**********************************************************************

ӨРТТӨЛГӨН  КАЙРАН  ӨМҮРЛӨР

«Азаттыкты каалабаган адам жок, адилет адам азаттыкты жалпыга каалайт, адилетсиздер өздөрүнө гана каалашат!.»                                                 (К. Берне)

Айабай кыйналдым. Ачыка чыгаралбай. Айталбай дегеним. Анткенимдин себеби да ар түрдүү, жүйөөсү өтө көп. Аны эми айтканда не, айтпаганда не. Үч уктаса түшкө кирбес мындай «шумдуктуу окуйа болуп кетет» деп ким ойлоптур. Туптуура бир жыл болду. Эң коркунучтуусу, төбө чачты тик тургузган андай окуйалар, адилетсиздик, абийирсиздик күндөн-күнгө күчөп, Кыргыз өлкөсүндө кадыресе көрүнүшкө айланып, адамыңдын укугу Бакиевдердин бийлиги үчүн жыртылган чокойчо да бааланбай, жетээр чегинен ашып түшүп, кыргыздын жонунан кызылдай эле кайыш тилип киришти. Ары кетип, бери кетип, акырында «кеч болсо да Бакиевдердин бакыйган дагы бир оор кылмышы бойунча ачуу чындыкты эл билсин» дедим. Изи сууп бараткандай. Абийирим чыдабады. Таңдын атышы менен күндүн батышы мен үчүн азапка айланып, тынч уйку жоголгон.

Медет Чакановичке 12-мартта (2009 – жыл) дагы жолуктум. Акыркысы болуптур. Ат-тиң…
Эртең мененки саат 10дордо киргем, дээрлик бир саатка чукул сүйлөштүк. Ачыгы, агүйүн алчап, оппозицийасын кошо калчап, жетинчи кабаттын кадимки «серый кординалына» айланып, МЧС атка конгон атактуу саясатчы Медет Садыркулов менен оголе көп жолугуп, оо, далай сүйлөштүм. Агүйгө келгиче, агүйүндө отурганда, агүйдөн кеткенде. Бийлигин да эмес, байлыгын да эмес, болгону ал кишини Адам катары терең сыйлап, өзүмчө сыймыктанчумун. Ага-ини болуп калганбыз. Арманым, чексиз мүмкүнчүлүктөрдөн пайдаланып, «ким бар, ким жок» деп чыгынып, бир ирет чогуу сүрөткө түшүп койгонго жарабаптырмын, эстелик үчүн..

«Кыйналдым», «акыркы» деп армандуу үшкүргөнүмдүн себеби бул. Үмүткө май тамызган ошол акыркы жолугушуубуздун соңунда, «Асыран, мени шаштырбай турчу, (кеп ошол мезгилде «ана-мына чыгарабыз» деп жаткан жаңы гезит жөнүндө кетип жатат, алгачкы саны 27-мартка болжолдонуп калган. А. А.) мына, бүгүн буюрса бир катар маанилүү маселелердин башын ачып келгени Алматыга кетип жатам дебедимби, эмдиги экинчи күнү (кызык, ал күнү 17-март экен, Аксы окуйасына 7 жыл, кан төгүлгөн күн. А. А.) дал ушул маалда кел, ошол күнү бардык маселени жыйынтыктап, ишти баштайбыз» деди. Анан шашпай ордунан туруп, сырдуу жылмайып басып келип, тамашалап ичке муштагылап, «жакында чо-оң иштер болот, аз калды “братишка”, сен эми бардык маселени түшүнөсүң да, чыдап тур» деп кучактай, далыман таптап, эшиктин каалгасын өз колу менен ачып туруп, акырын узатып койгон.

Жандүйнөсүнө ишеничтин, үмүттүн оту жанып, жакшы ниетке беттеп алган адамдын абалын эми түзүк эле түшүнөт чыгаарсыздар? Залкар жазуучунун (МЧСтин офиси Аалы Токомбаевдин мемориалдык үй музейинде болчу. А. А.) музейинен чексиз үмүттөргө «мас» болуп, толкунданып чыгып кетип бара жаткан мен «байкушта» анда кайдагы жаман ой!?.

Медет байкемдин Алматыга эмес эле акыркы сапарга, келбес жайга кетип бара жатканын, азыркы айтылган жакшы иштериң менен жаркын үмүттөрүңдүн быт-чыты чыгаарына саналуу гана сааттар калганын, үмүтүң тургай «каардуу үй-бүлөнүн» кандуу чеңгээлинен «бүтүндөй элди куткарам» деп өзгөчө жан үрөп жаткан ошол ишенген «тираның» күм-жам болуп, өрттөлүп, аны менен бирге эч жазыгы жок эки бирдей шордуу (изилдөөчү Сергей Слепченко менен айдоочусу Кубат Сулайманов. А. А.) кошо өрттөлүп, «үзүктөй» болгон үч адамдын денеси бир эле түндө, бир эле саатта, бир эле ууч күлгө айланып, сапырылып жок болоорун, өпкө-жүрөгүмдү бир гана өксүк аралап, тумандап калаарын кайдан билиптирмин, кашайгырдыкы…

«Убал-сооп» дегенди уруп ойношпой, оркойгон кылмыштарын бурмалашып, «кылгылыкты кылып, кыл жип менен бууп» койушуп, анан уйалбай-этпей эле «бул деген жөнөкөй эле жол кырсык, башкача болушу мүмкүн эмес» дешип, маашырлана алакан ушалашып, култуңдап, сүйүнүп тим болушту го, наадандар… Ал эми «оозуң кана?» десе мурдун көргөзүп, «үйлө» десе какырып, «сүйлө» десе бакырган «сот билектери» жапырт, «ооба, ошондой, болбогон эле кырсык» дешип, кожоюндардын «заказын» алты жүз пайызга аткарышып, кылмыштарын ачылгыс кылып (азырынча) жаап тынышты. Дагы да, далай-далай өздөрүнүн кылмыштарын жашырып-жаап, калыс сүйлөгөндөрдү «каап», «сен» деп эле койгондорду селейте чаап, канчалаган күнөөсүз шордууларды күнөөлүү кылып, саан уйдай «саап», сатып, атып, өрттөп, соттоп, ойлоруна келгенди оттоп, күпүлдөшүп, бүгүн бир гана Бакиевдер болуп көрбөгөндөй «өнүгүп, өсүп» киришти го, чиркин. Кыскасы, кылмыштуу бийлигин мыкчып, колдон чыгарбаш үчүн бул «криминалдашкан үй-бүлө» бүтүндөй кыргызды курмандык чалып, кул кылууга даяр экенин беш жылга жетпей эле бекемдеп, көзгө сая көргөзүп койушту.

Айтайын дегеним, «эй, силер деле адамсыңар го, эгер адам болсоңор, анда адамкерчилик, абийир, ыйман деген ыйык нерсеңер кайда? Барбы деги? Мындай зөөкүрчүлүгүңүргө ким чыдайт да, ким ишенет?». Ким? Ишенбейт эч ким! Эч качан! Эстеп койгула?!.. Айтсаңар, кайдагы «жол кырсык?». Болуптур. Анда ошол жолдо калган жосунсуз «автокылмышты» уйуштура коюп, «сокур ит бок жалагыча» кайра изин жууп-тазалай салган ким? Жооп жок. МЧСтин артынан сайа түшүп, аңдытып, аны тез арада жок кылууну көксөп, уйкусу бузулган ким? Жооп жок. Ушул күнгө чейин. Табышмак…

Мына, ушуга окшогон уусунан чуусу көп, унутта калып бараткан ары шектүү, ары табышмактуу, жообу жок татаал суроолорго жоопту башка жактан издеп убара болбой эле Медет Чакановичтин (бейиши болгур) өзүнүн арманга айланып кеткен акыркы майегинде берген жоопторунан эле издеп, иликтеп көрбөйлүбү?

Мен бул маекти 10-мартта (2009-жыл) дайардап келип, өзүнө көргөзүп, «басмага бере бербейлиби» десем, өзү бир сыйра окуп көрүп, «жакшы, бирок азыр эртерээк, катып койо тур, мен өзүм айтам, ошондо дагы бир топ маанилүү маалыматтарды кошуп, толуктап туруп өзүбүздүн гезитибизге эле жарыйалайлы» деп койгон, жарыктык киши. Макул болуп, унчукпай калгам. Анан ошол бойдон минтип кеч болсо да акыры мен унчугуп атам. Алыстан. Амандык жеңет дейби? Мен аманмын да. А Медет байкем болсо эми унчукпайт, эч качан!…

Мынакей окурманым, (майек ошол бойдон сакталган, болгону рубрикасы алмашты, андагы рубрикасы «дүбүрт» эле, башка бир дагы тамгасын өзгөрткөн жокмун. А.А.) кечигип калыптыр дебеңиздер, орус туугандарыбыз «лучше поздно чем никогда» деп койушат эмеспи, шашпай окуп көрүп, ойуңузду бөлүшүңүз. Тараза ташыңызды талдап, кай тарапка бурасыз, эрк өзүңүздө, алды акыйкат болуңуз…

Асыран АЙДАРАЛИЕВ. 12-март, 2010-жыл.

*****************************************************************************************************************

Арманга айланган акыркы маек.

Медет САДЫРКУЛОВ: КР Президентинин администрациясынын мурунку жетекчиси:

«БИРИКПЕСЕК – БУЛАР БИЗДИ БИРИНДЕТИП ЖОК КЫЛАТ»

– Медет Чаканович, сизге былтыр жаңы жыл алдында тартуу кылынган «табышмактуу белектин» ээси ким экени белгилуу беле? Жалпы коомчулук ал «белекти» сиздин каршылаштарыңыздын «аман-сооңдо кет» деген алдынала ачык коркуткан «эскертүүсү» деп кабылдаган эле. Эмнеге ошондо кетпей туптуура бир жылдан кийин кетүүнү эп көрдүңүз?
– Сасык саясат, ички-тышкы интрига, ордо оюндар мына ушундай ырайымсыз, катаал, эрежеси жок, омбу-домбу, опурталдуу болот. «Оюнга» аралашкандан кийин чүкөңдү ойлонбой эле оңду-сол калчай бергениң эч убакта жыргатаар жыйынтык бербейт. Ойлонуп, таразалап, таамай, так чечим кабыл алуу гана саясатта жемиштүү жыйынтык бериши мүмкүн. Бирок, баары бир ойт берип кеткен учурлар көп, адашасың, жанылбай койбойсуң, кемчилик кетет. Ал эми «белек» тууралуу айтсам, ал мага эскертилген ачык коркутуу экенин, түйүлгөн «муштум» кимдики экенин абдан жакшы билем. Мен өзүм публикага ойногонду эмес, тер төгүп, иштин майын чыгара иштеп көнгөн адаммын. Жасай турган көп иштер бар эле, ошол тууралуу ойлонуп калдым. Анда кетсем деле жарашмак, бирок өзүм «эртерээк» деп эсептедим. Азыркы «отставкам» деле өз убагында эле болду окшойт.

– Бакиевдин бийлигин сактап калууга, анын бекемделишине тоодой кызмат кылып бердиңиз эле, эми алар сиздин эмгегиңизди бат эле унутуп калыштыбы?
– Андай деле эмес. ТИМ баш болгон бир катар жогорку кызматтарды сунуш кылышты, бирок мен баардыгынан сылык баш тарттым. Себептерин эми сен өзүң деле жакшы билсең керек, мен булар менен бир короодо иштеше албай калдым, мүмкүн эмес. Бар күчүмдү жумшап, жасаган кызматымдын багыты түптүз барып эле Бакиевдердин «айбалтасына» айланып калып жатканынан тажап, анан ал жерден эч нерсе жасай албасымды, колуман келбесин түшүндүм да өз ыктыярым менен кызматтан кеттим. Менимче мезгил менден бүгүн дал ушуну талап кылды, мен аны аткардым.

– Агүйдүн администрациясын дээрлик эки жарым жыл башкарыптырсыз. Алардын былык-чылыгын, ичи-тышын ийне-жибине чейин билээриңиз жалпыга маалым. Анан эле «шарт» бурулуп, эшиктерин «тарс» жаап, «урдум силерди» деген тейде жетинчи кабаттан түшүп, баса берип жүрөктөрүн бир «болкулдаттыңыз». Ал аз келгенсип сунуш кылган кызматтарынын баарынан баш тартып дагы бир жолу «солкулдаттыңыз» окшойт. Дегеним, сиздин мындай күтүүсүз кадамдарыңыз түздөн-түз өзүңүздүн жеке өмүрүңүзгө эле опурталдуу эмеспи?
– Албетте опурталдуу. Артымдан калбай «кайтарып», алыстан аңдып жүрүшкөн түрү суук «охотниктер» менен бетме-бет кезигип, жолукпаганым менен баардыгын байкап, ичимден туюп, сезип эле турам. Бир күнү болбосо бир күнү «кол салсакпы» деп даярданып жүрүшөбү, же балким жөн гана «сес көрсөтүп коелу» деген ыкмаларыбы? Билбейм…

– Кайтарууга алып, аңдыгандар «кимдин кишилери» деп ойлойсуз, алардан коркпойсузбу, артыңыздан түшүп атса?
– Эмнеге коркмок элем. Башты катып, ийинге кире качыш эркектин иши эмес. Мындай учурда (күлүп) «корксо да коен өлөт, коркпосо да коен өлөт» деп койчу беле, туурабы? Айтпадымбы, жасаган иштерим бурмаланып, бир гана үй-бүлөнүн кызыкчылыгы үчүн иштеп калды. Азыр оюмда ошол кетирген одоно кемчилигимди оңдош, «баш ооруга» айланып бара жаткан Бакиевдерди тез арада бийликтен кетириш, анан бардыгы эл үчүн кызмат кыла тургандай адилеттүү, таза бийликти алып келсек деген аруу тилегим, асыл максатым бар. Бүгүн да эч нерсе эмес, эртең мындан да кыйын болот. Мен мына ошондон корко баштадым. Булардын азыркы жазап жаткан ар бир кадамы, элге каршы жүргүзгөн саясаты мен үчүн эле эмес, бүтүндөй коом учун өтө кооптуу болуп калды. Мындай жол менен кете берише турган болсо, анда аягы жакшылык менен бүтпөйт. Ал эми мени кайтарууга алып, аңдып жүргөн адамдар эмне, Афганистандан же Ирактан келди дейсиңби? Элдешкис бир эле душманым бар, ошонун адамдары болсо керек. Кокустан менин өмүрүмө кол салуу болуп, же кандайдыр бир коркунучтуу жагдай түзүлө турган болсо, аны мен бир гана Жаныш «досумдун» (Бакиев) жасаганы деп эле түшүнөм. Андан башка азыр менин артымдан сая түшүп, «сагынычтуу салам» же болбосо «коркунучтуу белек» жолдой турган «досторум» деле жок.

– Эми анын бетин ары кылсын, «тфу-тфу» деңиз. Сиз азыр «болгон саясый күчтөрдүн бардыгын топтоп, башын бириктирип, бирдиктүү күчкө айландырам» дедиңиз. Ар кимиси ар башканы сүйлөп, амбициялары ашып-ташкан оппозиция лидерлери сунушунузга макул болуп, көнөөрүнө көзүңүз жетеби? Себеби, сизди Бакиевдин «булчуңун чындаган» деп ачык сындап, жактырышпайт эмеспи.
– Чыңдаганым чын, танбайм, ачык сындарын кабыл алам. А бирок ал мезгил өттү да, кетти. Аны миң укуп-чукугандан эч кимибиз пайда таппайбыз. Учур бизден азыр таптакыр башканы талап кылып жатат. Биздин азыр биригип, бири-бирибизди угуп, бирдиктүү иш алып баргандан башка жолубуз да жок, жана антпеске аргабыз да жок. Алдынала Өмүкеге, Бокеге, Алмазга (Атамбаев) жолуктум, жана башкалары менен да сүйлөштүм. Аркы-берки болгонубуз менен алгачкы сүйлөшүүлөрдүн жыйынтыгы жаман эмес. Бул жагын алганда маселе оң жагына ооп калды. Эң башкы чечүүчү маселе каражатка барып такалат эмеспи. Орчундуу бул иштин да түйүнү чечилип бутуп калды десем болот. Кайдан табыш, кантип? Канча? Бардык жоопкерчилик, баш оору меники.

– А бирок баарынын башын бириктирип, каражат чачып киргенде эле Бакиевдер «мынакей бийлигиңер, алагойгула» деп, четке чыга бериши кыйын го? Эл болсо эч кимге ишенбейт, «митиңг, пикет» деген сөздөрдөн көңүлдөрү үч көчкөн журттай калып бүткөн.
– Аның да чын. Бирок биз андай ашыкча башаламандыка, чаржайыттыка барбайбыз, жол да бербейбиз. Элди кыйнап, ортого да салбайбыз. Биздин стратегиялык багытыбыз, тактикалык жүрүшүбүз, анан эң маанилүү маалыматтарыбыз болот. Түптүз «бутага» мээленип, биринин артынан бири жарыла турган «смертельный бомбалар» жетишээрлик. Атактуу фраза эсиндеби? «Маанилүү маалымат кимдин колунда болсо, дүйнөнү ошол башкарат» дейт эмеспи. Маалымат деген өтө күчтүү курал. Мына, ушундай Асыран. Эгер биз бүгүн эртелеп биригип озунбасак, эртең булар баарыбыздын көзүбүздү оюп, оюна эмне келсе ошону жазап, энебизди Үч-Коргондон көргөзүшөт..

Маектешкен Асыран АЙДАРАЛИЕВ. 10-март, 2009-жыл.

Р.S. Бул маектен сырткары март айынын биринчи жарымында мындан да маанилүү, көлөмдүү, орус тилдүү окурмандар үчүн, «Казахстандын маалымат айдыңына арналган маек даярдайлы» деп атайын МЧСтин макулдугун алгам. Ал маекти белгилүү журналист, маркум Геннадий Павлюк (Ибрагим Рустанбек) даярдамак. Тилекке каршы ал маекти дагы «бир аз кое тургула, азыр эртерээк» деп кийинкиге жылдырып койгон. Эгерде ушул даярдалган, анан макул болуп, бирок «кийинкиге» жылып калган маанилүү маектер өз маалында, эртерээк элге чыгып кеткенде, балким кандай болот эле? дейм. Бири жыл башында, экинчиси жыл аягында киши колдуу болушуп, өлүмдөрү табышмакка айланып, шейит кетишкен белгилүү эки саясатчынын кейиштүү тагдырлары таптакыр башка нук менен кетип, балким аман-соо калышат беле? деп дагы коем иттики, арсыз ой деген ошо да…

Бул макала менен маек 2010-жылдын март айынын башында орустардын proza.ru http://www.proza.ru/2010/03/30/718 аттуу сайтына жарыяланган..

******************************************************************************************************************

Ал эми жогорудагы макала менен маек 2010-жылдын 2-апрелинде Бакиевчилер оппозициячыл «Форум» гезитин күч менен жаап салышканына карабай анын ордуна дароо чыгып кеткен «Эл сөзү» гезитине, (башкы редактору Рыскелди МОМБЕКОВ) «Проза ру» сайтынан алынып басылган. Туптуура беш күндөн кийин, 7-апрель күнү каргашалуу Бакиев бийлиги тагынан кулап, кылмыштуу  колдорун ого бетер канга чылап, кандай да болсо бийликти колдорунан чыгарбай мыкчып, сактап калуу тилек-максаттары таш каап, аргасыздан өлкөдөн качып чыгууга аргасыз болушту. Кандай болгон күндө дагы эртеби-кечпи кылмышкер Бакиевдер кыргыз элинин алдында, мыйзам алдында керт баштары менен сөзсүз жооп бериши керек..  Финляндия, Келсинки. 13-март, 2015-жыл.