барсаң сени кайда кеттиң деп баары такышат. Андан көрө мен да барып ата-энеңди жайгарып койоюн – деди.
– А алар сизден коркот да, – деди бала.
– Эмнеге коркмок эле?
– Эми, мастан кемпирден бизде адамдын баары эле коркот.
– А менин мастан экенимди ким билмек эле, – деди да кемпир ага жылмая карап.
– Аа, туура айтасыз, – деп жыргап койду берки дагы. Экөө кудум чоң эне менен небередей жетелешип алып үйдү карай келе беришти.
– Баса, сен алп кара куш менен өнөрлүү Маамыттардын бар экенине ишенип калдыңбы? – деп суралды мастан.
– Ананчы. Жанагы чогулгандын баары жомок китептерде жазылган. Көрсө алардын баары чын экен. Демек Эр Төштүк дагы, алп кара куш дагы, өнөрлүү Маамыттар дагы чын.
– Туура. Туура айтасың балакай.
– Баса, чоң эне, а сизди жанагы сыйкырыңыз үчүн Жез тумшук урушпайбы?
– Жок, урушпайт. Ал мага ансыз деле эң оор жаза берди. Эми урушса деле коркпойм.
Экөө ушунтип кобурашканча баланын үйүнө келишти. Атасы башын мыкчып эшиктин алдында отурган экен. Аңгыча ал баласын көрө коюп чуркап келип бооруна кыса көтөрдү. Кемпир бир саам аларды карап турган соң атасына кайрылып,
– Балаңарга рахмат. Аябай акылдуу, боорукер бала экен. Кечээ куюнда көзүм көрбөй, башым айланып өлүп кала жаздадым эле колуман жетелеп үйүмө жеткирип койду. Бирок кеч болуп кеткендиктен мен аны кайра жалгыз жибергеним жок. Эми силерди ушунча сарсанаа кылганым үчүн мени кечирип койгула, – деди.
– Аа макул. Макул. Эч нерсе эмес, – деп кудуңдай сүйлөдү атасы. Бул убакта үйдөн апасы да чыгып баласына чуркады. Бирок, алар канча суранышса да мастанды үйгө киргизе алышкан жок. Ал көчөнүн бойлоп өйдө басты да биринчи эле бурулуштан кайрылып жок болуп кетти. Аңгыча ызылдаган шамал болуп, сапырылган куюн башталды. Баласы табылганына кубанып турган ата менен эне жыргаган бойдон үйдү карай чуркады.
Бир гана баягы үйдүн чатырынан кулай жаздаган Керимбай кошуна көчөгө чуркап чыгып,
– Сыйкырчы. Баягы мастан дагы келди, – деп кыйкыра баштады. Бирок бул жолу ага аялынан башка эч ким көңүл бурган жок. Байкуш аялы гана артынан калбай чуркап,
– Э кокуй, кайдагы сыйкырчы. Сага суук тийип калган го. Бас үйгө, жылуураак жаткыралы, – деп чырылдап жүрдү.

(1-бөлүмдүн аягы)

Насыпбек АСАНБАЕВ, Бишкек шаарынан. 18.04.2015.

Apr 19

Жан дүйнө жаңырыгы..


ТУМАН, ТУРМУШ, ТУҢГУЮК

Туш тарабым тунарып, бозоруп, көзүмө эч нерсе көрүнбөй, кайда бараарымды баамдай албай, басалабай, туталанып, туттугуп, айлам кетип, ичиркенип, улуу чексиздикке карай умтулумуш болуп, көңүлсүз кадам шилтеп, калжайган, тарбайган, ийрейип дүпүйгөн дарактарды аралай, илең-салаң, айырилкий басып, көрүнүп-көрүнбөгөн, байкалып-байкалбаган башаламан шумдуктуу элестер алдыман да, артыман да жолумду тороп, ата-жотомду калтырбай «ашаткан», айкырып-кыйкырган адилетсиз ачуу үндөр жаңырып, кулагымды «жапырып», кутулууга далбас уруп, далдоо издеп, айоосуз кыркылып, чала куураган карт дарактын түбүнө корголой калсам, оң тараптан какырынып-түкүрүнүп, «энеңдилеп» сөгүнүп, эсирген эркектердин үнүнө аралаш, кимдир бирөөнүн өлүк-тиригин калтырбай каргаган, угулуп-угулбай, акырындап барып чыкпай калган аялдын ачуу, айанычтуу үнү үзүл-кезил жоголуп, сол тараптан өлөөрчө мас, өң-алеттен кетип өхүлөгөн, бири-бирине сүйөнүп, сүйрөлгөн, туман арасындагы элестери элдир-селдир, өздөрү, сөздөрү, көздөрү кошо тумандап, өңдөрү өчкөн, кызарып, тумшуктары жылыганы менен турмуштары жылыбаган, «оттуу сууга» ичтери ысыган менен иштери «ысыбаган», батинкелеринин бар-жогуна кайыл, буттары чалыштап, ботала болуп баткак кечип, булдуруктап, баштары менен жер сайып, оңколоп, оң-тетири суналган куурагырлардын оозу-мурдун жалтырата жалап-жуктап, кусундуларына «нык» тойуп алган итирейген кара кандектин үнү чаңкылдай чыгып, эс-учу жок жаткан ал экөөнү айлана чуркап, жан-алы калбай жанталаша коруп, айап, үйрүлүп түшүп үрүп жатса, капал-тапыл кандек үнүнөн үстүм ачылып, үмүтүм ачылып, туман тарай түшкөнсүп туш тарабым, көңүлүм ачылып, туттуккан абалым не тазарып, не тунуп, туманда далай адашкан айырАта-Журтум, алпештеген Ата-Энем, туулган жерим, балалык байоо кезим көз алдыма бир саамга жылт эте түшүп, эмнегедир кандек ордуна калдайган кара тайган «Учар» (иттин аты) элестеп, кандай гана кыйын кырдаал болбосун эч качан тиш кайрап ээсин каппаганы, кылып-кылбаса да, жеп-жебесе да, курсагы тойуп-тойбосо да эч убакта кектеп, жамандык издеп ээсин сатпаганы, жоопкерчилигин сезе билип, ит да болсо акылдуусунуп төш каккан азыркы адамзат мүнөзүнөн алда канча айырмаланып, жогору сезилгени, айтор жан дүйнөмдү эзип, «эмнеге мындай?» деген суроого жооп табалбай, чыңалып, эгерим окшобогон эки доор, эки мезгил, эки өлкөнүн ортосунда түйшөлүп, түнөрүп, түтөп, чайналып турдум..

Асманың аңтарылып, атың сойулуп, көөдөнүң ойулуп, көзүң соолуп  баратса дагы, таңдын кандай атып, күндүн кантип, кайда батканын аңдабай, пейили куруп, ыйман-ырыскы качып, ың-жыңсыз житип жок болуп баратканына кайдыгер, кара курсагынын күнүмдүк кампайганы менен чектелип, ченемин билбей, чектен чыгып, өздөрүн «акылман» ойлоп «ашынган» «күркүлдөр», ар кандай арамдык жолдор менен «басып» алган байлыгына манчыркап, эзелки улуу элди «эссиз» дедирип, ал гана эмес арам делеген эшектин этин жедирип, кутуруп, көкөлөп, көздөрүн май баскан көпөстөрдөн көңүлдөрү үч көчкөн журттай калган көпчүлүк карапайым катмар көр турмуш алеги менен эптеген жашоо кечирип, эртеңинен, келечегинен, жөнөкөй эле адам катары жашоо энчисинен куру калып, үмүтү үзүлгөндөй, баарынан түңүлгөндөй, алдыга умтулуп, аржак-бержагына үңүлүп акыл калчагандын ордуна, ой-туйумун, акылын, адамдык ыйык сапатын, тумандап турган турмушун ууру-кескиликке, наадандыкка, аракеч-баңгиликке, арам-айлакерликке, сойкулукка, ач көздүккө алмаштырып, бүтүндөй улут темселеп, карайлап, кайсалап, кайда бараар жолун, багытын, аты менен затын, тилин, дилин, улутун унутуп, жоготуп, жок болуп кетүү изине батып, чыгалбай, мүңкүрөп, мүргүп, боору катып, боздоп-сыздап турганы, күнү-түнү түнөрүп, түтүндөй быкшып каптаган кара туман арсыз, алсыз, аздап жабыркап жүргөн жан дүйнөмдү жанчып, тумчуктуруп, муунтуп, мыжып, чыдамымды кетирип, чыйрыктырып, муздатканы муздаткан…

Асыран АЙДАРАЛИЕВ, эркин журналист. Финляндия, Келсинки.

Apr 14

Бейне..


66Ааламтордогу «Бейне» рубрикасынын ардактуу коногу болуп берүүмдү өтүнүп, атайын кат жолдоп, мени маекке чакырганы үчүн алгач ушул мүмкүнчүлүгүмдөн пайдаланып, алыскы Финдердин өлкөсүндө жашаган эркин журналист, «Фейсбуктагы» мекенчилдердин «Кыргыз көчү» тобунун жетекчиси Асыран АЙДАРАЛИЕВге терең ыраазычылыгымды билдире кетким келди. Мага окшогон айыл түпкүрүндөгү, унутулган адамды төрт дубалдын ичинен сууруп чыгып, дүйнөнүн чар тарабына чачырап кеткен улутташ бир боордошторума кеңири тааныштырып, аларга ой-пикиримди, ичтеги бугуп жаткан сырымды төгүлтүп-чачылтып айттырып жатканы – Асырандын бийик адамкерчилиги, боорукерлиги жана мага болгон сый-урматы деп билем. Асыран иниме жалаң жакшылыктарды жана чыгармачылык зор ийгиликтерди  каалайм!

******************************************************************************************************************

Маектешим тууралуу: «ДААНЫШМАН» адам менен кантип таанышкам?

Өткөн жылы жаз алды менен Кыргыз Эл акыны Шайлообек ДҮЙШЕЕВ дин «Агындылар» аттуу китебин дүйнөнүн көптөгөн өлкөлөрүндө жашаган мекендештерибиздин «биз дагы алат элек» деген өтүнүчтөрүн эске алуу менен аларга ал китепти жеткирип берүү демилгесин көтөрүп атайын иш чара уйуштуруп жиберген элек. Жыйынтыгында бир топ мекендештерибиз алыста жүрүшсө дагы бирден «Агындылуу» болуп калышкан. Ошол маалда «Фейсбуктагы» баракчалардын биринен «мен дагы ушул китепке жетпей жүрөм, кимден, кайдан, кантип алса болот?» деген жазууну окуп калдым. Анан ал жерге мен «баланча тилипонго чалыңыз, Бишкектен алыңыз» деп жазып койгом. Эртеси ал жазган жерге эмес, жеке кат куржунума куш тилиндей кат келиптир. Ал Мусакун Сатыбалдиев деген адамдан экен. Алакандай катты көрүп, туттугуп, ыйлагым келип араң окугам, бир топко чейин ойлонуп отурган элем. Эмнеге экенин эми окуп түшүнөт болушуңуздар керек?. Эгер ал жакта болсом «Агындыларды» шарт колтугума кыса салып, Караколго заматта жетип барып, ал адамдын өз колуна өз колум менен тапшырып келбейт белем деп кыялданып тим болгом. Анткен менен аз өтпөй Караколго барып, сүйүнтүп, абаны дагы «Агындылуу» кылган элек. Таанышып, ара-чолодо, анда-санда байланыша калып жүрдүк, азыр да байланышыбыз үзүлгөн жок. Менин билгеним, жүрөгүм менен сезип, туйганым ушул, укмуштай эрк-кайраты күчтүү, акылдуу, асыл, даанышман адам экенин абдан жакшы билем. Дагы да тереңирээк билгим келди, Даанышман абамдын (баса, мен мындан ары Мусакун абаны дайыма «Даанышман аба» деп атамай болдум. А. А.) ачылбай жүргөн сырларын анча-мынча болсо дагы ачып, ай-ааламга чачып, айтып-дегим келди. Ошондуктан аз мурун ушул сайтымда ачылган «Бейне» аттуу рубрикамдын ардактуу мейманы болуп бериңиз» деп өтүнгөн элем. Макул болду, кеңешип, кеңири маек курдук, ачык сырдаштык, болушунча баарлаштык. Анда эмесе ал мынакей, «Бейненин» урматтуу коногу менен болгон көлөмдүү маегим сиздердин назарыңыздарда урматтуу окурман журтум, журтташтарым жана Досторум! ээ 21

КЕЧИР ТАГДЫР, МЕН ӨЗҮҢДҮ ЖАСАП АЛАМ КОЛ МЕНЕН!

– Мусакун аба, сизге алгачкы бере турган суроом мындай. Тээ балалык кезиңизди, ошол мезгилдеги жадыңызда калган кайталангыс сүртүмдөрүңүздөн эскерип айтып берсеңиз. Себеби, адам баласынын чоң турмуш жолуна болгон багыты, анын башталышы ошол балалык кезге барып такалаары турган иш деп түшүнөбүз. Анда сөз сизде, Мусакун аба..
– Жакшы болот, айтып берейин, эсимде баары. Адамдар балалык кездерин тамшануу, өзгөчө бир толкундануу менен эскеришет эмеспи. Албетте, бул бекеринен эмес, анткени адам өмүрүнүн эң бейгам, эң кубанычтуу, эстен кеткис учуру – балалыгында катылган. Бирок, мен өз балалыгымды эстегенде маанайым чөгүп, асманымда кара булут айлана түшөт. Эс тарткан курактан тартып, менин бир гана самаган нерсем бар эле. «Эшек арабам болсо, анан ага түшүп алып айылдын четине чыксам» деп ойлой берчүмүн. Айыл ичи, анын чети мен үчүн ачылбаган планета болучу. Кийин эшек арабалуу боло албастыгымды түшүнгөндөн кийин, кичинекей терезеден көрүнгөн алыстагы тоолорду карап отуруп: «Эшикке өзүм эле басып чыга алсам, эч арманым болбос эле» деген кыялга, ойго чөмүлүп жүрчүмүн. Ырас, акыры бул тилегиме Кудай жеткирди.

– Ошондо канча жашта элеңиз? Андагы балалык кыйалдарыңыздын ишке ашканы болдубу?
Анда мен он бир-он эки жаштарда болчумун. Ооба, адатта «жаштын тилегин берет» деп койушат эмеспи. Ошол учурда болбосо да, кийинчерээк ишке ашканы болду. Бир нече жолку операция жасалганы менен, баягы жасалбай калган операциянын кесепети бары бир тийди окшойт. Эки балдак менен басканым менен, короодон чыга албайт элем, кичине бир нерсе болсо жыгылып калам. Эки бутумда сундуйган фиксациялык аппарат болгондуктан, бирөө көтөрүп тургузмайынча ордумдан тура албайм. Ошондой абалда көчөгө чыгуу мүмкүн эмес эле. Үч дөңгөлөктүү, кол күчү менен жүрө турган коляска алган соң гана айыл аралап чыгууга шарт болду. Айылдын чети эмес, кийин кең Москвадагы кызыл аянтты кош балдагым менен тыкылдатып, ары-бери басып өттүм. Кыргыз жеринин кыйласын кыдырдым.

Аба, алты саныбыз аман, телегейибиз тегиз адамдар деле өкүнүп, кейип-кепчип жиберген учурларыбыз өтө көп, ал эч кимге деле жашыруун эмес, көрсө адам табити ошондой болот тура, эзели эч нерсе жакпайт. Сиздин өкүнгөнүңүз, өзүңүзгө жакпаган адаттарыңыз барбы?
– Эми өкүнгөндө эмне, баардыгын Кудай жаратат, а өмүр деген, мезгил деген башына жүгөн каттырып, аса байлап кое турган күлүк ат эмес экен. Өз нугу менен токтобостон өтө берет экен. Болгону аны менен бирге башынан мүчүгөн ден соолук ого бетер мүчүп, алдан тайыйт экенсиң.

Өмүрлүк жолдошу жана кенже кызы менен.

Өмүрлүк жолдошу Жайнагүл жана кенже кызы Айназик.

– Азыркы абалыңыз кандай? Эмне менен алектенип, алаксып дегендей. Ар-жак, бер жактарга чыгып турасызбы?
– Кийинки беш-алты жыл аралыгында тубаса дарт өз күчүнө алып, жакшы баса албай, тышка өз алдымча чыга албай дагы калдым. Албетте, эми буга кейип-кепчип, чүнчүп отуруп калайын деген ниетим жок. Али жүрөк согуп турганда жашоо токтобойт эмеспи. Үйдөн чыга албай калганыма каршылык, протест кылып, өткөн жылы компьютериме интернет туташтыртып алгам. Бир кезекте айылдын четине чыгууга зар болсом, эми интернет, андагы өзүмдүн баракчам аркылуу дүйнөнү түрө кыдырып, андагы жакшы санаалаш адамдар, улутташтарым менен байланышып турам. Анча-мынча чыгармаларымды жарыялап, аларга сунуш кылып дегендей. Ошол жазгандарым, ойлорум айрым адамдарга жагып, ойго салганын айтып калышат. Кимдир бирөөлөргө сөзүм, ырым, ойлорум менен болсо да кичинекей көмөк көрсөтө аларыма кубанып, жан-дүйнөмдө кандайдыр бир күч пайда боло түшөт.

– Аба, эми мен сизди жарга такайын. Сиз ушул жашка чыкканы унчкупай, эч кимге айтпай, ичиңизде купуйа сыр катары жашарып, бук болуп, катып жүргөн олуттуу окуйаларыңыздан айтып бере аласызбы? Кайсы бир учурларыңыздан кызыктуу байан айтып бербейсизби? Андай тагдырды сиз башыңыздан далай эле өткөрсөңүз керек, эмнесин жашырат элеңиз? Чынымды айтайын, мен эмнегедир сиздин көп нерсе айткыңыз келип, буулугуп жүргөнүңүздү сезип, туйуп эле жүрөм..
Эми мынча болду, баарлашып калдык, атайын сурап да жатсаң, сага кантип айтпай койойун, Асыран. Айтып берейин, балким кимдир бирөөлөрдүн сезимине ой данегин таштап, бүдөмүк жашоонун бүдүрүн ачып алуу себепкер болуп берээр деген илгери үмүткө жетеленүү менен, өз башымдан өткөргөн эстен кеткис, качандыр бир убакта менин тагдырыма улуу бурулуш жасаган бир окуя-баянды айтып берейин.

Билбейм, буга ишенгендер чыгабы, же мыйыгынан күлгөндөр болобу, ким билсин? Эмнеси болсо да, ушу күнгө чейин сезим түпкүрүндө жүргөн купуя нерсемди ачыкка чыгарайын. Жогору жакта тубаса майып адам экенимди айтып өтпөдүмбү. Бул эми – тагдыр. Адатта адам тагдырды эмес, тагдыр адамды тандайт экен, буга каршы тура ала турган жан болбосо керек. Адеп он эки-он үч жашка чыкканга чейин баса албай, үй ичинде боорум менен жылып жүрдүм. Мурда атамдын жумуштан эртерээк келишин чыдамсыздык менен күтүп отурчумун. Себеби ал эрте келип калган күнү мени сундуйтуп аркасына көтөрүп алып, эшикке алып чыга турган. Бир күнү мени көтөрүп алып, көчөдө басып жүргөн. Анан эле бет маңдайыбыздан келе жаткан бир аял өзү жетелеп, кыйыктанып келаткан баласына мени көрсөтүп: «Айиий, мобу уятсыз баланы карачы, килтейип алып атасынын жонуна минип алыптыр. Жакшы балдар эч качан атасы менен апасына көтөртпөйт, сен жакшы баласың, ээ» – деди. Бейтааныш аял ушул сөзү менен мени башка муштап жибергенсиди. Атамдын тер жыттанган жонуна бетимди басып ыйлап жибердим. Ошондон кийин көтөртүп, эшикке чыкпай калдым. Күнү бою эрмегим ушул, төөнүн жалгыз көзүндөй болгон кичинекей терезеге жылып келип, керелди-кечке сыртты карап отурмай. Ал кезде биздин эски тамдын терезеси көчө жакты эмес, короону карап турчу. Жайдак короо, жогорку үйлөрдүн огороддору, андан ары бөксө адырлар, андан ары тоолор гана көрүнөт. Болду, башка эч нерсе көрө албайм. Огородду кесип өткөн жолбун ит да мага өзүнчө бир жаңылык катары сезиле берчү.

Догдурларга көрсөтүп, дарылап, сизди ошол тубаса оорудан арылтууга аракет көрүштү беле?
Ооба, далай эле аракет кылышты. Азыркы сөзүмдү улап, айта турган кийинки окуйам дал ошол мезгилдерге туш келген да, андыктан улантып кете берейин. Ошондой күндөрдүн биринде, он төрт жашка чукулдап калганымда Фрунзедеги (Бишкектин мурдагы аты) ооруканага алып барып жаткырышты. Сегиз ай жаттым, бир нече жолку операциядан кийин эки балдактын жардамы менен эптеп кыбырап басууга жарадым. Бул менин турмушумдагы алгачкы кубанычым болду окшойт. Дал ошол кезде коңшу палатада жаткан бир кызды көрүп калдым. Кийинчерээк анын аты Нургүл (ал жердегилер аны Наташа дешчү) экенин, Нарын тараптан болоорун, менден үч жаш улуу экенин, медициналык окуу жайда окуп жатканын билип алдым. Кыскасы, ошол кызды балалык сезимим менен айабай жакшы көрүп калдым. Бирок, ал кыздын жанына барып, таанышып, аркы-беркини сурап, сүйлөшүү кайда? Үй-бүлө чөйрөсүндө гана чоңойуп өскөн жаным, адамдар менен алака, мамиле түзүп, эки сөздүн башын кошуп сүйлөгөндү да билбейт элем. Аны көргөндө эле бир башкача абалда калчумун. Ошондон кийин мага бул дүйнө, жашоо өзгөрүп кеткендей сезилди. Оору, өксүк, терезеден көрүнгөн жайдак огород, кол жеткистей көрүнгөн алыскы тоолор, ата-энеме көрсөтпөй ыйлаган көз жаштар эми кайдадыр алыстап, алардын ордуна башка бир ажайып, кооз дүйнө жакындап келаткандай сезиле баштаган. Анан көп өтпөй эле мени дагы бир операцияга даярдай башташты. Алиев деген профессор: «Ушул операция абдан оор болот, бирок, сен ушундан кийин балдаксыз басып кетишиң мүмкүн, тигине, Митяны көрдүңбү? Ал экөөңдүн диагнозуң бир, ал азыр балдаксыз басып жүрөт» деп мени чексиз кубантып койду. Анын үстүнө мен ал ооруканада жылдап болсо да жата берүүгө даяр элем, себеби – ал жерде Нургүл бар эле..

Атаганат, турмушта баары эле адам күткөндөй, ойлогондой, ал самагандай боло бербейт тура. Операцияга бир жумача калганда эле күтүлбөгөн жерден Нургүл ал ооруканадан чыгып кетти. Бардыгын күтсөм да, мен ушундай болот деп күткөн эмес элем. Төбөмө асман кулап түшкөндөй эле эсим ооп, эңгиреп отуруп калдым. Нургүл кетип баратканда биз жаткан палатага кирип, мага гезитке оролгон бир нерсе берип кетти. Ачсам – китеп экен. Аз күн мурунураак ал жаткан палатага барып, Айгүмүш аттуу эже менен шашки ойноп отурсам, Нургүл бир китеп окуп аткан. Ошондо эптеп өзүмдү күчкө салып, «жакшы китеп бекен?» деп сураганга жарагам. Ал мени жылмая карап, илбериңки гана «ооба, абдан кызыктуу китеп, окуп бүткөндө бул китепти сага берем, сөзсүз окуп чык» деген. Гезитке оролгон «оокат» ошол китеп окшойт. Мен аны дароо боорума кыскан бойдон жан-дүйнөм аңтарылып отуруп калдым. Бу дүйнөдө өзүм жападан жалгыз калгандай, эми мага эч нерсенин, ал гана эмес аз күндө боло турган операциянын да кереги жоктой сезилди. Ошол эле жерден, палатадагылардын көзүнчө биринчи жолу ушунчалык өксүп, жан-дүйнөм жабыркап, эзилип, эчкирип көпкө ыйладым..

Солдон экинчи бала кармап турган: «Биринчи мугалими», алгач «А» деген арип тааныткан эжеси Зинагүл.

Сүрөттө: Солдон экинчи бала кармап турган «биринчи мугалими», алгач «А» деген арип тааныткан эжеси Зинагүл.

– Андан кийин эмне болду, ал ооруканада канча жаттыңыз дагы? Ошондо ошол  кыздын эмнеге кеткенин, кайда жашаарын, дарегин биле албадыңызбы? Эң башкысы операцияңыз эмне болду?
Андан ары эмне болсун, ошол эле күнү менде капысынан мындай бир ой пайда болду. «Болду, чын эле эми менин басып кетүүмдүн кимге жана эмне кереги бар, мен бул жерден кетишим керек» деген чечимге келдим. Догдурлардын айтканын укпай, «болбойт, кетпейсиң» деген ой-бойлоруна койбой жатып, эле эртеси ал жерден чыгып, үйгө биротоло кетип калдым. Үйгө келгенден кийин Нургүл берген ошол китепти башыма, жаздыгымдын алдына кошо жаздап жатып жүрдүм. Ал китеп ошол кезде менин, кайталангыс, болгон-бүткөн жалгыз асыл белегим эле. Кыздын мага айта турган сөздөрүнүн бардыгы ошонун ичине, аппак барактарына мончоктой тизилип жазылгандай, ушундай кымбат нерселерди айта тургандай сезиле берчү. Аны кимдир бирөөгө окутуп койуп, уккум да келчү. Бирок, анын мага гана айта турган кымбат сөздөрүн окуп берген кишиге ыраа көрбөй, анын да билип алышын каалабай, кызганып кетчүмүн. Анан эле күндөрдүн бир күнү «бул китепти өзүм гана окушум керек» деген чечкиндүү ойго келдим. Ал кезде менден улуу эжем онунчу класста окуса керек эле? Түз эле айттым: «эже, мага китеп окуганды үйрөтүп койуңузчу» дедим. Эжем ал сөзүмдү анча этибар албай туруп эле: «окуганды үйрөнүп эмне кыласың?» десе болобу? Ошол эле жерден оозума бирөө сала бергенсип: «эмне, чолок болгонум аздык кылгансып, эми сен мени эч нерсени билбеген келесоо болуп калсын деп турасыңбы?» деп буркурап ыйлап жибердим. Эжем менден мындай сөздү такыр күтпөгөн окшойт, бир саамга оозу ачыла түшүп, анан эле мени кучактай калып, ал дагы кошо шолоктоп ыйлап жиберди. Экөөбүз бир топко чейин кучакташып алып, бышактап ыйлап отурдук. Анан эле эжем шарт ордунан тура калып, эшикке чыгып кеткен. Көп өтпөй эле кайра китеп көтөрүп кирип келди. Көрсө, түз эле мектепке барып, сүрөттөрү кесилип алынган Алиппе алып келиптир. Ошентип, он төрт жашымда алгач ирет «А» деген тамганы таанып баштадым…

Мусакун аба ини-карындаштары, келиндери жана күйөө балдары менен.

Үй-бүлөсү, ини-карындаштары, келиндери жана күйөө балдары менен.

– Демек, сиздин алгачкы жолу тамга таанып, китеп окуп калышыңызга, өз алдынча сабатсыздыгыңыздын жойулушуна ошол кыз белекке берген китеп себепкер болгон турбайбы анда, же башка да себептер болду беле? Канча убакытта тамга таанып, китеп окуганга жарап кеттиңиз?
– Албетте, дал ошол китеп себеп болду. Адам бир нерсеге берилип алса, андан баш тартышы кыйын го? Ошентип, ошол мезгилде мен үчүн бир гана максат – батыраак тамга таанып, эч кимге көрсөтпөй байагы катып жүргөн китепти окуу болуп калды. Бир жумага жетпей тамгалардан сөз курап, окуганга жарадым. Андан бир айга жетип-жетпей баягы керемет китепти окууга кириштим. Ал китеп айтылуу Джек Лондондун «Жашоо кумары» деген китеби экен. Ошентип ошол китеп менин өмүрүмдөгү биринчи окуган китебим болуп калды. Баарына бир аз кийинчерээк түшүндүм. Көрсө, Нургүл мага «жашоо деген оңой-олтоң оокат эмес, жашоо үчүн тынбай күрөшүү керек, туруктуу бол, кайраттуу жана бекем бол, жашооң канчалык оор болсо да ага чыдай бил» деген ойду айткысы келген экен. Китепти кайталап окуп жатып, андагы каармандары аркылуу Нургүл мага ушинтип тынбай айтып, кулагыма куйуп, эскертип жатканын түшүндүм..

– Көзүңүз ачылып, көп нерсеге түшүнүп, алдыга умтула баштаган учуруңуз ошол маалга туш келсе керек анда? Ага улай анан эмне иштер менен алектене баштадыңыз? Көп китеп окудуңузбу?
– Убакыт учуп, арадан дагы эки-үч жыл өтүп кетти. Анан эле эмнегедир бара-бара келечегиме болгон үмүтсүздүк, азыркыча сөз менен айтканда «депрессия» деген пайда боло баштады. Өзүмчө көп ойлончу болдум. Ата-энемдин тырмалаңдап жүрүп таап келген нанын мен эле жеп, мен эле ичип, түгөтүп (биздин бүлөдө он бир бир тууган элек, үчөөнүн көзү өтүп кетти) жаткандай, мен бул дүйнөгө жаңылыш, ашык баш келип калгандай сезим үстөмдүк кылып, баш көтөрө албай калдым. Өлүм жөнүндөгү ой басып баштады. Анан бир күнү үйдө жалгыз отуруп эле эжем алып келген үтүктү көрүп калдым. Ичимден «таптым!» дедим. Билбейм, адатта өлүмдөн коркпогон адам болбойт дешет эмеспи, мүмкүн. А бирок мен ошол учурда өлүм жөнүндө эмес, өзүмө жаңы табылга тапкандай, ошол табылгам мени жаңы, учу-кыйрсыз, укмуштай кооз, ажайып дүйнөгө алып бара турган жолдой сезилип, жеңишке жеткендей гана ойлорду ойлоп отурган элем..

Филология илимдеринин доктору, профессор, белгилүү  акын жана котормочу Үсөнбек АСАНАЛИЕВ менен.

Филология илимдеринин доктору, профессор, белгилүү
акын жана котормочу Үсөнбек АСАНАЛИЕВ менен.

«Ф Е Я Н Ы Н    К А Т Ы»

Кызык да, мен үйдө жалгыз болчумун. Башыма келген башаламан ойлорду, элестетүүлөрүмдү карасаңар? Тимеле чытырман токойдо далайдан бери адашып жүргөнсүп, анан эле капысынан даңгыр жол табыла калып, зыңылдаган түз жолго түшө калгансыдым. Ошол жолдо мени ажайып дүйнөгө алып баруучу машине өтүп кете тургансып, өзүмчө ашыгып, ушунчалык шашып жаттым. Үтүктүн «шнурун» шарт жулуп алып эки колума байладым дагы кандайдыр бир өзүм түшүнбөгөн кубаныч, жеңилдөө аркылуу зымдардын жылаңач учтарын розеткадагы көзөнөктөргө сайып жибердим. Билбейм канча отурганымды. Бир маалда эле жанымдан: «Тарт!» деген кескин жаңырган үн чыкты. Катуу чочуганымдан секирип да кеттим, өзүмө мүнөздүү болбогон ылдамдык менен розеткага туташкан «шнурду» жулуп алдым. Айланамда бир дагы жан аттуу жок эле, бирок, жанагы үн кулагымда кара-кайра жаңырып жатты. «Шнурду» жулуп алгандан кийин эле калчылдап коркуп чыктым. Бүт денемди муздак тер басты. Көрсө, ошол учурда электр жарыгы өчүп калган экен. Негедир өлө албай калганыма өкүнүппү, же тирүү калганыма кубаныппы, айтор, түшүнө албаган, ичим түтөгөн бир ачуу сезим менен көпкө чейин басыла албай, өпкөлөп ыйлап отурдум. Көз алдыма күлүп турган Нургүлдүн татынакай элеси тартылып кетти. «Тарт!» деп ошол кыз кыйкыргандай сезип жаттым. Анан эле эч күтпөгөн, эзели ойума да келбеген бир кызыктай кыйал кылт дей түштү. Чечкиндүүлүк менен «мен Нургүлгө кат жазам» дедим. Албетте, анын дареги менде жок болчу. Ага карабай туруп калем кармоого эп келбеген колумду (колдо дагы дарт бар) күчкө салып атып, сол колума калемди карматып, бармактарымды жип менен бекем байладым. Кыскасы бир жума алпурушуп атып, калемди барак бетине кыймылдатууга жарадым. Тартаңдаган тамгалар өйдө-төмөн болуп, кагаз бетине жыбырап түшө баштады. Көз алдыма Нургүлдү келтирип алып тынымсыз кат жазып кирдим. Аны кайсы бир жомоктон уккан кыздын аты менен «Фея» деп атап алдым. Анан ошол замат «анын» жооп катын кайра өзүм жаздым. Балким, мен ошондо акыл-эси жайында адам жасабаган нерсени жасагандырмын. Балким. Бирок мен анда ал жөнүндө ойлоого кымындай дагы шай жок эле. Жазган катымды конвертке салып, сыртына өзүмдүн дарегимди жазып туруп күүгүм талаш үч дөңгөлөктүү коляскама отурдум дагы зуулдаган бойдон барып поштонун эшигинин алдындагы темир жашикке салып келдим.

Жубайы Жайна, кыздарым Динара жана Айназик менен.

Жубайы Жайнагүл, кыздары Динара жана Айназик менен.

У Л У У   Б У Р У Л У Ш.

Эртеси эле Кумаш ата гезиттер менен кошо мага келген «Феянын катын» берип кетти. Ошентип, адамдын күлкүсүн келтире турган «кат алышуулар» башталды. Барган сайын колум дагы жатыгып баратты. Мен ал «катка» оюмда эмне болсо, жан-дүйнөмдү эмнелер тынчсыздандырып, эмнелер аласалдырып жатса ошонун бардыгын жазууга аракет кылар элем. «Жооп каттар» да ошондой мааниде жазылчу. «Кат жазышуу» ошентип айдан-айга уланып турду. Бир убакта өзүмө келип ойлонсом, баягы көңүл чөктүргөн «депрессиялар», өлүм жөнүндөгү ойлордон таптакыр дайын жок. Дагы бир кызык, ошол каттар менен улай эле ар кандай кыска кабар, чакан макала жазып райондук гезитке салып жүрдүм. Бир күнү аным дагы гезитке чыгып кетти. Дал ошол гезитке чыккан алакандай кабарлар мага зор күч, эбегейсиз тоодой жөлөк болуп берди. «Менин деле колумдан бир нерсе келет турбайбы, аракет кылсам баары болот турбайбы» деген чечкиндүү ойлор, ынанымдуу үмүттөр пайда болуп баштады.. Кыскасы, депрессиялык абалдан, акыры бир күнү боло турган өлүмдөн мени ошол өзүм менен өзүм жазышкан «каттар» чыгарып кетти. Балким, туңгуюк абалга кептелген дүйнөдөгү адамдардын бири да мындай акылга сыя бербеген жолду таппаса керек. А мен таптым. Ал жол мени жаман абалдан чыгарып коюп гана тим болбой, чыгармачылыкка да баш-отум менен багыттап койду. Анын алгачкы башаты ошол каттарда башталды. Азыр ойлосом, жеке менин ааламымда, жылдызы саналуу, азгантай турмушумда бир жолу гана «жылт» этип, ошол бойдон биротоло жок болуп кеткен ошол татынакай кызга, Нургүлгө кезикпегенимде операция жасаттырып, профессор Алиев айткандай балдаксыз, сопсоо болуп, түптүз басып кетмектирмин..

Жубайы Жайна.

Жубайы Жайнагүл.

Ж О Г О Л У У М А    Ж О Л    Б Е Р Б Е Г Е Н   К Ы З,
«Ж Ы Л Т»  Э Т И П   «Ж О Г О Л Г О Н   Ж Ы Л Д Ы З» 

Балким.. Бирок, бирок анда менин көкүрөгүм, жашоого болгон көз карашым, жан-дүйнөм таптакыр боп-бош калып, сүйүү деген эмне экенин түк түшүнбөй, билбей, а мүмкүн ныпым сабатсыз бойдон калмактырмын? Жек Лондонду окумак турсун ал эмне экенин укпай, көрбөй калмактырмын? Анда менде кайдагы жазуу, кайдагы повесть, роман, кайдагы эссе-аңгемелер? Дегеле окуу, жазуу дегендер түшүмө да кирбей калмактыр? Мындай да болушу толук мүмкүн эле. Эмнеси болсо да ошондо мен өзүмдөн үч жаш улуу кызга жолугуп калганыма, анын мага берип кеткен китебине, ал гана эмес өмүр бойу балдак менен басып калганыма азыр абдан ыраазы болуп, сүйүнүп кетем. Анткени, так ошол учур, так ошол окуйа менин кийинки келечек турмушумду, туман баскан туйук, жабыркаган, жабык көөдөнүмдү ачып, ойготуп, сабатсыздыгымды жойуп, эң башкысы балалык ууз сүйүүмдүн мөлтүр тунук булагыннын башын тазалап, улуу бурулушту көздөй жол баштап кетти. Чын сырымды айтайын, кээде туруп Нургүлдү кечээ жакында эле көргөндөй боло берем, жанымда тургандай сезтп кетеем. Ар бир кыймыл-аракети, дабышы, үнү, жылмайып сүйлөгөнү күнү бүгүнкүдөй көз алдымда турат, кадимкидей эсимде. Кээде ушундай бир өрөпкүгөн улуу сезимге алдырып алам. Ошол кызды, Нургүлдү, азыркы кездеги балпайган байбичени өз көзүм менен бир көрүп, акырын анын тизесине башымды ийип, тийгизип, бир таазим этип алгым келип кетет. Аттиң арман, бирок ал кыз менин кийинки тагдырым жөнүндө, өзүнө болгон менин ыйык жана алгачкы ууз сүйүүм жөнүндө билбейттир, кымындай дагы кабары жоктур. Ким билет? Билбейм.. Бирок менин билгеним ушул – адам баласы кандай гана абалга кириптер болбосун, кабылбасын, андай азаптан чыгуунун көптөгөн жолдору, ыкмалары, шарт-мүмкүнчүлүктөрү бар экенин эч качан унутпаш керек. Бир гана изденүү, чыдамкайлык, туруктуулук бардык кыйынчылыкты багынтат. Үмүт менен жашоо керек. Ушул жерден кошумчалай кете турганым, ошол кызга байланышкан сезимдер, ой-толгоолор, көптөгөн окуяларды кийин «Бейиттеги боз торгой» аттуу роман-эссе китебимде кеңири чагылдырганга аракет кылдым. Чыгармамда ал кызды Анара деп атагам.

Ардактуу акын- жазуучулар менен.

Ардактуу достору, акын – жазуучулар менен.

И Ш Е Н И М     Ж А Н А    И Й Г И Л И К!

Жашоо улана берди, уланып жатат, ошентип менин кийинки жасаган ишим, негизги койгон максатым – гезиттер, кабарлар, маалымат, макалаларды жазууга өтүп кетти. Үч дөңгөлөктүү коляскамдын жанын тындырбас болдум. Талааларга чыгам, иштеп жаткан колхозчуларга кезигем, алардын иштери тууралуу, жакшы иштеген үлгүлүү адамдар жөнүндө жазам. Жазгандарым райондук, облустук, анан республикалык гезиттерге чейин жарыяланып жатты. Ошондой учурда обком комсомолдун жардамы менен жазуу машинкасына ээ болдум. Ишим ого бетер алдыга жыла баштады. Мурда дептердин бир бетин жарым күн толтурсам, эми тынбай терип, чыкылдатып бир күндө он беттен ашыра жазганга жетишчү болдум. Бул, адам дегениңдин табияты ушундай экен, аздап, барган сайын өз жазгандарыма өзүм алымсынбай калчу болдум. Ушундай учурду текке кетирбей дароо башкалардыкына окшобогон ой-толгоолорду, публицистикалык макалаларды, ошолорго улай эле ыр менен аңгеме, новеллаларды жазып кирдим. Алардын айрымдары ал кездеги «Ала-Тоо» журналына, «Учкун», «Көктөм» аталган көркөм чыгармалардын альманахтарына чыгып жатты. Кийинчерээк жазуучулар союзунун ал мезгилдеги Ысык-Көл областы боюнча адабий кеңешчиси, кыргыздын белгилүү жазуучусу Мурза Гапаровдун көмөгү менен «Мектеп» басмасынан 1988-жылы «Өрүк гүлү» деген алгачкы чакан ыр жыйнагым жарыкка чыкты. Бул жыйнактын чыгышы менин да бир нерсе жаза аларыма ишенимимди пайда кылды. Кийин, 1993-жылы шаардык басмаканадан «Бар бол, Нооруз» деген ыр жыйнагым ошол кездеги Каракол шаарынын мэри Асылгүл Абдурехменованын каржылоосу менен жарык көрдү. Эч ойлобогон, күтпөгөн окуйалар көп эле болот турмушта. Бир күнү Ирландиядагы майыптар менен иш алып баруучу эларалык кайрымдуулук уюмунун өкүлдөрү келип, Караколдо эки күндүк семинар өткөрүп калышты. Ага мэрия тарабынан мени да чакырышкан экен. Алар аталган ошол менин китебимен элүүнү сатып алып, англис тилине которуп чыгарышарын, анан дүйнөдөгү майыптарга таратышарын билдиришкен. Айткандай эле бир жылдан кийин, 1995-жылы ал китеп Дублинден англис тилинде чыкканын расмий билдиришти. Бул мен үчүн өтө кубанычтуу болду. 1997-жылы «Үмүт – Жол», 1999-жылы «Кечигип келген махабат» деген ыр жыйнактарым, 2000-жылы «Бийиктик» басмасынын «Арбак куугунтуктаган адам» 2001-жылы «Свет в очах» ырлар жана ошол эле жылы «Сенсиз жашоо мүмкүн эмес көрүнөт» эсселер жыйнагы, 2002-жылы «Периштенин белеги» деген повесттер жана аңгемелер жыйнагым, ал эми 2007-жылы «Бейиттеги боз торгой» деген роман-эссемдин биринчи китеби жарыкка чыкты. Ушул чыгармамдын чыгышы менин чыгармачылыгымдагы бурулуш баскыч болду десем болот.

«Ж И Г И Т Т И Н    С Ө З Ү    Ө Л Г Ө Н Ч Ө  –  Ө З Ү    Ө Л Г Ө Н Ү    А Р Т Ы К»

Ошол «Бейиттеги боз торгой» окурмандар тарабынан өтө жылуу кабыл алынып, ушул күнгө чейин анын экинчи китебин сурап жүрүшөт. Ал эми китептин уландысы жазылып, даярдалганына жети жылдан өтүп калды. Тилекке каршы, каран калган каражаттын жоктугунан роман чыкпай турат. 2007-жылдан бери бир да китебимди чыгара албай келем. Кайсы бир жолугушууда азыркы Жогорку Кеңештин депутаты Максат Сабиров иниме кезигип, ушул көйгөйүмдү айткан элем. Ал айтты эле, «Мындан кийин сиздин китептериңизди мен чыгарып берип турам» деп кубантып, бир челек бакыт аралашкан сүйүнүчтү башымдан ылдый куюп жиберген. «Нысапсызга кашык берсе беш ууртайт болбоюн» деп, «Бейиттеги боз торгойдун» экинчи китебин ага ишенип даярдап бергем. Андан бери туура беш жылдын жүзү болду, баягы бир челек кубанычтын тамчылары сарыгып отуруп, кургап бүткөн. Анда-мында бир телефон чалып, байланышсам: «Кам санабаңыз, чыгат» деп коет болгону. Ошондон бери айла жок «кам санабай» эле жүрөм. Эмне демек элем, албетте, «кимдир бирөө мага жардам бербей койду» деп таарынууга менин кандай акым бар? Жөн гана ата-бабабыздан калгаан «жигиттин сөзү өлгөнчө – өзү өлгөнү артык» деген нар көтөргүс асыл жана накыл сөз менин үмүтүмө үмүт кошуп, ал үмүт биротоло өлүп калбаса экен деген ойдон эч арылалбай келем…

«Т А Л К А Л А Н Г А Н    Д Е Н – С О О Л У К Т У    К Ө Т Ө Р Ү П,
Ж А Н Е Т Т И    Ж Е Й М     Ө Р Г Ө    К А Р А Й    К Ө Ш Ө Р Ү П»

Кайсы бир ырымда ушундай саптар чыгып кеткен. «Талкаланган ден соолукту көтөрүп, жанетти жейм өргө карай көшөрүп» деп жаздым эле. Бара-бара өз турмуш- жашоомо, балким, өз тагдырыма канагаттанбоо, келечегиме ишенбөө пайда боло баштады бир учурда. Гезиттерден келген анча-мынча калем акылар, социалдык жөлөкпул менен өз алдымча үй-жай күтүп, жашап кете албасым жөнүндө ойлорго төө басты болуп, кыйналып жүрдүм. Анын үстүнө тыңыраак баса албаган, көбүнчө коляска менен жүргөн, же билими жок, же колунан бир иш келбеген мендей байкушка ким тиймек эле деген ой да бучкактап, күндүр-түндүр таштабайт. Акырындык менен баягы басмырт ойлор, көңүл чөгөттүк, «депрессия» деген кайра башталды. Ата-энемдин тырмалаңдап жүрүп тапкан нанын мен гана жеп, мен гана түгөтүп жаткандай сезип, дасторконго колум сунулбайт. Өзүмдү ошол үйдөгү, ал тургай бу дүйнөдөгү ашыкча жан, жатып ичер, жанбакты катары көрүп, өзүмдү өзүм жек көрөм. Бирок, бу жолу өлүм жөнүндөгү ойлорду жаныма жакын жууткум келген жок. Ошо өлбөй калган учурда ыйлап отуруп, өз ичимден Нургүлгө: «Эми мындай эссиздикти кайталабайм, менин алсыздыгымды кечирип кой» деп, кечирим сурагам. Ошондой күндөрдүн биринде кечки чайды ичип, көчө жаккы терезе түбүндөгү отургучта отурдум. Бул демейки көрүнүш эле. Биздин үй чоң көчөдө болчу. Бир маалда карасам айылдын четинде Каракол-Фрунзе каттамындагы чоң автобус келатыптыр, ал кезде автобустар төбөсүнө прожектор коюп алышчу. Аны карап отуруп, өзүм күтпөгөн, ниетиме келбеген ой көңүлгө тык этти. «Эгерде ушул автобус токтосо, Фрунзеге кеттим» дедим. Ордумдан шаша туруп, жолдун наркы жагына өттүм да, кол көтөрдүм. Айдоочуга: «Фрунзеге ала кетиңизчи, бирок, акчам жок» дедим. Ал мени бир саамга карап турду да, түш деди. Ошентип, шаарга келдим, чын эле чөнтөгүмдө бир тыйыным жок эле. Анда жаңы автовокзал жок, эскисинде жүрдүм. Анда-санда фонтандагы суудан ичип коем. Үч-төрт күн ошентип жүрдүм, ачкамын. Бир күнү вокзалдан басып отуруп, социалдык камсыздоо министирлигине келдим. Ал кезде министирдин орун басары биздин айылдык Садык деген киши экенин уккам. Ал кишини таап, ал-жайымды түшүндүрдүм, айылда жүрүп тажаганымды, колумдан келген бир ишке орношууга жардам берип коюусун сурандым. «Кайда туруп атасың» деген суроосуна вокзалда экенимди айттым. Кыскарта чапканда, ал кишинин жардамы менен калаадагы карылар интернатынан бир кичиней бөлмө бошотуп беришти, комсомолдун Борбордук Комитетинин кызматкери Жаныш Рустанбековдун жардамы менен «Кыял» бирикмесинин сувенир цехине жумушка алындым. Бул менин турмушумдагы адепки бурулуш эле, ал кез 1972-жыл болучу.

«К Ы Я Л»,   К Ы З Ы К    Ж А Н А   «Ы С Ы К»   К Ы Я Л Д А Р.

Адатта «Жолдуу жигитке ажалдуу кийик жолугат» деген сөз бар эмеспи, мунун чындыгына турмуштук бир жагдай ишендирди. Кайсы бир майрамдабы, же эмгек өргүүсүбү, азыр эсимде жок, айылда жүрүп калдым. Көчөдө баратсам бирөө чакырып калды. Кылчайсам, айыл мектебинин мугалимдеринин бири экен. «Ой, сен кайда жүрөсүң, сени издеп таппай жүрбөйбүзбү» деп калды. Көрсө мындан бир нече жыл мурда эле мени жумушчу жаштардын кечки мектебине каттап коюшуптур. Тигил агай кечки мектептин деректири экен. Экзамен да ортолоп калыптыр. «Аба, ырахмат, мектепке каттап койгонуңузга, бирок, мен китеп бетин бир күн ачпасам, эч кандай даярдыгым болбосо, экзаменди кантип берем, мурдараак билгенимде бир аз болсо да даярданбайт белем, экзамен бере албайм» дедим. Бир азга карап турду да, анан далымдан таптады: «Жолдугун жасап бере аласыңбы?» Мына ошентип, үч уктасам түшүмө кирбеген жерден бир жумага жетпей 11-классты «бүттүм» да, аттестатка ээ болуп калдым. Менин кыйындыгымды карабайсыңарбы, ошо «жолдугун жасап алган» аттестат менен жөн жүрбөй, Бишкектеги бир жылдык бухгалтердик курсту бүтүрүп, бухгалтерлик кесипке ээ болуп албадымбы. «Кыялда» алты жыл иштеп жүрүп айылга келдим. Кийин колхоздун архивинде, башкарманын катчысы болуп бир нече жыл иштедим. Ошо эки иште иштеп, андан тышкары башкармалыктын, парткомдун, комсомол комитетинин дубал гезиттерин чыгарып жүрдүм бир штаттык айлык менен. Башкарма айлыгыңды көбөйтүп берем деп, төрт жыл сүйрөдү. Бул ачыктан-ачык басынтуу, дискриминация болучу. Акыры колхоздон чыгып кеттим.

Ү Й,    Ү М Ү Т,    Ү Л Г Ү.

Жогорку окуу жайын мындай кой, мектеп босогосун аттап, башталгыч билим ала албасам да, 1989-жылы Ысык-Көл областтык «Ысык-Көл правдасы» газетасына машинка басуучу болуп ишке орноштум. Дал ошол кезде областтын жетекчиси Жумгалбек Аманбаев эле. Ал кишиге кирип, гезитте иштеп атканымды, шаарда үйүм жок экенин айтып, үй берүү жагынан жардам сурадым. Ал кишинин адам тагдырына кайдыгер карабагандыгы, чечкиндүүлүгү аркасында төрт айдынн ичинде көп кабаттуу үйлөрдүн биринен эки бөлмөлүү үй алдым. Кийин ар кайсы гезиттерде кабарчы, адабий кызматкер, котормочу, адабият бөлүмүнүн башчысы, саясий баяндамачы («Бешене»), редактордун орун басары («Ысык-Көл үнү»), редактор («Бийиктик» басмасы) болуп иштедим. 2001-жылдан тартып, өзүмдүн чыгармачылыгымдан тышкары, башка авторлордун кол жазмаларын адеп компьютерге терип, алымча-кошумчасын киргизип, редакциялап, баш сөз жазып, басмага даярдоо багытында иштеп келдим. Ушул кезге чейин менин колумдан башка авторлордун 83 китеби даярдалды, алардын 71 китеби жарыкка чыкты. Булардын бардыгын термелеп айтып, мактанып, өзүмдүн кыйын, өзгөчө экенимди жар салайын деген ниетим жок. Жөн гана адамдын чыныгы каалоосу, умтулуусу, чыдамкайлыгы, жашоого болгон кумары көп нерсеге жеткирет деген ойду кыйыткым келет.

Адамдын көрө турган күнү, иче турган суусу, кечире турган өмүрү маңдайына жазылат дешет. Мунун канчасы чын, канчасы божомол экенин билбейм. Кээде ушуга ишене албай да кетем. Себеби, «маңдайга жазылганы ушул болсо эмне кылайын, же өлүп кетейинби» деп, мүңкүрөп отуруп калганымда эмне болот? Балким, базарлардагы азыркы кайырчылардын катарына дагы бирөө кошулмак. Кудайга шүгүр, андай болгон жок. Көп жыл мурда бир ырымда: «Кечир тагдыр, мен өзүңдү жасап алам кол менен» деп, өтө көтөрүңкү пафос менен ыр жазган экем. Балким, бул ошол учурдагы тагдырыма жасаган каршылыгым, кылган протестим болгондур. Азыр муну курулай шаңдануу, обу жок кайраттуулук үчүн гана жазбаган экемин деген ойго урунам. Анткени ошол убадамдын кандайдыр бир даражасын аткара алдым го деп ойлойм. Алгач 1978-жылы айылдагы бир келинге үйлөндүм. Андан эки уулдуу болдук, үчүнчүсү чарчап калды. Он жылдан кийин турмушубуз бузулду. Жан-дүйнөнүн боштугу, аялыма карата болгон тырмак агындай сезимдин жоктугу мени өз үйүмдөн чыгып кетүүгө мажбур кылды. Шаарга келип, батирге чыгып, андан мурда төрт жыл бою кат алышып жүргөн Оштук Гүлнара деген келин менен баш коштум.

Т А Н К А Д А Й    Т Е П С Е Г Е Н    Т А Г Д Ы Р.

Экөөбүз төрт балалуу болдук, бирок, эгиз кызымдын бири чарчап калды. Аттиң, канча кылганы менен тагдыр деген өз билгенин кыла берет тура. 1998-жылы Гүлнара катуу оорудан каза болуп калды. Бир жарымга келип калган кичүү кызымды карындашым, уулум менен кызымды Оштогу кайнежем алып кетишти. Шаң-күлкүгө толуп турган үйдө кош балдагым менен жалгыз калдым. Берки эки уулум интернатта окуп жатышкан. Мына, эми бардыгы бүттү деген төө басты ойлорго дагы кептелдим. Кыргыздар мындайда эмне кылчу эле? Ии, ошо… Мен дагы андан кыйгап өтө албадым. Анан «жыргализм» башталды, кудайдан жөө качкандардын баары меникинде, күндө майрам, күндө той. Ошентип, бир жылдан ашык гүүлдөптүрмүн, атаңгөрү. Ичкилик ичкенде ыйлап алмай адатым бар эле. Бир күнү тойлоп отуруп, сыртка чыккым келди, ал кезде тың басчумун. Борбор тарапка бараткам, адатымча ыйлап алсам керек, капысынан эле жанымдан: «Ай, уулум!» – деген үн угулду. Карасам отургучта бир кемпир отуруптур, негедир жиним менен: «Ой, эмне!» – деп кыйкырып жибердим. Ал киши кебелбей туруп гана: «Уулум, сенин азыр эмне ойлоп баратканыңды билим турам. Сен өзүңдөн жогоркуларды ойлобой, өзүңдөн төмөнкүлөрдү ойлоп, ошого топук кыл», – деди. Бирөө башка муштап жибергенсип, көзүм ачыла түштү. «Түшүндүм, апа, ырахмат!», – дедим да ары бастым. Сөзү кулагымда тынымсыз жаңырып, кайталанып жатты. Ого бетер өксүп ыйлагым келди, ошо бейтааныш апанын тизесин кучактап алып, буркурагым келди. Анча узай элек элем, кайра артка тарттым. Келсем – жок, таппай калдым. Негедир кийинчерээк жөн гана менин көзүмө көрүндү го деп ойлоп да койдум. Эмнеси болсо да ошол бейтааныш апанын сөзү сезимиме катуу сиңип, тынчтык бербей жүрдү. Мында чоң философия бар экен. Кыскасы, мен ошондон кийин жылдан ашык созулуп бараткан «акырындык менен өлүү» туңгуюгунан таза чыгып кеттим.

Өзүмдөн жыйырма төрт жаш кичүү дагы бир келинге үйлөндүм. Төрт жыл жашадык. Бирок, ал да болбоду, көп басып көнүп калган келин экен. Эртең менен кетсе кечинде, же эртеси келет. Менин ток отурамбы, ачка отурамбы – иши да жок. Кой дедим да, урушпай-талашпай ажырашып кеттик. Мурда жатакана тибиндеги көп кабаттуу үйдөн эки бөлмө үй алып койдум эле, ошону бердим. Кубанган бойдон кетти. Андан кийин, 2005-жылы Жайна экөөбүз баш коштук, ал менден он сегиз жаш кичүү. Кызыбыз быйыл экинчи класста окуйт.

Ошентип жүрөк согуп турган кезде бардыгы бүтпөйт экен. Жашоо улана берет экен. Кудайга шүгүр, төгүл-чачыл турмушка жете албасак да, өпчап пенсия менен анын жарытпаган айлыгы менен жашап келатабыз. Менин улуу кызым, Жайнанын кызы турмушка чыгышкан. Ал кызым төрт жылдан бери Москвада иштейт. Улуу баламдын эки уулу бар. Турмушка, тагдырга нааразычылыгым жок. Бул эми кооздук, кыйынсынуу иретинде гана айтылган сөз эмес. Анткени мен мындан кыйын, мындан оор кыйынчылыкта жашагам да. Бир өкүнгөнүм – чеке жылытпаган каражат үчүн көз майымды, ден соолугумду коротуп, он беш жылымды башка авторлордун чаң-топону аралашкан кол жазмаларына сарп кылганым. Ушунча убакытты өз чыгармаларыма жумшаганымда дагы көптөгөн чыгармаларды жазып алат белем? Эми өткөндү кайтара албайсың. Айрым калемдештерим оюн-чындан тигилерди: «Сатыбалдиевдин мектебинен чыккан акын-жазуучулар» деп коюшат. Ошондой болсо деле ара-чолодо бир кыйла чыгармаларды жазууга үлгүргөн экем. Аларды өз-өзүнчө жыйнак кылып даярдап койдум. Көлөмдүү беш жыйнагым турат. Буйруса, алардын да жарыкка чыгар күнү болуп калар деген үмүттөн ажырай элекмин.

С Ө З    С О Ң У.

Ушундай. Айагында айта турган жыйынтыктоочу сөзүм бул. Жогоруда баса белгиленип айтылды, атайын жогорку окуу жайда окумак турсун орто же башталгыч мектептин босогосун аттабаган «Бейне» коногу Мусакун (Даанышман) САТЫБАЛДИЕВ абабыздын көптөгөн чыгармалары англис, монгол, орус, кытай, казак жана түрк тилдеринде жарыяланган. Өзү да башкалардын чыгармаларын тынбай которот. Поляк жазуучусу Б. Вырыпаевдин «Дели бийи», М. Задорновдун «Соңку аракет» аттуу пьесаларын жетик жана таамай которгон. Алар азыр «Сахна» этно-фольклордук театры тарабынан сахнада коюлуп жатат. Мындан тышкары онго жакын кандидаттык, докторлук диссертацияларды кыргыз тилине оодарган. Бишкектеги айрым акындардын ырларынын орусча сөзмө-сөз котормосун (подстрочнигин) жасап келет.

Кыргыз Жазуучулар Сойузунун, Кыргызстан Жаштар сойузунун Борбордук Комитетинин бир нече Ардак грамоталары, Ысык-Көл обулустук мамлекеттик администрациясынын Ардак грамотасы жана «Мактоо баракчасы» жана акчалай сыйлыктары менен сыйланган. Андан тышкары бир нече гезит редакцияларынын Ардак грамоталарынын татыктуу ээси. «Алтын көпүрө» адабий сыйлыгын алган. 2013-жылы Саруу айыл өкмөтү «Саруу айылынын Ардактуу атуулу» деген наам ыйгарган. 1996-жылдан бери Кыргыз Республикасынын Улуттук Жазуучулар союзунун мүчөсү.
Үй-бүлөлүү. Өмүрлүк жубайы Жайнагүл Ысык-Көл обулустук ооруканада эмгектенет. Төрт уулу, төрт кызы, эки небереси бар.

Он-лайн маек алган жана “Бейнени” дайардаган автор Асыран АЙДАРАЛИЕВ.
Эркин журналист, Финляндия, Келсинки шаары. 14-апрель, 2015-жыл.

Эскертүү: Макала маекти автордун жана сайт
ээсинин уруксатысыз алууга тыйуу салынат.

Apr 09

Сайакат..

*****************************************************************************************************************

К Ы Р Д А Г Ы   К Ы Й А Л

Жайдын мээ кайнаткан ысыгында Ат-Башыдагы райборбордук оорукананын каңылжаарды жарып «буруксуган» үч орунтуктуу бөлмөсүндө жатам. Турганга, басканга болбойт. Жанымдагы элүүнү жаңы эңкейип калган байкенин (азыр элүүнү мен да эңкейдим) дарты меникинен кыйла оор. Бирок ал киши бүкүрөйүп алып, ичин колу менен басып коюп жүрө берет, жатпайт, дегеле жаны тынбайт. Анын ашказанынын жарымынан көбүн кесип салышкан. А менин дартым «сокур ичеги» болгону. Ошого жатам, онтолоп, туралбайм. Оорубайт деле, онтогонумдун себеби башкада эле. Онду эми бүтүп, акыркы экзамендерди тапшырып, «ана, мына шаарга кетем» деп желпинип, делбе тап болуп турганымда «ок» тийип ооруп калгам. Ой-максаттарымдын баарын «оорутуп», бириндетип, бузуп, чачыратып. Курбу-курдаштарымдын бири калбай шаарлап кеткен. «Окуйбуз, чокуйбуз, иштейбиз, талкалайбыз, кыйратабыз» деген айбаттуу, аруу максат менен түп көтөрө көчүп кетишкен. Баары тең барып эле ошол кездеги сүйүктүү борбор шаарыбыз Фрунзени «багынтышмак». Эч нерсеге жараксыздан экөөбүз эле калганбыз. Биринчиси, «эртең шаарга, окууга кетем» деп ээлигип алган классташ кызым Нуриланы экзаменден чыгып эшиктин босогосун аттай электе аңдып турган «атан төөдөй» жигиттер ала качып кетишкен. Экинчиси, башка күн калбай калгансып так ошол күндөрү кычап, кыйраткансып ооруп, «ок» тийип калган мен. Ошон үчүн ал «сокур ичеги» деген оору тура көрсө, эч нерсени көрбөгөн, билбеген, адамды түк түшүнгүсү келбеген. Ал кыз го келин болуп «керилип» отуруп калды, үй-бүлө күтүп. А мен жатам апапак «койкада», үйдөн жок, же чүйдөн жок, же окуу-чокуусунан жок, онтолоп..

УЛУУ КЫТАЙ СЕПИЛИНДЕ. 2005-жыл, декабрь.

Улуу Кытай Сепилинде. 2005-жыл, декабрь.

Байкуш, ошол оорукчан киши аркы-беркини, узун тарыхты, не бир укмуштун баарын билген тарых мугалими эле. Эриктирбейт. Жаман жери «насыбай» чегет. Тынбай чегет. «Чеккенге болбойт» дешкен. Күндө айтышат. Урушуп, тилдеп кетишет. Доктурлары, медайымы, ал эмес тактай жуугандары да куру калбай кагып-силкип, «чекпе, түкүрбө» дешет. Болбойт, укпайт. Жаздыгынын алдына катып коюп чеккени чеккен. Элеңдеп эки жакты карайт да, ээрдин ачып сала коет. Анысына көп кызыкпайм, ал кишинин сөзү кызык, өзү да сөзү да «таттуу» эле. Бүтүндөй дүйнөгө саякаттап, кыдырып бозуп кетебиз. Улуу Кытай сепилин укмуштай сүрөттөп, көркөмдөп, көрүүгө зар экенин күндө кайталайт, айткандан түк тажабайт. «Аман-эсен айыгып чыксам ары керемет, ары сыйкырдуу дубалдын жомок эмес экенин өз көзүм менен көрүп, ошол дубалдын кыры менен басып, бир барып келсем эки дүйнөдө армансыз болот элем» дейт. Ооруканадан чыгаар-чыккыча, кетээр-кеткиче ошол сөзүн кайра-кайра кайталай бергени бүгүн да көз алдымда, азыр да эсимде. Атаганат, кайдаан, аз өтпөй эле ал кишинин дүйнөдөн өтүп кеткени тууралуу кабар келди. «Рак» деген оору тооруганда жаман тура. Ошондон баштап ошол кишинин айткан Кытай дубалы эсимден эч убакта кетпей эңсегеним, каалаганым, баалаганым Кытай дубалы болду да калды. Барып, көрүп, кырын кырдай басып келсем деген айыкпас «оору» пайда болгон. Ооруканадан чыккан соң түз эле жайлоого кеттим. Окуу-чокууга тапшырмай аяктап, алды «кулап», артындагылары кыйгаз ээрден ооп, «кыйшайып» калган учур болчу. А мага кайдагы окуу?. Менин бараар, көрөөр жерим жалгыз жайлоо болгондуктан ойлонуп отурбай дароо кеткем.

Төрт тарабы келишкен Аксайдагы керемет жайлоо «Тешик-Чап». Чалкайган эки төр, «бири чоң, бири кичи айрык» деп аталат. Экөөнүн тең өтөктөрү жайкалган көк жашыл «килемге» бөлөнүп, биринен-бири өтүп, жанаша жайылып кеткен өзөндөр созулуп барып асман тиреген ак мөңгүлүү зоого барып такалат. Зоонун аржак бети, кырды ашсаң эле Кытай. Мени кызыктырып, убайым жегизип, уктатпагны эле ушул. Кытай жагы. Кырга чыккым, көргүм, баргым келе берет. А бирок атамдын айтканы сестентет. «Барба, чыкпа, чегарачылар билип, көрүп калат, кармап, камап салат» дегенин койбойт. А мен бир аз сестенип коркконум менен ичимден «барам, чыгам, көрөм» дегенимди койбойм. Ошентип жүрүп бир күнү Кыргыз-Кытай тоосунун кырына да чыктым. фото 01
Шамал ыркыраган улуу чокунун ызгаар суугуна кайыгып, үйдөй болгон ак таштын үстүндө далайга чейин эки жакты карап элейдим. Ошол жерге отуруп алып Улуу Кытайдын Улуу сепилин издегем. Биз тарабы жанда жок бийик, эшилген корум таштар, жалама зоолордун үстүн салаңдаган көпкөк муз мөңгү басып жатканы менен Кытай тарабы жайдак, түзөңдөп барып түп-түз мунарык баскан боз чаңгыл талааларынан башка эч нерсе көрүнбөйт. Көпкө чейин көжөлүп узатасынан кеткен сыйкырдуу дубалдарды издеп таппай, көк муштум болуп титиреп, үшүй баштаганымда, Улуу Кытай дубалын көрбөсүмө көзүм жеткенде гана, ыркыраган бороондуу кырдан ылдый карай томолонуп-жумаланып, «дыркыраган» бойдон төмөн түшүп, баса бергем. Ал “эрдигим” үчүн атамдан катуу тил угуп, таяк жеп кала жаздагам. Туз насип буйуруп кийин 2005-жылдын декабрь айында Улуу Кытайдын Улуу дубалына чыгып, кырын далайга кырдап бастым. Улуу Дубалдын кырына туруп алып оруканадагы оорулуу агай менен өзүмдүн өткөн кездеги кең өзөндү бойлоп келип, көк муштум болуп, Кытай-Кыргыз чокусундагы ыркыраган ызгаардуу шамалды азыр да сагынып, ал мезгилди эңсегеним эңсеген…

Асыран АЙДАРАЛИЕВ. Эркин журналист, Келсинки, Финляндия. май, 2012-жыл.

Apr 03

Бейне..

ээ 91«КЫЗДАРЫ СУЛУУ КЫРГЫЗДЫН»

Атпай журтка аттын кашкасындай таанымал даңазалуу кыргыз ырчысы, комузчу-аткаруучу,
Кыргыз Республикасынын Эл артисти,
Казак Республикасынын эмгек сиңирген артисти,
Токтогул атындагы мамлекеттик сыйлыктын лауреаты Саламат САДЫКОВА «Кыргыз Көчү» мекенчилдер тобунун өздүк айылынын (сайты) «Бейне» рубрикасынын алгачкы коногу. Кыргыз сыймыгы Саламат эжекебиз 1956-жылы 28-сентябрда Баткен обулусуна караштуу Баткен районунун Кызыл-Жол айылында туулган.

*****************************************************************************************************************
«Мындай үнгө эгедер болгон дүйнөдө үч гана ырчыны билем. Алардын бири Саламат САДЫКОВА». 
(
Чет өлкөлүк журналист Марк ХАМФИ)

«БИР АЙТТЫМ ДА, ЧЫГЫП КЕТТИМ»

– Саламат Садыкованын балалыгы татаал болгонунан кабарыбыз бар. Ошол абалда ырчылык талантыңызды ачуу оңой болбосо керек?…
– Ата-энем эрте кеткени мен өзүм менен өзүм болуп, жан дүйнөмдө эмне болсо өзүм талдап, өзүм бүтүм чыгарып көндүм. Эсимде, эң алгачкы жолу 4-классымда “Эне жөнүндө баллада” деген ырды ырдап чыктым. Үнүмдө энеме болгон куса, орду толгус жоготуу болсо керек, айрымдар жашыганга чейин барышты. Ошондон баштап “мен ырчы болом” деген максат пайда болду. Талант – Жараткан ыроологон белек. Ал кимдир бирөөнүн ачышына муктаж эмес болуш керек. Ошондон баштап мектепте, райондо концерт менсиз өтчү эмес. Бизде, Баткенде ырчы десе эле чалкасынан кетип каршы болушчу. Музыкага дилгирлигим ушунчалык десеңиз, каршы чыккан туугандарымды “китепканачы болуп иштеп жатам” деп алдап коюп, өзүм маданий бөлүмдө иштеп жүрдүм. 17 жашымда районго атым чыгып, ырчы кыз аталгам.ээ 77
Ошол жылдары Таластан бир жигит биздин айылдагы туугандарына конокко келип калды. Туугандары азыркылардын сөзү менен айтканда, ал жигитке “кастинг” уюштуруп, түрдүү кыздарды көрсөтөт. Ал менин ырдаганымды көрүп жактырып калса керек, “ырчы кызды алам, андан башканы албайм” дептир. Жумушка бара жатсам, алты метрдей аралыкта басып алып тиги жигит мага “чоң кыз, жактырып калдым, макул болсоң Таласка алып кетем” деди. Мен “жок, мен ырчы болом, окушум керек” деп баш чайкайм.

Акыры анын жеңеси мени алдап үйүнө чакырды. Кашы-көзү кара сулуу жигит аккордеонду кармап тартымыш болуп отуруптур. Жеңеси “экөөң Кара-Бууранын театрында иштей бересиңер. Бул дагы ырдаганды жакшы көрөт” деп убадаларды укмуш берип жатат. Ошентип, алдап отуруп жоолук салып коюшту.

Ошентип, 17 жашымда таластык жигит менен турмуштун чоң даңгырына түштүм.

Ойлоп көрсөм бала эле экем, болбосо башымдан жоолукту алып салып, кетип деле калбайт белем. Ошол эле күнү поездге түшүп, күйөөмдүн айылына келип тойду берип жашап калдык. Азыр да барган жерим тууралуу жаман сүйлөгүм келбейт. Анткени мени бүлө катары жакшы кабыл алышты. Аттиң, баары дүйнөдө жакшы мамиле менен чектелбейт тура!..

– Күйөөңүз “кийин ырдатам” деген убадасын унутуп калдыбы?
– Ал убада Баткенден бери чыкканда эле унутулган. Он жылдай кара казан менен кагышып, күйөөмө үлгүлүү жубай, кыздарыма эне болдум.

Бирок менин ордум башка жерде – өнөр секисинде экенин ички туюмум менен туюп эле жүрдүм. Мен үй-бүлөнү да, чыгармачылыкты да тең алып кете аларыма ишенген элем. Бирок күйөөм “ырчылыкты кулагыма угузба” деп эле так кесер туруп алды. Менимче, “аялы ырдайт” деген сокур намыс кылдыбы же кызгандыбы, билбейм, айтор, анын ырдатпасына көзүм жеткен соң кылчайбай чыгып кеттим.

Мен билгем, алдымда оңой жол турбаганын, тамандарым таштак жолго тилинерин. Бирок ошонун баарына баш байлап, көкүрөгүм дегдеген өнөр секисине жол алдым.ээ 95

КЕЧ ЖОЛУКТУК…

– Өзүңүз өңдүү-түстүү аялсыз. Сиздин баркыңызга жете турган мырза кантип табылган жок. Же сиздин талабыңыз өтө күчтүүбү?
– Чыгармачылык менен алышып жүрүп, убакыттан уттуруп алдым. Аял үчүн убакыт өтө кымбат нерсе экен.

ээ 92Жашоомдо бир адам терең из калтырып кетти. Экөөбүз беш-алты жыл жашадык. Ал Саламатты турган турушу менен, атагы менен, кыялы менен толук кабыл алып сүйө алды.

Аз, бирок мазмундуу жашадык. Бирок анын мурунку үй-бүлөсү тынчыбызды алып туруп алды. Мен ушундай аялмын. Бакытты кимдир бирөө менен бөлүшө албайм. Балдарынан көңүлү тынчыбай, анын менин алдымда актанып, бечара болушун каалабадым. Мында да чечимди өзүм кабыл алып, көңүлүбүз кирдей электе коё бердим. Билбейм, мага ошол адам ушунчалык жылуулук таштап кетиптир. Анын табы азыр да өчпөгөндөй туюлат. Кийин деле колумду сурагандар көп болду, бирок…

– Кийин жолукпадыңарбы?

– Жолукканды каалабадык деле. Азыр деле жолугуудан качып жүрөбүз (жылмайып).

– Экс-президент Акаевдин, “мага Саламат Садыкованын гана үнү жагат” деген сөзү эл ичинде аябай уу-дуу болгон эле...
– Мамилебиз жакшы болчу. Эл башында турган адам акылдуу болсо, ошол элдин маданиятын, өнөрлүүсүн баалайт. Мен ал адамды өтө интеллектуалдуу адам катары баалайм.

– Комузду күүлөп отуруп сүй­лөйт экенсиз. Канча жашы­ңыз­дан бери чертесиз?
– Комузду 26 жашымда үйрөндүм. Ырдап жатканда айрымдар аккордеон, комуз чертип бербей же даярданганга келбей, аябай кыжалат кылышчу. Акыры “эл черткен комузду мен неге чертпейм?” деп көгөрүп отуруп үйрөнүп алгам. Комуз менен эчен өлкө кыдырып, элге таанылып калдым. Ошол кезде Нуржамал Таабалдиевадан кийинки эле комуз менен ырдаган аял мен болчумун.

– Сиздин үнүңүздү угуп, Марк Хамфи аттуу журналист эзели көрбөгөн Кыргызстанга сизге жолугуу үчүн келген дешет…
– Биз, “Камбаркан” тобу Японияга барып альбом чыгарган элек. Анда менин ырларым көп болчу. АКШнын журналисти диск саткан күркөдөн ошол альбомду алып угуп, менин үнүмдү жактырып, атайын жолугуу үчүн мага келиптир. Бизде сайт деген түшүнүк жокто ошол адам менин ырларымды эл аралык сайтка чыгарган эле. Бул дагы менин чыгармачылыгыма дем берген нерсе болду.

– Кыздарыңыздын ичинен кимиси сизге жакын?

– Эки кызым тең эле бирдей. Бирок кичүүм менин дүйнөмдү өзгөчө түшүнөт. Чагымчылардын айынан кээде жумуштан тиштенип барып, үйдүн эшигин ачарым менен “баа!” деп бакырып ыйлап жиберген учурларым болчу. Бийиктеп баратсам буттан тартып, ырдап жатсам көшөгөнүн артында туруп алып күбүрөп-шыбырап тургандар болгон. Ошондой оор кырдаалдарда жанымда караан болуп жүрдү.
– Эгерде жашооңузду кайра кайрып берүү мүмкүнчүлүгү болсо, сиз эмнени өзгөртмөксүз?
– (Ойлонуп) Эч нерсени өзгөрт­пөйт элем.
– Жан дүйнөнүн майрамы сиз үчүн эмне?
– Мен үчүн жан дүйнөнүн майрамы – сүйүү. Сүйүү сени эч качан сатпайт, текеберлентпейт, мээримдүү кылат.

Нуржамал ЖИЙДЕБАЕВА. Маалымат булагы:
Маек «Супер-инфо» гезитинин өздүк сайтынан алынды.

******************************************************************************************************************

КЫРГЫЗ ЖЕРИ (КЫРГЫЗ ГИМНИ)ээ 93