Кызыл бурч..

«ООГАН ЖӨНҮНДӨ ОЙ ТОЛГОО»

Бу сапар «Кызыл бурчтун» коногу Ооганстанда жашаган кыргыздын Венера аттуу кызы болду. Белгилүү себептерге байланыштуу Венера кызыбыз жеке өзү тууралуу толук маалымат бербей эле коюшумду өтүндү. А бирок Ооганстан жөнүндө ой-толгоосун аз болсо да айтып берди. Рахмат дейли!.

– Венера, Ооган жергесинде жашаганыңыздарга канча жыл болду? Алаамат согуштан башы чыкпаган ооган элинин жашоо турмушу тууралуу эмне айтып бере аласыз?
– Ooган жергесинде жашаганыбызга быйыл беш жыл болуп калды. Эми бул элдин жашоо турмушу жөнүндө айтсам абдан эле кыйын, дээрлик көпчүлүк өтө жакырчылыкта жашашат. Көчө кыдырып, кайыр сурагандардын саны миңдеп саналат, алардын баарына берип жеткире да албайсың. Карыган чалдар, паранжа жамынган аялдар, кемпирлер, кичинекей балдар толуп жүрүшөт. Ырымдап балдардын көпчүлүгүнө бергенге аракет кылабыз, бирок алардын баарына берип, түтүш албетте кыйын. Адатта бирөөсүнө эле сооп кылып карматтың дегиче 20-30 бала чуркап келип курчап алышат. Ал жерден чыгып кетүү кыйын болуп калат. Ошондуктан машинаны токтотпой кетип баратканда эле карматып кеткен жеңилирээк. Эмне кыласың, мончоктой болгон балдар, бооруң оорубай койбойт.
– Негизги жумушу, иштеп, оокат кылып жан баккандар эмне менен алектенишет? Жалпылап эле оогандыктар жөнүндө кандай маалымат бере аласыз?

– Дээрлик көпчүлүгү жашылча жер жемиш сатып оокат кылышат. Жакшысы бул жакта жер жемиштин бардык түрлөрү бар, толтура, ал эмес биз эзели көрбөгөн жашылча жемиштердин түрүн тапса болот. Эт болсо кымбат, көптөрүнүн акчасы ага жетпейт албетте, ошондуктан жер жемиш өтүмдүү. Мындан сырткары кымбат баалуу таштар да өтө көп. Түрдүү зергер буюмдарды жана кооз сувенирлерди жасап, ошолорду алып чыгып сатышат. Ал эми байлары жөнүндө айтсам алар өтө бай келишет. «Жемкорлук» булар үчүн мыйзамдуу эле көрүнүшкө барабар. Бардык жерде ачык эле жасай беришет, коркушпайт. Көпчүлүк байлары наркотик менен шугулданышат. Жашаган үйлөрү заңгыраган «особняктар». Булардын балдары комерциялык мектептерде окушат. Бул эми Кабул шаарындагы көрүнүш. Ал эми башка провинциаларында жашоо абдан кыйын. Көпчүлүк адамдардын жашай турган жайы, үйлөрү жок. Чатырдан жасалган үйлөрдө турушат. Дээрлик көптөгөн айылдарында телевизор эмне экенин билип, түшүнүшпөйт. Биздин мекемеде иштеген ашпозчу баладан алар жашаган айылы тууралуу көп сурайм. Светти күндүн жарыгынан алышат экен, ал болгону үйлөрүн жарык кылганга араң жетет. Муздаткыч, телевизор, үтүг ж.б.у. сыяктуу техникалык буюмдарды колдонушпайт, иштебейт, токтун күчү жетпейт. Кышкысын ашып кетсе эки же үч саат күйөт болгону, калган учурдун баары жарыгы жок отурушат. Көпчүлүк айылдарда жашагандар мектепте окушкан эмес, азыр деле окушпайт. Бир үй бүлөдө алты бир тууган болсо алтоо тең сабатсыз, мындай көрүнүш толтура. Ал жактагылар жадагалса үйлөнгөндө да өздөрүнө окшогон жарды, сабатсыз бүлөнүн балдарына, кыздарына үйлөнүп, турмуш курушат. Мектептеринде болсо балдар өзүнчө, кыздар өзүнчө бөлүнүп окушат. Провинциялардагы кыздар окуган мектептерди өрттөп же мина коюп кеткен учурлар көп. Быйыл 7-8 мектепте жалаң кыздар кадимки эле суудан «отравления» болушту. Жогорку окуу жайлары деле бар, андай жайларда бир гана колунда барлардын жана байлардын балдары окуйт. Кошумчалап кетчүү нерсе булар. Ооган жергесинде паштун, түркмөн, казак, хазар улутунун өкүлдөрү жашашат. Булардын ичинен билим жагынан көбүнчө хазарлар менен түркмөндөр күчтүү болушат, бирок улуту башка болгондуктан көтөрүлө алышпайт. 2009-2010-жылдары көптөгөн казактарды Казахстанга көчүрүп кетишти. Азыр 15-20 пайызга жетпеген эле казактар калды. Түркмөн улутундагылар төрт миллионго жетет, бир миллионго жакын өзбектер бар. Калкынын көпчүлүк катмарын түзгөн улут өкүлдөрү паштундар, тажиктер, хазарлар.
– Бешиктен бели чыга элек жатып эле оогандык балдар түрдүү куралды көтөрүп жүрүшөт, кадимкидей эле колдонуп, өздөштүрө билишет деп угуп калабыз. Канчалык деңгээлде чындыка жакын?

– Учурунда болгонун айтышат. Бирок азыр эл арасында андайлар жокко эсе, болсо дагы аз. Моджахеддердин убагында болуптур. Көбүнчө талибдердин колуна түшүп калган жаш балдар эле болбосо андайларды азыр кездештириш кыйын. Анткен менен азыр деле көптөгөн үйлөрдө курал жарактын канчалаган түрлөрү бар, катып пайдаланышат. Кечээ жакында эле паштундар менен хазарлардын ортосунда түшүнбөстүктөр болуп кетип, эки улут кадимкидей эле согушуп кетишкен. Ондон ашыгы жарадар болуп, эки адам каза болуп калды. Мындай окуялар көп болот жана тез-тез эле кайталанып турат. А өкмөтү эл үчүн дегеле башын оорутпайт, иштебейт. Өз кызыкчылыктарын гана ойлошот, жеке көйгөйлөүнө көбүрөөк баш оорутуп, ошону менен алек.
– Каада-салт, үрп-адаттарында кандай өзгөчөлүктөр бар? Маселен, той-аш дегендерди аларда кандай өткөрүшөт?

– Үйлөнүү тою жөнүндө айтып берейин. Колунда бар, өзгөчө жетиштүү жашаган жарандардын үйлөнүшү үчүн бери дегенде эле 20-25 миң долларлык калың керек. Калыңдан сырткары тойду өткөрүүгө кеткен чыгымдары эле 10 миң долларды чаап барат. Ушул себепке байланыштуу оогандыктар 35-40 жашка чейин үйлөнүшпөйт. Колдон келишинче өздөрүнө жетишээрлик каражат, калың топтоп алып анан үйлөнүшөт. Түркмөндөрдө калың бир аз арзаныраак, 5 миңден 20 миң долларга чейин. Ал эми колунда жок, кедейбиз дегендери 3-5 миң долларга чейин беришет.
– «Жаңы кыргыз», «Жаңы орус» дегендей «Жаңы афган» дегендер чыкканбы, же андай түшүнүк жокпу? Баңги зат өстүрү жагынан алдына киши салбаган өлкө эмеспи, азыр кандай?

– «Жаңы афгандар» деле бар. Бирок алардын басымдуу көпчүлүгү чет өлкөлөрдө жашашат. Францияда, Германияда, Голландияда, Англияда жана Иранда көптөгөн «жаңы афгандар» жашайт. Бирок алар өз жерине, тууган уруктарына тез-тез келип, байма-бай каттап турушат. «Жаңы афгандын» өткөргөн үйлөнүү тоюна катышып, конок болуп калдык. Кадимки биздеги тойлордой эле өткөрүштү. Жоолук, паранжы кийбей эле, «вечерный» көйнөктөр менен, аял эркеги аралаш ырдап бийлеп эле шаан-шөкөт менен өткөрүштү. Мындай тойлор бардык эле ресторандарда дайыма болуп турат.
«Коррупция» деген бул жакта мыйзамдуу эле иштей ачык жасала берет. Баңги зат менен шугулдангандар абдан көп. Апийим айдаган атайын талаалар бар. Көп өстүрүшөт. Пакистан аркылуу алып чыгып Улуу Британияга, Америкага жана Европа өлкөлөрүнө жөнөтүп турушат. Калган майда чүйдө пайызы Орто Азия, Оруссияга кетет. Эки ай мурун биздин кыргызстандын үч жараны, эки өзбек, бир кыргыз бала баңги зат менен кармалып калышты. Мындай учурлар өтө көп.

Электрондук байланышка чыгып маек курган эркин журналист Асыран АЙДАРАЛИЕВ, Келсинки-Кабул. 20.11.2012.

Комментарий кошуу

Сиздин электрондук почтаңыз жарыяланбайт. Милдеттүү талаалар белгиленген *