Aug 30

Ачуу чындык..

***************************************************************************************************************
КӨЧМӨН САПТАР..

************************

Ушул жылдын 23-сентябрынан 30-сентябрына чейин Мамлекеттик Кыргыз тил күнүнө карата «Кел, кыргызча сүйлөшөлү» аттуу иш чара өткөрүлөт экен. Мындай маалыматты КР Президентинин алдындагы Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиясынын төрагасы Эгемберди ЭРМАТОВ жарыйа айтканы маалым болду. Эгемберди мырзанын айтымында мындай иш чара Бишкек жана Ош шаарларында өткөрүлөт жана аталган иш чарага Кыргызстандын бардык жарандары катыша алат. Демек, жакшы жөрөлгө, колдоого татыйт!

Ошондуктан мындай иш чарага «Кыргыз Көчү» мекенчилдер тобу өздөрүнүн «Көчмөн саптар» аттуу рубрикасы менен катышууну туура деп таап, тилибизге болгон ачык мамилебизди, сүйүүбүздү, өсүп-өнүгүүсүнө кошкон салымыбызды жана сын көз караштагы ачык билдирүүлөрүбүздү айтып-дей турган өзгөчө ойлорубуз менен жигердүүлгүбүздү көргөзүп калалы деп чечтик.

Жол-жобосу мындай, жөпжөнөкөй эле: Ар бир «Көчмөн» Эне тилибизге байланышкан, ачуу чындыкты чагылдырган төрт сап ыр, же болбосо кыска жана нуска айтылган мыкты учкул сөздөрүн жиберүү керек. (Ыр саптар же болбосо учкул сөздөр жеке өздөрүнүкү гана болууга тийиш). Андай аталган ырлар менен учкул сөздөр «Кыргыз Көчү» тобунун тайпасына, «Кыргыз Көчүнүн» расмий баракчасына жана «Кыргыз Көчү» айылына (сайт) көркөмдөлүп, кооздолуп, авторлордун сүрөттөрү менен кошо тынбай жарыйаланып турат.
Кана эмесе, чамдагыла Көчмөндөр!

Терең урматым менен «Кыргыз Көчү» мекенчилдер тобунун негиздөөчүсү, эркин журналист Асыран АЙДАРАЛИЕВ. Финляндия, 27-август, 2013-жыл.

Э 11

Э 12

 

эзам

 

Э 1

 

Э 6

 

Э 2

 

Э 4

 

Э 8

 

Э 9

 

Э 7

 

Э 5

 

Э 3

Э 13
Э 10

эшан

эжыр
Э 7
Э 6

эжамила

 

ЭБ 7

 

ЭБ 3 э

 

 

 

 

 

 


 

 

ЭБ 2 э
ЭБ 4 ä

 

Нургүл 2

 

фото 3

 

Сөз 1

 

Токе

 

68

 

Кеки 0

 

Тил 2

 

Тил 10

 

Тил 11

 

Тил 1

 

Тил 12

 

фото 7

 

Тил 3

 

Кеки

 

Тил 8

 

Уландысы бар..

Aug 27

Палван.

Малик ОСМОНОВ.

КР Жогорку Кеңешинин депутаты Малик ОСМОНОВ.

АЙТЫЛУУ АБДЫРАХМАН.


Баш сөз ордуна.
Ар бир нерсенин сааты болот тура. Антпегенде мындан жети жыл мурда кулагым чалган Абдырахман палван жөнүндөгү баянды ушугезге дейре сары майдай сактап жүрбөсөм керек эле. Мына эми сааты чыгып, айтылуу Лейлек жергесинин Кулунду айылынан чыккан Абдырахман палван баянын Москвадагы “Нур” газетасына жарыялоону ылайык таптым. Баса, бул баянды мага ушу таптагы КР парламентинин депутаты Малик ОСМОНОВ деген палван агам айтып берген эле. Эмесе, ошол баянды канчалык деңгээлде кагаз бетине түшүрө алганыма өзүңүздөр күбө болуңуздар, ардактуу окурмандар.

 Күрөш жылдызы.


“Артта калган ХХ кылымдын 70-жылдары кыргыз күрөшүндө өтө чоң бурулуш болгон. Ушунакай бурулуштарды жараткандардын катарында Абдырахман палван деген болгон. Бою 175 см.деги ак жүздүү, жылтыр сулуу, периштелүү Абдырахман палвандын атагы бүтүндөй Фергана өрөөнүнүн ичи-койнун аралап,болуп турган кези экен. Бир көргөн жанды өзүнө тарткан Абдырахман палвандын күрөш асманында жылдызы жанып турган чагы. Мен айтылуу палванды дал ошол жылдары көрүп калдым. Ошол жылы Өзбекстандын 1-секретары Шарап Рашидовичтин демилгеси менен Совет-Абадда бир айга чукул күрөш өнөрүн эл сынына тартуулоочу палвандардын таймашы болуп өттү эле. Ошондо Абдырахман палванды көргүсү келген биздин Барпы айылдын тургундары түп көтөрө көчүп барышкан. Өнөр көрсөтүлүүчү жайга туш-туштан жеңил машинелер менен атактуу палвандар келишти. Ошолордун бардыгы жалгыз гана Абдырахман палван менен күрөшүүнү эңсешип, кезекте турушту. Эмне үчүн мындай болуп калды? Себеби, ушуга чейин жалаң бой-келбети зор палвандар гана жеңишке жетишип келген болсо, Абдырахман палван бой-келбети кичинекей адам деле жеңиштин туу чокусуна чыга аларлыгын далилдеди. Канчалаган оор салмактагы палвандардын бирин калтырбай оңго-солго жембаштыктай эле чаап жатты. Элдин дуулдаганын айтпа. Улут-улутка карабай калышты. Тажикпи, өзбекпи, кыргызбы, айтор, баарысы Абдырахманга жан тартышып, көрсөткөн өнөрүнө ичтеринен ыраазы боло алкап турушту. Эң кызыгы, адатта тегерек тарткан аянтта жуп-жубу менен 20-30га жакын палвандар күрөшүшчү. Ал эми Абдырахман ортого чыкканда, башка палвандарга эл назар салбай коюшчу, натыйжада Абдырахман гана түгөйү менен кең аянтта жалгыз күрөшчү. Абдырахманда жеңилүү ызасын тартуу деген такыр жокко эсе эле…

 Ченемсиз кадыр-барк ээси.

Эл оозунда Абдырахман жөнүндө не деген икаялар, легендалар айтылып жүрөт. Ал негизинен 70-жыл менен 80-жылдын соңуна чейин, тагыраагы көзү өткөнгө чейин күрөшүп өттү. Ошол убактын аралыгында ага тең келээр абийирлүү палван болбоду десем жаңылышпайм. Түштүк Кыргызстан менен чектеш жайгашкан баардык улуттардын арасына өз баласындай жакын туюлган ченемсиз кадыр-баркка эгедер эле. Мындайча айтканда жөнөкөй эле күрөштүн аркасы менен атын дүңгүрөтүп алган болчу. Андыктан ким болсо Абдырахманды тааныйт, ким болсо Абдырахманды билет эле, ким болсо Абдырахман жөнүндө 15 минутпу, жарым саатпы, жомок айтып бере алат эле. Ошондо биз студент элек, Абдырахман да Ошто окуйт экен. Көчөдө бара жатканда соңунан сонуркаша карашкан элдин баары ээрчип алчу. Эми олбурлуу палвандар деле көп дечи. Бирок Абдырахмандай периштелүү, бешенесинен жылдызы жанган палванды мен бул чөлкөмдөн көргөн дагы, уккан дагы эмес болчум. 1974-жылы Ташкентте Орто Азиянын биринчилиги үчүн таймашышкан мелдеш болуп өтөт. Ошондо Кыргызстандан жалгыз барган Абдырахман палван баш байгеге ээ болгон экен, архивдеги сүрөтүнөн көрдүм.


эмух
Бата менен эр көгөрөт.

Эми күрөштөрү тууралуу кеңири токтолсом. Эски Ноокаттын жогору жагында Сахаба деген жаратылышы кооз, ажайып, касиеттүү эл сыйынган жер бар. Жыл сайын ошерде 1-майдан 9-майга чейин күрөш өтчү. Күрөшкө Орто Азиянын “менмин” деп көкүрөк каккан палвандары катышчу. Ошондо мен көргөндөн Абдырахман палван 9 күн бою түк жыгылбастан, кандай гана өнөктөшү болбосун, мөөрөйдү эч кимге алдырбай турду. Мына чыныгы палвандын күчү! Ага асыресе, өзбек, тажик палвандар талапкер болушчу. Ушунчалык сыйкырдуу күчкө, сыйына турган касиеттүү палванга айланып кеткен эле. Андыктан ага ак сакалдуу, ак чач чалдар да 20-25 сомдук акчаларын чөнтөктөрүнө салып алып чыгышар эле. Бирок жыгылышат эле. Антсе да, Абдырахман катуу жыкпастан, айлантып келип акырын жерге таштап койчу. Көкүрөгүн үстүнө салчу эмес. Анан акчалары менен кошо Абдырахманга ак батасын беришип, касиеттүү палвандын белин кармап койгондуктары үчүн өздөрүн бактылуу сезишчү. Абдырахман чыгарда өнөктөшүнүн бетинен өөп, учурашкан соң күрөшө баштачу. Ошондо мен ойлочум “Неге мындай кылат?” деп. Көрсө, Абдырахман күрөшүштү гана билбестен, өнөктөшүн урматтоону да өздөштүргөн маданияты жогору мыкты инсан болгон тура.

Дагы бир күрөштө Өзбекстандан СССР Жогорку Советине депутат Рустам Жапаров деген палван келди. Бою 2 метрге жакын, аябагандай алп денелүү неме эле, ыраматылык. Спорт чебери болчу. Ошо гана Абдырахман палванды бир сааттай былк эттирбей кармап турчу. Экөө дем алып, дем алып бир сааттан ашык күрөшүшчү. Бирок аны да аягында көтөрүп чапчу.


Орто Азия чемпиону.

Жай мезгили өкүм сүргөн чакта Совет-Абадда кечки саат 7де күрөш башталчу. Күндүз иштен кол бошобойт. Күрөш түн бир оокумда араң бүтчү. Эл быкпырдай жайначу. Ошондо көптөгөн палвандардын ичинен Абдырахман палвандын гана аты айтылчу. Элдин баары “Абдырахман палван бүгүн ким менен күрөшөт экен?” деп кызыгышчу. Не бир, Бакай бабабыздай ак сакалын жайкалткан карыяларыбыз барчу. Ошондой күрөштөрдүн биринде Абдырахман палван Өзбекстандык Рахим деген палван менен күрөшүп калды. Бул да өтө зор, абсолюттук чемпиондукка жеткен палван экен. Күрөшкө келерден алдын жергиликтүү газеталардын бирине интервью берип, кабарчынын “Орто Азия боюнча өзүңүзгө тең келчүсү барбы? Болсо ким деп эсептейсиз?” деген соболуна “Мага тең келчүсү азыр жок” деп жооп узаткан экен. Бул интервьюнун газетага жарыяланганына бир айдын жүзү толуп, эл арасында ал тууралуу уу-дуу сөздөр жүрүп жаткан экен. Ошол күрөшкө Рахим палванды коштоп, райондун акимдери, эл башчылары келишкен эле. Ортодо күрөш жүрүп жатат. Эл дуулдап өзбек, кыргыздын баары “Абдырахман” деп турат. Бой-келбети 2 метрди чапчыган Рахим палван Абдырахман палванды жерден көтөрүп кетип, айландырып туруп, биринчи оң тизе менен жерге ныктап урду. Абдырахман жыгылбастан мышыкчасынан чап жабышып туруп калды. Экинчисинде сол тизеси менен жерге дагы ныктап урду. Чамасы бутун сындыргысы келди окшойт. Абдырахман дагы туруп калды. Ошол көз ирмемдин ичинде Абдырахман Рахимдин ичине кирип кеткен экен. Кандай чапканы көзгө илинбеди. Айтор, Рахим палванды көкүрөк жагына көтөргөн бойдон айландырып келип, башы менен жерге сайып койду. “Эми эмне болуп кетет?” деп жанатан бери нес болуп, бир чекиттен карек үзбөстөн тиктеген эл ордуларынан жапырт туруп кетишти. Кыйкырык-сүрөөндү айтпай ак коёлу. Ошондо Рахимди ээрчип келген өзбекстандык акимдердин бири ортого чыгып, Абдырахман палвандын оң колун өйдө көтөрүп “Оо, эл-журт, баарыңар билип алгыла, Орто Азиянын чемпиону ушул үкөбүз болот! А биз болсо мына бу экен деп адашып жүргөн экенбиз” деп ызасына туттугуп, бозала болуп, бурчта отурган Рахим палванга сөөмөй кезеген бойдон келген тобун ээрчитип чыгып кетти…

Абдырахман аттуу ысымдардын көбөйүшү.

Андан соң дагы бир жерде күрөштү.Өзбекстандын түбү кыпчак кыргыздан тараган Абдилаз деген палваны бар экен. Бир гана Абдырахман палван менен күрөшүүнү эңсей берип, баш-аягы 26 жолу күрөшүптүр, а бирок 26 жолу тең жеңилүү ызасын тартыптыр. Эми Абдырахман палван күрөш өнөрүн ушунчалык аспиеттеген, кудай берген касиети бар, анык уста экен да. Кандай абалда ким менен күрөшпөсүн, сөзсүз жеңишке жетишчү. Эгерде азыркы мезгилде Абдырахман бар болгондо, же болбосо Абдырахмандын мезгили азыркыдай болгондо кыскасын айтканда, Өзбекстан болобу, Тажикстан болобу, Кыргызстан болобу, кайсыл округдан талапкерлигин койсо да, милдеттүү түрдо депутат болуп шайланмак. Ошол мезгилде төрөлгөн балдардын баарынын ысымы Абдырахмандын урматынан коюлуптур. Ошол жактарга күрөшүп барганыбызда, аксакалдар келип таанышытырар эле “Мынабу неберемдин ысымы Абдырахман” деп.

Анан да Өзбекстандын, Тажикстандын кайсыл жеринде той болбосун, бир жума мурун “Жөн гана келип тойго катышып берсеңиз эле болду” деген чакыруу баракчалары байма-бай келип турган. Кудум Киркоров, Газманов өңдүү музыканттарды чакыргандай. Абдырахман ал жерде күрөшпөчү. Бар болгону “Абдырахман палван келди” деген сөз той ээлеринин көңүлүн көкөлөтүп, зоболосун оболотуп таштачу. Чоң океандын эрке балыгындай бул турмушта каалагандай сүзүп, атак-даңктын кучагында куунап өмүр сүргөн эле. Аны көрүп эле эмес, ал жөнүндө сүйлөшүп отуруп эле черлери жазылчу, элдин. Жомок эле. Өзү кызга окшоп күлүмсүрөп турчу. Ким менен болбосун тил табышып кетчү. Ал жүргөн жерлердин баарына эл жыйналып калчу. Азыркы телевизордо көргөн шоу-бизнес жылдыздарын эл ороп калгандай көрүнүш өкүм сүрчү. Айрыкча, аксакалдар көп кошточу. Анан дагы Абдырахмандын тушунда өзбек, тажик, кыргыздын баары бир улуттай биригип кетишкен. Бири-бирин бөлүү деген болгон эмес. Мындайча айтканда, улуттар аралык ынтымакты чыңдоого да өтөлгөлүү салымын кошкон.

1978-жылы Оштогу стадиондо күрөш болуп, Казакстандан офицер келди. Алибеттүү, алп денелүү палван экен. Биздин палвандардын баарын жыгып койду. Акыркы кезек Абдырахманга жетти. Аңгыча болбой жамгыр себелеп кирди. Кол чатыр жок. Жамгыр төгүп турат, куюп турат. Эл кетпей турат. “Абдырахман күрөшөт” деп бир адам ордунан жылбады. Мына күрөштүн күчү! Жамгыр токтободу. Абдырахман казакты чапты. Артынан беш-алты палванды жыгытып, стадиондон чыгып кеткен соң гана, эл үйлөрүнө тарай баштады. Азыр футбол болот десе жамгыр жаамак тургай, шамал саал катуулай баштаса, эл чилдей тарамак. Бул да болсо Абдырахмандын элдин жүрөгүн тегиз багындырып алгандыгынын далили болсо керек. Биз Абдырахманды идеал тутар элек. Өнөктөшүн оңго, солго, каалаган жагына ыргытчу. Жолборстой эле көрүнчү, көзүбүзгө.


Жыгылбаган палван болбойт.


Жыгылбаган палван болсо, анда ал адам эмес. “Далысы жерге тийбеген палван” деп коёт кыргызда. Айры төштүн астында калбаган палван болбойт. Бир ирет Бакшы деген түрк палван менен күрөштү. Ошондо кантип жыгылганын деле билбей калдык, айтор, Абдырахман жыгылып калды. Эл ынабай Бакшыга соорун берген соң, экөөсүн кайра күрөштүрүштү. Абдырахман секунддун ичинде Бакшыны чапты. Андан кийин дагы бир жерде 140 кг салмактагы өзбекстандык Эркин деген раис палван менен күрөштү. Эркин эки-үч ирет силккенде Абдырахмандын оң буту кызыл ашыктын түп жагынан жарака кетип калды. Анан эки аксакал кол жоолук менен бутун таңып, кайра салды. Ошондо акырын аксап күрөшүп, так көтөрүп урбастан жамбашка алып жыкты. Анан аксакалдар “Болду эле болду” деп бүтүрүштү. Кайра ошол эле күрөштө Жалал деген өтө зор өзбек палван менен күрөштү. Булар он жыл бою Абдырахмандан жыгылып, өчүн кууп жүрүштү. Эми Жалалды да мурун 20-30 жолу жыгыткан экен. Ушул күрөштө негедир жыгылып калды. Ошентип күрөш бүтүп кетти. Абдырахман бут кийимин кийип, ордунан жылбай турду. Бирок эл тарабай аны күтүп турушту. Беркиге көңүл деле бурушпады. Жыгылса да эл Абдырахманга жан тартчу.

Мүнөзүнө токтолсом, Абдырахман үн созгондо таңда таңшыган торгойго тете ырдачу. Жалан, Рыспай Абдыкадыровдун обондорун созчу. ГАЗ-24 үлгүсүндөгү Волга айдачу. Ал убакта Волганы ар ким эле мине берчү эмес. Жумурткадай ак Волгасын алкынтып, жанында жүрсөң ырдап, сөзмөрдүгү менен чер жазчу. Өз доорунун алдыңкы адамдарынын алдыңкы сабында турган. Мезгилине төп келген инсан эле…


Жигит өлбөс болсочу.

Өлүмү трагедиялуу болду. Бактылуу адамдын тагдыры ушундай болот окшойт. Тарых баракатарына көз чаптырсак, эчендеген белгилүү адамдардын өмүрү өкүнүчтүү көрүнүштөр менен аяктагандыгы анык. 1980-жылы 7-мартта 30 жашында Ошто өлдү. Саар менен элдин баары ыйлап жүрүшөт. Ошондогу ШИИБ начальниги кыргыз милийса экен. Эми чиновник да, патриотизми жок. Элдерге “Атаңдын оозун урайын! Бир палван өлүп калыптыр. Элдин баары Ошто ыйлап жүрөт. Тигил Монголиянын Сухе баатыры өлгөнсүп” дептир өтө пас ойлорун ортого салып. Эми ал милийса Абдырахман палвандын алдында ким эле? Сөөгү Лейлекке коюлган. Артында уулу жок, кыздары калган. Тажикстанга, Түркмөнстанга, Өзбекстанга бир кеткенде 2-3 айлап жоголчу. Аркасынан 40 адамды ээрчитип, багып келет эле да. А мен билгенден бул киши Ошто жашап, Ошто өлдү. Гагарин бүт дүйнөгө элес калтыргандай Фергана өрөөнүнө өзүнчө жаркырап элес калтырган жылдыз эле.

Жыйынтык сөз.

Ушу тапта Абдырахман палвандын атын алып жүргөн мекеме-уюмдар балким бардыр, бирок билбейт экем. Абдырахман палван жөнүндө, ушундай таанымал, ушундай чоң каарман жөнүндө, чынында эле өзүнчө бир чоң баатыр жөнүндө токтоло турган нерсе жок болуп жатат. Кыргыз элинин намысын дээрлик 10 жыл бою коргогон ишмер жөнүндө оозго алаарлык иштер болбой жаткандыгы өкүндүрбөй койбойт. Жердештери жыл сайын 9-майдагы Жеңишке карата Абдырахман палван атындагы турнир өткөрүп гана турганы болбосо, башка жагы алиге дейре аксап турат. Жыйынтыктап айтканда Абдырахман палван жөнүндө көп нерсе айтыла элек, айтылышы керек. Көп нерсе жазыла элек, жазылышы керек. Кыргыз Өкмөтү тарабынан тиешелүү баа берилиши керек…”деп Абдырахман палван тууралуу дил баянына чекит койду Осмонов Малик палван агай.

 

Акылбек МАМАДАЛИЕВ, КР Улуттук Жазуучулар Союзунун мүчөсү.
«Нур» гезити,  Москва шаары,
2011жыл.

Aug 20

Көч Байланыш..

Чолпонбек АБЫКЕЕВ.

Чолпонбек АБЫКЕЕВ.

Кадырлуу «КӨЧМӨНДӨР!»

«Кыргыз Көчү» мекенчилдер тобу Ааламтор алкагында баштаган «Көч байланышын» улантмакчы. Кезектеги «Көч Байланышка» жана «Көчмөндөрдүн» учугу узун суроолоруна жооп берүүгө белсенип келген кадырлуу мейманы Кыргыз Республикасынын Улуттук Жазуучулар сойузунун төрагасы, «Кыргыз Көчү» мекенчилдер тобунун мүчөсү Чолпонбек АБЫКЕЕВ болмокчу.
Байланыш Бишкек убактысы бойунча саат
19-00 дөн 22-00 гө чейин болуп өттү. 17-августь, 2013-жыл.

 

элбекЭлбек БАЗАРОВ.  Сүргүт шаарынан, Орусийа. Саламатсызбы Чолпонбек мырза?!. Амансызбы? Биринчиден ишиңизге ийгилик каалайбыз! Менин суроом: Сиз Улуттук Жазуучулар сойузуна төрага болуп келгенден бери эмне иштерди аткардыңыз, эмнелер аткарыла элек. Же тоскоолдуктар барбы? Жаш жазуучуларга кандай колдоо көрсөтүп атасыздар. Алдын ала чооң рахмат деп иниңиз Элбек.

Чолпонбек АБЫКЕЕВ.  Жооп. Эми бул сурооңузга өтө узак жооп берсе да болот. Кантсе да эки жыл иштеп калбадымбы. Бирок шартка жараша кыска жооп бергенге аракеттенейин. Жазуучулар союзунда, балким билсеңер керек, бөлүнүп жарылып, соттошуп эле жүрүшчү. Ошол токтоду. Бир ынтымакка келдик. Москва, Түркия өңдүү мамлекеттер менен байланыш кайра жанданды. Маселен, быйыл Түрк тилдүү өлкөлөрдөн акындарынын күндөрүн Кыргызстанда өткөздүк. 36 өлкөдөн 85 акын келди. Негизги бир максатыма жетпей келатам, жаратман чыгармачыл уюмдардын укуктук талаасын калыбына келтире албай жатам. Себеби депутаттарыбыз такыр түшүнбөй жатат. Жаратман чыгармачыл уюмдар биздин мыйзамдар боюнча коомдук уюмдардын катарында калып мамлекеттик камкордуктан четте калган. Мамлекеттин идеологиясын туура жолго койгусу келген, демек өнүккөн өлкөлөрдүн барында жаратман чыгармачыл уюмдарга өзгөчө мамиле жасалып мамлекеттик камкордукта турат. Мурдагы СССР дин курамындагы мамлекеттерден маселен бизде гана жаратмандар кароосуз калганбыз. Ошондуктан бир нече мыйзамдарга оңдоолорду жана толуктоолорду иштеп чыкканбыз. Өзүнчө да мыйзам иштеп чыкканбыз. Бирок кабыл алууга келгенде эки жылдан бери өткөрө албай келатабыз. Көрсө «ЖАРАТМАНДАР» деген сөздү депутаттардын дээрлик бардыгы түшүнбөйт экен. Кыскартып айтканда биз укук талаасында жок болгондуктан мен өзүм баш болуп эки жылдан бери айлык маяна албай иштеп келатабыз. Түбү түшүнүктүү болду го…

Элбек БАЗАРОВ.  Чолпонбек байке, айлык маяна жок, кандай жашоо болот анда? Бизде ансыз деле маданият кызматкерлери итке мингендер көпчүлүгү, же, Сизде…

Чолпонбек АБЫКЕЕВ.  Жооп. Туура. Ачыгын айтсам милдетти моюнга алган соң жок дегенде бир иш жасап кетсем – деп тырышып чыдап иштеп келатам. Канчага чыдайм билбейм. Жалаң сатыктан өткөн китептеримдин эсебинен жашап жатам. Кыскасы «Бриллиант жылан» багып атат.

ЖыргалЖыргалбек АЖИМАТ. Ош шаарынан, КР.    Саламатсызбы!

1. Жазуучулар Союзу акыркы жылдары өлкөбүздүн (келечеги ээлери) тестиер, өспүрүмдөр, балдар үчүн кандай ийгиликтерди жарата алды?

2. Өлкөбүз чындыгында өтө жакшы абалда эмес. Жараткандан болуп, (ажеп эмес) Кыргыз Өлкөсүнө башчы болуп калсаңыз, эң алгачкы кызматыңызды эмнеден баштамаксыз?

3. Кыргыз акын-жазуучулары идеология ээлери, руханий жана илимий өнүгүүнүн көч башы деп эсептейм, ошондуктан байланыш каражаттары да улам арзандап бараткан заманбап технологияларды пайдаланып, кыргыз балдарына туура жол көрсөтүүчү, аң-сезимин өнүктүрүүчү кандайдыр бир иш-чараларды алып барса болобу?

4. Жеке жан дүйнөңүз үчүн. Колуңуздан келип туруп, кандайдыр бир себептен улам же пендечилик кылып, жардам сураган адамдарга колуңуздан келип туруп жардам бере албай калган учурлар болгонбу?

5. Каалоом: Өмүр өтөт, бирок инсан эмгектеринен эскериле берет. Аты өчпөгөн инсан, демек түбөлүк жашайт. Өлбөс-өчпөс эмгектерди жарата бериңиз. Үй-бүлөлүк бакубат жашоо каалайм! Бар болуңуз!

Чолпонбек АБЫКЕЕВ. Жооп. 1- суроого. «Келечек» жана «Мектеп китепканасы» – деген эки чоң долбоор иштеп чыгып, жаңы төрөлгөн баладан жогорку окуу жайын бүтүргөн жаштарга чейинкилерди руханий азыктандыруу маселесин койуп, ЖК жана өкмөткө сунуштасак кыскартып айтканда карабай да койушту. Биздегилер бийлик талашканды мыкты билишет бирок адамды руханий азыктандыруу дегенди түшүнүшпөйт. 2 – суроого: Өлкөбүздөгү абал оор экенин билем. Башкысы бизде «Мыйзам диктатурасы» оруной элек. Мамлекеттик туруктуу башкаруу системабыз жок. «Бөдөнөнү сойсо да касапчы сойсун» – деген макалды жакшы көрөм. Ошондуктан «Бийлик башына..» – деген сурооңо жоопту ойлонбопмун. 3 – суроого: Жогоруда жооп бердим. Кайталабайын. 4 – суроого: Барыбыз пендебиз, бардык эле жардам сурагандарга жардам бере албайсың. Ал түгүл КУДАЙ деле жардам бербей коюп жатпайбы. (тамаша) 5- ге Чо-оң РАХМАТ!

БахтиярБахтияр БАЛТАБАЕВ. Бишкек шаарынан, КР. Ассалоому алейкум Чолпонбек аба!
Менин берейин деген суроом булар:

1) Бул жашоодо эмнеге өкүнөсүз? Эмнеге кубанасыз?

2) Эмне уттуңуз? Эмне уттурдуңуз?

Чолпонбек АБЫКЕЕВ. Жооп. Бахтияр иним, Пендеде арман же өкүнүү түгөнмөк беле. Аны айтканде не айтпаганда не. Кубанганым чыгармачыл адам болуп сүйгөн кесибимди аркалап келатканым. Утканым жазган чыгармаларымдын көбүн окурмандар сүйүп окуганы. Уттурганым дайым убакыт жетишпейт..

ЗамикеЗамирбек БАЗАРБАЕВ. Астанан шаарынан, Казахстан.Саламатсызбы, Чолпонбек ага. Алгач өтүп кеткен туулган кұнүңүз менен куттуктайм! 1-суроом: эгемендик алгандан бери жаш акын жазуучулардын китептерин чыгаруу мамлекет тарабынан колдоого алынбай, чөнтөгүндө акчасы барлар эптеп чыгарып калбадыбы. Чыныгы таланттар көмүскөдө калып келет. Ушул маселени бүгүнкү шартта чечүүгө мүмкүндүк барбы? Кандайдыр бир жолун табууга болобу, же капитализимдин жапайы мыйзамы, «чөнтөгүңө кара» деп кала беребизби? «Көчмөндөр» акча жыйнап жаш акындардын китептерин чыгарууга кол кабыш кылган жакшы саамалык баштаганынан кабардарсыз да?.

Экинчи суроом: «Кызыл көйнөкчөн келин» аңгемеңизди жөн гана шопурларды акылга чакыруу максатында ойуңуздан жараткан чыгармачылыгынызбы же кайсы бир деңгээлде чындыкка жакынбы?

Чолпонбек АБЫКЕЕВ. Жооп. Балким чыгарманы дагы бир жолу шашпай окуп чыгаарсың. Кичине сырын чечмелеп койойун. Адам байлыкка салып, бийликке таянып, же эпчилдиги менен кылмыштан кутулса болот. Бирок жараткан астындагы жазадан кутула албайсың. Өзгөчө таза сүйүүгө дайыма аяр мамиле жаса.

Замирбек БАЗАРБАЕВ. Биринчи суроомо жооп күтүп жатам?

РасулРасул САЛАЙДИНОВ. Кочкордон, КР. Чолпонбек байке кандайсыз? Сиздей адам менен жердеш болгонума сыймыктанам. Менин сизге бере турган суроомду айрым адамдар «элди бөлгөн жердешчил» экен деп жаман көрүшсө керек, бирок баары бир ушул суроону бергим келди… Кочкор районунан чыккан чыгармачыл, таланттуу жаштардан моралдык колдоо көрсөтүп, булактын көзүн ачып, жол көрсөтүп колдоп окуучум деп жүргөн улан-кыздардан барбы?

Чолпонбек АБЫКЕЕВ. ЖООП.  Чынымды айтайын менде негедир жердешчилдик сезим жок. Ошондуктан жакын досторум Баткенден, Алайдан, Аксыдан, Кара-Алмадан, Алайкуудан. Чыгармачылыкка келгенде ага аздек мамиле кылуу керек. Таза талант болсо Африкадан келсе да колдоо керек. Таланты жок болсо мойундан сүйрөп кереги жок. Таза талант ЖАРАТКАНДЫН өзүнөн берилет ошондуктан ага жасалмалуулук жарашпайт. Бир учурда «Ааламды» редакторлордун мектеби деп койушчу. Азыр ондон ашык гезиттин редакторлору менин колумдан аздыр көптүр тарбия көргөндөр. Арасында Кочкорлуктары да Лейлектиктери да бар.

Асыран АЙДАРАЛИЕВ.  Азыр Жылдыз Жалиева берет суроону..

ЖылдызЖылдыз ЖАЛИЕВА. Бишкек шаарынан, КР. Саламатсызбы Чолпонбек агай! 2012-жылы Москва шаарынан жолуккан элек, сизди ошондон бери жакшы тааныйм. 1) Учурда эмне менен алексиз, кандай китептин үстүндө иштеп жатасыз? 2) Тилекке каршы азыр жаштар китеп окубайт, аларды китепке тартуу үчүн кандай жолдорду сунуштайсыз? 3) Биз дагы өнүккөн өлкөлөр сыяктуу китептердин интернеттен таап окуу үчүн атайын (электрондук китеп)сайттарды ачып китептерди ошол жакка жайгаштырса балким ким каалаган жеринде окуганга мүмкүнчүлүк болоор беле? Ырахмат, ишиңизге ийгилик каалайм!
Чолпонбек АБЫКЕЕВ. Жооп.  1- суроого. Бир роман бир кино повестин үстүндө иштеп жатам.
2- суроого. Жаштар китеп окубайт – дебеш керек. Тескерисинче жаштар окугудай, тагы жаштардын табитине, талабына жооп бергидей китептерди жазбай жатсак керек. Бул жазуучулар ойлоно турган маселе. Бир гана жол изденүү керек. Айта кетейин менин окурмандарымдын басымдуу көпчүлүгү жаштар.  3-суроого. Тура китептерди интернетке, ж.б. жаңы заманбап жолдорго түшүрүп окурмандарга жеткирүүнү мамлекеттик деңгээлде колго алуу керек. Ансыз элибиз, өзгөчө өсүп келаткан муун, жаштар руханий азыктануудан кемчил болууда.
МазековМирлан МАЗЕКОВ.  Сеул шаарынан. Корейа. Арыбаңыз Чолпонбек агай!
«Кыргыз Көчү» мекенчилдер тайпасынын суроо-жооп, түз байланышына кош келипсиз.
Суроом мындай: Сиздин гезит же интернет сайттарына берген маектериңизде, Руханий кризис жөнүндө көп сөз кыласыз, Руханий кризисти токтотуунун же андан чыгуунун жолдорун эмнеден көрөсүз?
Чолпонбек АБЫКЕЕВ. Жооп. Мирлан иним. Бул бүгүнкү күндөгү кыргызстандагы эле эмес дүйнөдөгү чоң оору. Руханий кризистин азабынан Жакынкы чыгышта эмне болуп жатат? Руханий кризис Американы кайда алпаратат? Эми кыргыздарга келели; «Эл эмне дейт» – деген сөз эмнеге өлүп калды. «Карынын кебин капка сал», «Улууга урмат, кичүүгө ызаат». «Көрбөйт – деп ууру кылба. Укпайт – деп ушак сүйлөбө» – деген жашоо табериктерибиз эмне үчүн биздин улуттун аң сезиминен убакыт өткөн сайын алыстап баратат. Эми муну кантип токтотобуз? Адамдар күн сайын үч маал тамак ичүүгө муктаж сыяктуу эле, күн сайын руханий азыктанып турууга да муктаж. Эгер күн сайын туура руханий азыктанбаса анда манкуртка айланып калганын өзү да билбей калат. Ошондуктан малекеттик деңгээлде адамдарды руханий тынымсыз туура азыктандырууну колго алуу керек. Мындан башка жолу жок.

чынараЧынара САРБАГЫШОВА. Бишкек шаарынан, КР. Саламатсызбы?! Кайырлуу кеч! Сизди өтүп кеткен туулган күнүңүз менен дагы бир жолу куттуктайм! Суроом. Азыркы кезде жаңы чыгып келе жаткан акын, жазуучулар колдон келишинче өз эмгектерине эптеп каражат таап чыгарып жатышат. Ошол чыгып жаткан китептерге сиздин көз карашыңыз. Жарыкка чыккан чыгармалар кандайдыр бир деңгээлде Жазуучулар Сойузунун элегинен өтөбү же жокпу? Ал чыгармалар өз баасын алабы дегеним. Жылына кандай жана кимдин китептери чыкканы тууралы Жазуучулар Сойузунда такталып жана сакталып турабы? Келечекте адабийатты, маданийатты көтөрүүгө кандай ойлоруңуз бар?

Чолпонбек АБЫКЕЕВ. Жооп. Чынара рахмат! Демократия дегендин өз талабы бар тура. Чыгып жаткан китептер түгүл жазуучулар сойузуна мүчө болгондордун китебин да көзөмөлгө алууга же кандайдыр бир талап койууга биз укуксузбуз. Ошондуктан ким каалаганын чыгарган заман. Китептердин классикалык турпаты бузулуп, өз ата тегин мактаган бир нерсе жазып, анан жарымысына өзүнүн, үй бүлө, достор, туугандарынын сүрөтүн толтуруп сүрөт альбом кылып чыгарган китептер китеп текчелерге толо баштабадыбы. Кейпи бул өткөөл мезгилдин «оорусу» болсо керек. Жаңы сайдан кир суу аккандай бара бара «суу» да тазараар. Ошондой эле канча китеп чыкты? Кандай китеп чыкты? – дегенди да тактоо мүмкүн эмес. Себеби басмакана дегендин өзү канча экенин эч ким так билбеген сыяктуу эле андан ким кандай китеп чыгарып жатат эсептешке мүмкүн эмес жана милдетибизге да кирбейт. Адабият жана маданиятты көтөрүүнүн жолдорун жогорто бир нече жолу сөз кылдым. Дагы кайталайын. Маданияттын эки гана канаты бар. ЖАРАТМАНДАР жана жаратмандардын жаратканын ЖАЙЫЛТУУЧУЛАР деген. Биздин мамлекет бул эки канаттын бирин кыркып салып, ЖАРАТМАНДАРДЫ (Жазуучуларды, композиторлорду, сүрөтчүлөрдү) кароосуз калтырды да, ЖАЙЫЛТУУЧУЛАРДЫ (аткаруучу артистерди, Клуб, театырларды, анда иштегендерди, китепканаларды) аздыр көптүр майана берип кармап жатат. Ошондуктан акыркы жылдарда бир да мыкты кино тартыла элек, бир да опера же симфония жарала элек. Китепканаларга окурмандар каттабай баратат. Бул эми узак сөз. Мен колдон келишинче кыскача жооп берип жатам. Биз сунуштарыбызды бийлике бир нече жолу бердик бирок түшүнүү кыйын болуп жатат. Аны мен гезиттерге берген маектеримде ачык эле айтып жатам.

Асыран АЙДАРАЛИЕВ. Ыракмат Чолпонбек мырза! Түйшүктүү ишиңизде ийгиликтер боло берсин. Арыбаңыз, талыбаңыз. Калган суроолорго эртең жооп берет деп күтөбүз. Амачылыкта болуңуз!

Мирлан МАЗЕКОВ. Ырахмат, сиздей ойлонгон, сиздей түйшөлгөн нукура инсандары көп болсо экен, бар болуңуз, ийгилик сизге!

Чолпонбек АБЫКЕЕВ. Сиздерге да чо-оң рахмат! Анда кайрадан эртең жолукканча…

Чынара САРБАГЫШОВА. Ырахмат! Бар болуңуз! Кыргыз элинин жан дүйнөсүн жашартып жүрө бериңиз!

Элбек БАЗАРОВ.  Рахмаат маэгиңизге Чолпонбек агай. Ишиңизге ийгилик, үй-бүлөңүз менен аман болуңуз!

«Көч Байланыштын» экинчи бөлүгү. Бишкек шаары, 18-августь, 2013-жыл.


АйтурганАйтурган САТИЕВА. Бишкек шаарынан, КР. Саламатсызбы агай!
Кыргыз адабиятынын, өзгөчө проза жанрынын азыркы абалы тууралуу билейин дегем. Жазуучулардын арасында жаш жазуучулардан ушул жанрда бычакка сап болчуулары барбы? Аларга союз тарабынан кандай кызыктыруучу аракеттер көрүлөт? Анан биздин Жазуучулар союзунун алыс барбай эле СНГ мамлекеттеринин өз кесиптештери менен алакалары кандай? Жаштарды тартуу максатында алар менен биргеликте кандайдыр бир иш чаралар өткөрүлөбү? Рахмат!
Чолпонбек АБЫКЕЕВ. Жооп. Айтурган карындашым, өтө орчундуу суроо бердиң. Акыркы 20 жылдыкты байкасаң поэзияда маселе жоктой. Ал түгүл добушу катуу жаштар катарга кошулууда. Прозада маселе бар. Эмнегедир эл оозуна илинчүү жаштар жайбаракаттык кылып жатышат. Эми менин 50 жаштын тегерегиндеги, менин курагымдагы, менден улуулардан прозада бар. Аларды кантип жаш деп айтам. 30-35 ке чейинкилерден корө албай турам. Анын бир катар себептери бар. Проза оор жаныр. Карандай эмгекти талап кылат. Болгондо да жылдап тырышып иштөө керек. Бир романды 3-4 жылдап жазасың. Чыгара келсең болгону 300- 350 беттик болуп калат. Мындай мээни да көз майды да жеген түйшүктү бары эле көтөргө албаса керек. Акындарды чычалатайын деген ойум жок. Андан көрөө 4 куплет ыр жазып, анан аны 10 күн оңдоп элге бере салган жеңил эмеспи. Союз тарабынан эч кандай кызыктыруучу аракет көрүлбөйт. Балким чыгарма жаратып бирок аны чыгара албай жүргөндөр болушу толук мүмкүн. Өзүбүз айлык майанасы жок бекер иштеп жатсак биз кантип кызыктыра алабыз. СНГ мамлекеттериндеги кесиптештер менен Москвадагы Эл аралык Жазуучулар Союзу аркылуу байланышабыз. Кыргызстан ага мүчөлүгүн кайра жаңыртып. Мамилени ордуна келтирди. Болгону котормо иши акыркы 20 жылда такыр токтоду. Ал да каражатка байланыштуу. Эл аралык конкрустарга биздин жаштар катышууда. Маселен акын Нурлан Калыбеков жеңүүчү болуп Москвага барып келди. Бактыгүл Сейитбекова деген акын кызыбыз уюштурган “Аруу жан” деген чыгармачыл жаштар тобу Москвада биртоп жакшы иштерди алпарууда. Б.Сейитбекова Жазуучулар Союзунун Россиядагы мигирант мекендештерди тейлеген өкүлүбүз. Дагы деле поезия. Проза жокко эсе. Эми, “Ыр жазба. Кара сөз жаз”- деген тапшырма берүүгө укуксуз экенбиз да…
Бакыт. МБакыт МЫРЗАТАЕВА. Бишкек шаарынан, КР. Саламатсызбы Чолпонбек мырза?
1-суроом: Эне тилибизге байланышкан көйгөйлөрдү чечүүдө улуттун бир азаматы катары жана «сөзүңүз суу кечкен» инсан катары тилибиздин өнүгүшүнө кандай пайдалуу салым кошконуңузду сыймыктануу менен айта аласыз? 2-суроом: Сиздин «Бриллиант жылан» аттуу романыңыз кезинде кыйла эле «дуулдады», мына ушул учурдагы мезгилдин күрөө тамырын кармай турган, андан да кызык чыгарма жаратайын деген ойуңуз барбы, азыркы окурмандардын китепке болгон табитин табуу сизди деле түйшөлткөн маселелерден болсо керек? Ырахмат, ийгилик болсун!
Чолпонбек АБЫКЕЕВ. Жооп.  Урматтуу Бакыт айым,  1 – сурооңузга, Эне тил маселеси боюнча тээ эгемендүүлүктү ала элек 90 – жылдардан бери эле тынымсыз күрөшүп келаткандардын биримин. 2000 – жылы, Акаев азыркы «Тил комиссиясын» жойуп салганда «Кыргыз тилин коргоо» кыймылын уйуштуруп, бүт кыргызстан боюнча чоң жүрүш уйуштуруп, мүчөбүздүн саны эле 700 миңге жеткенде Акаев кайра «Тил комиссиясын» түзүүгө аргасыз болгон. «Аалам» гезити мен ээлик кылып иштеп турган 15 жыл бойу тил маселесин ар бир санында үзгүлтүксүз көтөрүп келген. Бүгүнкү күнгө чейин жыл сайын болбой эле калды дегенде 3-4 төн макала маектерди берип, орчундуу маселелерди ачык какшап келатам. «Кыргыз тили дүйнөлүк өлүп бараткан тилдердин катарында» – деген маселени биринчи көтөрүп чыккан менмин. Андай чуу көтөргөнүм үчүн учурунда бийликтин токмогуна да кабылгам. Жакында эле ( 08.08.13) «Азия ньюс» – деген гезитке курч маек бердим. Биздей жазуучулардын башкы милдети ушинтип чындыкты коомго жеткизип айтып туруш гана. Мен миллионер же миллийардер эмесмин да. Өзүм каражат чыгарып маселени чече салгыдай. Ачык айтайын коомчулук тил маселесине келгенде жетиштүү колдобой жатат. Тилибиз болсо «Кара баскан айалдын оорусундай» болуп тымызын өлүп баратат. Эки эле сөздү айтайын. «Ыйбаа» – деген кыргыз сөзү өлдү. Анын турмуштагы аракети да өлдү. Болбосо коомго жарашпаган аркет кылсаң сени ким да болсо «Эй, ыйбаа кылбайсыңбы» – десе баш көтөрө албай калчуу элек. «Ызаат» – деген сөз өлдү анын турмуштагы жашоо аракети да өлдү. Бири бирибизге ызаат кылууну билбей баратабыз. Болбосо кыргыздар «ызаатты билбеген неме деп айтпасын» деп жалтанып тураар элек. Мына так мисалдар. Бул эми менин көп жылдан бери күрөшүп келаткан «оорум» болгондуктан жалаң эле Сиздин сурооңузга жооп жазуу менен бүгүнкү жолугушууну да бүтүрүп койсом болот эле. Антпейли.
2 – сурооңузга, Бардык жазуучу «окурманым сүйүп окуган китеп жазсам» – деп ойлойт. Мен да ошолордун катарындамын. Кийинки жазгандарымды окуганда баа берээрсиз!
ЧолпонЧолпон ОСМОНОВА. Бишкек шаарынан, КР. Саламатсызбы! Чолпонбек байке!
Ишинизге, чыгармачылыгыңызга ийгилик каалайм ! Менин бир гана суроом бар. Заманга жараша Жазуучу да акын да жазып чыгышат эмеспи, өткөн Замандын акын – жазуучулары унутулуп бара жатат, мисалга эле алганда менин маркум атам СССР жазуучулар союзунун мүчөсү Абдрасул Осмонов жана башка залкар жазуучуларды унутпаш үчүн дагы кандай жолдор бар? Же газета, же сайт ачсаңар болобу?.
Чолпонбек АБЫКЕЕВ. Жооп.  Чолпон карындашым, жүрөктү өйүгөн маселени айтып жатасың. Элдин табрик мурастарын сактоо маселеси такыр колго алынбай калды. Бул маселени көтөрүп биз ЖК га, Өкмөткө бир нече жолу долбоорлор менен кайрылдык колдоо болгон жок. Тээ Баласагын, Кет Букадан берки классикага айланган залкарлардын чыгармаларын кайра бастырып чыгарып турушубуз керек болчу. Маселен Оруссия “Ломоносовдун же Пушкиндин китепканасы”- деген түрмөк менен аталган жазуучулардын бүт чыгармаларын толук чыгарып, Кыргызстанга чейин жеткиртип саттырып жапайбы. Ошол сыйактуу. Гезит же сайт ачуу менен бул маселе чечилбейт. Бул мамлекеттин түздөн түз иштей турган иши. Өтө орчундуу жана чоң иш. Бүт айтууга бул жерде мүмкүн эмес.
Замике
Замирбек БАЗАРБАЕВ. Астана шаарынан, Казахстан. Саламатсызбы, Чолпонбек ага! Алгач өтүп кеткен туулган күнүңүз менен куттуктайм! Кечээ мен берген эки суроомдун биринчиси жоопсуз калды эле, ошону кайталап берип жатам. Эгемендик алгандан бери жаш акын жазуучулардын китептерин чыгаруу мамлекет тарабынан колдоого алынбай, чөнтөгүндө акчасы барлар эптеп чыгарып калбадыбы. Чыныгы таланттар көмүскөдө калып келет. Ушул маселени бүгүнкү шартта чечүүгө мүмкүндүк барбы? Кандайдыр бир жолун табууга болобу, же «капитализимдин жапайы мыйзамы- чөнтөгүңө кара» деп кала беребизби? «Көчмөндөр» акча жыйнап жаш акындардын китептерин чыгарууга кол кабыш кылган жакшы саамалык баштаганынан кабардарсыз да?
Чолпонбек АБЫКЕЕВ. Жооп. Замирбек мырза. Эми кантебиз. Демократия, капитализим дегенди экөбүз ойлоп чыгарбаптырбыз, анын да өз жашоо шарты бар экен. Социализимди болсо өз колубуз менен талкалап салдык. Бир гана жолу бар. Мамлектте мамлекеттик идеология болушу керек да, чыныгы таланттарга көмөк көрсөтүлүшү керек. Экинчи жолу, бир кыргыз миллиардер чыгышы керек да тиешелүү жөлөк фонд ачышы керек. Ансыз талантың ташкындап турса да чөнтөгүң кургак болсо эч нерсе кыла албайсың. Башканы койдум өзүмдү айтайын. «Китептери токтобой өтүп жатат, жыргап жашап жатат» дейсиңерби? Жок. Банктан кредит алып чыгаргам. Бүт түшкөнүн банкка төгүп эптеп жашоо өткөрмөй. Эми «Жоктон көрө жогору» – дегендей «Көчмөндөрдүкү» айла кеткендеги жорук. Бир жылдагы бир – эки китеп менен маселе чечилбейт да. Ошондо да «Көчмөндөргө» рахмат гана айтабыз!..
АйтмырзаАйтмырза АБЫЛКАСЫМОВ. Аксыдан, КР. Кеч жарык, Чолпонбек мырза! Эми Сиздин чыгармаларыңызды мактап, даңктап отурбайын, ал жалпы кыргызга дайын. Андан бөлөк кечетен берки берип жаткан маегиңизде жана бүгүнкү КТРКын берүүсүндөгү кыргыз тили, адабияты туурасындагы көйгөйлөр боюнча маанилүү сөздөрүңүз абдан жакты.
Менин суроом мындай: Азыр жазуучу, акын болсом деген жаштар көп (ичинде карттары деле…) мына ушуларды Кыргызстан жазуучулар бирлигине мүчөлүккө алуу жагдайы кандай? Тактап айтканда, кимдер, кантип мүчө боло алышат? Ушуга толук жооп берип койсоңуз жакшы болот эле. Жообуңузга алдын ала ырахмат!
Чолпонбек АБЫКЕЕВ. Жооп.  Айтмырза аксакал, каалоолоруңузга рахмат. Улуттук Жазуучулар Сойузуна мүчөлүккө алуу жолу жөнөкөй эле. Сөзсүз элге тараган 20 басма табактан кем эмес сөзгө илинип калган чыгармасы болушу керек. Анан эки жазуучулар сойузуна мүчө адамдан жолдомо керек. Областа болсо обласындагы биздин өкүлчүлүккө кайрылат. Орусийадагылар Маскөөдөгү өкүлчүлүккө кайрылат. Калган майда – чүйдө кагаз толтурмайды Улуттук Жазуучулар Сойузунан келип билиши керек.
МазековМирлан МАЗЕКОВ. Сеул шаарынан, Корейа. Арыбаңыз Чолпонбек агай!
Суроо: Азыркы учурдун, «алп жазмакерлери» деп кимдерди айта аласыз?
Чолпонбек АБЫКЕЕВ. Жооп.  Мирлан иним, суроо дүйнөлүк алп жазуучу жөнүндөбү же Кыргызстандыкыбы так берилбептир. Кыргызстандын көзү тирүүлөрүнө токтоло берейин. Кыргыздарда үч баатырыбыз турат. С. Эралиев, С. Жусиев, Б. Жакиев. Андан башка Омор Султанов, Казат Акматов, Мелис Абакиров, Кеңеш Жусупов сыяктуу мыкты жазуучуларыбыз бар. «Колдо бар алтындын баркы жок» – дегендей, болгону мыкты жазуучуларыбыздын баркына жете албай жатабыз. Кыргызстанда керек болсо Ч. Айтматов мурастап кеткен жазуучулардын мыкты мектеби бар. Өткөндө бир гезитке маек берип жатып «Айрым жазуучуларыбыз 50 – жылдардын деңгээлинде калды» – десем «Айрым» – деген сөзү түшүп калып чыгып кетиптир. Ошого туура эмес түшүнүүлөр болуп жатат.
УланУлан КОШАЛИЕВ. Кимчон шаарынан, Корейа.  Кутман кечиңиз менен, Чолпонбек агай! Коомчулук менен пикир алышып, маек куруп берип жатканыңыз үчүн ыраазычылык билдирип, иштериңизге ийгилик каалайм! Акыл калчап, ой баккан, олуттуу ой жүгүртө алган инсан катары сиздин төмөнкү суроого көз карашыңыз мени кызыктырат. Кино жаатынтабы, адабияттабы, чыгарманын кайсы түрү болбосун, ал коомго таасирин тийгизеби же, тескерисинче, чыгарма турмушту чагылдырып турабы? Азыркы биздин маданиятыбыздын деңгээлине кандай баа бересиз? Канткенде биздин аң-сезимибиз өсүп, өнүккөн коом кура алабыз, же “нан болсо ыр да болот” дегендей, экономикабыз өнүкмөйүнчө маданий өнүгүү мүмкүн эмеспи? Чоң рахмат!
Чолпонбек АБыкеев. Жооп. Улан иним, каалооңо рахмат. Көркөм чыгарма бул биринчи кезекте руханий азыктын милдетин аткарат. Адамдар үч маал тамак ичүүгө муктаж сыйактуу эле, күн сайын руханий азыктанууга да муктаж. Мына ушуну түшүнө бербейбиз. Эгер руханий азыктануудан кемисек билинбей эле манкуртка айланабыз. Бизде так ушул руханий азыктануудан кемүү болууда. Демек кайда баратканыбыз түшүнүктүү. Экинчиси, коомдун күзгүсү болуп баарын көрсөтүп турушу керек. Бугүн буга жооп бере албагандыктан улуттук маданийатыбыз өлбөстүн күнүн көрүүдө. «Нан болсо ыр да болот» – дегенге мен толук кошула бербейм. Нанды табыш үчүн биринчи акыл болушу керек. Эң башкысы ал нанды адал эмгек, таза абийир менен табыш керек. Демек руханий көрөнгөң болушу зарыл. Мына биздин коом эмнеден жабыркап жатабыз? «Кандай жол менен болсо да нан табыш керекке» өтүп алышып ыйман унутта калып, бирибизди бирибиз тоногон айбанаттардын жоругуна түшүп кеттик. Руханий кризиске батып баратабыз. Биринчи кезекте руханий киризистен чыгышыбыз керек. Ошондо экономикалык кризис кантип артта калганын билбей калабыз. Биз болсо экономикалык кризистен чыксак руханий кризис өзү жойулат деп ойлоп алып 20 жылдан бери улам аңга тереңдеп кулагандан башка өйдөлөй элекпиз. Маселен Сталин ушундай кылган. СССР деген империйаны курууда биринчи руханий аң сезимге тайанган.
ЗамикеЗамирбек БАЗАРБАЕВ. Астана шаарынан, Казахстан. Адабиятка тийешеси жок бир суроо берейинчи: Былтыркы жылы Орусиядагы кыргыз кыздарды сабаган «патриоттордун» кылыгын чыгармачыл инсан катары кандай кабыл алдыңыз?
Чолпонбек АБЫКЕЕВ. Жооп. Замирбек мырза. Эми ал бир чети түркөйлүк, бир чети кыргыз жигиттеринин жан дүйнөсүндөгү чыркыроо. Сабалган кыздар үчүн да сабаган жигиттер үчүн да барыбыз күнөкөрбүз. Ошондой кырдаалдын жаралышына жеткиргендигибиз үчүн. Ошолордун баары мекенинде иштеп жан багышып жүрүшсө андай иштер болбойт эле го? Калганы түшүнүктүү да.
АсыранАсыран АЙДАРАЛИЕВ. Келсинки шаарынан, Финляндия. Атсаломалейкум Чолпонбек мырза!
Биринчи суроом: Акын жазуучулардын ушул күнгө чейин өздөрүнө тиешелүү тепкедей имаратка ээ болбой жүргөнүнүн себеби эмнеде? Жайнаган имараттар, бала бакчалар ар түрдүү шылуундардын колуна ит бекер сатылып, жөн эле ойун-зоок жайларына айланып кеткен мисалдар оголе көп. А кыргыздын улут каймактары делген интелегенттер бүжүрөшүп, ижарага имарат жалдап алып, ар кимден ар кандай сөз угуп дегендей, кодуланып отурушканын кандай деп түшүнөсүз. Ижара карыздары да асманды чапчып кетиптир деген маалыматтар бар. Ушуга мамлекет тарабынан түздөн-түз кийлигишип чечип койсо болбойбу? Сиз кандай аракеттерди көрүп жатасыз ушул жаатта?
Экинчи суроом: Жаңы жазып жаткан романыңыз эмне деп аталат жана качан жарыкка чыгат? Жакында үзүндүлөрүн жарыйа кыла баштайм дегендей ойуңуз бар экен, ошол үзүндүлөрүнөн биздин «Кыргыз Көчүнүн» окурмандарына да бере аласызбы? «Кыргыз Көчүнүн» сайтына дагы жайгаштырып койсок деген ойубуз бар эле, жок дебейсизби?
Чолпонбек АБЫКЕЕВ. Жооп. Асыран иним, жазуучулар талаада калышына биринчи кезекте өзүбүз, жазуучулар күнөөлүбүз. Эсил кайран СССР дин курамындагы мамлекеттерден кароосуз талаада калган союз да жалгыз кыргызстандыкы. Себеби учурунда 3 – 4 кө бөлүнүп ашыкча «демократтык» кылганбыз. Ага тымызын бийлик «колтукка суу бүркүп» бирин бирине тукуруп, түртүп койгон. Болбосо калган мамлекеттердин Жазуучулар Сойузу байагы СССР ден калган имараттарында жыргап отурушат. Ал түгүл «Литфонддору» да өздөрүндө. Демек эс алуу үйлөрү, кыскасы бүт байлыгы түгөлү менен өздөрүндө. Бизде болсо өзүң айткандай өз имаратыбызга кайра өзүбүз ижара төлөп карызга батып өтурабыз. Эч нерсебиз калган эмес. Эмне үчүн Жазуучулар Сойузун таратышкан? Анткени ЖС биригип турса саясий чоң күч болмок. Өзгөчө кыргызстандыкы эң күчтүү сойуз болгон. Азыр эмнеге колдоо көрсөтпөйт? Себеби да ошондо. 500 дөн ашык мүчөсү бар. Элди артынан эрчитип кетүүгө толук кудрети жеткен чоң күчтү кайра эч ким тирилткиси келбейт. Бийлигимди чайкайт деп ойлошот. Ал үчүн бийликке элден коркпогон, тескерисинче элдин колдоосуна дайым ишенген адамдар келиши керек. Ошондо гана Жазуучулар Сойузун тирилтип, анын элге кызмат кылуусуна шарт түзүлөт. 2 – суроого, жаңы романым «Мансап кагандын казнасы» – деп аталат. Мистикалык роман. 3 жылдан бери жазып келатам. Туура түшүнгүлө, 3 – 4 жылдап убактыңды, каржалган эмгегиңди коротуп жазган чыгармаңды эч кимге бекер эле тарата берүүгө бере албайт экенсиң да. Аз болсо да, жок дегенде китеп кылып чыгарганда жардам болгудай каражат сурайт экенсиң да. Заман ушундай болуп калбадыбы.
Асыран АЙДАРАЛИЕВ. Ушуну менен эки күндүк «Көч Байланышыбызды» жыйынтыктайбыз. Жыйынтыктоочу суроо катары мен өзүмдүн суроомду узаттым. Дагы үч суроо бар, бирок ал суроолор анча -мынча жагынан жогоруда берилген суроолорду кайталап калгандай. Ошондуктан берилбей эле койсун дедик.
Арыбаңыз Чолпонбек ага! Аздыр көптүр көйгөйлүү делген суроолорубузга кыскача болосо да жооп алгандай болдук. Бирок муну менен эле маселе чечилип калбайт. Кыргыздар жапа тырмак аң сезимибизди, ыйманыбызды, адептүүлүгүбүздү оңдобосок, жогоруда сиз белгилеп кеткен «ыйбаа», «ызаат» деген жүрөктөн чыккан жумшак тарбийа таалимге кайра келбесек кайдан өсүп өнүгөбүз? Байагы эле «Мамайдын көрүнөн» чыгышыбыз кыйын го?
Көчмөндөрдүн атынан Сизге терең ыраазычылык билдирем! Аман болуңуз! Бар болуңуз!
Буйурса, китебиңиз чыгып калса сатып алып эле окуйбуз. Ийгилик Сизге!
Чолпонбек АБЫКЕЕВ. Урматтуу ФБ дагы достор! Бардык суроо берип кайрылгандар. Күйөрмандар. Барыңарга терең ыраазычылыгымды билгизем! Сиздер менен эки күн бирге болууга шарт түзкөн «Кыргыз Көчүнө» барыбыздын атыбыздан өзгөчө ыраазычылык! Айрым суроолорго жооп берүүгө жетишпей калдым. Кечирим сурайм. Жекече деле кайрылгыла жооп берейин. Колдон келишинче барыңарга жооп берсем деген тилек менен кыскача анан шашып жазып жаттым. Айрым суроолорго толук жооп бере албасам же каталар кетсе кечиргиле. Бар бололу! Бир бололу!


«Көч Байланышты» уйуштурган жана алып барган эркин журналист Асыран АЙДАРАЛИЕВ. Келсинки шаары, Финляндия. 17-18-августь, 2013-жыл.

 

 

Aug 19

Залкарлар..

«Мен артист болуп калганым үчүн бактылуумун жана элиме өзүмдүн кичине эмгегим менен пайда алып келишим мага чоң кубаныч тартуулайт». Бүбүсара БЕЙШЕНАЛИЕВА.

«Мен артист болуп калганым үчүн бактылуумун жана элиме өзүмдүн кичине эмгегим менен пайда алып келишим мага чоң кубаныч тартуулайт».
Бүбүсара БЕЙШЕНАЛИЕВА.

******************************************************************
Б Ү Б Ү С А Р А


Кыргыздын бий периси Бүбүсара Бейшеналиева Маскөө шаарындагы атактуу чоң театрында бийлегенде, орустун Уланова аттуу атагы таш жарган балериналары баш болуп келип, “Бибочкалап” кучакташышып, жанына тегеренип чуркашканын айтып, маашырлангандар далай болгон. Жараткан Бүбүсарага келбеттүү бойду, нур төгүлгөн жүздү, бул дүйнөнүн арман-асылын батыра чачыраган бөлөкчө ботодой көздү, мажүрүм талдай ийилчээк келишимдүү мүчөнү, бийчилик тубаса талантты берген. Төрт тарабы төп жаралган жан чанда болот. Дегеле телегейи тегиз деген оңой менен батынып айта берчү кеп эмес. Атактуу Улановага окшогон балериналардын кыргыз бийчисине имерилгендери да сейрек кездешчү бул төп келгендикти туйуу жана чыныгы талантты сыйлоонун көрүнүшү болсо керек.

 

Бүкөн, татынам, карачы, кандай сонун болуп турасың бул сүрөттө! Кайра-кайра карап сагыныч тарайт. И как бы мне не было тяжело, я все равно благодарю судьбу, что она послала мне любовь и тебя. Самое большое, чем наделила меня жизнь -  это постоянная любовь к тебе. И за это я благодарен ей, жизни. А ты! А ты не очень..  Чынгыз АЙТМАТОВ.

Бүкөн, татынам, карачы, кандай сонун болуп турасың бул сүрөттө! Кайра-кайра карап сагыныч тарайт. И как бы мне не было тяжело, я все равно благодарю судьбу, что она послала мне любовь и тебя. Самое большое, чем наделила меня жизнь – это постоянная любовь к тебе. И за это я благодарен ей, жизни. А ты! А ты не очень..
Чынгыз АЙТМАТОВ.

Сахнанын таалайы үчүн тагдыр өзү жараткан урумдан ашкан улуу бийчи Бүбүсара Бейшеналиева 1926-жылы 17-майда Чүй облусунун, Аламүдүн районуна караштуу Таш-Дөбө айылында жарык дүйнөгө келген. Бүбүсаранын балет менен таанышуусу эң эле эрте башталып, 1936-жылы Ленинграддагы хореографиялык училишанын кабыл алуучу көчмө комиссиясы, балетмейстер В. А. Варковицкийдин жетекчилигинде Фрунзе шаарына келип, кароо-сынактын негизинде кыргыздын 24 кыз-уулу алыскы илим-маданияттын борборунда окууга кабыл алынган.


Бүбүсарнын тушоо кесүү концерти 1940-жылы өзүнүн тарбиялоочусу жана мугалими Н. А. Камкова койгон «Пиччикато» балетинде эң оор бий элементтерин так аткаргандыгы менен реценттердин көңүлүн өзүнө бура алган.


М. Раухвергер тарабынан коюлган «Чолпон» балети Бүбүсара Бейшеналиеванын чыныгы жылдыз экендигин таксыктаган балет болуп калды. Москва, Ленинград ж. б. ири шаарларда көрсөтүлгөн бул спектакл жана анын мотивинде тартылган «Чолпон» балет-фильми кыргыз театрынын балет жаатында дүйнөлүк таанылууну жана атак даңк алып келген.


эмаКлассикалык балеттер – «Ак куу көлү», «Уйкудагы кыз», «Ромео жана Джульетта», «Лауренсия», «Шопениана», «Дон Кихотто» жооптуу образдарды ачып, Бүбүсара өзүнүн бийи менен эң жогорку чеберчилигин көрсөткөн.
Бүбүсара Бейшеналиева улуттук жана классикалык балет спектаклдеринде ар кыл мүнөздөгү образдардын бүтүндөй образын жаратып, өзүнүн көп кырдуу артисттик талантынын бардык көркү менен ар тараптан ачууга жетишкен. Ал кыргыз профессионалдык хореография өнөрүнүн башында туруп, анын калптанышына жана азыркы деңгээлге көтөрүлүшүнө өтө зор салым кошкон жана жеке өзүнө тийешелүү аткаруучулук салттарын мураска калтырган.


Атактуу бийчи Бүбүсара 1973-жылы болгону 47 гана жаш курагында узака созулган оорудан кийин мезгилсиз дүйнөдөн кайткан.

Учурунда Улуу жазуучу атактуу бийчиге аруулук сезимин ачык билдирип, сүрөтүнө жазган тарыхый кол тамгасы.

 Улуу жазуучунун өз учурунда атактуу бийчиге аруулук сезимин ачык билдирип, сүрөтүнө жазган тарыхый кол тамгасы.

 Асыран АЙДАРАЛИЕВ. Финляндия, Келсинки шаары.

Aug 13

Сай-асат..

эпарлПАРЛАМЕНТ ӨЗ КУЙРУГУН ӨЗҮ КЕСТИ!

5-августта КРнын Жогорку Соту Жогорку Кеңештин үч депутаты Камчыбек Ташиев, Садыр Жапаров менен Талант Мамытовдордун үстүнөн козголгон кылмыш ишине акыркы чекитти койду. “Бийликти күч менен басып алууга аракет кылган” беренеси боюнча айыпталып жаткан буларды Жогорку сот да толугу менен айыптуу деп таап, мурдараак Бишкек шаарынын Биринчи май райсотунун чыгарган өкүмдү күчүнө калтырды. Анткени, алардын 2012-жылдын 3-октябрындагы элди козутуп, бийликти басып алууга чакырганы, “Чынгызхан болобуз” деп, Акүйдүн тосмосун ашып түшүп, күзөт кызматкерлерине кутурган иттей жабылышканы тарыхый айныксыз факты болучу.

Өкүм.
Ошону менен “Ата-Журт” партиясынын депуттары К. Ташиев менен С. Жапаров 1, 5 жылга эркинен ажыратылса, Т. Мамытов 1 жылга эркинен ажырады. Албетте, алар бул мөөнөттү УКМКнын СИЗОсунда 2012-жылдын октябрь айынан тартып “өтөп” коюшкандыктан эркиндикке чыгууга толук укуктуу. Бирок, мыйзам деген мыйзам, анын күчү азыр да ордунда. Демек, парламенттин үч депутаты жакында Жогорку Кеңештин депутаттык мандатынан ажыратылат жана алар үстүндөгү “соттолгон” деген жазууну алып салганга оголе көп убакыт бар. Себеби, биздеги биз баш ийген мыйзам боюнча, соттуулугу бар адам ошол жаман жарлыгы алынып салмайынча эч бир мамлекеттик ишке, керек болсо, айыл өкмөтүнүн кеңсесин кайтаруу кызматына да кабыл алынбайт. Андыктан, эми бул депутаттар буга чейинки жеңил ойлуу жүрүштөрүнөн жыйынтык чыгарып, тартипсиздикке барбай, майда-барат кылмыштардан кыйла эле алыс болуулары тийиш. Эксперттер белгилешмекчи, эгер бул үч депутат мындан ары кыял-жоруктарын оңдоп, жүрүш-туруштарын “зымга тизгендей” алып жүрө алышса, эки жылдын тегерегинде “соттолгон” деген илээшкектен кутулуп, мамлекеттик кызматтарга барууга жол ача алышта. А кокус, “мыйзамыңды уруп да ойнобойм, бизди мыйзамсыз соттошкон, революция кылабыз да, акталып чыгабыз” деген көнгөн позицияны карманып, Акүйдү камоого алып, кашаадан ашып же башка мыйзамсыз иштерге барышса, анда бүттү! Мандатынан ажыраган буларды каалаган тартип сактоочу, карапайым сержант наамы бар опер деле колун кайрып келип, кармоочу жайга тыгып таштайт.

Мыйзам.
Баса, мыйзам демекчи, орто жерден мыйзамды буйлалап, от менен ойногон Бишкек шаардык сотунун судьялары  Медербек Сатиев менен Курманкул Зулушевдер тууралуу да айтып кетпесек болбостур. Бул бир колун төшүнө, бир колун Башмыйзамга коюп, адилеттүүлүк, калыстык, теңдик үчүн иштөөнү ант кылган соттор үч депуттатын ишин кароодо өлкөдө жүрүп жаткан сот реформасына түкүргөндөй мамиле кылышкан эле. Анткени, мамлекеттик айыптоочулар, ал тургай бүт коомчулук көрүп турган бийликти басып алууга болгон аракетти, чакырыкты экөө кашайып көрбөй, “бул жерде эч кандай мыйзам бузуу, бийликти басып алуу аракети болгон эмес” деп тескери бурулуп туруп алышкан. Эгер, окуя Алайдын же Атбашынын эл чанда барган кокту-колотторунда өтүп, күбөлөр менен далилдөөчүлөр аз болгондо бир жөн эле, бийликти басып алуу аракети Акүйдүн алдында болуп, алардын ар бир сөзүнөн жасаган кадамдарына чейин коомдук каналды айтпай эле койолу, дүйнөлүк каналдар коомчулукка кашкайта көрсөтүп турду го? Көрсө, аталган соттордун бул чечими “бармак басты, көз кысты” мамилелер менен уланып, миллиондогон сомдор соттордун чөнтөктөрүнө солонгондой. Буга, Жогорку Соттун чечими далил эмес эмне? Экинчи бир жүйөө, биздин жеке булактардын ырасташынча, аталган эки сот Жогорку Соттун эле чечимин күтүп тургандай, акыркы өкүмдөн кийин шаардык соттогу кызматтарын өз эрки менен таштоо боюнча арыз жазышкан имиш. Жөнөкөй логика, нечендеген кароо-сынактардан өтүп, канчалаган атаандаштарынын арасынан тандалып отуруп, шаардык соттун судьялыгына өткөн бирөө жылаан чакпай, жылкы теппей эле кызматын кантип өткөрүп берет? Демек, алардын дүйнөсү түгөл, санаалыр тынч, мындан ары кызматсыз жашоого жетээрлик кирешенин ээси болушкан дегенге толук негиз бар.

Дагы бир айта кетчү сөз, интернет булактарындагы үч депуттаттын соттолгону тууралуу маалыматтарга пикир калтыруучулардын айрымдары “Гендердик кармаш: үч айым үч мырзаны жайлап түштү” деп жазышыптыр. Үч айым-Башпрокурор Аида Салянова, Жогорку Соттун төрайымы Феруза Жамашева менен Президенттин Аппаратындагы сотреформалары жана мыйзамдуулук бөлүмүнүн башчысы Индира Жолдубаева экен. Ал эми үч мырза-“Атажурттун” үч депутаты. Мындай караган кишиге күлкүлүү болгону менен чындыгында мыйзамдын бүт кыргызстандыктар үчүн бирдей колдонулушуна чындап бул айымдардын аракети зор болду. Болбосо, бүгүн булар акталып кетсе, эртең дагы бир көчөдөгү көрпай-шөрпайлар Акүйгө аттап кирип, аттап чыга бериши толук мүмкүн эле.

Жоопкерчилик.
“Ата Журттун” бул “атактуу” үч депутатынын сот жообуна тартылышы ансыз тымызын жанданып келе жаткан коомдук саясий абалга ого бетер кызык кошту. Ооба, булардын соттолгону, жакында мандаттарынан ажыратылышы кыргыз парламентинин кыйрашына чоң өбөлгө болуп бере алат. Анткени, азыркы парламентте укуктук да, моралдык да жактан иштөөгө кыйынчылык туулуп туру. Маселен, бир эле фракция “Атажурттан” Нариман Түлеевди алганда төрт депутат соттолуп, бир депутат Нурлан Сулайманов сыртта качып жүрөт. Ал эми парламенттеги эки депутаттын Мадылбеков менен Бакир уулунун уулдары оор кылмышкер катары 9-12 жылга соттолушуп, Маматов менен Төлөгөновдун балдарына кылмыш иши козголгон.  Албетте, бул дагы өзүн “эл өкүлүмүн”  дегендер үчүн моралдык чоң суроо!  Ошондой эле партиялык тизме менен куралган парламеттеги 5 фракциянын абалы да адам ыйлаарлык. Фракция депутаттары карышкыр кууган койго окшоп, майда-майда топторго эчак эле тарап кетишкен. Мисалы, “Атамекенден”-Абдырахманов, Жээнбеков, Айтматовалар ачык эле чыга качышса, “Атажурттан”-Шин, Молдобаев, Коркмазов сыяктуулар баса беришкен. “Ар-Намыстан”-Рыспаев, Артыков баштаган 10 депутат эчак эле “башын бошотсо”, “Республикадан”-“Биримдик” менен “Өнүгүү” деген топтор “дыр” коюшуп, азыр “Бир бол” тобу да кылчактан турган кербези. КСДПнын эле боору бүтүнбү, жо-ок, бул жакта да Исмаил Исаков деген генерал “Азаттыктын” асабасын желбиретүү менен фракциянын үшкүрүгүн эбак эле жараткан эмеспи.

Андыктан эртең, Ташиев, Жапаров, Мамытов кандай мандатынан ажыраса, так ошондой парламентти таркатуу компаниясы башталып,  парламенттик шайлоого тымызын старт берилээри мезгил чындыгы болуп калмакчы. Анткени, мандатсыз калган Камчыбек мырза эле кантип, “Атажуртка” төрт депутат кошуп берип, “ишиңерди кыла бергиле, мен кара майымды сатып оокат кыла берейин” деп тынч калсын. Ал тезинен парламентти таркатып, жаңы шайлоо өткөрүүгө,  шайлоонун шайтан оюндары менен керек болсо чындап эле 3-ыңкылапты жасап, бийликке келүүгө эми тынымсыз аракет кылаары турган иш.  Буга парламенттин сыртындагы саясий күчтөр да өтө кызыкдар. Ал аз келгенсип, элди чек ара, Кумтөр, сатылган жерлер маселеси менен удургутумуш болуп, өз максатына жетүүгө геосаясий күчтөр да салым кошоору болжолдонууда.

Кыскасы, “Чыңгызхан”  чырлуу операциясы, өлкөнүн саясий абалына чуулган эле салып тим болбой, мамлекеттик башкаруу системасынын башында турган Жогорку Кеңештин жонунан жоон кайыш тилмек болду да, калды…

Тынчтык АЛТЫМЫШЕВ.  Маалымат булагы: “Фабула Планета” гезити.

Aug 12

Аңгеме.

Турусбек ТУРГУНБАЕВ

Турусбек ТУРГУНБАЕВ

КЫШТООДО.

(Аңгеме)

Эртең менен апамдын үнүнөн улам ойгонуп кеттим. Мешке от жагып, эртелеп саап келген сүтүн бышырып жаткан экен.

-Мыкы, турагой балам малдарың ачка болду, эртең мененки жем-чөбүн бер маарап-мөөрөп жатышат, – деди апам.

-Мм азыр, бираз жата турайынчы апа.

-Тур балам элдин балдарын карачы эшик-эликти күрөп, малдарын карашып жүрүшөт. Атаң болсо тиги Жамгырчы аба өтүптүр дейт, ошол абаңкына кетти, турагой балам.

Суук кабарды укканда дене боюм суу куйгандай чыйрала түштүм. Жаткан төшөнчүмдү жыйнап, короого кийчү кемселимди кийип сыртка чыктым. Түнү кар жааган экен айлана апапак, бак-дарактар ак тонун кийинишип өзүнчө бир укмуш кубулушат. Талааны таңшыта сайраган боз торгойлор, жазы менен жаны тынбай чырылдаган таранчылар, короонун жанында чачылган жем-чөпкө улам бири конуп, бири учуп жатышыптыр. Мени көрө коюшту окшойт, “дүр” этип ар жактагы бакка барып конуп калышты. Кыштын көркүн карачы өзүнчө эле керемет, үйлөрдүн чатырларында ак пактадай төшөлгөн апапак карлар, моорлордон буркураган көк түтүн обого созолонот.

Асманда топ-топ болушуп учуп баратышкан тоо көгүчкөндөр талааны көздөй учуп баратышат. Күн ачылганына асман көпкөк, бир тутам булут көрүнбөйт. Ары жакта бирдемкени байкап калгандай сагызган шакылдайт. Кичинекей бөбөктөр чаналарын сүйрөшүп тоо тараптагы дөңчөдө чурулдашып ойноп жүрүшөт. Актөш жаныма жакындап келип, бирдемкени туйгандай куйругун шыйпаңдатат.

Короого кирип малдарга бир катар жем-чөбүн салып чыксам, бөбөгүм Айданек чанасын сүйрөп балдарды көздөй жөнөгөн экен.

-Айданек, кызым чайың ичип алып анан бар, – деп апамдын айтканына көнбөй чанасын сүйрөгөн боюнча жөнөп кетти.

-Мыкы кел чай ичели балам, тамак даяр болду.

-Болуптур апа мен азыр, – деп жуунганы жөнөдүм. Апам экөөбүз чай ичип олтурсак, эшиктен атам кирип келди.

-Мыктыбек чайыңды ичтиңби? – ичсең тайыңды току балам.

-Эмне болду атасы, тынчылыкпы деги?

-Кыштоодогу Жамал байкеңди бир-эки күнгө алмаштырып тура тур.

-Койсоңчу, атасы, кайдагыны айтпай, Мыкыш али жаш эмеспи, аска-тоонун этеги, ээн талаа жалгыз тамда коркпойбу?

-Коркпойт, баланы коркутпай жөн олтурсаңчы. Жамал да Жамгырчы абама топурак салып калсын, эртеге укса капа болбойбу. Быйыл онунчуну бүтүрөт, кийинки жылы армияга барат, эркек эмеспи. Сага койсо койнуңдан чыгаргың жок балаңды.

-Барса барып келсин, абысындар кечээ сүйлөшүп, ал баланы да үйлөндүрүп коёлу дегенбиз. Жалгыз баш кыйналып кетти, Кенжегүл өзүнүн айылынан бир сиңдисин тааптыр. Жалгыз бой жубан экен, келсе жолуктуралы, кудай буйруп насип-тузу кошулуп калгысы бардыр…..

 

*** *** *** *** *** ***

 

Жамал байкем кичинесинен эле мал-жанга жакын, үй тиричилигине бышып калган. Онунчуну аяктап аскер кызматын өтөп келгенден бери эле ушул. Жайкысын жайлоого чыкса, кышкысын кыштоодо кыштайт. Кыштоосу да тоонун эле этегинде, ээн, эчким жок жалгыз эле жапыз там.

Жамал байкем Жамгырчы чоң атанын экинчи аялынын ээрчитме баласы. Карыганда ал-күчтөн тайдым балам, эми калган мал-жанды өзүң кара, – деп аскердик кызматты өтөп келгенден кийин үйлөндүрүп кыштоого көчүрүп келген.

Илгери Жамгырчы ата менен кошо жети-сегиз үй өзүнчө бир айыл болуп түтүн булатышчу. Согуш аяктап, Совет доору чыңала баштаганда элди ылдыйлатып көчүрө баштаган. Ошондо да мал-жаным менен кайда бармак элем, – деп Жамгырчы ата болбой калып калган экен. Эл көчкөндөн кийин да Гүлсүн чоң эне менен он беш жылдай өздөрү түтүн булатышыптыр. Анан ушу Жамал байкем эр жетилгенде эл аралап ылдыйлашкан экен.

Жамал байкем Жибек жеңем экөө он эки жыл бирге казан асып, бала жытын жытташпаптыр. Ортону бала жакындатат эмеспи, акыркы күндөрү казан-аяк көбүрөөк кагышчу болгон. Акыры ажырашып тынышты. Арадан үч жыл өтсө да Жамал байкемдин эч кимге көңүлү чаппай жүрөт. Жибек жеңем алысыраак айылдардын бирине турмушка чыккан экен балалуу болуптур деп уктук…..


*** *** *** *** *** ***


Жаман чапанымды кийип, тайымды токуп жатсам, көчө жактан Айданектин ыйлаган үнү угулуп калды. Эмне болгон экен деп, утурлай көчөгө чыксам, бүт үстү-башы кар, чанадан жыгылыптыр. Астынан тосо барып көтөрүп келдим, чанасын сүйрөп.

-Эмне болду, – десем, чанадан жыгылдым, – дейт ыйлап.

-Эрте менен турганда чай ичпесе ушундай болот, – дедим. Жакшы кыздар тамактанып алып анан ойнойт, чанасын карайт, анан чанадан жыгылбайт, – десем, мен да эми жакшы кыз болом, – дейт көзүн жашын сүртүп.

Аңгыча апам чыгып Айданекти өзүнө алды. Мен короодо токулуу турган тайга карай бастым. Атам өтүгүн кийип жатып, – абайлап этият болгун, талаада ит-куш көп, малдарына жем-чөбүн убагында салгын, – деп эскертти.

-Жалгыз өзүң коркуп калба Актөштү ээрчитип ал, – деди апам. Өз атын укканда кулагын тикчийте калчу Актөш, ордунан атып жаныма келип куйругун шыйпаңдатып даяр туруп калды.

-Тайды чамдап бастырып, батыраак барганга аракет кылгыла, кыштын күнү күн кыска, бат эле кеч кирип калат, – деди атам.

-Макул ошентем, – деп тайды теминтип тоону көздөй жөнөп кеттим…..


*** *** *** *** *** ***


Жаздын жыты жыттанганы менен, тескейдеги карлар толук кете элек. Жаздын көркү болгон байчечекей жадырап, түзөңдөргө жайнап чыгыптыр. Түгөйүн издеген булбулдар миң кубулуп безеленип, жазга өзүнчө көрк берип шаңга бөлөгөндөй. Тоо этегинде торгой сайрап үнү басылбайт. Эрте жазда таза аба, арчанын буруксуган жытын айт, көңүлүң сергип, толкуйсун. Жаздын күнү жаш бала дегендей, бирде жаркып күлсө, бирде жаш баладай жашын төгөт. Жашып жааган жамгырдан жашынып, арчанын түбүнө кире качканбы кекилик, чилдери?

Эте жаз, күндүн көзү ачылбай ак жаанга айланганына мына бүгүн төрт күн болду. Бурулча күймөнүп күндөгүдөн башакча, таң атпай туруп камыр жасап, башы-көзүн жууп-тарап конок күтчүдөй болуп.

Мал-жанын карап, чапанын эшиктин керегесиндеги илгичке илип, чайга олтурган Карыпкул кемпиринин күйпөлөктөп жүргөнүн байкады.

-Ээ кемпир жайчылык элеби?

-Бүгүн бираз тынчым кетип турат, чайды ичип алып мал-жандан кабар ал чал, жылкылар эки күндөн бери көрүнбөйт. Дайра бойлоп эле жүрчү эле жаныбарлар.

-Өзүм да бүгүн көрүнбөгөнүнөн кабар алайын деп жаттым эле. Бул жакта от түгөнүп калгансып тоо таянып кеткендерин карачы.

-Менден кабатыр болбо чал, мен өзүмчө жайланышып алайын аман-эсен, түш оогондо кел, – деди Бурулча Карыпкулга.

Карыпкул таягын алып тоо таянып өр тартып жөнөдү. Жай жааган жамгырдын аягы басылчуудай эмес, майда себелеп жааган жамгыр төрт күндөн бери ак жаанга айланды. Каңылжырды жарган арча жытынан көңүлүң көтөрүлөт. Бадал арасынан учкан кекиликтери, топ-топ болуп үйүрүнөн бөлүнбөгөн чилдери тоонун көркүн ачкансыйт. Аркайган сороң таштарда конушуп алып, каркылдаган каргалар ары-бери учушуп, кыштын кеткенинен кабар бергенсийт. Күндүн көзү ачылбай, тынбай жааган жаанданбы?, – кучагын жайган аскалар, коюну кенен чалкыган тоолор, коёну толгон кокту-колоттор, дайрасы шарпылдаган капчыгайлар, ак калпагы башынан түшпөгөн аппак чокулар жаздын келгенинен кабары жоктой мемирешет.

Карыпкулду алыстан көргөн киши, кырктын кырындагы кырчындай жигит деп баа бермек. Арча-бадалдуу кадуу жол менен өр тартып, тайгандай эле желип-жортуп баратат. Колунда табылгыдан жасап алган кызыл таягы, Карыпкулга дем-күч берип жөлөп таяп келет. Үстүнө таштаган булгаары кемселин жайын-кышын түшүрбөйт. Кышында жылуу болсо, жайкысын салкын болот. Жаанчыл жазда капшырып кийип алса жамгыр өтпөйт. Кемпири Бурулча кийиктин тээрисинен ийлеп, өзү кооздоп тигип берген. Башындагы малакайы да ушундай эле териден ийленип жасалган. Бутунан керза өтүгүн түшүрбөйт, козунун куйругуна казандын көөсүн аралаштырып майлап койсо, күнү бүгүнкүдөй жаңыдай жалтырап калат.

Карыпкул алтымышта болсо, Бурулча кырк беште. Жаркылдап сүйлөп, маанайы ачык жайдары мүнөз Бурулча он беш жашында Карыпкулдун колун кармаган. Ошондон ушул күнгө чейин Карыпкулдун оту менен кирип, күлү менен кошо чыгып бирге казан асып келишет. Алтымышка чыкса да өзүн тыкан, таза алып жүрөт. Карылыка алдырып сакал-мурут коё элек. Кемпири Бурулча экөө отуз жылдан бери бирге түтүн булатышат. Ушунча жыл өмүр сүрүшүп алты перзенттүү болушуп, алардын бирөөсү да турбаган экен. Жаратканга жалынып жалбарып, ырым-жырымдап барбаган кожо-бакшысы калган жок. Сыйынбаган мазары, кыдырбаган базары калбады.

Мына бүгүн да Бурулча өзүн коёрго жай таппай күйпөлөктөп жүргөнү ошондон. Бурулчанын жалгыз калгысы келгени да ушундандыр, эшикти ичинен илип, кара эшектин токум төшөнчүлөрүн жайып салып, даярдык көрө баштады…..

Карыпкул өр тарткан жылкыларын кайдан издээрин да жакшы билчү. Анткени кулун кезинен ушул жайытты байырлаган карт бээлердин кандай чөп жеп, кайдан суу ичээри да Карыпкулга маалым эле. Барса ушул Таш-Булактын төрүндөгү тегиздике барышат, болбосо Түнт-Ойдогу белестен табат. Үйүр алган жылкылар алыс кетишпейт.

Тоонун башына чыгаарда Карыпкул басыгын акырындатып, кулагын түрө басты. Ушул убакта туяктардын дабышы же жылкылардын кошкурганы угулуп калчу эле, суунун шарынан башка дабыш угулбайт. Дөңсөөгө чыгып айлана-чөйрөгө көз чаптырып, көчүк басып олтура кетти. Майда себелеп жааган жамгыр Карыпкулдун жүзүнө тамчылап жууп жатты. Ак мөңгүлүү аска зоолуу тоо жактан келген мелүүн соккон желдин жытын карачы, Карыпкул моокуму кана кере-кере жутуп жатты. Арчанын учуна конуп алып, каркылдаган карганын гана үнү угулат. Таш-Булактын шаркыраган дабышынан башка канаттуулардын мукам, созолоно сайраган үндөрү угулбагандай. Алар да жаандан жашынып, күндүн жаркырап тийишин күтүшкөндөй сезим калтырат.

Карыпкул келген жагына кайрылып карап, жети түтүн жашаган айылдагы үйлөрдүн моорлорунан булаган түтүндөрү көзгө элес-булас көрүнгөндөй. Шарпылдап аккан дайранын аркы өйүзүндө үч үй, берки өйүзүндө төрт үй коңшу жашашат. Ортолорун бириктирген бир кыйма көпүрөө, кыйма көпүрөө дегени, – дайранын жээгинде өскөн чоң бака-теректи аркы өйүзгө карай оодарышкан, анан балталап-тешелеп жатып үстүңкү бетин тегиздеп алышкан. Ушул көпүрөө аркылуу мал-жан, ал-акыбал сурашып кабарлашып турушат.

Карыпкул өзүнүн үйүнө көз салды, моордон түтүнү даана буркураганы көрүнүп турат, демек кемпири эми эле мешке тезек калаган. Эрте менен жасаган камырын жаап жаткан го, – деп болжоду ичинен.

Ары жак бери жагын байкаштырып, жылкылары Таш-Булактын түзөңүндө көрүнбөгөнүнөн, Түнт-Ойдо экенине көзү жетти. Бираз эс алып калган экен, эми эле ордунан козголуп тураарда алыстан карышкырдын уулуган үнү угулду. О үнүңдү урайын сенин!, – деп селт этип чоочуп кетти да, Түнт-Ойду көздөй бачымдап жөнөдү. Мындайда жолдун арбышы тозоко айланат эмеспи, канчалык чамдаса да кыбырап кыр ашпай койду. Астынан бир эле арча-бадал, оркойгон кара таштар, окшош шилби, бадамдар кайра-кайра эле чыгып, бир эле жерди айланып жаткандай туюлду. Бала кезинен бул жолдордон канча ирет каттап, коён жатагына чейин жатка билчү. Түнт-Ойго жакындаган сайын жүрөгү түрсүл согот, көзүнө жылкылары элестеп, астынан учкан кекиликтерге да көңүл бурбады. Ишенген жарагы колундагы кызыл таягы.

-Аман-эсен эле болсо экен, – деп ойлонуп келе жатып алдынан кызыл түлкү булаң этип качканда чоочуп кетти.

-Каргашадай болгон касаба, – деп сөгүнүп алды өзүнчө.

-Кызыл түлкү азгырат дечү эле, түз эле жолумда келе жатамбы? – деп алды-артыны каранып да коёт.

-Кантип эле азгырсын, бала кезимен ушул сокмо жолдордо ары-бери чуркап чоңойсом, – дейт өзүн-өзү соорото.

Кыбырап олтуруп кыр аша турган болду, дагы бир эле теминсе белеске чыгат. Эрте менен асканын үстүн баскан туман акырындап ылдыйлай баштады. Жылкыларга батыраак жетип артка кайрыбаса, туман каптаган жоодой, бат эле басып келет.

Туманда азыткы болот, алар туманда жашайт, – деп бала кезде уккандары аргасыздан эске түшөт.

Шашкан бойюнча белеске да чыгып барды. Элеңдеп ары-бери карап, тээ алысыраакта оттоп жүргөн жылкыларын көрүп Карыпкулдун жүзүнө кызыл жүгүрдү. Кырр-рруу, – деп каттуу кыйкырды эле, тору бээ кулагын тикчийтип башын көтөрүп Карыпкулду карап калды. Калган экөө да баштарын көтөрүшүп үн чыккан жакты карап калышты. Эми эле чыккан көккө тоё элек жылкылар кайрадан оттоп киришти. Кыйкырганга көнбөсүнө көзү жетткен Карыпкул ылдыйлап жөнөдү. Өр тартканга караганда ылдыйлап басканга кыйын болду, кээде тайып жыгылып да кетет. Колундагы таягы мындайда чоң өбөк-жөлөк болду.

Карыпкулду көрөөрү менен эле, эмнеге келгенин картаң бээ айттырбай туйган. Жамгырдын жааганына карабай кошкуруп, бышкырып жылкылар оттоп жатышты. Качан гана Карыпкул жакындап барып, бел курчоосун таягынын учуна байлап, ары-бери желбиретип кыйкырганда, тору бээ жол баштап келген жолуна түшүштү. Артынан Карыпкул кыр-руу, кыр-руулап жылкылар көрүнбөй калганча бир кыйла жерге чейин кыйкырып келди.

Тайды улам теминтип, Актөштү ээрчитип алып айланага көз чаптырып келе жаттым. Түнү менен жааган кар күндүн нуруна чагылышып, көздүн жоосун алат. Айлана апапак, ак тонун жамынып учку-кыйыры көрүнбөгөн талаалар. Түлкү, коён байырлаган дөңсөө адырлар, арча токоюн кучагына камтыган тоолор, аскасы асман тиреп жаткан зоолор, мамыктай болгон аппак карга оронуп мемиреп уктап жаткандай. Тоо жактан соккон ызгаар шамал жүзүмдөн сылап, аймалап мени менен саламдашып жаткадай. Күн ачылганына бир топ эле суук, тайдын таноолорунан чыккан буудан күндүн суук экени көрүнүп турат. Жаратылыштын, айрыкча кыштын көркөмдүгүн, сулуулугун сүрөткө түшүрүп, сөз менен айтып бүткүс.

Жарым сааттай жол жүрүп, адырлар бүтүп тоо таяндым. Кашка тай кар жиреп, жол ачып баратат, артыбыздан калбаган Актөш куйругун шыйпаңдатып, бирде артта калса бирде жетип келип, тайдын изи менен келе жатты. Тоонун этегине жетээрде алдыбыздан бир ак түлкү жылт койду. Көрөөрүм менен тайды үстөкө-босток камчылап, Актөштү айдактап кууп жөнөдүм. Тайдын изине түшүп алып келе жаткан Актөш, түлкүнү көргөндө эле бизден алда канча астыда кууп жөнөдү. Түлкү куулугуна салып буйтап качып баратты, Актөш артынан калбай ат чабымдай жерге кууп кетти. Алар ылдыйлап кеткендиктен Актөш эле Актөш, ал эле ал, – деп айдактаган боюнча дөңсөөдө кала бердим. Экөө тең көрүнбөй калышты. Бир убакта аркы беттеги жанбоордон түлкү өзү качпай эле жай чуркап баратат. Алжактап арт жагыны каранып коёт. Эмне болду экен деп, чыдамым кетип, чый-пыйым чыгып кетти. Экөө кубалашып кеткен тарапты көздөй, тайымды теминте шашып жөнөдүм. Актөштүн үргөнү эле угулат, өзү көрүнбөйт. Жакын бастырып барсам кулагы менен куйругу эле калыптыр. Түлкүнү кууп баратып буйтап кеткенде, Актөш түз эле гүрткүгө кирип кеткен экен. Жакын барсам мен да түшүп кеткидеймин, тайдын чылбырын узартып, бир колум менен чылбырды кармап, экинчи колумду Актөштүн куйругуна создум. Жетип кармап, чү-чү жаныбар, – деп чылбырды жулктум эле, кашка тай экөөбүздү тең бирдей гүрткүдөн сууруп кетти. Жетпей калганына ызаланып Актөш тоо жакты карап кыңшылап үрүп-үрүп алды. Кар болгон үстү-башыбызды кагынып алып, Актөш кашка тай үчөөбүз андан аары жол уладык…..

*** *** *** *** *** ***

Күндүн көзү көрүнбөйт, дыбырап жааган жамгырдын басылаар түрү жок. Күн жылт этсе эле чөптүн өсүмү да көтөрүлүп, көктөн мал-жан оозанмак. Жамгырдын шыбыртынан башка дабыш угулбайт, айлана жымжырт.

Жылкылар үрккөн боюнча дүбүртү угулбай калды. Карыпкул жылкыларынын артынан акырын ылдыйлап жөнөдү. Жылкыларын кайрып көңүлү тынч алган Карыпкул, – эми кемпири Бурулча жөнүндө ойлоно баштады. Кантти экен, толгоо тартып жатабы, эсен-аман көз жарып алса экен, эмне болуп кетти, – деген түрмөктөлгөн ойлор биринен сала бири чубуруп жатты.

Ушинтип түрдүү ойлорго чөмүлүп ойлонуп келе жатып, сороң таштын коңулуна көчүк басып олтура кетти. Асман көрүнбөйт, кара булут таркабай, тыпылдап жааган жамгыр өтмө катар өтүп, сууга салган мышыктай эле шөмтүрөп кетти.

Бурулча экөө сүргөн ушул өмүрүн көз алдынан өткөрүп; – эмне жасадым, эмне кылдым, кантип, качан кудайдын каарына калдым эле, эмнеден жаздым.

Тагдыр мени неге мынча калчадың,
тирүүлүктүн тозогуна каптадың,
калагы жок көк деңизге таштадың,
картайганда айтчы неге аксадым,
жаралдым да неге тамыр чачпадым,
оо жараткан алчу болсоң мени ал,
периштедей дили таза,
тагдырыма таш балтаңды чаппагын,
бир сураарым үмүтүмдү актагын, – деп көзүнүн жашын кылгыртып ыйлап жатты.

Канча олтурганын ким билет, бир убакта күүлдөп, шуулдап келип эле Карыпкулдун жөлөнүп олтурган таягына урунуп өтүп, этегине бир кекилик кире качпаспы. Артынан кууп келген кыргый Карыпкул коңулунда олтурган сороң ташка урунуп кете жаздап, кайра кайкып кетти. Кыргыйдын чеңгелине чала илинген экен, кекиликтин жүндөрү тозуй түштү. Ойлонуп олтурган Карыпкул, эмне болуп кетти, – деп түшүнбөй да калды.

Карыпкул астынан кекиликти акырын абайлап сууруп чыгып караса, төшкө тепкенби же кыргыйдын тырмагы киргенби, бираз канап турат. Жүрөгү түрсүлдөп соккон менен көзү ачылбайт, байкуш коркуп калган окшойт. Эсине келээр деп бир топко дейре кармап олтурду, акыры болбогонунан макисин алып мууздап койду.

Кудайым берет деген ушул да, ойлонуп барып олжолуу кайттым, кемпириме алпарып сорпо салып берейин, – деп жаш балача кудуңдап алды. Колуна ак куш келип конгондой, табылгасын жакшылыка жооруп көңүлү жайлана түштү. Дагы бир саамга олтурду да, кудай берген олжосун алып, акырын басып ылдыйлап жөнөдү.

Кыштоого карай оогондо эскилиги жетткен тамдар даана көрүндү, тамдарга жакын дөңсөөлөрдө он-онбештен болуп ар-бир түтүндүн жандыктары жаанга карабай жайылып жүрүшөт. Коңушулары күнүмдүк тиричилик менен, кирип-чыгышып алек. Дайранын жээгинде жылкылар оттоп жүрүшөт. Карыпкул эми өзүнүн короосуна көз жүгүрттү, түш ооп калгандыктан эрте менен айдаган жандыктары короого жакындап түшүп келишиптир. Эшик-эликте эч ким көрүнбөйт, Бурулча бул убакта мал-жанга көз салып каралашмак, Карыпкул талаалап кеткенде өзү эле карайт эле. Жаштайынан мал-жанга аралашып өскөн Бурулча, эс тарткандан эле уй саап, бээ саап чоңойгон. Короо-жайга каралашып, үй жумушуна бышып бүткөн. Колунан көөрү төгүлгөн уз-чебер, жайкысын шырдак шырып,таар соксо, кышында оймо оюп, сайма сайчу. Кыштоонун эптүүсү да, септүүсү да Бурулча эле.

Карыпкул эми бачымдады, эртерээк жетип короо жайды карайын, жем-чөбүн салып, малдын астын тазалайын, – деп шашып жөнөдү. Үйүнө жакындаган сайын жүрөгү дүкүлдөп элеп-желеп болуп, өзүн башкача сезе баштады. Сүйүнгөнүбү, ызаланганыбы өзү да билбейт, бир кадам астыга таштаса, эки кадам артка баскандай ордунан жылбай койду, шашканда жол арбыйт болуп.

Кыбырап жылып кыйма көпүрөөгө келди, күн сайын өтүп жүрчү көпүрөөдөн калчылдап башы айланат. Көзүнө көпүрөө эмес, суунун шарпылдаган шары эле көрүнүп туруп алды. Оңдой берди болуп, коңушусу Жоломандын уулу Медер аркы өйүздө келе жаткан экен, колунан жетелеп өткөрүп койду.

-Ракмат балам, өмүрүң узун болсун, эр жетип чоң жигит бол, – деп алкышын айтып.

-Жоломан кандай жакшы олтурабы, апаң да жакшыбы?, -ии баса ме мобуну инилериңе сорпо салып бер, – деп койнундагы кекиликти сунду.

-Оо Карыпкул чоң ата сиз кайдан, ууга чыккансыз го?

-Карыганда кайдагы уу балам, жорткондун жолу болот эмеспи, жылкыларды айдап түштүм жогортон.

-Ракмат Карыпкул чоң ата, – деп Медер үйүн көздөй чуркап кетти.

Карыпкул шашып-бушуп үйүнө жетип, түз эле короого кирип, күн сайын жасачу жумуштарына киришти. Эмне кылып жатканын да билбеди, көнүп калган күнүмдүк жумуштарын колдору өзү эле жасап жаткандай. Малдардын астыларын куруктап, кечки жем-чөбүн даярдады.

Бир-эки жеринен эле тамчы өткөн жери болбосо, короо анча деле балчык эмес. Жазында дайранын жээгинен оруп келген камыштардан кынап-тизип, үстүнө топурактан бастырып жакшылап чатыр жасаган. Жыл сайын ушинтет, антпесе эскирип чирип калган камыштан жамгыр өтүп кетет.

Үйгө киргенге жүрөгү даап кире албай жүрө берди, терезенин жанынан өтүп баратып ыңаалаган наристе үнүн укканда дүйнө аңтар-көңтөр болуп кеткенсиди. Көкүрөгүн жарып чыкчудай, жүрөгү жулунчудай түрсүл согуп, көзү караңгылай түштү. Каккан казыктай кадамы баспай катып калды, колундагы айрысына жөлөнүп көзүнө жаш тегеренип кетти.

Оо жараткан алчу болсоң мени ал, кулунума тийбегин,
Оо жараткан чапчу болсоң мени чап, кундузума тийбегин,
Оо жараткан жутчу болсоң мени жут, туйгунума тийбегин,
Оо жараткан жанччу болсоң мени жанч, туягыма тийбегин, – деп жаратканга жалбарып, көзүнөн жашы кылгырып короо айланып жүрө берди. Эчкилери келбегенде дагы канча жүрөт эле жаанда, ким билет. Эчкилерин короого камап, улактарын башка бөлүп жайгарды. Жалгыз уйу бул жылы кысыр калып, эчки саап ак ичишүүдө. Беш сүт берчү эчкиси эки кесе сүт берет, калган онун саабайт, алардан сүт деле чыкпайт, улактарынан артпайт.

Жем чөбүн берип, байлачусун байлап, баарын жайгаштырды. Бираз көңүлү тынчып жеңилдей түштү. Үйгө даап кире албады, жүрөгү сыздап, жүлүндөрү зыркырайт, түрсүл согуп, жарылчудай чыркырайт. Булгаары күрмөсүн чечип, короого кийчү чапанын кийди да, короонун төрүндөгү төгүлгөн саманга кыйшая кетти.

Бурулча эрте менен жасаган камырын казанга калама нан бышырды. Очоко оттон улуулатып жагып, эми даярдыгын көрө баштады, толгоосу бирде күчөп, бир эле тарап кетет. Ошентип ары барып, бери келип жатып, төрт саат толгоо тартып, түш оогондо балканактай эркек бала төрөдү. Киндигин өзү кесип, жууп-нетип, ороп-чулгап көнгөн ата-бабалардын салтын, ырым-жырымдарын жасап жатты.

Бурулча да сезип жатты Карыпкулдун кандай акыбалда жүргөнүн, жүрөгү ооруп аяп жатты, жүрөгү канап жатты. Баш-аягын жыйнап Карыпкулду качан кирип келээр экен деп күтүп жатты.

Саманга башы тийери менен эле көшүлүп уйкуга кетти Карыпкул.

Түш көрдү, түшүндө ак күрмөчөн, жылаңаяк талаа кезип чуркап жүрөт, бир демкени кууп жүрөт, жетпей жүрөт. Бир убакта күүлдөп-шуулдап көктөн чоң бүркүт Карыпкулду кууп жөнөдү, качып баратат, ээн талаа эрме чөл, жашынарга бир тал шыбак чырпык жок. Ыйлады, боздоду аны уккан эчким жок. Кууган бүркүт канат жайып кайкып келип тырмак саларда, күн күркүрөп, чагылган жаркылдап келип учкуну бүркүткө келип тийет, кара бүркүт ак кушка айланып Карыпкулдун колуна келип конуп калат.

Чоочуп ойгонгон Карыпкул самандан башын көтөрдү, чынында эле күн күркүрөп, чагылган жаркылдап, жамгыр төгүп жаткан экен, Көргөн түшүн жакшылыка жооруп, – малы-жанын, эли-жерин, кемпиринин, өзүнүн, кичинекей ымыркайынын амандыгын тилеп, жаратканга жалбарып дуба кылды. Таң сүрүлүп калган экен, улактары да чурулдап уйкусу ачылып кетти. Эрте мененки жем-чөбүн берип, улактарды агытып жиберди, өзү саамак беле.

Жамгыр дагы деле жаап жатат, басылар түрү жок, эмне кылсам, – деп ары ойлонуп, бери ойлонуп, акырын басып үйгө кирди. Бурулча ымыркайды эмизип жатыптыр, көзү ачылбай аймалап эмчек соруп жатат. Карыпкул чөгөлөй олтура кетти, денесин майда калтырак басып, тамагы буулуп үнү каргылданып кайра-кайра жутунуп алды.

-Кандай эсен-аман эки баш болуп алдыңбы? Өзүң дагы жакшысынбы? Бала кандай?, кыйналдыңбы?, – деген суроолорду биринин артынан бирин берип жатты.

Бурулчанын да Карыпкулду көргөндө тамагы буулуп сөз айталбады, көзүн ирмеп, башын ийкеди, көзүнөн жашы кылгырып. Бул көз жаш, – сүйүнүчтүн, кубанычтын жашы эле. Бул көз жаш, – коркунучтун, өкүнүчтүн жашы эле. Бала жытына мас болуп мемиреп жатткан кези эле.

Мурдулары барбайып Карыпкулдун эле өзү, кашы-көзүнүн каралыгы да, өңү-түсү да куюп койгондой оп-окшош. Көзү ачылбай уйкуда, эмшиңдеп эриндерин соргулайт.

Карыпкул даарат алып, азан чакырып, күндүн көзү көрүнбөгөн жамгырлуу, жаанчыл күнү жарыка келди, аты Жамгырчы болсун, – деп перзентинин атын Жамгырчы койду.

Кемпир сен ширин чайың даярда, мен коңушуларга сүйүнчүлөп, чайга чакырып келейин, – деп жаш балача шашылып эшике жөнөдү. Аркы өйүздөгү досу Ташбалтага биринчи сүйүнчүлөйүн деп чечти, кечээки башы айланган кыйма көпүрөөдөн так секирген улактай эле чуркаган боюнча өтүп кетти.

Ташбалта, оой Ташбалта, – деп алыстан эле кыйкырып да, чуркап да баратат. Малдарына жем-чөбүн салып жүргөн Жоломан көрүп таң кала, – ээ Карыпкул аба тынчылыкпы?, – деп астынан утурлай басты.

-Сүйүнчү бер Жоломан сүйүнчү, – деп энтигип, өпкө өпкөсүнө батпайт.

-Болсун, болсун Карыпкул аба, сүйүнчү сизден айлансын, келиңиз.

-Бурулча уул төрөдү, уулдуу болдум, кудайым берди карыганда, – деп кубанычы койнуна батпайт.

-Ой Саадат, сүйүнчүңдү алып чык, Карыпкул абам уулдуу болуптур, – деп Жоломан үйүн көздөй басты. Аңгыча Саадат да бир чепкенин көтөрүп, бешик бооңуз бек болсун аба, – деп Карыпкулдун үстүн жаңыртып чепкен жапты.

-Кандай Бурулча жеңем эсен-аман көз жарып алдыбы, ден-соолугу жакшыбы, – деп ал-жай сурашты.

-Жакшы айланайын, азыр өтүп ширин чай ичкиле, мен тиги Ташбалтага да кабарлап коёюнчу, – деп досунун үйүн карай басты.

Ташбалта да эрте мененки чурулдашкан Карыпкул менен Жоломандын үнүн укканбы, эшике эми эле чыккан.

-Сүйүнчү дос сүйүнчү, Бурулча төрөдү, – деп алыстан кыйкырып келе жаткан досун утурлай басты.

-Болсун досум болсун, эмне тапты? – деп Ташбалта да сүйүнүп кетти.

-Балканактай бала төрөдү, уулдуу болдум, – деди оозу жайыла сүйүнүп.

-Оозуңа май, бешик бооң бек болсун, өмүрлүү болсун, эстүү болсун, – деп экөө кучакташып көрүшүштү.

-Ай Төлөгөн, сүйүнчүсүнө короодогу козунун бирөөсүн жетелеп чык балам, – деди Ташбалта уулуна. Кемпири Марал да угуп, ак калпагын көтөрө чыгып, куттук айтып Карыпкулга кийгизди.

-Үйгө кирип чай ичкиле, чай даяр, нанга ооз тийгиле, эрте мененки ырыскыдан кайткан болбойт, – деп Марал күйпөлөктөдү. Үйгө киришип нан ооз тийип, чайдан ичишти. Чай үстүндө олтуруп:

– Ээ кемпир сүйүнчүңө мобу ак калпактан көрө тон жаппайт белең, – деди Ташбалта кемпирине тийише.

– Ак калпак, кара тонго караганда алда канча улук турат бай. Саматтын окуучу баласы Боронзодон алып келген экен, жайында бир сокмо таарга айырбаштап алгам, – деди Марал.

-Болуптур мен чыгайын, олтуруп алганымды карачы, кемпириме барып каралашайын, мал-жанга да көз салып, – деп Карыпкулдун кубанычында чек жок.

-Калган коңушуларга сен кабарлап кой балам, – деп Төлөгөнгө карады.

-Болуптур, – деп Төлөгөн ордунан туруп жөнөдү.

Мал-жандарын карап коюшуп, бир нече убакыттан кийин коңушулар Карыпкул менен Бурулчанын перзенттүү болушун куттукташып, ширин чай ичип олтурушту.

Күн да чайыттай ачылып кетти…..

Капчыгайлуу, чалкыган аска зоолуу тоо аралап бараттым, айлана апапак болуп ак карга бөлөнгөн. Чачылган шурудай катар арча-кайыңдар, бадалдар кар жамынып көшүлүп уйкуда жаткандай. Жолду бойлой шаркырап аккан дайра, дайранын жээгинде үйдөй болгон чоң-чоң таштар ар бир жолоочуга жол көрсөтүп тургандай туюлат. Дайранын гана күрпүлдөгөн дабышы болбосо, айлана тунжурап тыптынч. Ушул мемиреген тынчтыкты кашка тайдын туягынын чыкылдаган дүбүртү бузуп жаткандай. Актөш бир калыбынан жазбай желип-жортуп келе жатат, кээде көзүнө бирдемке урунуп калса ошол жакты карап, кулагын тикчийтип үрүп калат. Кашка тай да чарчады көрүнөт, анча-мынча кошкуруп бышкырынып коёт.
Алысыраакта тоо тараптагы чоң кара ташта канаттарын жайып бир ак куш олтурат, биз чукул барып калганда табылгасын чеңгелдеп алып асканы карай учуп жөнөдү. Канаттары калдайып айбаттуу да, сүрдүү да көрүндү. Кара таштын үстүндө калган тоо көгүчкөндүн жүндөрү шамалга сапырыла түштү…
Мына дагы бир айрылыштан бурулсак кыштоо көрүнөт, жакындаган сайын тайды теминтип камчылап коём. Актөш эми астыга түшүп жөнөдү, калган жолду өзүм билем дегендей ат чабым аралыктай узап кетти. Айрылыштан бурула берерде иттердин үргөн ызычуусу угула баштады, Актөш жеткен экен деп болжодум. Мен болжогондой эле Жамал байкемдин эки ити Актөштү алыстан көрүшүп утурлай үрүп чыгышкан экен. Алыстан карарып үйү көрүндү, түтүнү көккө карай буралат, сыягы мешке эми эле тезек калаган окшойт. Улам жакындаган сайын атты теминттим, эски үйлөрдүн ордулары, ураган дубалдары, эски таштан тизилген короонун издери билинер-билинбес болуп көзгө урунат. Качандыр бир убакта кичине болсо да бир айыл эле. Жамгырчы ата бул айылдын аксакалы эле, эл ылдыйлап кеткенде да Бурулча эне экөө калып калышкан. Экөө онбеш жылдай мал-жан багышып, анан ушул Жамал байкеме таштап эл аралап ылдыйлашкан экен. Иттердин үргөнүнөн Жамал байкем да эшике чыккан окшойт, мени күтүп туруптур. Жакындап келип салам айттым;
-Ассолому алейкум!
-Ва алейкум ассолом, кел Мыкы.
-Кандайсыз Жамал байке, мал-жан аманбы?
-Жакшы кудайга шүгүр, олтурабыз кыш менен алышып. – Шашылып келип калыпсын тынчылыкпы, айыл-апа тынчпы?
-Тынч баары олтурушат, – деп алып ойлоно түштүм. Каап жанатан ушул суроого жооп даярдап албаганымды карачы, – деп өзүмдү ичтен жемелеп алдым. Кантип айтсам деп бираз күйшөлө түштүм.
-Айыл-апа кандай, тынч элеби, коңушу-колоңдор, кыштан кантип атасыңар, – деп бир топ суроо узатып жиберди тынчсыздана.
-Тынч-тынч айыл, тууган-урук, атамдар салам айтышты, – дедим шашкалактай тайды байлап жатып.
-Жүр үйгө кирели, үшүп да калыптырсын ат үстүндө, – деп эшик ачты.
Дасторкон жайылып туруптур, казанда сорпо кайнап жатат. Үй ичине бир катар көз жүгүрттүм, үйдүн сол жак киреберишинде маргалан меши, оң жак тарабында чоң кара бүркүттү канаттарын керип кагып коюптур. Сол жак тарабында кичинекей төрт чарчы болгон терезе, төр жагында жүк жыйылып турат.
-Кел Мыкы төргө өт, атың семиз экен, эрте менен ууга чыгып төрт кекилик атып келдим эле, сорпо да даяр болуп калды, – деди Жамал байкем. Мен эмне деп кеп айтаарымды билбей олтурдум. Нандан ооз тийип чайдан ичип олтурдук, сорподон куюп келди.
-Ээ Мыкы жөн-жай келбегендей көрүнөсүн сүйлөй олтур, – деди Жамал байкем.
Жанатан бери эмне деп айтарымды билбей олтурган жаным;
-Жамгырчы чоң атам кайтыш болуп калды, – дедим түз эле башымды жерге сала.
-Эмне, качан?, ой жанатан бери айтпайсыңбы, кой мен даярданайын, сен шашпай ала бер тамактан, – деп шашкалактай эшикти көздөй жөнөдү.
Эртеден бери ат үстүндө жүрүп курсак да ачка болгон экен, кекиликтин сорпосун тамшана ичтим. Сыртка чыксам Жамал байкем короо тарапта күйпөлөктөп шашып жүрөт. Мени көрө коюп, – кел Мыкы короо-жайды көрсөтүп коёюн деди. Кантип жем-чөп саларымды, кайжерде эмне турарын бир катар айтып көрсөтүп берди. Анан үй-ичин көрсөтүп, тамак-ашын дайындап, бир-эки күндө келээрин айтты. Үйдөн чыгып баратып, илинип турган коштукту алып, караңгы кирип көз байланганда бир, кеч жатарыңда бир ок чыгарып кой, ит-куштан тынчырак болот, – деди. Токулуу туган тору айгырын айылды көздөй тизгинин тартты. Жамал байкеме көгөн эки ити артынан аткан октой желип-жортуп жөнөдү. Тоо арасы, ээн капчыгайда Актөш экөөбүз кала бердик.
Үйгө кирип олтура кеттим, бүркүттүн чоңдугун кара, канаттары калдайып айбаттуу да, сүрдүү да көрүнөт. Айбалтадай болгон тумшугу, шамшардай тырмактары буркүттүн сүрү да, жарагы да. Төкөөрүнө караганда үч-төрт түлөк окшойт, бул канжардай болгон тырмактардын чеңгелинен канчалаган тоо жаныбарлары чыгалбай чыйпылдады экен. Жолдо келе жаткандагы таш үстүндөгү ак кушту, анын чеңгелиндеги жүндөрү топондой тозуп алсыз жаткан тоо көгүчкөнүн эстедим. Табигаттын табышмагын карачы, бирин алдуу бирин алсыз, бирин күчтүү бирин күчсүз жаратып, жаратылыштын бири-бирине көз каранды болуп жаралганын. Бул кыраан бүркүт канчалаган бийиктикти багындырып, канча жаныбарларды алып, канча шаңшыды экен. Эми мынтип жепирейген жапыз тамда канаттары калдайып кагылып турат. Дубалда илинип турган коштука көзүм түштү, акырын алдым да ар жак бер жагын кармалап көрдүм, октолуу даяр туруптур. Жанындагы мыкта парады илинип турат, санасам жети огу бар экен, коштуктагы менен тогуз ок.
Эшике чыгып айланага көз чаптырдым, үйдөн анча алыс эмес жайгашкан короо жайы, анын ар жагында кышка камдалган чөбү үйдөй болуп үйүлүп-жыйылып турат. Айланасы жыгыч тосмо менен курчалып тосулган, ичинде он-онбештей улактар чурулдашып так секирип жүрүшөт.
Күн чайыттай ачык, күмүштөй болгон аппак кар күнгө чагылышып көздүн жоосун алат. Тоонун тескейиндеги кар жамынган арчалар мемиреп тынч уйкуда жаткандай. Күнгөй тарабы ала-чоло карарып, шилби, карагат, арча бадалы карларын кагынып баш көтөргөндөй. Үйдөй болгон сороң таштар кулап кетчүдөй болуп ылдый карашат. Сайдан жайы-кышы токтобогон Таш-Булактын суусу муз астында шылдырап берметтей куюлат. Арча жыттанган абанын тазалыгын карачы, көкүрөгүң кере жутсаң да моокумуң канчудай эмес.
Жамал байкем айткандай короо жайын жыйнап, жем-чөбүн бердим. Көз байланганда ит-куштан сактанып коштуктан тоо жаңырта ок чыгардым. Үйгө кирип мешке тезектен кеңири калап чай ичүүгө камдандым. Кекиликтин сорпосунан калган экен, өзүмдөн артканын Актөшкө да куюп бердим. Таш чырактын үлүңдөп күйгөнү үй ичине араң эле жарык берет. Терезеден тийген айдын жарыгы да таш чырактан алда канча жарыгырак. Тоодо карышкыр болоорун, алар ачкалыктан адамга да кол саларын, жаш кезимден эле угуп, билип келгем. Бөрүлөр бир гана октон коркорун эстегенимде илинип турган коштука көзүм кадалды. Акырын туруп барып коштукту алдым да жаныма коюп жаттым. Бөрүлөр келсе кантип атарымды элестетип, түрдүү ойлорго чөмүлүп жатып уктап кеткен экенмин, көзүмдү ачсам терезеден күн жаркырап тийип калыптыр.
Эчкилерге короонун сыртына чөп чачтым, уйларды күнөскө байлап от салдым да астыларын куруктап Жамал байкем айткандай баарын өз ордунда аткардым. Өзүм да өзөк жалгап алган соң, улактарын энелеринен бөлүп, эчкилерди күнгөй тарапка айдап койдум, бираз болсо да буту-колун жазып, кырчын жеп келишет. Күнгөй тараптан кекиликтин сайраганы даана угулуп турат, эчкилерден үркүп пырылдап учушуп таштан-ташка жашынышат.
Үйгө кирип жата кеттим, кайра эле көзүм коштука кадалды, кармалап олтуруп эшике чыктым. Алысыраакта арчадан арчага учуп-конуп сагызган шакылдап жүргөн экен, мээлеп туруп басып калдым. Мен көздөгөн сагызганга тийбей эле жанаша өскөн арчанын кары күбүлүп, тозуп калды. Токтой тур сени элеби, мен көздөп болжогонума атып тийгизишим керек, – деп көктүгүм кармап калды. Үйдөн обочорок барып жыйырма кадам арыштап, таштын үстүнө соройгон таш коюп келдим. Биринчи атканымда кайда кеткенин, кайда тийгенин да көрбөй калдым, койгон ташым турат соройуп. Кайра октоп, кайра мээлеп туруп бастым эле чоң таштын оң жак капталы тозуй түштү, ташым турат дагы эле. Кайра аттым эле арыдагы арчанын бир шагы кайрылып сынып түштү.
Эмнеге тийбейт, – деп өзүмө-өзүм кыжырданып сүйлөнүп коём. Кайра-кайра аткылап жатып акырында көздөгөн ташым жок, тийиптир, сүйүнгөнүмөн чуркап барып карасам эки метрдей арыда жарымы жок жатыптыр койгон ташым. Тумагымды көккө ыргытып кубанычымда чек жок, душманды аңтара аткандай карга чалкаман түшүп жата кеттим. Энтигип дем алып тердеп да чыгыптырмын. Көктү тиктеп канча жаттым ким билет жакын эле жерден жорулардын айланып учуп жүргөнүн көрдүм. Эмне балекет болгон, жөн жерден айланбайт булар, – деп одуман турдум. Эчкилерди айдаган күнгөй тарапта бирдемке болгонго, – деп шашып-бушуп кагынып, коштукту артынып үй жакты карай бастым. Парадды карасам бир да ок жок, коштукта да калбаптыр, акыркы огум тийген экен. Эми эмне болот, – деп бир азга ойлоно түштүм. Эмнеси болсо да көрө жатарбыз, шашкан боюнча жорулар айланган тарапты көздөй өр тартып жөнөдүм. Бираз баспай эле өпкөм көөп кышылдап-бышылдап калдым, өзүм араң баратып коштукту артынып алганымды карачы, же огу болсочу, – деп өзүмдү өзүм жемелеп алдым. Тырмыштап жатып чыгып бардым, чоң кара эчки эгиз төлдөгөн экен, бири сууктанбы айтор өлүп калыптыр, бири араң эле энесинин эмчегин аймалайт. Улакты койнума каттым да үйдү көздөй жөнөдүм эле, кара эчки да артыман ээрчип алды.
Үйгө алып келип мештин жанына койдум, бир аздан соң жандана түштү анан энесине алпарып кошуп койдум эле, жан талашып эмчек аймалап соруп кирди. Эрдик жасагандай өзүмчө шердене түштүм…..
Кеч кирген сайын түрдүү ойлор түйшөлтө баштады, мал-жайды орду-ордуна жайгаштырып жүргөнүм менен оюм башкада. Негедир бир башкача ойлор, сезимдер жүрөк туйлатат. Адам баласына инстинг боюнча жаралган жетинчи туюм тамыр тартып, бир балээден кабар бергенсийт. Тамагым буулугуп көз жашым тегеренип, таарынгым келгенсийт кимгедир. Актөштөн бөлөк сүйлөшөр, дартымды угар эчким жок. Ата-энемден алыс чыкпай талаа көрбөгөн жаным кыйналып кеткендей болдум. Бөбөгүм Айданекти эстегенде көзүмө жаш тегеренип кетти. Кантти экен, ыйлаган жокпу, курсагы ачпы токпу чанасын сүйрөп жүргөндүр, – деген ойлорго чөмүлө түштүм. Үйгө киргим келбей короо жакта түйшөлүп бир топко чейин жүрө бердим.
Же теле, же радио болсочу, үлбүл жанган таш чырактын жарыгы үй ичин араң эле жарытат. Күн бүркөө болгонго Ай да көрүнбөйт. Эшиктен тоо жаңырта үргөн Актөштүн үнү эле угулбаса, айлана жымжырт. Бүгүн тоо жаңырта ок да чыгарбадым, күндүзү душманды аткандай кайра-кайра аткылап жатып окту да түгөткөм. Үй ичин бир катар карап чыктым, ок таппадым, бир түйүнчөктө порох экинчисинде коргошун чачма, үч-төрт гильза бар экен, же ок жасаганды билсемчи. Коштуктун сүрү өзүнчө бир башкача дем-күч бергенсийт, төшөгүмдү салып жаныма жарак кылып ала жаттым…..

*** *** *** *** *** ***

Атасын жерге берип, эки күн өткөн соң жеңелери Жамалды кепке тартты;
-Кыштоодо жалгыз тоо-таштын этегинде бир баш кыйналып да кетиптирсиз, Кенжегүлдүн айылдаш сиңдиси бар экен, жакшы жер дейт, өзү да айрым-ачык түйшүкө бышкан жакшы кыз экен, ошол кызды көрө кетсеңиз кантет, – деди чоң жеңеси сөз баштап. Башын жерге салып олтурган Жамал, олтурган калыбынан жазбады.
-Жибек жакшы келин болчу, кызматты катыра аткарган, иши да, сөзү да төп келишкен жан эле. Кудайым силерден бир перзентин аядыбы билбейм, жакшы эле очор-бачар жашадыңар эле, эми мынтип жолуңар эки башка экен, – деп экинчи жеңеси сөзгө аралашты.
-Эки күндөн бери мал-жан эмне болду, Мыкы жалгыз кантип жатат, мен бүгүндөн калбай кыштоого чыгып кетпесем болбойт.
-Бир күн миң күн болбойт, эми кетсеңер качан келесиңер ушуну менен, – дешип жеңелери туш тараптан чурулдашып киришти.
-Болуптур-болуптур, силер айткандай болсун, качан көрөбүз анда, – деди Жамал жайдарылана.
-Мен азыр эле жөнөймүн, барып билип кабарын айтам, – деди Кенжегүл шашкалактап.
Жеңелери менен өткөн-кеткенден кеп козгошуп, чайдан ичишип бир топ олтурушту, кыш бекерчилик эмеспи. Арадан үч-төрт саат өткөндө Кенжегүл келди, көңүлү жайдары иш оңунан чыккандай.
-Эмне болду, мынча жок болдуң, боло турганбы деги, – деп жеңелери ар тараптан суроо жаадырып киришти.
-Кудай буйруса болчудай эле, айтып-нетип жатып араңдан көндүрдүм, бүгүн кечинде апамдардыкынан жолукмай болдук, – деди Кенжегүл.
-Ой жеңе түн каткан бөрүдөй болбой күндүзү эле барсак болбойбу?, – деди Жамал шайырлана.
-Күндүзү кантип болсун, коңшу-колоңдор көрсө эмне дейт, уят эмеспи, – деп Кенжегүл Жамалдын жанына олтура кетти.
-Кыз кылыгы менен, эмне десе-койсо ошонуку закон азырынча бизге, – деп чоң жеңси сөзгө аралашты.
-Закон имиш, ал жакта мал-жан деген бар, ач калдыбы ток калдыбы кимдин иши бар, анан да жактырабы жокпу, мынтип сакал-мурутум саксайып турсам, – деп Жамал эки-үч күндөн бери күзгүгө көрүнбөгөнүн эстеди.
-Андан көрө кечке чейин даярдангыла жуунуп-таранып дегендей, кыздын жеңелери сындайт кечинде, – деп чоң жеңеси ордунан козголду.
-Ошентейин, ии баса жеңе эмне менен барабыз, – деп Жамал Кенжегүлгө карады.
-Аттар менен эле, жарым саата кирип барабыз жай бастырсак.
-Болуптур жеңе сиз айткандай болсун, анан өзүм жолугам, – деди Жамал сыртка чыгып баратып.
Кыштын күнү кыска болчу эле, Жамал үчүн бүгүнкү күнү кеч кирбес болду, үйгө кирип чыгып тынчы кетти. Мыкы кантти экен, – деп оюнун баары эле ошол жакта. Улам-улам тоо жакты карап коёт, жүрөгү туйлап бир балээни сезгендей.
Ой басып жатып уктап кеткен экен, Кенжегүлдүн үнүнөн ойгонуп кетти.
-Мен сени күтүп олтурсам уктап жатканың кандай, саат канча болду тур кеттик.
-Мен азыр, атты токуй салайын, жана эле отко койдум эле, уктап калган турбайымбы кашайып, – деп Жамал шашып жөнөдү. Кенжегүл да артынан кошо чыкты. Жамал атын бат эле токуй салды да, экөө коңушу айылды көздөй бет алышты. Жолду катар экөө өткөн кеткенден сөз козгошуп жүрүштү. Айылга жакын калганда Кенжегүл Жамалга карап, – азырак сүйлөп, көбүрөк көңүл буруусун өтүндү. Кыз кылыгы менен болот, анча мынча сөздөрүн терикпей угуп, тамашага салып кой. Көңүлүн алып көндүрүп алсак утук бизде болот, – деди Кенжегүл.
Антип минткенче айылга да жакындап келип, айрылыштан Кенжегүлдөрдүн үйүн көздөй аттардын башын бурушту. Кенжегүлдүн апасы Бүсара эне да дасторконун жайып даярданып олтурган экен. Киришип ыссык чайдан ичип олтурушкан соң, Бүсара эне уулун Жийдеге жиберди. Ал-жай сурашып, айылдагы кабарлардан сүйлөшүп олтурушту. Бир канча убакыт өтсө да Жийделерден кабар жок, Бүсара эне кабатырланып уулун кайра жиберди.
-Ай Кенжегүл ботом сен эрте менен жакшы эле сүйлөшүп неттиң беле, макул деп айтыбы өзү, – деди Бүсара эне бушайман боло.
-Ооба жакшылап эле сүйлөшкөм, макулдугун берген, көңүлү да көтөрүңкү эле, – деди Кенжегүл. Аңгыча сырттан дабыш чыгып, эшик ачылып Жийде жеңеси экөө кирип келишти.
-Келгиле садагаң кетейиндер төргө өткүлө, кечикениңерден бушайман боло баштадык эле, – деп Бүсара эне дасторконун жаңыртып күйпөлөктөп калды.
-Күйөө жигитти көп күттүрүп койдукпу, – деп кошо келген жеңеси сөзгө аралашты.
-Таң атканча деле күтмөкпүз, Жийдедей кыздар арзыйт да күткөнгө, – деди Кенжегүл.
-Эл жатсын дегенбиз, суук көздөрдөн жаман сөздөрдөн оолагырак, – деди жеңеси.
-Ооба ошенткениңер да жакшы болуптур ушак-айыңдан алысырак, – деди Бүсара эне. Ал-жай сурашып, чайдан ичишип бир топко чейин олтурушту. Жамал тынчы кетип улам-улам саатка карап коёт. Кенжегүл да сезди бейм, жеңесине кайрылып, – биз тышкы үйгө чыга турсак, кыз-жигит экөө өздөрүнчө сүйлөшүшүп жакындан танышсын, – деди.
-Макул ошентели, – дешип чогуу чыгып жөнөштү. Жанатан бери жарылчудай болуп олтурган Жамал Жийдени сөзгө тартты. Жийде да шаңкылдаган жарык маанай кыз, экөө бат эле сөзгө аралашып кетишти. Андан мындан сүйлөшүп олтурушту, көздөр көздөргө чагылышып ички сезимдер чыйралышып, кандайдыр жылуулук пайда болгонсуду арада. Экөөнүн тең экинчи турмушу болгондуктан бири-бирин жакшы эле түшүнүштү. Жамал өзү туралуу кеп козгоп анан кыштоодо тураарын айтты эле, Жийде да тоо жагарын, мал-жанга жакын экенин жашырган жок. Ошентип сүйлөшүп олтурушканда эшиктен Кенжегүл кирди.
-Канттиңер анан кыз-жигиттер, байкашымча сөзүңөр кызып, кабак-кашыңар ачыктай эле көрүнөт, буйруса ишибиз оң жагына оогондойбу?, – деди Кенжегүл.
-Кудайым насип буйруса жеңе, ойлорубуз бир чыкчудай эле, – деди Жамал, Жийде үн чыккан жок жер карап.
-Жеңе кайтсакпы, түн да бир оокум болуп калды, жеткенче бир маал болот, – деди Жамал.
-Кел демек бар, кет демек жок тамак да даяр болуп калыптыр, ооз тийип чыгалы, – деди Кенжегүл.
-Тездетели жеңе түнү менен кыштоого чыгып кетпесем болбойт, – деди Жамал.
-Караңгы түндө кайда, эрте менен эле жарык-жаанда чыгып барсаң болбойбу?
-Жоок жеңе чыгып кетпесем болбойт, жүрөгүм туйлап жаным жай албай турат, Мыкы да кыйналды, – деди Жамал.
Тамак желинип, чай ичилип дасторконго бата кылынды. Жамал эшике чыгып аттар жака карай басты. Кенжегүл, Жийде, жеңси үчөө дагы чай кайнамдай убакыт өздөрүнчө сүлөшүп олтурушту.
-Ушу аялдардын сөздөрү бүтпөйт, таң атканча да кептери түгөнбөйт, – деп Жамал кобуранып ары-бери басып жүрдү.
Кенжегүл Жийденин оюн-көңүлүн сурап, жеңеси үчөө андан аркысын такташып, эгер макул болсо бир жумада кайра келерин айтты.
Кыз каадасын кылып, – ойлонуп көрөйүн, ата-энем, эже-сиңдилерим менен да кеңешейин, – деди Жийдегүл.
Макул дешип кош айтышып Жамал Кенжегүл экөө аттардын башын айлды көздөй тартышты. Теминте бастырышып айылга да жетип келишти.
-Мен ушундан аары эле кетейин жеңе, абамдарга айтып коюңуз, – деди Жамал шашыла.
-Шашпай эле чайлашып, сүйлөшүп атты да эс алдырып барсаң болмок.
-Барбасам болбойт үч күндөн бери жаш бала кыйналдыго.
Эки-үч күндө кайра келерин айтып, Жамал айрылыштан тору айгырын тоону көздөй агытты…..

*** *** *** *** *** ***

Карышкырдын уулуган үнүнөн чоочуп ойгонуп кеттим, өңүмбү түшүмбү бир саамга эсимди жыя албай олтурдум. Кайра карышкырдын уулуган үнү угулду, ошондо гана өңүм экенинен элес алдым. Алгач эле колум жеткени коштук болду. Огу жок болсо да дем-күч, кайрат, ишенич бергенсийт. Кечээ күнү ташты бутага коюп алып аткылап жаткандарым көз алдыман бир катар тартылып өттү. Тамдын ичи көзгө сайса көрүнгүс, керосин түгөнгөнбү таш чырак да өчүп калыптыр. Бул сапар эки карышкырдын эки тараптан бирдей үн чыгара уулуган үндөрү угулду. Бирөөсүнүн үнү жоон, экинчисиники ичкерээк экен, бири төбөт бири канчык карышкыр го, – деп болжодум шашкалактап кийинип жатып. Же кечинде чечип жаткан кийимдеримди тапсамчы, бирин оң кийсем, бирин тескери кийип алып жаттым. Эми кантем, эмне кылышым керек, канткенде мал-жанды аман алып калам, өзүмчү, жаш бала деп мени капарына илишпей жатышабы бул кашабалар, – деген түрмөктөлгөн түмөн ойлор бири келип, бири кетип жатты.
Кийинип болуп сыртка кулак түрдүм, түнү менен карсылдап жаны тынбаган Актөштүн үнү угулбайт. Коштукту артынып алып эшике чыктым, Карышкырлардын үнүнөн корккон Актөш тезек жыйган канага кире качкан экен, мени көрө шыйпаңдап куйругун кыпчып жаныма келди. Актөштү көргөндө мен да эрдемсий түштүм, таянар тоом, жөлөнөр аскам бардай болуп. Айдак эле айдак, ал эле ал, кырр-руу-кырр-руулап кыйкырып кирдим. Коштукту артынып алгам, колумда таяк. Актөш бир үн чыгарып койсо кана итке окшоп, тилин тиштеп алгансып үн катпайт. Кайра мага жашынгандай артымда жүрөт калчылдап.
Бираз демим алып айланага көз жүгүрттүм, күн бүркөө болгондуктан жарытарлык деле эчтеке көзгө көрүнбөйт. Караңгыда анча алыс эмес жердеги арчалар гана үрпөйүп араң көзгө урунат. Кайрадан төбөт карышкырдын уулуган үнү угулду, канчыгы анын артынан кошо уулуйт каршы тараптан. Экөө өздөрүнчө сүйлөшүп жаткандай, – кандай кол салабыз, кантип, кайдан деп. Колумдагы таягым менен темирлерди ургулап, кыйкырып, ышкырып жатам, жаратканга жалынып, жалбарып жатам, мени уккан, менден сестенген эч жан жок. Короо айланып чуркап жүрөм, чалынып жыгылып колум таяк кармаганга жарабай карышып калыптыр.
Уулуган үндөр улам жакындап угулуп, ары жактан карышкырлардын ыркырашып алышкан үндөрү даана угулду. Күчүк карышкырлар энелеринен буйрук күтүп, бири-бири менен алышып ойноп жаткандай. Эмне кыларымды билбей шашкалактап калдым, тамга кирип жашынып жатып алсамбы?, короодогу жандыктар эмне болот?, кашайган кашабалар байырлап алсачы бул жерди, четинен бирден жара тартышып, ушундай ойлор оюмду онго санаамды санга бөлдү.
Кайра эле кыйкырып өкүрүп жүрөм айбат көрсөтүп, же алар сестенип чочулап койсочу, барган сайын жакындашып кирип келе жатышат. Машинанын дөңгөлөгүн тең экиге жарып эчкилерге туз салчу жасаган экен Жамал байкем, ошого көзүм түштү. Бирин короонун ары жагына экинчисин бери тарапка коюп керосинден куюп от койдум. Биразга тынчый түшкөнсүдү, ыркырашкан үндөрү угулбай калды. Ушул оттун өчпөсүн Теңирден тиленип, жалбырттай беришин жалынып, суранып жаттым. Оттун жанынан жылгым жок, карышкан колдорума жан киргенсиди.
Канча күйгөнүн ким билсин айтор оттун жалбырты акырындап, жалыны өчө баштады. Болгон отундарды жагып бүттүм, айлам кеткенде тезектен таштадым эле араң жылтылдаган жалын жалп өчтү. Ушуну эле күтүп жатышканбы карышкырлар кайра жанданышып уулуй башташты. Эми айлам түбүнөн түгөндү, карышкырлар да жакындагандан жакындап кирип келишип, караңгыда билинэр-билинбес көзгө уруна баштады.
Колумдан коштугумду түшүрбөйм дагы деле, ал мага дем-күч бергенсийт. Коштугумду кашабалар көрсө экен деймин, корксо экен деймин арга жоктон, алар менден коркподу. Карышкырдын карсылдата үргөнүн биринчи жолу угушум, бул дөбөт карышкырдын беркилерине берген буйругу окшойт.
-Апа-аа-аа,- деп кыйкырып барып эс-учумду жоготтум…..
Айрылыштан аттын дүбүртү, айдактаган Жамалдын үнү угулду…..

Турусбек ТУРГУНБАЕВ. Маскөө шаары.

Aug 06

Өлкөбүз качан өзгөрөт?.

Бектурсун АЛИБЕКОВ.

Бектурсун АЛИБЕКОВ.

ЖОНУ КАТУУ ЖОКЧУЛУК,
КАЧАН КЕЛЕТ ТОКЧУЛУК?.


Төмөндө Сиздердин назарыңыздарга сунушталып жаткан чакан макала тээ 2009-жылдын август айларында Орусиянын Оренбург шаарында жүргөнүмдө, ал жактагы Кыргыздын айыл кыштактарынан барган Мекендештерибиздин тагдырларына күбө болуп, алардын ой-санааларын, пикир-сырларын уккандан кийин жазылган эле. Орусияга Кыргыздын айыл кыштактарынан барган Мекендеш бир боорлорубуздун 10 пайызынын иши оңунан чыгып,
«ити чөп жеп» кетсе, калган 90 пайызынын тагдырлары өтө эле айанычтуу ахывалда болот экен. Баарына түкүрүп, Мекенге келе берейин десе, кыргыздын айыл кыштактарында калыптанган «Орусияда жүрүп айылга кур кол барсам, ким эмне деп ойлойт?» деген сокур намыс жол бербейт. Жеген ичкен тамагы начар, жашаган жерлери кышы-жайы курулуш аянты. Бир аз тыйын алышса дароо айылдагы Ата-эне жана үй-бүлөлөрүнө жөнөтүшөт да калганына эс алуу үчүн ичкилик ичүү менен алектенишет. Мен буларды жазуу менен биздин мекенибиз Кыргыз өлкөсүндө бийлик башкарып отурган жетекчилерибизди эле күнөөлөбөй (албетте мекендеш туугандарыбыздын ал жакка барууга мажбур болушуна биздин бийлерибиздин күнөөлөрү тоодой экендигин танбайм) өзүбүздүн айыл кыштактарыбыздагы калыптанып калган, замандын талабына жооп бербеген коромжу, сокур намысыбыз менен сокур салтыбыздын өз тагдыр келечегибизге тийгизген терс таасирлерин дагы баса белгилеп айткым келген. Ошол кезде сокур тыйын үчүн Орусияда азап тарткан, айыл кыштактардан барышкан кең пейил, ак көңүл, дыйкан мүнөз мекендештерибиздин көргөн күндөрүнө күбө болуп жүрүп, айтылуу акыныбыз Алыкул Осмоновдун «Эй, Россия» деген ыры эске тынбай түшчү эле. Ошонун мотивинде, анын башкы эки сабына улап, ошол жактагы мекендештерибиздин ой санааларын уйкаштырымыш болуп кагазга чиймелелеп койгон элем. Аны төмөнкүчө атаптырмын: «Чет өлкөдө, бөтөн эл, бөтөн жерде мекенин сагынган кыргыз эмгек мигранттарынын мээсин жеген ойлор, же ушул чакта, Кыргызстанда болсом эгер

 

эдвр«– Эх Россия, Россия бир боор Энем,
Мен өңдүү тоо кушуна койнуң кенен
».
Жараныңдын үйүн коруп, короосун шыпырып,
Мекендеги үй-бүлөмдү багып келем.
Рахмат, өлкөмдүн Өкмөтү менен Ажосуна,
«Өзүмдү өзүм билем, кааласам, өтүгүмдү сенин төрүңө илем,
Алам-жутам, ичем-жейм, талкалайм, тонойм
» принциптүү,
Ач көз, тойбос, саткын, маңкурт,
Ороңдогон ЧОҢдордон бизди алыс качсын деп,
Сен жакка Малайлыка, бизге жолду ачтың кенен!


«-
Эх Россия, Россия бир боор Энем,
Биз өңдүү тоо куштарга койнуң кенен
».
Жарандарың малын багып короосун коруп,
Мекендеги Ата энемди багып келем.
Рахмат, өлкөмдүн Өкмөтү менен Ажосуна,


эдвпрг«
Өзүмдү өзүм билем, кааласам, өтүгүмдү сенин гөрүңө илем,
Алам сатам, жейм жутам, тебелеймин тепсеймин!” принциптүү,
Ойу арам, ичи тар, көрө албас ЧОҢдордон . бизди алыс болсун деп,
Сен жакка, ушундай тагдырларга, бизге жолду ачтың кенен!..


Кандай тагдыр күтсө да, койнуңа мен келбесем,
Эки айдан соң төрөлчү бөбөгүмдүн,
Төрөт үйүндөгү акушер врачына эмне берем?!..
Эч нерсе бербей койо албайм.. Түшүнөмүн…
Анткени ал байкуш да, аргасыздан акча берип ишке кирген..


А эгер, мектептеги балдарымдын Эже-агайынын,
Туулган күнү болуп калса.. Эмне деген? Эмне берем?
Ошондуктан, кааласаң каалабасаң, жактырсаң жактырбасаң,
Баары бир мен, Сенин койунуңда кала берем.
Кудай сакта, ушул чакта, Кыргызстанда болсом эгер,
Губернатор, Мэр, Акимдерден тууганым жок,
Мекенимде мен кантип, Инсандык укугумду коргойт элем?!


«
– Ээх Россия, Россия бир боор Энем,
Мен сыяктуу тоо кушуна койнуң кенен
».
Ызат сыйга белендеген, «токсон күнүң» өтүп кетип,
Көчөңдө кенен басалбай, көрүнгөнгө түрткүнчүк болуп келем.
Рахмат, өлкөмдүн Өкмөтү менен Ажосуна,
«
Өзүмдү өзүм билем, кааласам каныңды соруп, териңди тилем,
Улутуңду урдум, улуттук тилиңе түкүрдүм
» принциптүү,
«
Мен ЧОҢмун!» деп чоройгон, чоочугансып ормойгон ,
Орой ЧОҢдордон, бизди алыс болсун деп,
Сен жакка, Селсаяктыкка, жолду бизге ачты кенен.


(Ээх, койчу деги….) Кыргызстанда, КЫРГЫЗдарга,
Акыйкаттык, адилеттик болсо эгер, Мекенимде,
Мендейлерге, инсандык укугуна, мамлекеттик кепилдик болсо эле…
Ак калпактуу Ала Тоону, атыр жыттуу адыр кооңду, алыс таштап,
Алдастап, ар орустун короосунда корголоп, малай болуп жүрөт белек?
Кудай сакта, ушул чакта, Кыргызстанда болсом эгер,
МАИсине, салыкчыга, акушерге, бакчадагы тарбиячы,
Мектептеги Эже, Агайга жана дагы,
«Кайда жүрдүң?!» деп,
Ороңдогон участковый, ОПЕРине эмне берем? Эмне берем?..


эдвпрОшентип, жогоруда айтылган МАИ, салыкчы, акушер, тарбиячы, эжей агайларга, сот, прокурор, губернатор, аким, мэр жана башка мансапкорлорго, алар өздөрү сураса-сурабаса дагы, айыл кыштактардагы салт катары калыптанып калган пейлибиз менен аларды сыйлайбыз деп, аларга кошомат жасап келебиз. Ким болбойлу, кандай жумуш же кызмат кылбайлы, жасаган ишибиз, жумушубуз жана кызматтарыбыз канчалык таза жана адилет болбосун, ар кандай көзөмөлдөөчү же комиссиянын ар кандай деңгээлдеги ар кандай түрүн сөзсүз
«чай» уйуштуруу менен сыйлап, кой сойуп конок кылаарыбыз, баарыбызга белгилүү. Антпесек, кыргызчылыка жатпай калат. Демек, сен өзүңдү кыргыз деп санасаң, сөзсүз жогоруда тизмеленген мансапкорлорго, кийинки жазылган кыргыздык парзыңды аткаруу менен, кааласаң да, каалабасаң да кошоматчы болууга мажбурсуң. Баарыга белгилүү болгондой, кошоматчылык ар кандай адамды жолдон чыгарып, нээтин бузат. Туура жолдон чыгып нээти бузулган ар кандай мансапкор, сөзсүз өкүмзар жана зомбучул, алдым-жуттум ач көз, өзүмчүл боло баштаарын ар бир кыргыз билебиз. Бирок билип туруп ошону жасай беребиз. Эми бул эмне деген парадокс? Бул айтылгандарды ар бир «МЕН!» деген, кыргыздын кыйын илимпоз, аалым, жазуучу жана журналист, интеллигенттери, дипломат министр депутат элиталары абдан жакшы билишет. Бирок билип туруп, акыл эс аң сезимдери жетип туруп ооз ачып, улутубуздун келечегине зыяндуу, эскирген коромжу салт санааларыбыздан баш тартуунун маселесин тийиштүү деңгээлде козгошпойт. Учурга, заманга бап кыргызмын деген элита, улутман, улутташтарыбыз да унчугушпайт. Сокур намыстын айынан, сокур тыйындын артынан чет өлкөлөргө кетишкен улутташ мекендештерибиздин көпчүлүгү кайра мекенге келе алышпай же келишсе да өлүгү келүүдө. Алардын ордун, салты жеңил жана үнөмдүү, заманга шайкеш, кыргызга улутташ эмес мекендештерибиз ээлешип, ушул эле Кыргызстанда иштеп, жашап, өнүп өсүшүүдө, көбөйүшүүдө жана байышууда. Ал эми кыргыз улутундагы мекендештерибиз Кыргызстанда азайууда. Себеби, ар бир кыргыз билип тургандай, улуттук каада-салттарыбыз замандын (рыноктун) үнөмчүл талабына жооп бербейт. Учурдагы заман талабына туура келбеген коромжу салтыбызга ылайык өлүм-житим, той-топурда көп чыгым сарптоо үчүн көп акча жана каражат табуу максатта, көп улутташтарыбыз, мекенден сыртта жүрүүгө мажбур. Ысыраптуу сокур намыс, сокур салтыбыздын да айынан.

 

Бектурсун АЛИБЕКОВ. Орусия. Оренбург шаары. 2009-жыл, август.

 

P. S. Бул макаланы автор төрт жыл мурун кат түрүндө Орусиянын Оренбург шаарынан Бишкеке «Эл сөзү» гезит редакциясынын дарегине жөнөткөн экен. Бирок аталган макала ал редакциянын дарегине жеткен-жетпегени, гезитке басылган-басылбаганы белгисиз. Ал эми андагы айтылган ой-пикирлер азыр деле ошондой, эч кандай өзгөрүү деле жок, ал эмес андан да оорлошуп, татаалдашып, актуалдуулугун жоготпой келет.

Aug 04

Кайда баратабыз?

энеКАРЫСЫ БАРДЫН ЫРЫСЫ БАР!.

Жайдын ысыгы жарым саат көчөдө калсаң куйкалап жиберчүдөй ачуу. Мындай аптаптан улам көчөдө деле адам сейрек кездешет. Бирок биринин жолун экинчиси тороп, кайдадыр эле шашкан авто унаалар, Бишкекти кыймылга келтирип аткан жалгыз заттай. Киев көчөсүндөгү соода үйлөрүнүн биринен чыгып, маршруттук такси күтүп туруп калдым. Кыркалекей тизилген маршруткалардын бирин токтотуп чыга берээримде, «кызым токтото турчу» деген бир улгайган адамдын үнү угулду. Байкуш эне, болгон күчү менен чуркап келип, менден башка бирөө жарымы туруп берээр бекен деп ыргылжың болуп эки жагын карап, алдыңкы орунда отуруп калганы үчүн айла жок туруп берген бир кыздын ордуна алкап-жалкап барып отурду.


энеа«
Айабай көп турдум, бир да маршруттук такси албай койду. 5 сомдон төлөйбүз, ал дагы айдоочуларга акча эмес. Карыйаларды адам ордуна санабай калды бул коом» – деп айабай кейиштүү сүйлөндү эне. Эч ким унчуккан жок, эмне демек элек. Мүмкүн айрымдарыбыз бул коомдун бир мүчөсү экенибизге, мындай көрүнүштөргө өзүбүздү да күнөөлү сезгендиктен унчукпаган чыгаарбыз, а кээ бирөөлөрүбүз көнүмүш бир карыйанын сүйлөнүп атканындай кабыл алгандырбыз, ал эми башкаларыбыз такыр эле уккан деле жок окшойбуз…
Жетээр жериме жетип, түшүүгө камынып калсам, ал эне да ал жерден түшөт экен. Ошентип колундагы баштыгын алып, эненин колунан жетелей андан ары сапарыбызды чогуу уладык.


Людмила Александровна, 83 жашка барып калган акылы айнектей тунук, сөздөрү сылык, жайдары мүнөз сонун чоң эне экен. Инисинин кызы француз улутундагы жигитке турмушка чыгып, бул жакка келишип, үйлөнүү үлпөт тойун өткөрүп атканын, ошол тойго баруу үчүн инисиникине бара жатканын кобурап айтып берип жатты. Небересине эстеликке деп атайын өз колу менен жасаган белегин көрсөттү. Көздүн жоосун алган Ысык-Көлдүн элесин кадимки эле айнек күзгү бетине түшүрүптүр. Кесиби сүрөтчү экен. Былтыр 82 жаш курагында И. Арабаев атындагы КМУнун көркөм сүрөт факультетин бүтүрүптүр, урматтуу замандаштар.

«Жашоодо көп кыйнычылык көрдүм, майып балдарымды кароого бүт күчүмдү жумшадым. Өмүр бойу жогорку билимдүү сүрөтчү болууну эңсечүү элем, кудайыма миң мертебе ыракмат, тилегиме жеттим» дейт кубанычын жашырбай.


Кооз жашоо, ыңгайлуу жашоо, жеңил жашоо… Мына ушуларга умтулууну учурда жашоонун маңызы катары кабыл алып, ошого аракет кылып, канчалаган күч-кубатыбызды коротуп жашап калдык. Буга таң калуунун өзү таң калычтуу кабылданып калган бул заманда дале болсо кайдыгерлик менен мерездиктин тизгинин тартып, карыяларыбызга көңүл буруп алсак… Адамдар, карыйалар алсыз, керексиз бир коом эмес, алар, карыйалар дале болсо кээ бирибизге караганда көбүрөк пайдалуу. Алардын алтынга тете акыл-насаатын эске албаган, аны керексиз эсептеген, баарын өзүм билем деген заманда экенибизде, баарынан өкүнүчтүүсү ошону туура деп жашап жатканыбызда талаш жок. Бирок жогорудагы энедей болуп,
«акылын айтып жаман көрүнбөй» эле жасаган иштери менен бизге, жаштарга, жалкоолукка белчесинен батып алган муунга үлгү болоор карыйаларыбыздын четтен чыгаары биз үчүн байлык..


Айтурган САТИЕВА. Журналист, Бишкек. 04.08.2013.

Aug 02

Элек..

*****************************************************************************************************************

эша«Мекенимдин быкшып чыккан түтүнү бал жыттанат!» (А. Грибоедов)

Саналуу эле күндөр калды, саргая күткөн калк «кызара бөртөт» же кыр-кырдап «жортот»… Ал 30-октябрда боло турган такталаш, чоң-кичине дебей баарын чочутуп, жүрөктүн үшүн алып, сестенткен президенттик шайлоо. Себеби, дал ушул шайлоо бийликти биротоло менчиктеп алгысы келип, анын айынан жүздөгөн бей күнөө жарандардын канын төгүп, кырчындай өмүрлөрлөрдү кыйган кечээки үй-бүлөлүк, кылмыштуу, зөөкүр бийликти кайтарып келет же болбосо кыргызга жаркын келечек камсыз кыла турган журт атасын (мекенчил дейбизби, көсөм дейбизби), кыскасы, элди экиге бөлбөй ээрчитип кете ала турган чыныгы «эркечин» тандайт. «Эшегибизге жараша тушагыбыз» болгондон оолактап, «жаңыланууну, жашоонун таза жана демократиялык принциптерине умтулган өнүгүп-өсүү жолун тандап алгай элек» деп, какылдап-какшаганыбыз менен андай «жыргал заманды» жалпы эл, караламан калк тандайт. Демек, ошол эл элегинен кимди өткөрсө, башкаруунун кайсы жолун тандаса, эртең ошол президенттин арыгы менен агууга аргасыз болобуз. Ал эми акыркы жыйырма жыл бою «аккан арыгыбыз» жөнүндө ооз ачкандын өзү опурталдуу экенин мыкты билесиздер.

Элек дегеним, бул буюмду кыргыз күнүмдүк жашоосунда көп колдонот эмеспи. Анын аткара турган жумушун да жакшы билет. Ун-талкан аттуунун баарысы дал ушул электен өтүп, элек анын арасындагы акшагын, топон-таш, көсөө-кебегинен арылтат, тазалайт. Кыскасы элек торунан мап-майда буркураган талкан гана өтөт. Ошол мап-майда талкандан жасалган максым-жарма көбүрүп-жабырып ачыйт, «карт» кекиртип кардыңды тойгузуп, көңүлүңдү да көтөрөт. Муну менен менин эмнени айтаарымды аңдап жаткандырсыз, oшондуктан оюмдун түз маанисине өтөйүн.

«Элек» дегенибиз эле саясатташтырып айтканда шайлоо. Ал эми «шайлоо» деген «шайтан оюн» жалпыбыздын жашообузду, өлкөбүздүн өнүгүү тагдырын, ар бирибиздин жаркын келечегибизди түздөн-түз аныктай турган абдан маанилүү саясый өнөктүк экенин жадыбалдай жаттап деле бүттүк. Жалпак тилге салып айтканда адамча жашагың келсе жок эле дегенде бир күнүңдү, болбой баратса бир-эки саатыңды «садагa» чап да дал ушул күнү караң калган кайдыгерликти жыйыштырып «отко» ыргыт. Өзүңдүн мыйзамдуу укугуңдан пайдаланып жүрөгүңдү тыңша, ошону гана ук, жети өлчөп бир кескин да эң татыктуу деген адамыңа добушуңду сөзсүз бер. Эң башкысы ар кимдин айтканын угуп алданба, бүтүндөй эл менен өлкөнүн кызыкчылыгын кыкка татыбаган кызыкчылыктан жогору койгондон корк. Баарынан мурда балдарың менен небере-чөбөрөлөүңдүн тагдырына кызык. Жек-жаат, таяке-жээн, дос-тууган, өң-тааныш деген «оорудан» оолактай тур, же таптакыр унут. «Түндүк-түштүк» деген түшүнүктү эзели мээ чөйчөгүңүзгө жакын жолото көрбөңүз. Ал арам саясатчылардын ойлоп тапкан «оюну». Кыргызды азап-шорго батырып, адатка айланып бараткан айыкпас оорусунун эң башкы «диагнозу» жана анын бирден-бир себеби ушул. Ошону эстеңиз, ал «оорудан» арылуунун жолун чогуу ойлонолу? Биз дагы эгемен эл-журтпуз, Кудайдын өз энчисинен тартуу катары калган бейиштин төрүндөй өлкөбүздө батыш-чыгыш элиндей бапырап, байгер жана эркин жашаганга эмне, акыбыз жокпу? Албетте бар. Андай мүмкүнчүлүк мынакей, ар бирибиздин алдыбызда, алаканыбызда турат. Болгону биздин темирдей бекем эркибизге жана акактай таза тандообузга жараша.

эша 1Катуу кетип, «чамынгандардын» чаңы суюлуп калган менен калк таразасына түшчүүлөрдүн карааны дале болсо «ылайланып» турат. Оюндан четтегиси келбей оолуккандардын оюна койсо адам башына бирден ажо болчуудай. Жыйырмага жакын талапкердин ичинде «жыргатып» ийчүүлөрү деле саналуу, бирок бычакка сап болчуулары да жок эмес. Айталы, A. Атамбаев, A. Мадумаров, Ө. Суваналиев, K. эша 2Ташиев. Дүбүртү катуураак, эл элегине түшө турган «эң кыйыны» эле ушул төртөө. Башкаларга башыңарды оорутуп, «аным-мунум эле» деп эша 2алдастабай ушу төртөөнүн бирөөнү «төлгө» катары кармап, саресеп салып көргүн да чечкиндүү чечим кабыл ал замандаш! «Баягылар эле» деп башканы кайдан табат элек, ушу төрттүн бир «төрөсүн» танда. Кантип дээрсиз? Баскан жолуна баам салыңыз, элге кылган кызматына кылдат кызыгып көрүңүз, тартиби жана тазалыгы, анан турган турпаты менен жүрүм туруму эң башкы мааниге ээ экенин унутпаңыз. Себеби, «үйрөнгөн адат калбайт, уйга эша 3жүгөн салбайт!» Кечээ эле манчыркап, көзүн май бай басып, эл-журтту каалагандай кагып-силкип, «каакы» эша 3оордуна көрбөй, жалаң «жыргал» жашоосун самап, ошо «Жыргалбегин» «эртең алып келем» деп жүгүрүп жүргөн «эрендер» кантип эле асмандагы айды алып келип, эртең элге тартуу кылып жиберсин. Кулагыңызгдарга күмүш сырга, бул өтө эле коркунучтуу «жомок». Оозу менен орок оруп, «баарын кыйратам» деп башыбызга жаңгакты далай чагышкан, чага беришет. Эл ишенимине ээ болумуш болуп, эшегин акырын кыядан өткөрүп алган эша 4күндүн эртеси ошол элин эзип, кордоп, каалагандай ичип-жеп, төгүп-чачып, аягында жөн кетпей элди канга чылай качкан «канкорлордун» кареги менен кошо айланып, ийилип чуркап жүргөндөрдүн ичтери эша 4оңбогондой «ирип» турат, алардын котур таштары дале болсо койнундарында катылуу. Кокуйлап калбайлы боордоштор! Жарымынан көп орунду ошондой «ойондор» «басып» алышып, жоругу жолдо калган азыркы Жогорку Кеңешти канттик. Kелгин замандаш, «жакшы тилек жарым ырыс» дейт эмеспи, терең ойлонуп, кечээки кемчиликти кайталабай, жакыңкы жаркын келечек үчүн тарыхый тандоо жасап берели. Бул тандоо бүгүнкү муундун эртеңки муунга өткөрүп бере турган эң баалуу «белеги» деп түшүнүп, баардыгыбыз барандуу кадам таштап, улуу бурулушка беттейлик..

Асыран АЙДАРАЛИЕВ, Финляндия, Келсинки. 17.10.2011.

Aug 01

Туубу же чуубу?..

*****************************************************************************************************************

экалы«АТЫҢ ЧЫКПАСА «ЖЕЛЕК» ӨРТТӨ!»

«Жакшы иш үчүн жалгыз акыл аздык кылат!»
Ф. М. ДОСТОЕВСКИЙ.

Кыясы «асылган оору алып тынат» болгону калды болжолумда. Батинкеңердин боосун ооштуруп байлап жаткансыбай оболу бир аз ойлонсоңор болот эле. «Желегиңерди алмаштыргыла» деп желкеңерге тапанча такап атса да эмне болуптур? Эгерде чындап эле «эл» деп күйсөңөр бүгүнкүдөй шарт-кырдаалда тапанча тургай танка менен атса да «жанымды алсаң ал, бирок азырынча андай кадамга баралбайм» дейт болчусуңар. Демек, кызыкчылык башка жакта жатат. Өткөндө да жазгам, кайталап кереги жок эле, бирок бу саам калемимди «мажбурлап» кайра карматкан депутат Карганбек Самаков болду. Элге катуу күйүп-бышып атыптыр. Рахмат анысына. Атлантиканы «аттап» барып Манасыбызды Кытайдан кайра «жулуп» келип, «Айкөл аталап» ураан чакырып жатканы жокко чыгара турган жорук эмес. Жакшы. А бирок аны кадыр-колко кылбашы керек. Эмнеге мандат алып жүрөт анда? Тээ бир топ жыл илгери Нарындагы арак заводу гүүлдөп иштеп турганда эле «асмандагы айды алып берем» дебатып алгач мандаттуу болгон. Кудая шүгүр, ошондон бери кызыл “корочка” колунан, кызыл желек жакасынан түшөлек. Ошол кызыл желектин арты менен «атак-даңк» алып, төбөсү көрүнүп, жер-сууну кыдырып, «олигарх» болуп дегендей..

Анан эмнеге мынча кызыл желекти жек көрүп, кастарын тигип, көшөрүп, көзүнө көгүлтүр желек көрүнүп эле, ал тууну «шылып» түшчүлөрдүн ана башы болуп алганына түшүнө албай койдум. Туура, Манастын атына, арбагына шек келтиргенге эч кимибиздин акыбыз жок, ар-бирибиз анын рух-духуна сыйынып жашоого милдеттүүбүз. Залкар манасчыларыбыз айткандай ал учурда болсо болгондур, көркөм чыгармадагы Айкөл бабабыз көк туу көтөрсө көтөргөндүр. Ал кайсы доорго таандык эле, а биз азыр кайсы кылымдын кымызын ичип атабыз кагылайын Карганбек. Сыргак менен Чубактын жанында кошо чуркап жүргөнсүп жарабаган сөздү сүйлөгөнүңө жол болсун. Сынтагып, кемчилик тапкыбыз келсе агынан да, көгүнөн да, дегеле баардык түстөн тапса боло берет.

экалБул бир жагы. Экинчиден, эмненин урматына ушунчалык катуу кеттиңер, анчалык эсиңер оогуча энтиккенге эмне себеп болду, орчундуу аргументиңер барбы? Эмесе «кан эле кан» деп какшайсыңар, орой жана орусча айтканда «а причем тут желек?» Өч алгыңар эле келип, муштумуңар түйүлүп атса канга забын болгондорду кармап, таап келип, төбөлөрүнөн төөматек алып, жазага тартып, кустурбайсыңарбы? Казынабыз какшып турганда кайдагы жорукту баштап, элдин башын «маң» кылып жатасыңар? «Эч кандай каражат кетпейт» деген жөө жомокту балдардын бакчасына барып айткыла. Анда деле тарбиячыларынын таландысына калаарыңар турган иш. Себеби, дал ошол бакчадан баштап бүтүндөй кичине-чоң окуу жайлардын китептерин, окуу куралдарын, географиялык карталарын, эми гана чуусу тыйылып келаткан жарандык паспорттор, автоунаа номурлары жана башка толуп жаткан майда-чүйдөлөрдү кайрадан баарын басып чыгыш керекпи? Керек. Ага кыргызбайчылык менен коррупцийаң кошулабы? Кошулат. А тыш өлкөлөр жөнүндө азыр оозанбай эле туралык. Ошондо Равшан Жээнбековдун эсебиндеги 250 миллион сомуң да суу кечпей калып жатпайбы. 250 млн. сом эмне, силерге ойунчукпу? 400 айыл өкмөттүн ыйлай-сыктай өз акчасына туу сатып алаары турган иш, ага ишенсе болот, ал эми 120 депутатың менен быкпырдай кайнаган кичине-чоң аткаминерлериңдин өз чөнтөгүнөн өчүргүчкө да тыйын чыкпайт. Баягы эле элдин шору.

этууЭмне үчүн ушул эле туу калыш керек? Айтайын, жагабы, жакпайбы кыргыз эли үчүн эң урунттуу, сейрек келе турган тарыхый, татаал учурга туш келип, ошондо деле силерге окшогон, бирок «легендарлуу» деген абройлуу ат менен элдин эсинде калган парламент кабыл алган. Себеби тоодой. Кыргыз бир доордон экинчи доорго кадам таштап, эзелтен эңсеп келген эгемендиги бир тамчы кан төгүүсүз колго тийип жаткан. Аныбызды бүтүн дүйнө эли тикирейе тиктеп туруп тааныган. Жакшы жышаан келгенде жаңы баш мыйзам, (ушунун талпагын ташка жайганыбыз, алмаштыра берип анын азабын аз тарттыкпы?) герб, гимн, туу, өлкөбүздүн аты менен кошо борборубуздун атын которуп, өз сомубузга ээ болуп, Жараткандан бактылуу жашоого жакшынакай жолдомо алганыбыз жалган беле? Мындай тарыхый окуяны жокко чыгарып, «олуя болом» дегениңерге күмөнүм бар. Ошондо расмий аталган мамлекеттик атрибуттарды алмаштырууга негиз бар беле? Сопсонун бар болчу да өтө мыкты болбосо да өз деңгээли менен кабыл алынган.

Жамандыр-жакшыдыр 20 жыл ашык желбиреп, кан-жаныбызга кадимкидей сиңип калган тууну кантип жулуп саласыңар!.. Эми мунун материалдык жагынан башка моралдык жагычы! Кымындай кыргызды бүт дүйнө болбосо да жарым жартылайы дал ушу желек аркылуу таанып келатканда өзүбүз го мейли, өзгөлөрдөн уялсак кантет? Чыгаан, мекенчил уул-кыздарыбыздын дүйнөлүк олимпиада оюндарында, ар түрдүү эл аралык мелдеш, кароо-сынактарында кызыл желек алдында жеткен жеңишин, анын обологон желбиреги кылгырткан далай көз жаштарды кайда катабыз. Жылан чагып, жылкы теппей эле эртең көгөрүп кетсе «башкалар кандай кабылдайт» деген маселени эмнеге ойлобойсуңар? Мындай соболго «башкалардын кандай иши бар?» дешиңер толук мүмкүн. А андай болсо башканын желегин мактап, ооз көптүрүп, «Флаги мираны» көтөрө чапканга кандай акыңар бар? Дал ошол даражалуу китепке кирген тууну туш тараптан талабай жайына койгула. Артыңарды ойлогула. Көк беттенип атып көгөрткөн желегиңерди көтөрүп алып, абройлуу китепке баргыча, «көгүңөрдү көзүбүз көрбөсүн, ак болуш керек» деп ажылдагандар чыкса айлабыз не болот. Кечээки деген кечээки – тарых, биз тарыхты сыйлай албасак, бизди ким сыйлайт. Бирөөнүн ички маселесине бирөө кийлигишип, көкөлөтө мактап же сындаганга эч кимге укук берген эмес. «Оомат ооп кетти, алардыкы мыкты» деп баурлардын (биздики андан мыкты) желегине көз арткандан көрө, ушул эле туубузду туу тутуп, сылап-сыйпап аздектеп, баалап, сыймыктанганыбыз оң.

Жакем (Жанызак Жанызак) туубузду абдан туура баамдаган, борбор Азиянын «мөөрү» деп. Демек туунун турпатын өзүбүз гана жакшыга жоруп, чечмелеп жактырсак, албетте асманда жанган «от» болот. Эгер асылып, тырмалап, тытып, обужок сындай берсек «таштанды» болуп жок болот. Ал эми атын чыгаргысы келгендер болсо эл-журтка пайдасыз, залакасы тийбей турган (желекти эмес) жерди таап алып «өрттөй» бергилечи байболгурлар..

Асыран АЙДАРАЛИЕВ, Эркин журналист, Финляндия. 17-май, 2011-жыл.