Feb 25

Насыкенин жомогу..

Фото 3АТАНЫН КУРУ.

Бар экен, жок экен илгери өткөн заманда бир кишинин үч уулу болгон экен. Үч уул эрезеге жетип, аш десе ашка тойбой, иш десе ишке тойбой турган убагы келиптир. Албетте, бул убакта алардын атасы да карып үй-бүлөсүн бага албай калат. Ошондо ал үч баласын маңдайына отургузуп алып мындай кеңеш берет.
– Ээ балдарым, мен мурункудай алдуу-күчтүү болгонумда силерди башым менен жер казсам да багат элем. Бирок, минтип алым кетип, төрүмөн көрүм жакын болуп отурам. Апаң экөөбүздө мындан нары силерди тойгузгудай дарман жок. Андан көрө үчөөң үч жакка барып өнөр үйрөнүп келгиле.

Балдары атасынын айтканын туура көрүп жолго камына башташты. Кемпир байкуш үкөктө калган талканын кагып, балдарына азык камдады. Абышка болсо колундагы мал-мүлкүн үч баласына бөлүп берди. Улуу баласы дароо эле короодогу жалгыз эчкини алам деди. Ортоңкусу болсо бакчада турган эки казды кармап, кабына тыкты. Ошону менен абышка-кемпирдин байлыгы түгөндү. Кичүү уулу ак көңүл, боорукер бала болгондуктан ата-энесин кыйнагысы келбей эки жагын каранды. Анан жүктүн кырында илинип турган атасынын эски, кайыш курун көрүп ошону колуна алды.
– Атаке, апаке, мобу курду мага бергиле. Бул силердин мага берген белегиңиздер болсун, – деди.
Абышка-кемпир айла жок ары карап ыйлап, бери карап күлүп туруп үч уулун сапарга чыгарды. Жолдо келетканда эки агасы кичүүсүн шылдыңга алып, какшыктай башташты.
– И, кана иничек, сен бул курду канчага сатасың? Же хандын кызына белек кыласыңбы? – деди улуусу.
– Жоок, сен муну эч кимге көргөзбө. Бул ааламда куну жок кур. Бирөө көрсө башыңды кесип кетет, – деп каткырып күлдү ортоңкусу. Кенже уул болсо аларга эч нерсе деп жооп кайтарган жок. «Кудай берем десе эчкилүүгө да берет, эски курлууга да берет» деп ойлонду ал ичинен.
Көп өтпөй үчөө чаканыраак шаарга келишти. Ал жерден улуусу эчкисин сатып базарда отурган кумарчыларга кошулду. Ортончусу болсо эки казын сатып ашканага кирди. Кичүүсү аларды канча айтса да угушкан жок. Укмак тургай алар ачууланып кубалап жиберишти. Айла жок кичүүсү андан нары жалгыз жолун улады.

Аз жүрдүбү, көп жүрдүбү, айтор бир күнү ал жол боюнда төө кармап отурган кишиге туш келди. «Мындай ээн талаада бул киши эмне отурат? Же жолунан адашып калганбы?» деп таң калды бала.
– Ассалоому алейкум! Бул жерге эмне болуп отуруп калдыңыз? – деп сурады ал.
– Алекум салам иничек. Эмнеге отурат дейсиң? Жүк арткан жибим үзүлүп, каптарымдын баары ооп калды. Эми буларды таштап кете албай ушул жерде отурам.
Бала тигинин жибин алып караса кичине эле жетпей туруптур. Дароо атасынын курун алды да жипке улай салып экөөлөп каптарды төөгө артышты. Андан кийин жолдо төөнү алмак-салмак минип бир шаарга чейин барышты. Көрсө, ал киши кийим тиккен тикмечи экен. Бала аны менен бат эле тил табышып, андан тикмечиликти үйрөнмөй болду.
Ошону менен арадан айлар өттү. Ар нерсеге зээндүү, элпек бала бат эле кыйын тикмечи болуп чыга келди. Колуна тийген кездемеден түрдүү кийимдерди тиге калганды аябай жакшы үйрөндү. Акыры ишти толук үйрөнгөнүнө көзү жеткенде устаты менен кош айтышып сапарын андан нары улады.

ээ 84Аз жүрдүбү, көп жүрдүбү белгисиз, бир күнү бала токтоп турган арабага туш келди. Арабанын жанында бир киши ат кармап туруптур. «Бул киши эмнеге мында турат? Же бирөөнү күтүп атабы?» деп ойлоду бала. Кишиге жакындай бергенде:
– Ассалоому алейкум абаке! Бул жерде кимди күтүп атасыз? – деп сурады.
– Алекум салам, иничек! Кимди күтөт элем. Араба менен отун тартып келетсам тизгиним үзүлүп калды. Эми ал жок же атты башкара албай, же арабамды калтырып кете албай ушул жерде турам, – деди тигил.
Бала жакшылап караса тизгинди улаганга көп деле кайыштын кереги жок экен. Дароо атасынын курун алып чыгып, тизгинди улай салды. Ошону менен арабачан киши экөө андан нары чогуу жол улашты. Жолдо катар аркы-беркини сүйлөшүп отуруп бат эле ынак болушту. Көрсө бул киши токойдон жыгач алып келип, андан ар түрдүү буюмдарды жасаган жыгач уста экен. Баланын өнөр үйрөнгөнү чыкканын угуп, устачылыкты үйрөтмөй болду.
Ошону менен арадан айлар өттү. Акылдуу бала бат эле устачылык өнөрүн үйрөнүп, чыгаан уста болуп чыга келди. Колуна тийген жыгачтан түрдүү оокаттарды жасаган ага кеп болбой калды. Качан бул кесипти жакшылап үйрөндүм деген күнү устадан уруксат алып андан нары жолун улады.
Аз жүрдүбү көп жүрдүбү айтор бир күнү ал жол жээгинде отурган бир абышкага жолукту. Ал бир ташка отуруп алып кайгырып отуруптур. «Бул кишиге эмне болгон? Же бирдемесин жоготконбу?» деп ойлоду бала.
– Ассаламу алейкум, атаке! Бул жерде эмне отурдуңуз? – деп сурады ал жакындай келгенде.
– Алейкум салам, балам! Кайсы бирин айтайын деги. Алдан-күчтөн тайдырып какшаткан карылыкты айтайынбы, же алты жылда бир табылчу дарыны айтайынбы? – деп кейиди абышка. Анан кебин минтип улады. – Тээ тиги жардын кырында турган көк талкан деген табылбас дары. Бул жалганда ал дарыдан айыкпай турган оору жок. Ошол дарыны көрүп алып же жетип ала албай, же таштап кете албай отурам, балам.
Бала абышка айткан дарыны карап желкесин кашып бир саам ойлонду да атасынын курун алып улам бир ташка байлап көтөрүлүп отуруп көк талканга жетип, алып түштү. Ошондогу абышканын кубанганын айт. Так секирип бийлегидей болсо аскада чуркаган тоо эчкилер жолдо калгыдай. Көрсө ал тамыр кармап кеселди таап, чөптөн дары жасап элди айыктырган дарыгер экен. Экөө бат эле тил табышып ынак болуп кетишти. Ошону менен ал абышкадан дарыгерликти үйрөнмөй болду.
Арадан күндөр өтүп, айлар алмашты. Табыпчылыкты үйрөнүп баштаганына толук бир жыл болот дегенде бала дасыккан дарыгер болуп чыга келди. Анан абышкадан уруксат сурап андан нары жолун улады.

Ошону менен аз жүрдүбү, көп жүрдүбү белгисиз, бир күнү бала чоң шаарга жетип келди. Келсе шаар эли бүтүндөй кара кийинип, кайгыга батып туруптур. Кабагын ачып күлгөн бир жан жок. Элдин баары түнөрүп алда немеге аза күтүп тургандай. Бул көрүнүшкө таң калган бала алдынан чыккан кишиден иштин жайын сурады.
– Абаке, эмне мынча кайгыга батып, кара жамынып алгансыңар? – деди ал.
– Ээ, балам, сен сураба мен айтпайын! Бул биздин хандын буйругу, – деп жооп кайтарды тигил киши. Өз элин мынча кайгыга салган хандын кылыгын түшүнбөй ого бетер такыды. Ошондо жергиликтүү адам ага минтип жооп кайтарды:
– Биздин хандын ай десе аркы жок, күн десе көркү жок айдай сулуу кызы бар. Ошол кызы бир жылдан бери төшөктөн тура албай ооруп жатат. Падышабыз аны айыктырып алыш үчүн канча аракет кылса да болбоду. Акыры ал бардык элди кара кийип, аза күтүүгө жарлык чыгарды. Эгер кызы ушул бойдон айыкпай турган болсо шаардагы кыз аттуунун баарын дарга астырам дейт. Ал эми кимде-ким кызын сактап калса, анда ага кызы менен жарым байлыгымды берем деп жатат.
Бала аны укту да түз эле хандын алдына барды. Алгач падыша анын кебетесин көрүп ишене алган жок.

– Бул жерге неченденген олуялар, чачын ак баскан улукмандар келип эч нерсе кыла албай кетти. А сен болсо ээгиңе бир тал түк чыга элек жапжаш бала экенсиң. Менин каарыма кабыла электе кетип кал, -деди ал. Бирок бала андан коркуп калган жок. «Устатым берген көк талкан турганда бул дүйнөдө айыкпай турган кесел жок» деп өзүнө ишенди. Акыры падыша аны кызына киргизип, дарылоого уруксат берди. Арадан көп деле өткөн жок. Хандын желдеттери алка-шалка түшүп жарыша чуркап келип кыздын айыкканы тууралуу ханга сүйүнчү айтышты. Бечера хан уккан кулагына ишенбей чуркаган бойдон кызына барса чын эле канчадан бери эс-учунан танып жаткан кызы куландан соо болуп ойгонуп отуруптур.
Падыша кызынын айыкканына кубанып бүткүл казынасын ачтырып отуз күн, отуз түн тынымсыз той берди. Бүтүндөй шаарды каптап турган кайгынын илеби тарап, кадимкидей шаңга бөлөндү. Бирок, падыша мурунку берген убадасын унутуп, эч нерсеси жок кедей балага кызын бергиси келбей кыйыла баштады. Акыры ары ойлонуп, бери ойлонуп отуруп бир шылтоо тапты.
– Мен болгон амал-айламды колдонуп кызымды өлүмдөн сактап калдым. Бирок, аны өзү жактырбаган бирөөгө берип, кайрадан азап тартышын каалабайм. Эгер кызымдын көңүлүн таба алсаң алып кет. Эгер таба албасаң жарым байлыгымды берем, бирок кызымды бербейм, – деди хан.

Бала хандын убадасынан кайтып, бербестин амалын кылып атканын түшүнсө да, айласы жок анын шартына макул болуп ханышанын көңүлүн тапмай болду. Кыздын алдына келип жүз аарчыдан укмуштуудай кооз гүл тиге салды. Муну ал тикмечиден үйрөнгөн болчу. Андан кийин камчысынын сабын ары-бери жонуп тыпырайган куурчак жасады. Муну болсо жыгач устадан үйрөнгөн. Ошентип, өз колунан чыккан эки белегин хандын кызына сунду. Баланын мындай өнөрү менен, укмуштуудай кооз белектерине хандын да, кызынын да көңүлү түштү. Ошондо алар мынчалык өнөрдүн баарына кантип жетишкенин сурашты.
– Мунун баарына атам менен апам берген тарбия, боорукердик жана адамгерчилик аркылуу жетиштим, – деп жооп кайтарды бала.
– Башка эч нерсе короткон жоксуңбу? – деп ого бетер таң кала сурады хан.
Бала койнуна катып жүргөн атасынын курун алып чыгып,
– Бул атамдын эски куру. Бир гана ушунун күчүн короттум, – деди.
Падыша баланын акылмандыгына, адамдык сапатына эми чындап суктанып ага кызын берип, өзүнүн ордуна падыша кылып дайындады.
Боорукер бала сүйгөнүнө жетип, такка отурганына үч күн, үч түн той берди. Бул тойго алыста жүргөн атасы менен апасын да алып келди. Андан кийин эки агасын таптырды. Агалары бүткүл акчасын уттуруп, ар кимдин үйүндө малай болуп жүрүшкөн экен. Боорукер бир тууган аларды да жанына алдырып үстүлөрүнө үй берди, астыларына ат берди. Ошентип баары жыргап-куунап бактылуу жашап калышты…

ээ 84ШАШМА БӨЖӨК.

Эне койон жылуу уяда балдары менен чогуу отурган. Ал күнүгө бир маал балдарына китеп окуп, же ар кандай жомокторду айтып берчү. Бул жолу ал бөжөктөрүнө кышкы токой тууралуу окуп жатты.
– Кышында жердин баары ак карга бөлөнүп, суулардын үстүнө муз тоңот. Токойдогу бак-дарактар, карагайлар, бадалдар бүт баары ак кардан тон кийишет. Баса, мындай ак тонду кышында биз дагы кийебиз.
Ушул жерге жеткенде бөжөктөрдүн арасынан бирөө чыйылдап тура калды. Чынында бул ушундай чыдамы жок койонек болчу. Качан болбосун кепти аягына чыгара укпай суроо берип, же сөздү жыра талашып тураар эле. Апасы ага эскертүү берип, тыйса да болчу эмес.
– Апаке, апаке аппак тондорду азыр кийсек болбойбу? – деп сурады ал шашмалап.
– Жок, болбойт балам, – деп жай гана жооп кайтарды энеси.
– А эмнеге апаке?
– Эмнеге экенин азыр окуп берем. Шашпай угуп турсаң баарын түшүнөсүң.

Ошентип эне койон андан нары окуй баштады. Бирок, шашма бөжөк аны уккан жок. Ал кыялында өзүнүн аппак тонун кийип алып чөндөлөйлөргө, көпөлөктөргө, чаарчыктарга мактанып жүргөнүн элестетти. Андан кийин ак тонуна ар кандай гүлдөрдү тагып кооздоп алмай болду. Айрыкча токойдогу кыпкызыл жоогазындар, көпкөк сыя гүлдөр, сапсары байчечекейлер ак тонун шумдуктуудай көрккө чыгарса керек деди ичинен. Эми ал кудум ошол тонун кийип отургансып эки жагын дердеңдей карады. «Жок, мен эң биринчи ак тонумду кооздойм дагы, андан кийин досторума жолугам» деп чечим чыгарды. Бир маалда ал тигинде отурган кичүү инисинин «тонуңду мага да берчи» деп көзүн жашылдантып суранып атканын ойлоп, кытылдап күлүп жиберди. «Карасаң, аңкайып отурганын» деп кымыңдады ал тигинде делдейип отурган инисин карап. «Канча ыйласаң да бербейм ак тонумду». Бул жолу жанагыдан да катуураак күлдү.
– Сага эмне болду? Эмнеге күлүп атасың? – деди апасы. – Биз күлкүлүү нерсе окуп аткан жокпуз го. Же сен укпай эле турасыңбы?
– Жок, апаке, мен угуп атам. Баарын угуп атам. Окуй бериңиз, – деп калп айтып жиберди шашма бөжөк.
– Мына эч нерсе укпаганың белгилүү болду. Себеби, мен кышкы токой тууралуу окуп бүттүм. А сен болсо жыргап отурасың.

Эне койон аны дагы бир аз жемеледи да, ордунан туруп кечкиге тамак даярдай баштады. Бирок, анын айткандары бөжөктүн бир кулагынан кирип бир кулагынан чыгып кетти. Эки көзүн алаңдатып отуруп энеси тамак-ашка кирээри менен шып этип төркү бөлмөгө кирди да, жыгач сандыктан ак тонун издей баштады. Мына, атасы беш баласына беш тон камдап коюптур. Шарт эле бирөөнү алып, оңоюраак жерге ката салды. Оюнда эртең менен эч кимге көргөзбөй сыртка алып чыгып киймек. Бирок, баягы эле шашмалыгы аны дагы жөн отургузган жок. Акыры «караңгы болсо эмне болмок эле? Үйдүн жанынан кийип көрүп эле кайра кирем» деп чечим чыгарды.
Акырын ак тонун алды да эч кимге байкатпай сыртка чыкты. Сырт жак анча деле караңгы эмес экен. Толгон ай так эле булардын үстүнө жарык чачып туруптур. Ийиндин өйдөрөөк жагындагы дөңсөөнүн наркы бетине өттү да аппак, таптаза тонун ары-бери шашмалап кийе салды.
– Охх, кандай сонун! Тим эле аппактыгын, тазалыгын карачы. Жүндөрү да жупжумшак. Анан калса жылуулугун карабайсыңбы. Муну кийгенден кийин ийинге жатыштын деле кереги жок окшойт. Ооба, да! Сыртта түнкү токойдун дабышын тыңшап, таза абадан дем алып жаткан кандай сонун. А ийин болсо караңгы болуп турат. Гүлдөрдүн буркураган жыты да жок. Болду, мен бүгүн эшикке жатам. Баары уктагандан кийин, сыртка чыгып жатып албасам, – деп сүйлөнүп отурду ал.
Аңгыча оюна он секиримдей жерде турган көлмө түшө калды. Бөжөктөр кээде ал көлмөгө барып өздөрүн каранышчу. Аны эстээри менен ак тону өзүнө кандай жарашаарын көргүсү келди. Бирок, атасынын «сууга жырткыч жаныбарлар көп келет. Ал жерде көпкө турууга болбойт» деген сөзүн эстеди. Жырткычтар дегенди ойлогондо көлмөгө барбай турган болду. Анткени менен, үстүндө турган ак тону аны ой-боюна койбой ээликтире берди. «Бир эле жолу карап келейин. Кайра бат эле келем» деди акыры.

Ак тонун кийип алып энтеңдеген бойдон көлмөгө барды. Көлмөдө суу шылдырап агып, кудум сууга түшүп калгансып так ортосунда ай көлкүп туруптур. Аны көргөндө «өзүм да ушундай жапжарык болуп турсам керек» деп кубанды. Бул кубанычы жанагы коркунучтун баарын унуттуруп салды. Суунун жээгине тура калып каранды эле тигил айчалык балкыган жок. Өзүнүн күңүрт тарткан көрүнүшүнө ыраазы болбой суудагы таштарды басып алдыны карай жылды. Биринчи чоңураак ташка секирди. Андан кийин анын наркысына өттү. Андан дагы нары жылды. Ошентип орто ченине жетип кичинекей таштын үстүнө турду. Ушул жер суунун тыптынч турган жери болгондуктан өзүнүн келбети кадимкидей чагылып көрүнө баштады.
– Ох-хоо! – деп алаканын чаап кубана кыйкырды. – Кандай жарашыктуу кийим. Кандай сонун! Тим эле кулактарыма, колдорума сонун жарашып калат турбайбы.
Ал ушунтип жыргап, улам нары жагын карап, бери жагын сылап атып караңгы токойдо жалгыз турганын да унутуп койду. Бирок, бул кубанычы көпкө созулган жок.
– Укмуш! Тим эле сонун! – деген үн чыкты артынан. Бөжөк күтүлбөгөн үндөн чочуп кетип аз жерден сууга кулап кала жаздады. Эптеп таштын үстүнө токтолуп артына караса куу түлкү жойпулана күлүп жээкке келип калыптыр.
– Көлмөгө эки ай түшүп калганбы десем, татынакай бөжөк турбайбы. Аппак тонуң кут болсун! Сага аябай жарашып калыптыр, – деп мактаганча жакындай берди ал. Бирок, тээ башынан эле түлкүдөн корккон койонек ал улам жылган сайын улам бир ташка секирип нарылап жатты.
– Ой, сен менден эмнеге коркуп атасың? Карачы, апакай тонуңду да булгап алдың, – деп сөзгө алаксыта сүйлөдү куу түлкү.

Бул сөз бөжөк таасир бербей койгон жок. Дароо эңкейе калып суу чачыраган тонун тазалай баштады. Куу түлкүгө так эле ушул керек болчу. Ал аңкоо койонду алаксытып туруп басып калайын деген. Бирок, бул тилегин бир заматта таш капты. Шып этип секире берээрде буту тайгаланып кетип, бөжөктүн жанындагы сууга чалп этип түшүп калды. Араң турган бөжөк андан-мындан бир аттап суунун аркы өйүзүнө өттү да, эч нерсени карабай караңгы токойду карай чуркап жөнөдү.
Чуркап баратты, чуркап баратты. Улам бир бакты сүзүп, улам бир бадалды аралап качып кете берди. Кайда баратканын деле билген жок. Жүрөгү дүкүлдөп согуп, алаңдаган көздөрү эч нерсени көрбөй чуркай берди. Бир маалда чоң түп бадалдын астына кирип араң токтоду. Бир топко айланасын тыңшап, бутактардын арасынан эки жагын карап отурду.
Кудай жалгап түлкү артынан көрүнгөн жок. Бирок, бул жолу так эле үстүнөн бир үн угулду.
– Охоой, бул койонектин тонун карагылачы. Аябай жарашыктуу экен! Жүндөрүнүн аппактыгы тим эле укмуш! Кана келчи мен да кийип көрөйүн, – деди ал үн. Койон алаңдап карап атып, так эле өзү турган бадалдын үстүндө үкү турганын көрдү. Дагы жакшы, бадал аябай жыш экен. Болбосо мындай чоң үкүгө кичинекей бөжөк кеп болуп калыптырбы.

Үкү калп эле мактамыш болуп улам бир бутакка секирип жакындай берди. Оюнда ыңгайын келтирип бөжөктү баса калайын деп аткан. Бирок, бөжөк үкү секирген сайын бадалды тегеренип жашынып жатты. Ошондо айласы кеткен үкү кууланып, бөжөктү алдай баштады.
– Кап, тонуң сонун экен дечи. Бирок, арка жагыңды айрып алган турбайсыңбы. Эми апаңдан тил угасың го, – деди ал. Бөжөк дароо апасынын урушуп атканын элестетип коркуп кетти. «Чоң айрылды бекен?» деп санааркап артын карай салса чын эле жаңы тону эки жеринен айрылып калыптыр. Бечара бөжөк ак тонуна ичи ачышып бир саам алаксып калды. Митаам үкүгө так ушул керек болчу. Шып этип айланып учуп бөжөктүн тушуна келди да, арбайган тырмактарын сунуп тап койду. Бирок, далдайган канаты ачылаары менен бадалдын бутактарына урунуп, буйдалып калды. Күтүүсүз добуштан чочуп кеткен койонек өзүн карай жулунуп келеткан үкүнү көрүп бадалдан секирип чыгып бет алдыны карай зуу койду.

Чуркап кете берди, кете берди. Үстүндөгү ак тонунун булганганын да, айрылганын да унутуп качып баратты. Караңгыда көзү жакшы көрбөгөндүктөн бактын дүмүрлөрүн сүзүп, таштарга чалынды. Бирок, алардын бирөөнө да караган жок. Акыры чоң таштын коңулуна жетип, алдына кире качты. Чарчаганынан күшүлдөй дем алып, өзүн кармай албай энтигип жатты.
– Апаке! – деп чыйылдап ыйлап жиберди бир маалда. – Апакебай, мени алып кетчи. Экинчи эч качан тентектик кылбайм. Дайыма айтканыңды угам.
Так ушул маалда жакын эле жерден карышкырдын күрүлдөгөн үнү угулду.
– Ха-ха-ха! Мен сени тээ алда кайдан көрүп, артыңан келсем эми апаң келип алып кетет бекен? Тентек десе! Эми апаңды эч качан көрбөйсүң, – деди ал.

Карышкыр ызырынып ыркырап коюп шашпай жакындап келатты. Өзүнө ченемсиз ишенген аңкоо койонду качып кетет деп такыр ойлогон жок. Чынында бөжөктүн кача турган деле жери жок болчу. Көрсө ал чуркай берип, чуркай берип токойдун ортосундагы чоң ачыкка чыгып алыптыр. Эми кайда качса да карышкыр бир заматта жетип алмак. Айласы кеткен бөжөк арткы буту менен жер тепкилеп, чыңырып ыйлап жиберди. Так ушул убакта кимдир бирөө желкеден апчый кармап артты карай тартып кетти. Койонек болсо коркконунан көзү аңтарылып эсин жоготуп койду.
Бир топто эсине келип, көзүн ачса жанында бир канча чөндөлөй отуруптур. Бөжөк алгач алардын чын экенин, же түш экенин биле алган жок. Качан гана нары жактан алардын энеси, балпайган сары суур келип сүйлөп баштаганда ойгоо экенин түшүндү.
– Акылсыз десе! Жайдын күнү эмнеге аппак тон кийип алгансың? – деп жемеледи ал.
– А эмне аябай кирдеп калыптырбы? – деп санааркай сурады бөжөк.
– Кирдесе да мейли. Аппак тонуң менен жырткычтарга алда кайдан көрүнөсүң да. Айрыкча караңгыда шам чырактай эле балбылдап каласың. Дагы жакшы, ийинге киргизип кетпегенибизде карышкыр сени бир эле сугунуп коймок.

Тентек бөжөк ошондо гана түшүндү иштин жайын. Эмнеге эле кайда жашынбасын жырткычтар көрүп калат десе, аппак тону көрүнүп калат тура.
– Мен эми муну такыр кийбейм, – деди ал таарынгансып. – Бул аябай жаман тон турбайбы.
– Жок! Сен түшүнгөн жоксуң. Бул тонду жайында кийбей, кышында кийиш керек. Себеби, кышында айлана аппак карга бөлөнөт. Ошондо сен ак тон кийбесең кайра эле көрүнүп каласың.
Аңгыча жанында турган чөндөлөйлөрдүн бирөө энесин мактай кетти.
– Көрдүңбү менин апакем кандай акылдуу. Ал бизге баарын түшүндүрүп берет. А сенин апаң эч нерсе билбейт го ээ? – деди ал.
– Жок! Менин апам деле акылдуу, – деди бөжөк. – Ал мага деле ак тонду кышында кийет деп айткан.
– Анда эмнеге сен жайында кийип алдың? – деп такыды дагы бир чөндөлөй.
Бул жолу бөжөк жооп бере албай мукактанып отуруп калды. Ал өзүнүн апасын укпай тентектик кылганын ойлоп өкүнүп отурду.
ээ 9– Болду, уктагыла! Ага ансыз деле бүгүнкү сабак жетиштүү. Эртең биз аны апасына алып барабыз. Байкуш, түнү менен уктабай чыгат, го, – деди да эне суур баарына жылуу төшөк салып жаткырып койду.
Мына балдар, ошол күндөн тартып тентек бөжөк ак тонун кышында гана кийип калыптыр.

Насыпбек АСАНБАЕВ. Бишкек шаарынан. 23.02.2015.

Feb 21

Өксүк..

ээ 5

2014-жылдын 25-май күнү Кыргыз Республикасынын эмгек сиңирген артисти, кыргыздын дагы бир чыгаан залкары, атактуу комузчу Нурак АБДЫРАКМАНОВ атабыз 67 гана жаш курагында узакка созулган оорунун айынан дүйнөдөн кайтты. Жаш кезинде Нуракты өзүнүн Тоголок-Молдо айылында, кийинчерээк Ак-Талаа аймагында «Бала комузчу» деп атап койушчу экен. Анткен себеби 12 жаш курагында эле ошол айылдагы комузчулардын черткен күүлөрүнөн сырткары Карамолдо Орозов, Ыбырай Туманов, Атай Огомбаев, Токтогул Сатылганов жана башкалар сыяктуу залкар комузчулардын 40тан ашык күүлөрүн жаттап, үйрөнүп алып, ар түрдүү той-топур, концерт-салтанаттарда эл алдына чыгып мыкты чеберчиликте аткара билген. Көп өтпөй «Кулунчак», «Ата мурасы» аттуу күүлөрүн жараткан. «Кулунчак» күүсү шакирттери тарабынан республикалык деңгээлдеги конкурстарда аткарылып, «Ата мурасы» кыргыз – казак аксакалдарынын көптөгөн ыраазычылык каттарын алууга арзыган. Ага катар «Соң-Көл», «Улуу-Тоолор» деген күүлөрүн жаратып, күүчүлүк өнөргө ишенимдүү кадам таштаган. Ошол мезгилден тарта сахнанын адамы болуп ар кыл багыттагы күүлөрдү ийинине жеткире аткарган. Дээрлик 55 жылдан ашык өмүрүн үч кыл комузга арнаган инсан «Ата мурас», «Соң-Көл», «Улуу тоолор», «Эне жүрөгү», «Жаңырык», «Шаттык», «Өмүр көчү» сыяктуу классикалык үлгүдө чыгарган күүлөрдүн автору. Эмне демекчибиз, Залкардын көзү өтсө дагы анын элине калтырган эмгеги эч качан өлбөйт. Нурак аксакалдын жакын туугандарына жана үй-бүлөсүнө терең кайгыруу менен көңүл айтабыз жана аза кайгысын теңбөлүшөбүз!. «КӨЧМӨНДӨР»  26-май, 2014-жыл.ээ 88

Бүгүн, 11-июнда Бишкек шаарында Кыргыз Эл акыны, драматург, чыгаан котормочу Эрнис ТУРСУНОВ 79 жаш курагында бу жалган дүйнө менен кош айтышып көз жумду. Эрнис ТУРСУНОВ 1935-жылы 24-августта Бишкек шаарында туулган. Анын «Ай чырайлуу кыздар», «Чындык ийилет, бирок сынбайт», «Эрки күчтүүлөр», «Замандаш», «Баш мээси менен», «Байтик баатыр» сыяктуу драмалары кыргыз театрларында ийгиликтүү коюлуп келет. Анын «Олжобай менен Кишимжан», «Балбай менен Ормон», «Жусуп Баласагын» опералык либреттолоруна композиторлор М. Абдраев, А. Мырзабаев, С. Осмоновдор музыка жазышкан. Эрнис Турсуновдун калемине таандык бир топ ырларга обончулар менен композиторлор обон чыгарышкан. Маркумдун жаткан жаткан жери жайлуу, топурагы торкодон болуп, жанын жаннаттан берсин!. «КӨЧМӨНДӨР!.»  11-июнь, 2014-жыл. ээ 88

Бүгүн таңга жуук Кытайдын Үрүмчү шаарында Манастын сегиз урпагына чейин жатка айткан Залкар замандашыбыз, 96 жаштагы улуу Манасчы Жусуп МАМАЙ көз жумганы тууралуу кабар тарады. Жусуп Мамай 1918-жылы Чыгыш Түркстандагы (азыркы Кытай Эл Республикасынын Шинжаң-Уйгур автоном районундагы) Ак-Чий ооданынын Меркеч айылында туулган. «Манас» дастанынын Жусуп Мамай айткан варианты Кытайда араб тамгасы менен басмадан чыккан. 30-майда манасчыга Кыргыз Эл Баатыры деген ардактуу наам жана «Ак-Шумкар» өзгөчө белгиси берилген. Залкар замандашыбыздын сөөгү эртең, 2-июнда өзүнүн туулган айылы Ак-Чийде жерге берилет. Жаткан жери жайлуу, топурагы торко, ыйманы саламат болсун!. «КӨЧМӨНДӨР»   1-июнь, 2014-жыл.ээ 88

Мындан бир нече саат мурдараак ааламтор айдыңында күтүүсүз дагы бир кайгылуу кабар желдей тарады. Кыргыздын белгилүү куудулу, ырчысы, пародисти жана жөн гана мыкты уулдарынын бири Жаныбек АЛЫКУЛОВ (Шорпо) катуу оорудан кийин ооруканада өзүнө келе албай жатып оо дүйнө салыптыр. Таланттуу куудул 1960-жылы Жалал-Абад обулусуна караштуу Аксы районунун Малкалды (Жаңы-Жол) айылында туулган. Маркумдун жаткан жери жайлуу, топурагы торкодон болуп, жаны жаннаттан орун алсын! Үй-бүлөсүнүн жана жакындарынын аза кайгызын тең бөлүшөбүз!  «КӨЧМӨНДӨР»  20-июль, 2014-жыл.ээ 88

Кыргыздар акыркы учурда ченебей өксүп, кабыргасы катуу кайышып туру. Каймактары калпынып, катары суйулуп туру. Оор басырыктуу, таланттуу, сыртынан болбосо да ичинен бышкан, кыргыз үчүн кызылдай күйүп, сүйүп, улутун ойлоп, тымызын ыйлап жүргөн кыргыздын кыраандары биринин артынан бири ээрчишип кете беришип, элдүүлүгүбүздү, белдүүлүгүбүздү бөксөртүп туру. Карабайсыңарбы, кабырга кайыштырган дагы бир кайгылуу, суук кабар тарады. Калың элге аттын кашкасындай таанымал, көз карашы менен багыты бекем белгилүү журналист, публицист жана акын, айтылуу «Агым» гезитинде ашык кеми жок жети жыл чогуу иштешкен кесиптешим, атамдай жакшы көргөн агам, 67 жаш курактагы (Алыкени) Алым ТОКТОМУШЕВДИ бүгүн шум ажал жулуп кете бериптир. Эч нерсе дей албай буулугуп турам, болгону далай жолу узун кыска болуп ээрчишип алып, далай кызыктуу окуйалардын күбөсү болгонубузду, каткырып күлүп кайра келгенибизди, үйүнө барганыбызды, маңдай-тескей отуруп алып ыраматылык Шербет эженин  күйпөлөктөп дайардай салган тамагын, биринин артынан бири акка мойун сунуп кете беришкен эки асыл адамдын элеси көз алдыма тартылып, астейдил эстейм.. Эмне дейм башка, айла жок, барып топурак да салалбайм.. Бир курдай бир «күркүл» ишкердин иш бөлмөсүнө чогуу барып калдык, ээрчишип алганбыз. Ал «күркүл» өзү чакырыптыр, келип кетчи деген тейде. Биз кирсек эле ал «күркүлүбүз» шашып атканын айтып, чөнтөгүнөн “кошелогун” сууруп чыгып Алыкенин колуна акча кармата салып, «шашпай сүйлөшөлү» деп койуп кайра чыгып кетип калды. Биз дагы эшикке чыгып түз эле ошонун маңдайындагы кафеге кирдик. Эртең менен болчу, тамактанып алалы деген тейде. Биринчи, экинчиси менен тамакты олчойто алып туруп шашпай келтире тамактандык. Анан бир маалда кетели деп барып Алыке кассирине акчаны берсе тигилер акчаны карап көрүп, так секирип алышпайт. «Мындай акчаны биз албайбыз, алмаштырып келгиле же үстүнө кошуп төлөгүлө» деп. Көрсө «тиги күркүлүбүз» адашып бергенби, же атайын бергенби, миң тенге берип койуптур, аны Алыке байкабай эле чөнтөкө салып койгон тура. А миң теңгеси сомго которсо болбогон эле акча болуп калат экен, ичкен тамагыбызга жаныбыздагы акчаларды кошсок дагы жетпей калды. Анан аларга айтып, түшүндүрүп, күбөлүгүбүздү таштап койуп, түштөн кийин калган акчасын алып келип берип кеткенбиз. Ошол кафеден каткырган жумушка келгиче каткырып келдик. Андан дагы Алыке, «акчаны кармаганда бир аз башкачараак көрүнгөнүнөн американын акчасы го деп ойлоп койгом» дейт боорду эзип, кайра-кайра каткырып. А тиги кафедегилер бизди олурайа карап койот, ооздорун ачып, таңыркашып, «өздөрүнүн чөнтөгүндөгү акчасын билбеген дөдөй немелер го?» дегенсип аңырайган бойдон кала беришти эле.. Атаңдын көрү дүнүйө, эмнегедир Алыкенин башбармагын оозуна такай калып каткырып күлгөн күлкүсү кулагыма кайра-кайра жаңырат.. Өмүр-Өлүм, жарк дей түшкөн учкундар! Өттү-кетти ал күндөр.. Жаткан жериңиз жайлуу, топурагыңыз торкодон болсун! Жараткан жаныңызды жаннаттан берсин! Кош бол, АЛЫКЕ!.  Асыран АЙДАРАЛИЕВ.  24-июль, 2014-жыл.ээ 88

Ат-тиң дебеске арга жок! Кыргыз эли дагы бир көйкашка талантынан айрылды. Бул инсаныбыз дагы өзүнчө бир эч кимге окшошпогон, өз үнү, өз күнү бар дегендей өзгөчө чыгаандардын бири эле. Мен бул обончу, ырчыны жанынан жакын көргөн эмесмин, бирок ырчынын «Кара Көлдүн кыздары» деген ыры менен «Акманым» деген аккордеондун үнү менен коштой чыккан ай-ааламды жаңырта созо безелене чыккан мукам үнү азыр да күнү бүгүнкүдөй кулагымда жаңырып турат. Бул керемет үн Кыргыз Республикасынын Эл артисти, таланттуу обончу жана аткаруучу Токон ЭШПАЕВДИН үнү болчу. Бүгүн жамы журт ушул талантынан айрылып, алаканын шак койуп отуруп калышты. Токон агабыз болгону 64 гана жашка кадам таштаган эле, эли-журтуна бере турган эмгеги али алдыда болчу. Ажал, ажал анысына да, мунусуна да, жаш-карысына да карабайт тура, жакканын четинен чертип алып тына берет тура, алып кетип да жатат. Өзгөчө акыркы учурда жалаң таланттар кадимки эрте жаздагы каркыралардан бетер каз катар тизилип биринин артынан бири учуп кетип жатышкандарды кабырганы катуу кайыштырып туру. Эмнеге? Таланттар таарындыбы? Кимге? Калыстыктан тайган бийлигинеби же коомгобу? Чалкеш замангабы? Элгеби, жергеби? Айтор, белгисиз.. Эмне дейбиз, маркумдун жаткан жери жайлуу, топурагы торко болсун! Ылайым ыйманы саламатта болуп, жанын Жаннатан берсин! Үй-бүлөсүнүн жана жакындарыны аза кайгысын тең бөлүшөбүз, кайрат кылыңыздар!  «КӨЧМӨНДӨР»ээ 88  2-август, 2014-жыл.

Жаркын талант, Кыргыз Улуттук Жазуучулар союзунун мүчөсү, Эл аралык Байдылда Сарногоев атындагы сыйлыктын ээси, Талас өрөөнүнүн чыгаан атуулу, айтылуу акын жана жазуучу Тургунбек БЕКБОЛОТОВ дүйнө салды. Ал Киров районунун Ак-Жар айылында 1948-жылы 12-декабрда төрөлгөн. Кыргыз Мамлекеттик Университетин бүтүргөн. Эмгек жолун Ак-Жар орто мектебинде мугалим болуудан баштап, кийин райондук гезитте кабарчы, башкы редактордун орун басары, Киров райондук Компартиясында инструктор, Киров атындагы колхоздо парткомдун катчысы болуп иштеген. Маркумдун жаткан жери жайлуу, топурагы торкодон болсун! Үй-бүлөсүнүн жана жакындарынын аза кайгысын тең бөлүшөбүз! «КӨЧМӨНДӨР»  23-декабрь, 2014-жыл.ээ 88

Кандай гана өкүнүчтүү, аянычтуу.. Бирок.. Ажалга, ооруга, анан капыстан келген каргашага, кырсыкка айла жок тура.. Жапжаш, жаркылгандаган кыргыздын кызыл гүлдөй кыздарынын бири, Кыргыз Республикасынын эмгек сиңирген артисти, Эл артисти Шахра Талипова эжекебиздин сүймөнчүк кызы, 42 жаштын кырындагы Гүлзат БАТЫРКАНОВА күнү кечээ күтүлбөгөн жол кырсыктын айынан опасыз бу дүйнө менен кош айтышып, оо дүйнө салып кете бериптир. Ырчы кыз 1973-жылы 7-июнда Токтогул районунун айтылуу Кетмен-Төбө айылында туулган. Акыркы мезгилдерде «Сармерден» теле-берүүсүн алып барып, өзгөчө таланты, шык-жөндөмү ого бетер ачылып, чыгармачыл жолунун чыйыры бекемделе баштаганы белгилүү болуп калган эле. Күтүлбөгөн кырсык Гүлзат кыздын өмүр баракчасын минтип алеки саатта жаап туруп, түбөлүккө чекит койуп койду.. Эмне дейт элек, Жараткандын жасаганына мойун сунбаска арга жок тура, а биз тирүүлөрдүн айтаар сөзү ушул эле, жаткан жери жайлуу, топурагы торкодон болсун!. Жакындарынын, үй-бүлөсүнүн, ага-тууган, дос-тааныштарынын аза кайгысын тең бөлүшөбүз! Жанын жаннаттан берсин!   «КӨЧМӨНДӨР»  2-январь, 2015-жыл.ээ 88

Бүгүн кыргыз эли жана маданияты оорду толгус дагы бир оор жоготууга учурады. Кыргыз көркөм өнөрүнүн көрүнүктүү өкүлү, 3-даражадагы «Манас» орденинин жана Токтогул атындагы мамлекеттик сыйлыктын ээси, Кыргыз эл сүрөтчүсү, таланттуу сүрөткер Жоомарт КАДЫРАЛИЕВ 69 жаш курагында узака созулган оорудан соң кайтыш болду. Жоомарт Асаналиевич 1946-жылы 18-июлда сары өзөн Чүй обулусуна караштуу Жайыл районундагы Сары-Булак айылында туулган. 1966-жылы Фрунзеги көркөм-сүрөт окуу жайын, андан кийин Маскөөдөгү Суриков атындагы көркөм-сүрөт академиясын бүтүргөн. Сүрөтчүнүн көрүнүктүү эмгектеринин бири 1995-жылы Таласта курулган «Манас» этногрофиялык комплексинин эскизи болуп саналат. Сүрөтчү өзүнүн өнөрүн негизинен Манас темасына багыттап, аны тынымсыз тереңдетүүгө арнаган. Ошондой эле комуз чертип, обон жазуу менен да алектенген. Сүрөткердин «Кыялымда» деген ыры 1987-жылы улуу талант Сүймөнкул Чокморовдун өнөрканасында «Эсимде» деген өзүнүн өмүр таржымалын камтыган картинасын тартып жаткан учурда жаралып, ырдын обонун да, сөзүн да ошондо жазып, кийинчерээк өзү ырдап чыккан. Сүрөттөгү жигиттин образын Сүймөнкулдун элеси аркылуу берип, «көрүнбөгөн балалык кездеги эңсөө, байчечекей сүйүү, жаштыктын аруу сезимдери ыр менен толукталды» деп түшүндүргөн.. Эл сүрөтчүсүнүн сөөгү 7-февраль күнү өзү туулган айылына коюлат. Ушуга байланыштуу маркумдун үй-бүлөсүнө, жакындарына жана дос-туугандарына, жалпы эле талантын сыйлап, баалаган күйөрмандарына терең кайгыруу менен көңүл айтабыз жана аза кайгысын тең бөлүшөбүз! Ылайым жаткан жериңиз жайлуу, топурагыңыз торкодон болуп, жаныңыз жаннаттан орун алсын ардактуу агайым жана урматтап сыйлаган менин устатым!. Кош УСТАТ!.  «КӨЧМӨНДӨР»  5-февраль, 2015-жыл.  ээ 88

******************************************************************************************************************

КЫЗЫЛ-ТУУ. КЫЗЫЛ-АСКЕР. 44-ҮЙ.

80-жылдардын башы. Фрунзе шаары. Кызыл-Аскер. Борбордун ушул аймагына сүйлөшүп алышкансып жалаң Кызыл-Туулуктар шагырап келип жашап алышканына таң калып койчумун.

Эртели-кеч ал жердеги аялдамадан түшүп ары-бери өткөндө жол боюндагы «добрый доктур байке» жашаган көк дарбазалуу 44-үйгө ар дайым башбага калмай адатым бар эле. Анткени ал үйдө «койундарына» жалгыз адам эмес бүтүндөй ааламды баатырган бир керемет үй-бүлө жашачу. Ошол доктур байкем көп өтпөй ашкере курч, акыйкатчыл, ак жүрөгүнүн айынан таштай каткан тоталитардык системанын тоңгон музуна туруштук бералбай, пайдасы аз партиялык «босстордун» курмандыгы болуп, кырчындай болгон 44 жашында жүрөгү кармап, оо дүйнө салып кете берген. Суук кабарды угаарым менен 44-үйгө учуп жетип барсам «кечээ эле Кызылтууга алып кетишкен, эртең жерге беришет» дешти. Аккөңүл, сөзмөр, ичине ээр токумдуу ат эмес кому менен төө баткан Асек байкемди акыркы сапарга узатууга үлгүрүп, топурак салып калдым.

Уул-кыздын урмат-сыйын эми-эми көрөөрдө улуу сапар атанып кеткен агатайым ал кезде азыркы менин курагыман туптуура жети жашка кичүү экен. Эми минтип Женевадан үнү каргылданган Жеңиш чалып атпайбы.. Аттиң арман, Асек байкени айтып койом, а бул сенин эмне кылганың Мелис? Сен деген азыр өлбөшүң керек эле да?! Өлүм өксүк, анын алдында баарыбыз алсызбыс, бирок сен ичине аалам баткан атаңдын тунук акылын, тайманбас көкжалдыгын жазбай тартып, атадан ашкан уул экениңди тастыктап, «эл уулу Эшимканов» деген легендага айланганыңды ким жокко чыгармак. А бирок эмне үчүн атаңдын аз жашап кеткен кейиштүү тагдырын туураганыңды бүтүндөй коомчулук жактырбай, ичибизден кан өтүп, нааразы болуп жатканыбызды сен сезип-туюп жаттың бекен Мелис? Эмнеге?..

Ооба, сени баш көтөртпөй шылдыңдашты, жалаа жабышты, бармактарынан соруп чыгып басмырлап жатышты. Себеби, эң башкы себеби сенин Мелис экениңди билип алышкан. Сени «сууга чөкпөйт, отко күйбөйт, болоттон курч жигитке боло берет» деп элестетип алышкан эси жок замандаштарың. А чынында сен ошондой эле болчусуң да, анан эмнеге мындай болуп кетти? Пендечилик кылып адашыштыбы, жаңылыштыбы, сенин деле адам экениңди аңдабай калыштыбы же атайын жасаштыбы, бирок эми айырмасы не? Эл үчүн жасаган эмгегиңди, билимдүүлүгүң менен бийиктигиңди көргүлөрү келбей, көрсө да көрмөксөн болгон «кургак бакалар» менен жалаң «бакырчаактар» өздөрүнүн «сасыган короосунан» чыгарбай камап, сагызгандай сайрай беришип, думуктуруп тынышпадыбы.

Бешиктен белиң чыгалекте белгилүү болуп, кырк жашка чыкпай кыргызды башкарууга аттандың. Көк-жалдыгыңды, курчтугуңду кумир тутуп, көтөргөн миң кырдуу идеаларыңа баа берип, баарын жыйыштырып салып, артыңдан калбай сага аралаш жүргөн он жыл ашык өмүрүмдүн ийне-жибине чейин изилдеп, өткөн күндөрүмө саресеп салып чексиз сыймактанып отурам. Нан албай «Асаба» алып жүрүп алгачкылардан «Бей-бечара» болгонумду, кийин Акайыч айный баштаганда чогуу саясый ачкачылык кармап, «Асабадагы» кеңсеңе үч күн чогуу түнөп, ошондо сөз таппай калгансып өлүм жөнүндө сүйлөшкөнүбүздү кантейин. Эл үчүн өмүрүн сайган маркум Шералы Назаркулов «Мелиске айтчы, мен да силер менен чогуу түнөйүн, сүйлөшө турган сөздөр көп эле» деп жалооруп суранган түнү шоруң каткан Шеке каза болуп калып, эртеси сага айтсам унчукпаганың менен үшкүрүгүңдүн таш жарганычы!.. Айыгышкан ажо жарышка чыгып, анын күүсү менен түндүк-түштүктү түрө кыдыртып келип, кызылдай саясатка «чылап» туруп мени аркырап ага баштаган «Агымга» салып жибердиң. Өзүң айткан «Агымдын» атактуу «костяктарына», жазмакер дөө-шааларына бат эле «сиңип», коюн колтук алышып, бир аз идирегим бар окшойт, этектерине эрмешкен бойдон аңды-дөңдү карабай шаркырап агып отуруп, «Агымдын» ташкыны басаңдап кумга сиңе баштаганда чилдей тарап, чачыраганга аргасыз болдук эле го. Ошол жүздөгөн «асаба-агымчыларың» азыр «сен кайдасың бул күндө мен кайдамын?» болгон менен алыс-жакыны билинбей эле аман-эсен жүрөбүз го?

Тагдыр тамашасы мени минтип акыркы «финишимди» Финдердин өлкөсүнө «ыргытып», алыстыгына гана астейдил каңырыгым түтөп, өпкөлөйм!.. Анткен менен канчалык алыс болсо да акыр бир күн «келем» деген чоң ишенич бар менде. А сенчи Мелис? Сен кайсы «өлкөгө» кеттиң? Ал «өлкө» кайда качат эле? Же «орун кабай калат» деп ойлодуңбу? Бир курдай катуу таңгалып, ары ачуулангандай түрүң менен кайсы бир чала-моңол «белгилүү» адамдын Ала-Арчадан орун сатып алып койгонун айтып келип, «түшүнбөйм, жан чыккан соң кандай, кайсы жерде жатканыңдын эмне айырмасы бар» дегениңди эстейм. Билем, дал ушундай нерселерге жаның кашайып, жаа бою качаар элең. Билем, чындык дегенде чыркырап, тегеренип кеткен чымындай жаның «чылгый» калыссыздыка чыдабады, жүрөгүң өрттөнүп, күйүп кетти, күйүп… Кантип айтабыз эми «Ала-Арчада жатууга акың жок» деп. Антип айтканга айлабыз, амалыбыз, аргабыз да жок. Мынакей, мынакей өмүр менен өлүмдүн ортосунан оргуп чыккан чыныгы «парадокс»!..

«Мелис дегендин баары эле тың чыкма болот окшойт» деген жакшынакай тилегим менен 2000-жылы уулду болгонумда биринчилерден болуп өзүңө сүйүнчүлөп чалып, «атын Мелис койсомбу деп атам Меке» десем, « мендей «бунтарь», «авантюристь» бала болушунан коркпосоң коё бер, каршы эмесмин» деп каткырып, кийин бир жолу «ушул кичинекей адашымдын үстүнө үй алып берсемби же астына аялбы?» деп тамашалап, борсулдап күлүп, ак дилиң менен айтып койгон ошол жылуу сөзүңө жыргап, өзүмчө «жарылып» кете жаздабадым беле? Он бир жашка чыккан ошол адашың Мелис азыр сенин өлгөнүңө ишенбей, кабырганы кайыштырып, кабагын чытып кайра-кайра сурайт. А мен болсо унчукпайм, угуп-көрүүдөн ажыраган дудуктай мелтиреп, ушул саптарды тизмектейм. Акыркы ирет былтыр 9-декабрда чалсам албадың, аз өтпөй кайра өзүң чалып кыска сүйлөштүк, адамкерчилик жөнүндө. Дегеле биз көп сүйлөшпөйт элек, кө-өп нерсени көз менен эле сүйлөшүп, көкүрөк түпкүрүндө көрүнбөгөн, абдан жакын, адамдык, билинбеген бийик байланышыбыз бар эмес беле. Кашайгырдыкы, кашайып ошол байланыш ойдо жок жерден минтип чорт үзүлдү да калды. Эх Жараткан, өлүмдүн улуктугуна жана өтө ырайымсыздыгына ар дайым даяр болуудан башка арга жок тура бизде! Кош эми Меке!. Жакканың чырак, мингениң бурак болсун!.. Кош досум!..  15-сентябрь, 2011-жыл.

Асыран АЙДАРАЛИЕВ, Финляндия, Сейнаеки шаары. 21.09.2011.ээ 23

 Өксүбөй кантип койосуң? Өксүйт экенсиң. Өрөпкүп, сыздайт экенсиң. Ошон үчүн Өмүрдүн бүткөн жери Өксүк тура.. Ал дегеле байкатпайт тура, айтып-дебейт тура, тандап-этпей эле чекебизден акырын «тырс» эттире чертип туруп каалаган убагында каалаган адамын алып кете берет тура.. Ажал ушундай азап тура, айттырбай келет тура.. Аттиң ай, Ат-тиң!.. Атпай Кыргыздын улуттук суусундугун бүтүн дүйнөгө таанытып, жөн эле таанытпастан тамшантып, суусап-чаңкаганын тып баскан кадимки кыргыз максым «Шоро» ишканасын негиздеген, дегеле адамдан башкача ар тараптуу, терең ой жүгүрткөн, айтканын сөзсүз аткарып, илгиртпей ишке ашырган чыгаан ишкер, эң башкысы жөпжөнөкөй мүнөзү бар, ашкере карапайым (Этнокомплекс Супара ) Таабалды ЭГЕМБЕРДИЕВ аттуу 64 жаш куракты эми гана аттаган атактуу агабыз күнү кечээ бу жалган дүйнө менен кош айтышып, арабыздан акырын гана чын дүйнө карай сапар тартып кете бериптир. “Узакка созулган оорудан кийин” деп атышат.. Оорубай эле жүргөнсүдү эле, опол тоодой иштерди жасап, какыраган сайларга суналган «Супараларды» салып гүлдөтүп, бош жаткан тоо боорлорун толуктап, жалаң ак боз үйлөр менен «бүрдөтүп», деги бир адам суктанаарлык жайларды куруп, жаны тынбай эле, жакшынакай жүргөнсүдү эле? Эки жыл мурун Италиядагы Сан-Марино деген өлкөдөн жолугуп, сагыныч-чер жаза бажакташа-бапылдап сүйлөштүк эле, салабаттуу ойлорун, не бир сонун келечек долбоорлорун угуп, акыл-паразатына «тунуп», ичимен ишмердүүлүгүнө ийгилик каалап, кайра-кайра ыраазы болгонум бар эле. Финдердин жашоосуна катуу кызыкканын, убакыт таап сөзсүз келээрин, алардын токой-черин аралап балык уулоого куштар экенин айтып, “дайар туруп тосуп ал иним” деп бажактай күлүп далыман таптады эле. Андан аз өтпөй аалам кыргыздары менен өткөргөн «Көч Байланышыма» келип, анда дагы бир жолу эскерип, “аз калды иним, буйурса барып калам” деди эле.. Эми кайдаан? Баары калды, балыгы да калды, балык эмес сумсайып, ээсин жоготуп «Супарасы» да калды, шору катып күпүлдөгөн «Шоросу» да калды. Болду! Өмүр! Өлүм! Өксүк менен ушинтип бойосу да канды! Айтаарыбыз эмне, дээрибиз ушул эле, аз жана ар дайым окшош. Башка сөз да жок, сөз таппайбыз да айталбайбыз. Алтындайагабыздын арты кайрылуу болуп, топурагы торкодон, жаткан жери жайлуу болсун! Ылайым Жараткан жанын Жаннаттан берсин! Үй-бүлөсүнө, дос, тааныш-жакын туугандарына жана эбегейсиз зор кызмат кылып кеткен уйуткулуу элине терең кайгыруу менен көңүл айтып, аза кайгысын тең бөлүшөбүз! Кош Залкар, кош болуңуз!  «КӨЧМӨНДӨР»  16-май, 2015-жыл.

ээ 5

Кырсыкты кайдан деп болобу? Кыргыз Республикасынын Эл артисти, эл сүймөнчүгүнө айланган театр жана киноактеру, бир нече обондордун автору 68 жаш курактагы агабыз Мукамбет ТОКТОБАЕВДИ бүгүн түшкө маал машина уруп кетип, күтүүсүз каза болуп калганы тууралуу суук кабар тарады. Бири кем дүйнө деген ушул экен. Кыргыз маданияты менен киносуна опол тоодой эмгеги сиңген, ат көтөргүс салым кошкон, дагы да тынбай кошуп келе жаткан улуу муундагы сахна жана кино чеберлеринин анбашы болуп жүргөн таланттуу аксакалыбыздан ушинтип айрылып, алаканды шак койуп отуруп калдык. Мукамбет ага 1947-жылы Жети-Өгүз районунун Барскоон айылында туулган. 1967-жылы Москвадагы Луначарский атындагы Театр өнөр институтуна тапшырып, 1972-жылы аталган окуу жайды аяктаган.

Окуудан кийин эле Ош драма театрында, Туңгуч жаштар театрында, Токтоболот Абдымомунов атындагы кыргыз мамлекеттик драма театрында иштеген. Кыргыз сахнасында кыргыз драматургдарын калеминен жаралган Тейитбек (К. Жантөшев, “Курманбек”), Токтогул (Б. Жакиев, “Миң кыял”),Осмонкул (К. Маликов, “Осмонкул”), Машырбек, Мажит (Т. Абдумомунов, “Машырбек үйлөнөт”, “Жарыктык карыларым”), Танабай (Ч. Айтматов, “Танабай Бакасов”), Семетейдин (Ж.Садыков, «Манастын уулу Семетей») ролун аткарган. Андан сырткары дүйнөлүк драматургияда Думана (М. Карим, Ай тутулган түндө», Лопахин (А. П. Чехов, «Алчалуу бак»), Король Лирди (У.Шекспир, “Король Лир”) ойногон.

Ал эми кино «Фудзиямадагы кадыр түн”, «Чиркин өмүр», «Айыл өкмөтү», «Сокур кемпир көрөгөч», “Президент менен бомж» тасмаларына тартылган.
Мындан тышкары Эл аралык аренада Россия менен АКШ биргелешип тарткан “Взять Тарантину!” аттуу тасмасына түшкөн.

Улуу муундагы актерлордун ичинен Мукамбет Токтобаевге бүгүнкү күндүн режиссерлору тарабынан киного тартылуу үчүн өтө көптөгөн сунуштар түшүп келгенин баса белгилеп, эсиңиздерге сала кеткенибиз ашыкча болбос..

Эмне демекпиз? Кырсык менен ажалга айла жок экенин жакшы билебиз. Жараткандын жазганы ушундай. Андыктан таланттуу актер агабыздын жаткан жери жайлуу, топурагы торкодон болсун дейбиз жана үй-бүлөсүнө, жакындарына, дос-тааныштарына, эң башкысы башын сайып кызмат кылып келген эл-журтуна терең кайгыруу менен көңүл айтабыз! Арты кайрылуу болсун!. «КӨЧМӨНДӨР»   30-июль, 2015-жыл.
ээ 5

Бүгүн 7-сентябрда кыргыз кыйырына таанымал, коомдук жана мамлекеттик ишмер, Кыргыз Эл Баатыры Турдакун УСУБАЛИЕВ 96 жаш курагында узак оорудан кийин кайтыш болду. Турдакун Усубалиев Кыргызстандын 1-катчысы болуп тээ 1961-жылдан баштап 1985-жылга чейин, тагыраак айтканда, дээрлик 24 жыл, чейрек кылым өлкөнү былк эттирбей башкарган.

Аксакал 1919-жылы Нарын обулусунун Кочкор районуна караштуу Теңдик айылында туулган.1941-жылы – Фрунзедеги мугалимдер институтун бүтүргөн жана ошол эле жылы партиялык карьерасын баштап, Улуу Ата-Мекендик согуш бүтөр жылы Маскөөгө, КПСС Борбордук комитетине инструктор болуп иштеген. Андан соң элине кайтып келип «Советтик Кыргызстан» гезитинин редакторунан Кыргызстан Компартиясынын Борбордук комитетинин 1-катчысына чейин көтөрүлгөн. Ал Кыргызстанды башкарууга, анын партиялык жетекчиси болуп 1961-жылы келген. Кандай болгон күндө дагы бир өлкөнү чейрек кылымга жете башкарып, өзү да өрнөктүү өмүр сүрүп, кылымды кырдап жашап, өзүнө, элине эбегейсиз зор эстелик тургузуп кетти. Эмгегиңиз ар дайым элдин эсинде Турдакун ата, жаткан жериңиз жайлуу, топурагыңыз торкодон болсун! «Көчмөндөр!» 07.09.2015.       ээ 61

Бүгүн эртең менен Кыргыз Эл жазуучусу, драматург жана белгилүү коомдук ишмер Казат АКМАТОВ 74 жаш курагында каза болгону тууралуу кабар тарады. Жазуучу мамлекеттик Токтогул атындагы, бүткүл сойуздук Николай Островский атындагы сыйлыктын жана «Манас-1000» төш белгисинин (медаль) ээси. 1990-жылы айтылуу КДК ны (Кыргызстан Демократиялык Кыймылы) негиздегендердин ана башында турган. 1990-1995—жылдары КР Жогорку Кеңешинин биринчи чакырылышынын (легендарлуу парламент) депутаты болгон. Быйыл Эл жазуучусу Казат Акматовго «Кыргыз Эл Баатыры» наамын тапшырууга сунуштама даярдап жатышканы айтылат. Казат Акматов 1941-жылы Ысык-Көл обулусуна караштуу Бостери айылында туулган. Анын «Күндү айланган жылдар», «Мезгил», «Архат» аттуу романдары окурмандардын калың катмарына белгилүү. Ушуга байланыштуу маркумдун үй-бүлөсүнө, жакындарына, бир-тууган досторуна терең кайгыруу менен көңүл айтып, аза кайгысын тең бөлүшөбүз! Жаткан жериңиз жайлуу болсун, Казат ага! «Көчмөндөр»  14.09.2015.

Казат Акматов

Кыргыз Улуттук Жазуучулар сойузунун мүчөсү, Кыргызстан Жаштар сыйлыгынын ээси, таланттуу акын Барчынбек БУГУБАЕВДИН мезгилсиз жарык дүйнө менен кош айтышканын угуп кайгырып турабыз. Акын 1963-жылы 15-майда Кочкор районундагы Көк-Жар айылында туулган. 1988-жылы Кыргыз мамлекеттик университетинин филология факультетин бүтүргөндөн кийин көптөгөн жылдар бойу журналистика тармагында эмгектенген. Өзүнүн оомалуу-төкмөлүү кыска жашоосунда «Ак бороон», «Адамзатка кайрылуу» деп аталган ыр жыйнактарын чыгаруу менен кыргыз поэзиясында өз жолу бар талантуу акын катары белгилүү болгон. Жалпы эле чыгармачыл адамдарды чарпып өткөн өлкөдөгү жумушсуздук, бийликтин кайдыгердиги, тагдырдын татаал соккулары акынды да айаган эмес. Бирок ал акын катары абийир менен, ар-намыс менен жашап өттү десек жаңылбайбыз. Акын оргу-баргы, бала кыйал, барбалаңдаган көл мүнөзү менен досторунун, замандаштарынын, окурмандарынын эстеринде түбөлүккө калат деген ойдобуз. Биз дагы маркумдун үй-бүлөсүнө, бир туугандарына, жакын досторуна терең кайгыруу менен көңүл айтып, аза кайгыларын тең бөлүшөбүз. Акындын жаткан жери жайлуу, топурагы торко болсун! «Көчмөндөр» 18.09.2015.

ээ 21 б

Кыргыздын накта классикасына айланган «Сары-Ой», «Эне жөнүндө баллада», «Күйдүм чок, «Сары-Челек» аттуу керемет ырларынын мыкты аткаруучусу, элибиздин тенор үндүү алгачкы ырчыларынын бири, Кыргыз Эл артисти, дагы бир талантыбыз Эрмек МОЙДУНОВ күнү кечээ дүйнө салды. Таланттуу аткаруучу 1944-жылы 10-августта Ош облусунун Кара-Суу районуна караштуу Жапалак айылында төрөлгөн. Ырчы беш жашында эле ата-энесинен айрылып, томолой жетим калып, балдар үйүндө тарбийаланып чоңойгон. Кийин Токмок шаарындагы кесиптик окуу жайды бүтүрүп, 1962-жылы Фрунзе шаарындагы Муратаалы Күрөңкеев атындагы музыкалык окуу жайга тапшырып, андан соң 1977-жылы Бүбүсара Бейшеналиева атындагы искусство институтун айактаган. Эл артисти кырчындай кезинен, 21 жашында Кыргыз филармонийасына келип кирип, айтылуу залкарлар Рыспай Абдыкадыров, Зейнеп Шакеева, Гүлмайрам Момушевалар сыйактуу чыныгы элдик таланттар менен эмгек жолун баштап, эриш-аркак ээрчишип, алардан таалим-тарбийа алып, тажрыйба топтоп, ушундай даражага өз күчү, ак эмгеги менен өсүп жетилген. Эмнегедир кыргызды кыргыз кылып кармап турган каймактары сүйлөшүп алгандай биринин артынан бири ээрчип кетип, кайдадыр көчүп жаткандай элес калтырчу болду. Майдаланып кетпесек экен, Манастын урпактары. Жараткан элибизди жакшы күндөрдөн айырбасын деп тилейли. Ал эми маркум Эрмек агабыздын жаткан жери жайлуу, топурагы торкодон болсун демекчибиз, үй-бүлөсүнө жана жакындарына, элине терең кайгыруу менен көңүл айтып, аза кайгысын тең бөлүшөбүз!
«Көчмөндөр» 18.09.2015.ээ 21 в

Feb 14

Эл сүрөтчүсүн эскерип..

******************************************************************************************************************

Кыргыз Эл сүрөтчүсү, «Токтогул» атындагы мамлекеттик сыйлыктын жана 3-даражадагы «Манас» орденинин ээси Жоомарт КАДЫРАЛИЕВ.

Кыргыз Эл сүрөтчүсү, «Токтогул» атындагы мамлекеттик сыйлыктын жана 3-даражадагы «Манас» орденинин ээси Жоомарт КАДЫРАЛИЕВ.

КЕРЕМЕТ ЭМГЕК ЭМНЕГЕ БААЛАНБАДЫ ЖЕ КӨМҮСКӨДӨ КАЛГАН КӨРКӨМ ДҮЙНӨ!

«Өмүр бизден бизден өтүп кетсе, эл эмгектен эскерсин!.»
Аалы Токомбаев (Балка)

1981-жылы Фрунзедеги Семен Афанасьевич Чуйков атындагы Кыргыз Мамлекеттик көркөм-сүрөт окуу жайына тапшырып, окуум бүтөөр-бүткүчө ошол окуу жайдын жатаканасында жашап калдым. Кийинки жылы эле ал жатаканабызга бейишке чыккыр, ушул эскерүүнү багыштап жаткан агайым, устатым, Кыргыз Эл сүрөтчүсү Жоомарт Асаналиевич Кадыралиев жатакана башчы (тарбиячы) болуп келип калды., Бирок ал өзү деле ошол жатакананын экинчи кабатындагы бир бөлмөдө үй-бүлөсү менен жашайт эле. Ал кезде окуу жайда иштеген үй-жайы жок бир катар мугалим-сүрөтчүлөр жатаканада турушчу. Окуу жайды бүтүп кеткиче ал киши менен эриш-аркак жакын мамиледе болуп, ар кандай кеңештерин угуп, тарбия-таалимин тынбай алып жүрдүм. Агайдын өзүнүн жеке өнөрканасы дагы төртүнчү кабатта, ошол кабаттагы мен жашаган бөлмөнүн так маңдайында болчу. Ошол өнөркана аталган чакан 42-бөлмөсүндө күндөп-түндөп бош убактысынын баарын чыгармачылыгы менен алектенип өткөрөөр эле. Студенттик кеңештин мүчөсү болгондуктан кээ бир учурда өзүнө тийиштүү жумуштарынын баарын бизге тапшырып койчу дагы өнөрканасын ичинен бекитип алып күндөп-түндөп чыкпай иштей берчү. Далай ирет ошол бөлмөдө агайдын келечек пландары тууралуу, улуу Манас бабабызга болгон терең ишеничи менен таазимин угуп, басса да, турса да Манас бабабызды барктап, туу тутуп, оозунан түк түшүрбөй айтып жүргөнүн ошол окуу жайда жүргөнүмдө эле түшүнүп, баа берип, ичимден астейдил ыраазы болчумун. Кийин окууну бүткөндөн кийин да кез-кез жолугуп калганда төгүлүп-чачылып, бапылдаган баалуу кеңеш, акыл-насааттарын угуп жүрдүм. Баягыдай эле мүнөзү, сөзүнүн башында, ортосунда, аягында айтылуу Манас атанын ысымы менен башталып, Манас атанын ысымы менен бүткөргөнү, Манас бабабызды даңазалап, келечек жаш муундарыбыз үчүн калтыра турган керемет чыгарма жаратуу максаты бар экенин тажабай айта берээр эле.

Аттиң дебеске арга жок, ошондой улуу максатын ишке ашыруу үчүн белсенип киришип, ал гана эмес аны жарым-жартылай бүтүрүп да койгон. Бирок сүрөтчүнүн ошол эмгегин баалап, барктап, маани берип, түшүнүп, колдоого албай койушпадыбы кашайган шалаакы кыргыз чоңдору. Кыргыздын маданиятын, көөнөрбөс көркөм чыгармасын, руханий байлык боло турган табылгыс керемет баалуулуктарынан ныпым кабары жок кайдыгер, эсирип көпкөн  аткаминээрлерибиздин айынан ошол керемет эмгеги өзүнүн өнөрканасында гана чаң басып кала берди сыяктанат.

Аз мурун «Көк Асаба» гезитине жарыя болгон чакан бир макаланын үзүндүсүн окуп калдым. Анда Эл сүрөтчүсү Жоомарт Кадыралиевдин энеси Гүлайым апанын айтканын Гүлсина Өмүрбекова деген эжеке мындай деп эскерип жазыптыр. «Жоомарт боюмда бар кез. Түшүмдө Жылуу булактын көзүндө отурган экемин. Жогору жактан топ атчандар көрүнүп калды. Мени көрүп, ылдыйлап түшүп келишти. Мен апкаарып, сүрдөп кеттим. Манас… Манас Аталар экен дегендей түшүнүк болду. Аттары да абдан чоң, туяктары эле кемегенин ордундай, өздөрү болсо абдан зор кишилер экен, нурунан көз уялат. «Балам, тилегиң кабыл болсун! Аман-эсен көз жарып ал, уулуңду жакшы бак, биз кайрылып келебиз» деп жүрүп кетишти. Андан кийин, ошол аталардын колдоосу, тилек, батасы менен Жоомартым жарык дүйнөгө келди» деп эскергени айтылыптыр. Бул кашкайган чындык болсо керек, себеби сүрөтчү Жоомарт Кадыралиев ичи менен сырты, бүтүндөй жан дүйнөсү, жүрөгү Манас деп согуп, бабабыз Айкөл Манасты туу тутуп жашаган адам болчу.

ээ 852000-жылдардын башынан тартып Жоомарт агай менен болгон байланышым өзгөчө боло баштады. Ал кезде мен «Агым» гезитинде кабарчы болуп иштеп калгам. Ошол кездеги борбордук аянтта көпчүлүк элдин купулуна толбой, анча жага бербеген, ал эмес элдин кыжырын келтирип, ар түрдүү терс пикир жаратып жүргөн айтылуу «Эркиндик статуеткасы» (Канаттуу аял) туураалуу коомчулуктун каршы көз караштагы ой-пикирлерин топтоп, кошумча сунуштарды байма-бай айтып, гезит кеңсесине белгилүү маданият ишмерлеринин чогултуп, алардын катышуусундагы «Тегерек үстөлдөрдү» уйуштуруп, борбордук аянтта Манас атабыздын айкели туруш керек экендиги туураалуу көптөгөн иш чараларды өткөрө баштаган элем. Аныбыз анча майнап деле бербеди, Акаевдин да, Бакиевдин да бийлиги андай аракетибизди угуп, көңүл бөлүп, аянтта турган ал аялды (коомчулукта ал статуэтканы ачык шылдыңдап «жумуртка баскан аял» деп атап калышкан) алып салууга эрктери жеткен жок, эрктери тургай тоготуп да койушпады, кымындай дагы аракет болгон эмес..

ээ 85Ошондой күндөрдүн биринде ал учурдагы ажо Аскар Акаев Кытайга расмий иш сапар менен барып калат. Аны котолоп коштогон жайнаган аткаминээрлердин арасына Жоомарт Кадыралиев да кошулуп барып калыптыр. Анда ал кыргыз сүрөтчүлөр кошуунун жетектеп турган. Ошондогу Жоомарт агайдын президент Акаев менен Кытайга барганын өзүнүн айтып бергени бойунча жазып алып, атайын макала кылып «Агымга» чыгарганым бар, бирок андагы айткандары азыр толук эсимде деле калбаптыр. Эсимдегиси ушул, Аскар Акаев баш болгон кыргыз делегациясын ошол мезгилдеги Кытай мамлекетинин жетекчиси Цзян Цзэминь бир кездеги атактуу Тан Империясына (618-907) караштуу, анын борбору делип жүргөн Сиан шаарына алып барат. Дал ошол жердеги сегиз миң жоокерден турган ээ 85Циндин Терракталык армиясы деп аталган шумдуктай Музейди көрүшөт. Мындай кереметти көрүп оозун ачкан академик Аскар Акаев дароо эле Жоомарт Кадыралиевди өзүнө чакыртат. Сүрөтчү жанына келээри менен Кытай башчысынын көзүнчө «Жоомарт Асаналиевич, сиз качан кыргыздарга ушундай керемет чыгарма тартуулайсыз, тагыраагы Манас атабызды кырк чоросу менен кошуп качан момундай монументалдык тарыхый-архитектуралык эстелигин борборго тургусасыз?» деген күтүүсүз суроосун узатат. Өлкө башчысынын өз оозунан мындайды эч күтпөгөн сүрөтчү дал ошол жерден эле оң колун жүрөгүнө койуп туруп «буйурса мекенибизге, Бишкек шаарына жетээрим менен ушул улуу ишти баштайм, мүмкүн болушунча тез арада бүтүрүп, эскизин сизге көрсөтүүгө убада берем Аскар Акаевич» деп убада берет. Түшкө кирбес мындай окуяны укканда ичимден өзүмчө кобурап, ант берип жибердим деген эле. Кытайдан келээри менен Кыргыз сүрөтчүлөр кошуунунун милдетин башка адамга тапшырып берет дагы ажо Аскар Акаевдин айткан тапшырмасын аткарууга баш-оту менен киришет. Азыр агайдын ал өнөркасы эмне болду билбейм, ЦУМ дун сол тарабындагы көп кабат үйлөрдүн биринин чатырында жайгашкан кыргыздын дагы бир мыкты чыкма таланттуу уулу, атактуу актер, Эл сүрөтчүсү Сүймөнкул Чокморовдун татынакай, чакан өнөрканасы боло турган.

«Манас Ордо» долбоорундагы айкел-эскиздерден бир көрүнүш.

«Манас Ордо» долбоорундагы айкел-эскиздерден бир көрүнүш.

Ошол өнөрканасын Сүкөбүз көзү тирүү кезинде Жоомарт агайга белек катары берип кеткен экен. Мына дал ушул өнөрканада «Манас ордосу» деп аталган уникалдуу долбоор, тарыхый архитектуралык монументалдык эстеликтин эскизин жасап баштайт. Ал долбоор болжолу Бишкектин борбору болгон Ала-Тоо аянтына, тагыраагы азыркы тарых музей турган жерге жайгашмак. Жарым ай түрүндө жасалган музейдин имаратынын үстүнө кырка тизилген Манастын кырк чоросунун айкелдери жайгашып, чок ортосунда Манас баатырдын өзүнүн айкели жана жанында эң мыкты, ишеничтүү делген Алмамбет, Чубак баш болгон жети чоросунун айкелдери турмак. Аларды жандай жайгашкан сол тарабында куштун пири Алп кара куш, оң тарабында иттин пири Кумайыктын элестери түшүрүлмөк.

Эл сүрөтчүсү иш үстүндө.

Эл сүрөтчүсү иш үстүндө.

Сүрөтчүнүн айтымында Манастын кырк чоросунун айкелдерин азыркы кыргыздын мыкты чыкмарынын, түрдүү кесиптеги таланттарынын жана эл сыймыгына татыган уулдарынын образ-келбеттеринен эле алып жасалмак. Ал эмес ал жердеги Манастын ар бир чоросунун айкелин жасатууга кеткен чыгымды өлкөбүздүн ар бир районун бирден алып, каржылоого милдеттендирип койуу талабы да айтылып жүргөн. Көптөгөн аттуу-баштуу адамдар ошол ойду туура көрүп, колдоп жүрүшкөнүн уккан жайым бар. Негизинен чындап эле бардык жагынан алганда өтө уникалдуу, келечектүү, улут үчүн таасирлүү мыкты долбоор эле..

Эл сүрөтчүсү Жоомарт КАДЫРАЛИЕВ жазуучу Көчкөн САКТАНОВ менен. 2004-жыл, апрель.

Эл сүрөтчүсү Жоомарт КАДЫРАЛИЕВ жазуучу Көчкөн САКТАНОВ менен. 2004-жыл, апрель.

Музейдин оң тарабындагы каалгасы «Алтын дарбаза» деп аталып музейге келген көрүүчүлөр ошол оң тараптагы дарбаза аркылуу музейге кирип, шашпай таанышып жүрүп отурушуп сол тарабындагы «Күмүш дарбаза» деп аталган каалгадан чыгышмак. Музейге толугу менен Манас баатыр, манасчылар жана эпос тууралуу экспонаттар койулушу шартталмак. Кыскасы агайымдын безилдеп, кай жерде болбосун какшап жүргөн далай сөздөрүнүн көбү кашайып эсимден чыгап кетиптир, бирок «элим үчүн улуу эмгек жасайм» деп ак эткенден так этип, далбастап жүгүрүп жүргөн элеси, ак дилдүү аракети күнү бүгүн да көз алдымда, кадимкидей эсимде.

Осмонакун Ибраимов.

Осмонакун ИБРАИМОВ.

Эл үчүн жасала турган андай мыкты долбоорго ким кыянаттык кылды жана эмне тоскоолдук болду? Эмне болсун, баягы эле кара баскан кайдыгерлик, кыргыздын канында тынбай агып турган ичи тардык менен көралбастык. Долбоордун эскизи толук даяр болуп калганда сүрөтчү ажо Аскар Акаевге кирип, анын айткан тапшырмасы тууралуу өзүнө бир ооз да болсо жеткирип, далилдеп түшүндүрүп берсем деген тилеги таш каап, улам кийинкиге жылып, түпсүз тоскоолдуктарга туш боло берип, ажонун кабыл алуусуна кирбей калган. Андай мүмкүнчүлүктөн ошол маанилүү ишке түздөн-түз тиешеси бар ажонун айланасындагы арыжок бир үлкөн аткаминээрдин атайын эле бут тосуп койгонунан, ошонун азабынан ажого кире албай калганын өкүнүү менен кайра-кайра айтып жүрчү эле. Ошондой күндөрдүн биринде, үмүтү али да үзүлбөй  жүргөндө Акаевдин бийлиги кокустан алмашып кетип, сүрөтчүгө тикелей тапшырма берип, мазар сыйактуу ыйык жерден берген анты, ошол антты аткарууга түздөн-түз тиешеси бар, өзүнүн бийик даражасы аркылуу жардамын берет деп ишенип жүргөн ажосу аз өтпөй өз эл-жеринен безип, орустарды беттеп, куйругун түйүп качып кете берди.

Ошол кездеги Конституциялык соттун төрайымы Чолпон БАЕКОВА да сүрөтчүнүн өнөрканасына атайын башбагып, жактырып, "Акаевге кирип, сөзсүз айтам" деген айбаттуу убадасын берип кеткен эле. 2003-жыл, март айы.

Ошол кездеги Конституциялык соттун төрайымы Чолпон БАЕКОВА дагы сүрөтчүнүн өнөрканасына атайын башбагып, жактырып, баарыбызга угуза “Акаевге кирип, сөзсүз айтам” деген айбаттуу убадасын берип кеткен эле. 2003-жыл, март айы.

Ачыгын айтканда Акаев Кытайдан келээри менен менен ал айкелдер тууралуу тапшырмасын ошол кездеги КР мамлекеттик катчысы Осмонакун Ибраимовго тапшырган экен. Дал ошол Осоке ортодо ар кандай болбогон шылтоолорду айтып, ойноп, сүрөтчүнүн Акаевге кирип жолугуусуна тымызын каршы болуп, киргизбей, жолуктурбай койгонун өз оозунан далай эле уккам. Менимче мындай маалыматты сүрөтчүнүн өзүнүн айланасындагы кесиптештери, жакын санаалаштырынын көбү билет. Менмен деген маданият, адабият, коомдук ишмерлер, бийликтеги аттуу-баштуу үлкөн адамдардын далайы атайын барып долбоордун эскизин тамшануу менен көрүп, кызыгып, жакшы баа берип, жактырып, “колдон келген жардамыбызды беребиз” деп кеткендерине мен деле көп күбө болуп жүрдүм. Бирок, эң өкүнүчтүүсү, бири дагы анын артынан түшүп, сөзүнө туруп, айткандарын аткарышкан дагы, аракет кылышкан дагы жок. Ооз учунан эле опулдап сүйлөп, күйүмүш болуп күпүлдөп койушканы менен эртеси эле эстерине «жара» чыга берип, жабылуу аяк жабылуу бойдон калып кетти. Мына, эми минтип кечээ жакында эле Манас атабыз үчүн кан-жанын берүүгө даярмын деп жашап жүргөн элинин чыныгы мекенчил уулу, дагы бир кайталангыс талант, сүрөткер агабыз Жоомарт Асаналиевич баарынан тажап, чарчап, чындыктын жок экенине толук ишенгендей кол шилтеп, жалган дүйнөнү чанып, чын дүйнөнү көздөй эртелеп кете берди. Эми анын күндөп-түндөп, жылдап уйку көрбөй жасап баштаган эмгегин, Манас тууралуу уникалдуу долбоорун ким улантмак эле, ошол турган жеринде чаң басып тура берип, акырындык менен андай табылга, долбоор таптакыр өчүп жок болот эмеспи..

Асыран АЙДАРАЛИЕВ. Эркин журналист.
Финляндия, Келсинки шаары. 13.02.2015.