*****************************************************************************************************************

КЫРГЫЗ ӨҢҮ_СҮЙМӨНКУЛДУН ӨҢҮ_НДӨЙ!

«Өмүр бизден өтүп кетсе, эл эмгектен эскерсин!»
Аалы ТОКОМБАЕВ (Балка)

«Кыргыз Көчү» тобу кыргызынын атын алайга, даңкын далайга чыгарып, учурунда унчукпай-этпей эле эли үчүн эмгек этип, тер төгүп кызмат кылып кеткен чыгаан уул- кыздарын эскерип, ушундай улууларын байма-бай даңазалап турмакчы.. Анда эмесе алгачкылардан болуп атактуу актер, таланттуу сүрөткер, ары эң жөнөкөй кыргыздын бирден- бир сыймыктана турган чыгаан уулу Сүймөнкул ЧОКМОРОВДУН бейнесине белгилүү- белгисиз сүртүмдөрдөн калтырсаңыздар болот..

Бектурсун АЛИБЕКОВ.  Атақтуу қырғыз, Сүймөнқул Чоқморовдун бейнесине “сүртүм” таштоо үчүн, көркөм өнөрлүү жэ ақын болуу қажет ғо? Биздин айтаарыбыз эле ушул. “Қырғыз ӨҢҮ_Сүймөнқулдун ӨҢҮ_ндөй, Сүймөнқулдун ӨҢҮ_қырғыз ӨҢҮ_нүн үлгүсү”.

Айтмырза АБЫЛКАСЫМОВ.  Илгери айылдагы мектептин алдындагы драма ийриминен Бексултан Жакиевдин “Алтын аяк” драмасынын 1-бөлүгү болгон “Улуу үркүндөсүн” спектакль кылып коюп, республикалык кароого келип калып, калыстардын сынына койдук. Анан гримделген бети-башыбызды аарчып жатсак эле, ошол бөлмөгө Бексултан Жакиев менен Сүймөнкул Чокморов кирип келсе… Таң кала карап эле калдык. Алар баарыбыз менен учурашып, Б. Жакиев чыгармасын алып келгенибизге ырахматын айтты. Ал эми С. Чокморов болсо: “Мен го актерлордун ойногонуна баа бере албаймын. А художник катары силердин кийимдериңерге абдан суктандым, Абдан баарысы натуралдуу экен”, – деп салды. Биз болсо, С. Чокморовдун актерлук чеберчиликке “баа бере албагандыгын” анын жөнөкөйлүгү деп, көпкө тамшана күлүп жүрдүк… Ошондогу Сүкөнүн элеси дайыма көз алдымда жүрөт! Баса, мактанып койсом: ошондогу элдик театрлар да аралаш катышкан республикалык кароодо биздин мектептин ошол спектакли 1- орунду алып, министр Кондучалованын колунан дипломдорду алганбыз!!!

“Жетинчи ок” көркөм тасмасында милициянын командири Максумовдун ролунда.

Асыран АЙДАРАЛИЕВ. Атактуу Сүкөбүз адамдардын арасынан өтө сейрек кездеше турган чыныгы таланттын уйуткусун бүтүндөй тулку бойуна жык сиңирип жүргөн адам болгонун ошол мезгилдеги көрүп, билип, ааралашып калган адамдар беш колундай билишет. Бул киши ушунчалык токтоо, эң жөнөкөй жана адам чыдагыс кыйын кырдаалдарга кыңк этпей чыдап, билгизбей көтөрүп жүрө алган касиети бар жана кайратту адам болгон. Мен да көрүп, анача-мынча аралашып калдым десем болот..

1982-жылы күзүндө Фрунзедеги С. Чуйков атындагы көркөм сүрөт окуу жайынын жатаканасында ошол окуу жайдын студенттери менен Сүкөбүздүн жолугушуусу болуп калды. Кечке жуук келди. Жанында ал учурда жатакананын тарбийачысы болуп иштеп жүргөн Эл сүрөтчүсү Жоомарт Кадыралиев отурду. Мага ал киши менен ошол күн биринчи жолугушуу болду. Мурунку курста окугандар жакшы билишет го, окуу жайда сабак берип жүрүп жакшы таанышат экен, көптөгөн суроолорду жаадырып жатышты.. Ал учурда баш оту менен киного кетип сүрөт окуу жайына келбей, сабак бербей калган учуру болчу. Эптеп мен да кыпчылып “дүжүр” бир суроо берип калдым. “Сиздин жактырган, жакшы көргөн кесибиңиз кайсы, актерлукпу же сүрөтчүлүкпү” деген суроомо, “албетте сүрөтчүмүн, а актерлук менин жөн гана хоббим” деп жылмайа жооп берип койгон. Анткен менен ал ошол кезде Сүкөбүз бүтүндөй сойузга аттын кашкасындай таанымал актерлердун бири аталып, жылдызы жанып турган учур болчу.. Бирок ал кишиде андай бой көтөрүү, менсинүү, текеберленүү дегендин жыты да байкалбайт эле. Бир калыпта гана баардык суроолорго тегиз жооп берип, кээ бирине тамашалай жооп берип, баарыбызды кубандырып, өзү да каткырып отуруп каш карайып, караңгы кирленде зыңгыраган бойдон ар бирибиз менен кол алышып, коштошуп чыгып кеткен эле..

Бакыт МЫРЗАТАЕВА. Кыргыз киносуна болгон сүйүүмдү ушул улуу адамдын аты менен тыгыз байланыштырам. Бала кезден сүрѳттѳрүн чогултуп эле сактап жүрчүмүн. Кийин студент болгондо деле ал тууралуу кѳп окуп, кѳп кызыктым, ар дайым сумкемде З. Лындинанын «С. Чокморов» деген чымкый кара, кѳк түстѳгү сырты катуу, ичинде түстүү сүрѳттѳрү менен ал тууралуу жазылган орусча китеби жанымда болор эле, эскирбесин, кирдебесин, айрылбасын деп башка сүрѳттѳрүн да жылтырак кагазга салып алчумун, аны группалаштарым түгүл, курсташтарым да билчү. Кимиси ал тууралуу маалымат же сүрѳт тапса, мага жагымдуу маанай тартуулаш үчүн алып келип берер эле, мен ырахматымды айтып түгѳтѳ албай калчумун андай кезде, «ушу адамды жанынан кѳрсѳм жүрѳгүм жарылып кетсе керек, элестете албайм го» деп бир эсе оюн-чынын аралаштырып 1- курста айтып калчумун. Кѳп ѳтпѳй университетте жолугушуу болуп калды, анын келишин чоң залда чыдамсыздык менен күтүп отурабыз, уюштуруучулар бир кезде дүрбѳп эле «келди, келди» деп сыртка карай чыгып калышты. Баарыбыздын кѳзүбүз жайнап эле ал тарапты карап калдык, ошондо узун бойлуу келген, сымбаттуу, кең далылуу, келишимдүү Сүймѳнкул аганын карааны кѳрүнгѳндѳ дүркүрѳтѳ кол чаап туруп тосуп алдык, кыздардын баары мени карайт, качан «жыгылып» калат дештиби… Айтор, ошондо салабаттуу басып келип, алдыдагы аксакалдар менен амандашып, аны коштоп келген бир-эки киши менен алдыдагы орундуктан жай алышты. Ошол кѳз ирмем мен үчүн кымбат да, сыймык да эле!!! Кеченин аягында жанына кол тамга сурап баргандар батпай калды, мен да турам арасында, колумда китеби, анан азыркы жүктѳмѳдѳгү кѳгүлтүр кѳйнѳк кийип, кичине жакасы ачылган сүрѳтү бар болчу (жылаңбаш түшкѳн сүрѳт болчу, калпагын Асыран ага кийгизип койсо керек).

Баарына жетишип кол тамга берип атып эле кѳзү менин колумдагы ѳзү тууралуу китепке, анан сүрѳтүнѳ урунду да, бир жагымдуу жылмайып койду, ичим ысып кетти! Кезегим келгенде атымды сурап бажырайтып «Бакытка С. Чокморовдон» деп жазды, анан китептин биринчи бетиндеги актай жерине боз үйдүн сүрѳтүн чиймелеп заматта тартып койду. Бул алгачкы жолугушуу азыр да күнү бүгүнкүдѳй кѳз алдымда! Кудайга шүгүр, андан кийин да кездешүүлѳргѳ күбѳ болдук. Биз окууну аяктап бараткан жылы «жер титирегендей» эле жүрѳк титиреткен жоготууну ишенип-ишенбей уктук. Бул азаны бүтүндѳй кыргыз эли менен бирге башка улуттар да кабыргасы кайышып кѳтѳрдү, жаш-кары дебей жоктоп турушту. Анын кадыр-баркынын, талантынын, адамгерчилигинин бийиктиги ушул азыр да улам жогорулап баратканын байкаса болот. Эсимде, 1992-жылы бекен, анын кара шляпа кийген сүрѳтүн чоң календарь кылып чыгарышкан эле. Ал сүрѳт жатаканада бѳлмѳмдѳгү ѳзүм жаткан керебеттин баш жагына илинип турчу. Жайында мамлекеттик сынак тапшырып бүтүп сүрѳткѳ түшүп жатканбыз (а кезде атайын фотограф чакырылчу, ак, кара түстѳ эле тартышчу), андан мен суранып калдым, бѳлмѳдѳ да бирѳѳ бар эле, ошо менен мени сүрѳткѳ тартып коюңузчу десем, мен кѳтѳрүнүп ал жакка баргыча убакыт ѳтѳт, аны бул жакка эле чакырып келгиле, бул жактан тартам деп калды. Ал баспайт да десем, тиги «каткан» бойдон мени карап калды, кыздар кыраан-каткырыкты салышты, тиги таң калган абалда мени ээрчип жѳнѳдү. Бѳлмѳгѳ киргенде стулду керебеттин үстүнѳ коюп плакаттагы сүрѳткѳ тең келгидей болуп, кудум жанында тургандай сүрѳткѳ тартууну сурандым. Ал менин ѳтүнүчүмдү аткарып бүтүп,(ал ѳзү да чыгармачыл адам окшойт) башын кѳпкѳ чайкап календарды карап турду да, мага ырахмат айтып чыгып кетти. Ошол сүрѳт саргайса да сакталып архивимде турат, кѳргѳн сайын жаштыгымды, улуу талантка болгон терең сыйымды, анын АДАМДЫК сапатына апакай суктануумду эстеп жылмайып алам…

Көз ирмемдик кечелердеги кездешүүлөрдөн калган элестери менен гана эсимде калса дагы көп ирет түштөрүмдөн кетпеди, түшүмө кирген күнү экзамендеримден ийгиликтүү өтчүмүн, же болбосо ошол күнумдү бир жагымдуу жаңылык коштоп турчу, балалыктай баёо жаштыгыма балким арбагы жар болуп жүргөндүр, азыр деле колдоп тургансыйт. Ала-Арча бейитине студенттерди алып барганда анын арбагына атайылап куран багыштап кайтчубуз, акыркы ирет ушул жайда барып эскерип койдум… Улуу АДАМДЫН арбагынын алдында ыймандай сырымды жазып жаткан ушул ысык эскерүүм “мыйыгынан күлгөндөргө” муздак сезилиши мүмкүн. Бирок бул улуу таланттын тарыхта калтырган кайталангыс, эч нерсеге теңебес эмгектеринин жана ал тууралуу эскермелердин тамчысмына да татыбаган бул жазмамды, сүрөттөрдү, кол тамгасын Асыран аганын сунушу боюнча калтырып коюну туура көрдүм..

Бегиева ДЖАМИЛАХАН.  Кыргыздын чыгаан акыны Жолон Мамытов агабыз жазган:
“Ал ак чачтар кара болчу көмүрдөй,
Залкар талант, чайпалбай да төгүлбөй.
Элестелип бүт дүйнөгө тарады,
Кыргыз ӨҢҮ_Сүймөнкулдун ӨҢҮ_ндөй”!..
Эмне деген саптар! Кандай гана залкарлар !!!

Дайардаган Асыран АЙДАРАЛИЕВ, Финляндия, Келсинки шаары.