Бейсбол..

БЕЙСБОЛ – АМЕРИКАНЫН УЛУТТУК ОЙУНУ.

(Баш сөз)

Жети атасын жана жетесин билүүнүн зарылчылыгы эмнеликтен экендигин түшүнгөн ар бир кыргыз бейсбол күйөрманы боло алат. 2013-жылы телевизордон көргөн бейсболдон 1880-жылдары менин ата-бабам көргөн бейсболдун ортосунда эч кандай айырма жок. Мен бейсболду абдан көпкө созулган тажатма оюн экендигине карабастан, жан дилим менен жакшы көрөм. Америкада турмуш абдан тез өзгөрүп турат. Ошого карабастан, бир гана нерсе өзүн баштапкысындай сактап кала алды. Ал – бейсбол. Бейсбол командалары (тайпалары) апрелден тарта октябрга дейре дээрлик күн сайын өз ара ойноп отуруп, жылына 162 оюн көрсөтөт. Бул оюндарды жашы-карысы дебей күн сайын көрүп турат. Мен бала кезде атам жылына кеминде он оюнга алып барчу. Элесетиңиздер – кырк миңден ашып күйөрман көпкөк жайкы асмандын түбүндө өз шаарынын тайпасы (“home team”) үчүн бирдиктүү үнү менен кыйкырып ; чоң, жапжашыл, алмаздын калабындагы тала ада оюнчулар кичинекей топту алыска ыргытып, чапкылашат. Ысык күндө  “биякта сыра менен кока-кола сатылат!” деп кыйкырган сатуучулардын үндөрү жаңыр ып, бир жактан бышып жаткан хот-дог менен гамбургерлердин даамдуу жыты буркурап турат. Бейсбол убагында эң көп же лген тамактар – татуу попкорн жана жер жаңгак. Ата менин атаандашып ойночубуз –  жер жаңгакты тез чагат деп. Анан жер жаңгак чагып жатып атам мага шашпай, түгөнгүс чыдамы менен бейсболдун татаал эрежелерин түшүндүр үп берчү. Ушунданбы, айтор, атам менен өткөргөн балалык күндөрүмдүн көӊүлдүү экендигин эстейм. Бейсболдун тажатма оюн экенине карабастан, азыркыга чейин бул оюнду жакшы көргөнүмдүн себеби балким ушундадыр.

Америкалыктардын жан дүйнөсүн түшүнгүсү келген адам, эмне үчүн бейсбол биздин тарыхыбызда улуттук денгээлде бааланганын билүүсү зарыл. Бейсбол Америка(лык) мүнөздөрдүн/идеалдардын баардык элементтерин өз ичине камтыйт. Биринчиден, баардык адамдар бейсбол ойносо болот. Бул оюнда Америкалык футбол же баскетбол оюнчуларына коюлган сыяктуу бой же салмак боюнча өзгөчө талаптар жок. Ошондуктан муну демократиялуу оюн деп койсок болот. Экинчиден, бул оюн кенен талаада ойнотулган үчүн бизге айылда/шаар четинде жашаган малчы-дыйкан ата-бабаларыбыздын жашоо шартын элестетет. Бүгүнкү күндө көпчүлүк Америкалыктар шаарларда жашашат. Бирок Кы ргыздар сыяктуу эле биз кенен жер-тамда/тышта жашаганды жакшы көрөбүз жана малчы-дыйкан болгонубузду сагынабыз. Үчүнчүдөн, биз индивидуалист болсок дагы бул оюн бир канча киши курама команда болуп ойногонго шарт түзөт. Бейсболдо кеминде он киши бир убакытта ойносо болот. Бирок негизинен оюнду эки эле киши (“питчер” менен “баттер”) экөөлөп башкарып турат. Э ң акыркысы, бул оюн абдан так эрежелери жана структурасы менен баалуу. Америкалыктар мыйзамдуулукту жана эреже-түзүлүштөрдү жактырышат. Тилекке каршы, мен канча издесем дагы, бейсболдун эрежеси боюнча кыргызча түшүндөрмөнү таба албадым. Ошон үчүн, “Англисче-Кыргызча Талкуу Айылы” деген Фейсбуктагы топтун толук кандуу мүчөсү, Бостон шаарындагы жаш Кыргыз Көчмөн жигит Адилет Орозбаев “AMERİKA BÜLTENİ” деген түркч ө Америка гезитиндеги “Beyzbol nasıl oynanır? Kuralları nelerdir?” деген макаланы дыкаттык менен которуп, сиздерге сунуштайт.

Баш сөздү англисче жазган Дэвид Галлагер. Кыргызчага
которгондор Дөөлөтбек Эшкен жана Батырбек Алымкулов. 

БЕЙСБОЛ ДЕГЕН ЭМНЕ? АЛ КАНДАЙ ОЙНОЛОТ?

Бейсбол АКШда эң белгилүү эки оюндун бири саналат. Алгач качан, кайда пайда болгону тууралуу так маалымат болбосо да, 19 кылымдын орто ченинен баштап кеңири ойноло баштаган. 1871-жыл Улуттук Лигасы (National League) жана 1901-жыл Америка Лигасы (American League) уюштурулган. Ошол 1905-жылдан бери жыл сайын бул эки лиганын чемпиондору сезон аягында дүйнө чемпиондугу үчүн ат салышышат. Жогорудагы эки лига биригип келип, эң чоң лига “Major League Baseball (MLB)” жаратат.

Жыл сайын Апрелдин алгачкы Жекшембисинде башталып, Октябрь айынын алгачкы Жекшембисине чейин созулган лигада командалар жалпысынан 162 оюн ойношот. Улуттук лигада командалар Чыгыш, Батыш жана Борбордук тайпа болуп бөлүнүп, жалпы 14 команда жарышат. Ал эми Америка Лигасында Чыгыш, Батыш жана Борбордук тайпага бөлүнүп 16 команда ойнойт. Ар бир лиганын үчтөн тайпасынан жеңүүчүлөрү жана ар бир эки лиганын эң мыкты деп табылган экинчи орунду алган командалардан (wild card) куралган 8 команда “division series” деп аталган плейофф оюндарын ойношот. 

“Division series” оюндарында атаандашын женген экиден команда өз лигасынын чемпиону атануу үчүн Чемпиондук серияда беттешишет. Чемпиондук серияда жеңген командалар Америка Лигасынын же Улуттук Лиганын чемпиону наамын алат. Кийинчерээк бул эки чемпион команда жети оюндан (матч) турган “World Series”те дүйнөнүн эң мыкты бейсбол командасы атануу үчүн беттешишет.

Бейсболдун негизги эрежелери.

Бейсбол оюну, “umpire” деп аталган бир же андан көп арбитрдин көзөмөлүндө ар бир командада тогуздан оюнчуну камтыган эки команданын ортосунда өтөт. Америка Лигасында (MLB) негизинен төрт арбитр көзөмөлдөйт. Оюн, ар бир команданын бирден чабуул жана коргонуу позициясында 9 мөөнөт (inning) болуп ойнолот. Ар бир мөөнөттүн баштапкысы ‘top’, ал эми кийинкиси ‘bottom’ деп аталат. 

Бейсбол талаасындагы төрт бүрчөктүн ар бири бурчунун узундугу 27 метрди, ал квадраттын/чарчынын ичинде төрт “base(дарбаза)”жайгашкан. Топту ыргыткан (pitcher) оюнчу менен топту урган (batter) оюнчунун арасындагы аралык 18,4 метр. Топ атардын аркасындагы бет капчан/маскачан оюнчунун аты “catcher” деп аталат.

Бейсболдо топту ыргыткан оюнчу менен топту тутаардын максаты топту урган оюнчуну оюндан сырткары калтыруу. Ал эми топту урган оюнчунун максаты болсо топту оюн талаасынан сыртка чыгарып упай топтоо. Чабуулдагы команданын ар бир мүчөсү кезек менен топ кармоочунун астына туруп, топ атаардын аткан тобун таяк менен урууга аракет кылышат. Ыргытылган топтун туура же натууралуулугун (catcher) топ тутаардын аркасында турган калыс көзөмөлдөп турат.

Топту урган (batter) оюнчу туура келген топту ура албаса ал – strike (страйк) деп аталат. Катары менен үч жолу страйк (strike) кылган оюнчу страйкаут (strikeout) болуп, оюнду улантуу укугунан айрылып, оюндан четтетилет. Бир тайпада үч оюнчусу четтетилген чабуулчу команда өзүнүн чабуулчулук укугун жоготуп, коргонуучу командага айланат. Топ атаардын тобу туура эмес ыргытылса “ ball” (болл) деп аталат. Топ атаар төрт жолу болл (Ball) абалына түшсө, каршы тараптагы топ уруучу оюнчу кийинки дарбазага өтүүгө укук алат.


Топ атаар топту туура ыргытып, аны урган оюнчу да туура урса/узута билсе “base steal” (бейс стил) дап аталган марага чуркоо жарышы башталат. Топту урган оюнчу колундагы таягын таштап, өзүнөн кийинки дарбазаны көздөй чуркайт. Каршы тарап болсо, ыргытылган топту кармап, топту урган атаандашынан мурда дарбазага жеткирүүгө аракет кылышат. Эгерде атаандаш команданын мучөсү ыргытылган топту, ыргыткан оюнчугу дарбазага жете электе кармап алса граундаут (groundout) болуп, топ атаар оюндан чыгат. Топ атаар өзү урган топ марага кайтып келгенге чейин кийинки дарбазага жеткенде гана андан кийинки оюнчу топ атаар позициясына өтөт. Эгерде топтун кайтып келиши кечиксе, топ атаар экинчи же андан кийинки дарбазаларга барып жайгашып алса да болот. Топ атаар бардык дарбазаларды басып өткөндө гана команда упайга ээ болот. Топ ыргытылгандан кийин атаандаш команда жерге түшүрбөй кармап калса, анда топ атаар флайаут (flyout) болуп оюндан четтилет. 

Бейсболда эң мыкты ыргытылган топ “home run” (хом ран) деп аталат. Хом ран же эң мыкты топ атуу болушу үчүн топ атаар бир ыргытуу менен топту оюн талаасынын сыртына чыгарышы керек. Мындай алыс аралыкка ыргыта алган топ атаар дароо төрт дарбазаны басып өтүү менен командага упай алып келет. Эгерде алдыдагы дарбазаларда мурунку ыргытылган топтон калган командалаштары болсо, алардын баарын куткарып кете алат. Мындай жол менен хом ран (Home run) ыргыткан оюнчу дарбазаларда канча оюнчу болсо, командага ошончо упай алып келе алат.

Булактар: http://amerikabulteni.com/2011/09/29/beyzbol-nasil-oynanir-kurallari-nelerdir/

Түрк тилинен которгон Адилет ОРОЗБАЕВ. Бостон шаары, АКШ -2013.

Комментарий кошуу

Сиздин электрондук почтаңыз жарыяланбайт. Милдеттүү талаалар белгиленген *