Jan 31

Мурас..

Алымкул ТАШЛАНОВ, Бишкек, 2004-жыл.

******************************************************************

Б А Р К Т А Л Б А Г А Н   Б А А Л У У Л У К.

Кыргыз борбору Бишкек шаарында укмуштай уникалдуу, ашкере жөнөкөй, өтө мекенчил, өзгөчө таланттуу Алымкул ТАШЛАНОВ деген адам жашайт. Антип өзгөчөлөнткөнүмдүн себеби эле ушул. Бул адам, “мен минтип атам, тигинтип атам, мага бул керек, тигил керек” деп жулунбайт. “Кудай буйурган күнү баардыгы болоор, сабыр кылалы, сабырдуулук баарын жеңет” деп унчукпай эле эч кимдин колунан келбеген, эл үчүн эсепсиз баалуу жумушун аркалап келет. Алымкул аганын өзүнүн жеке карамагында өмүр бою чогултуп, бапестеп, барктап, канаттууга кактырбай тумшуктууга чоктурбай, чогултуп, ушул күнгө чейин сактап келип, өзү түзүп алган жомоктогудай “техника музейинде” элүү миңден ашык миң түрдүү экспонаттар бар. Башкача айтканда “мен техника” аттуунун түрлөрүн, бүтүндөй жаралуу тарыхын ным баскан жертөлөдөгү “музейден” тапса болот.

Эми ушу Музей тарыхына бир аз кайрыла кетейин. Тээ 2003-жылдары бул “Техникалык музей” борбордун чок ортосундагы Мамлекеттик эки кабаттуу эски Тарых музейинин сол канатында чоңураак аткаминээрдин “көчүгү” айланбаган бир кичинекей бөлмөгө жайгашып, кичине болсо да киши-кара кирип-чыгып, алтындан да кымбат, көөнөрбөгөн мурас, байлык бар экенин далайлар көрүп турушчу. Эң башкысы чакан бөлмө болсо да кургак, таптаза, жарык, көрүүчүлөр үчүн өтө ыңгайлуу жай болчу. Баалуулук дегенди уруп ойнобогон, өзүнөн башканы өмүрү жактырбаган, акылы тайкы адамдардын айынан ушул “улуу мурас” ошол Тарых музейдин жакшынакакй бөлмөсүнөн “сасыган” жертөлөсүнө сүрүлүп чыгып, чирип, бузулуу коркунучуна кептелгенине алты жылдан ашты. Көзүн май баскан, көпкөн, улгайып эле калган биздин бир “урматтуу” эжекебиз “мындай темир тезектин кимге кереги бар, эртең бошотпосоң эшике бирден ыргыттырам” деп Алымкул аксакалдын баалуу “уясын” тартып алганын өз көзүм менен көрүп, күбө болдум эле. Азыркы тагдыры кандай экенин билбейм албетте. Ким билет, жаңы бийлик келип, жарык, кургак жайга көчүрүп койушкан болсо анда баалуу иш жасаган болушат. Баалуу экспонаттар жөнүндө. Ашык кеми жок, апыртпай айтсам 17-кылымдан берки буюмдар бар. Алымкул абанын бала кезден бери чогулткан байлыгы баа жеткис, себеби, элүү миңден ашкан экспонатынын ар биринин жаралуу тарыхын жадыбалдай жатка билет, өзү оңдойт, таптаза кармайт жана дээрлик көпчүлүгү кадимкидей жарактуу, иштейт. Өтө сейрек кездешкен, ал гана эмес таптакыр жок болуп кеткен буюмдарды ушул музейден көрсө болооруна далай күбө болдум. Бир мисал, 18-кылымда Германиядан чыккан үч пианинонун бирөө ушу кишинин колунда. “Бирөө Германияда сакталып турат, бирөө такыр дайынсыз, кайда жоголгонун ушу күнгө чейин билалбай келем” деди эле Алымкул аба. Азыр эстеп алып, жазып жатканымдын себеби дүйнөдөгү эң бай экспонаты бар делген Санкт-Петербургдагы “Техника музейинин” жетекчилери келгенде, “бизде жок далай буюмдар бар турбайбы, канча десе да карабай сатып алабыз” деп тамшанып кетишкен музейдин тагдыры кантти экен, ным басып, дат басып, чирип кетпеди бекен” деп кейигенден кийинки ой толгоолорум ушул болду..

Асыран АЙДАРАЛИЕВ, эркин журналист. Келсинки шаары. 2013-жыл.
Автордун сүрөттөрү.

Миң түрлүү техника буюмдары.

Кийим тиккен машинкалар. Отузга жакын түрү бар.

 

Алгачкы сүрөт чыгаргыч.

Алгачкы тергич машинкалар. Азыркыча Эсепкер (Компьютер).

Латундан, жезден жазалган идиштер. 19-кылым.

Алгачкы телевизор-радио, телефондор.

 

 

 

Байланыш аппараттары.

 


Jan 30

Сыр..

“Ак кептердин” кезектеги каарманы, жаш акын Анарбек АБАЗБЕКОВ 1989-жылдын 5-мартында Нарын обулусуна караштуу Жумгал районунун Чоң-Дөбө айылында туулган. Жусуп Баласагын атындагы КУУну аяктап, учурда Евразиялык университеттин 2-курсунда сырттан окуйт. Журналистика тармагында эмгектенип келет.

 

 

 

Толугу менен

Jan 22

АРМАНГА АЙЛАНГАН ТАГДЫР.

Чубак САТАЕВ.

БИЙИК ТОО, АСМАН, ААЛАМГА,
БИРИНДЕП КЕТКЕН КЫРГЫЗДАР!
БИЛИНБЕЙ КЕЛИП БУЛ ЖАШООГО,
БИР ЖАНЫП ӨЧКӨН «ЖЫЛДЫЗДАР!»..

Таланттуу обончу жана аткаруучу, бул өмүргө өзгөчө бир “жарк” дей түшүп кайра “жалп” өчкөн чыныгы “жылдыз” Чубак САТАЕВ тирүү болсо өткөн 13-январда 53 эле жашка чыкмак. 20 жыл мурун болгону 33 жашка чыгып чыкпай, таланты ташкындап турган маалда капыстан каза болуп, бул жашоо менен кош айтышып кете берген. Кыскасы даңазасы таш жарып турган. 87-жылдары болсо керек эле, Бишкектин «Восток-5» кичи районундагы «Набережный» көчөсүндө Маданият министирлигинин жатаканасы бар болчу. Ошол жерде көптөгөн маданият ишмерлер үй-бүлөлөрү менен кымындай, көчүк айланбаган тар бөлмөлөрдө тыгылып жашашчу. Опера жана балет театрында иштегендиктен, экинчи чети ошол жатаканада жашаган жакын досумдукуна байма-бай каттап тураар элек. Айрыкча дем алыш күндөрү Чубактын атактуу «Арманы» алты кабаттуу жатакананы өзгөчө шаңга бөлөп, топураган күйөрмандар улам бир чакан бөлмөлөрдүн босогосунда тыгылышып, узунунан кеткен тар коридордо котолоп, батпай турчубуз. Тээ түн бир оокумга чейин аккердеон үнү басылбай, Чубактын шайы кетип, үнү каргылдана баштаганда кана бирин сериндеп отуруп тарап кетчибиз. Арман, арман, арман, арман, арман, арман аай…  Ар бир кабаттан, ар кайсы бурчтан, кызы деле, эркеги деле, эшиктен деле, тешиктен деле ичинен сыздап, боздоп, күңкүлдөп, мыңкылдаган “армандар” тынымсыз, дембе-дем эле кулака жаңырып турчу.. Арман, арман, арман, арман, арман ай…

Толугу менен

Jan 20

Имишпи, же?..

Акыркы учурларда “Рысбек Акматбаев тирүү экен, алыскы Америкада аман-соо эле татынакай жашап жүрүптүр, жакында Мекенине кайтып келет экен” дегендей айың кептер кайрадан айтыла баштады.

РЫСБЕК АКМАТБАЕВ АМЕРИКАДАН КАЙТЫП КЕЛЕБИ?

«Рысбек тирүү болгондо Каркыра сатылмак эмес, Баяман тирүү болгондо Ошто өзбектер баш көтөрмөк эмес” деп, баш чайкап калышат  кыргыздар. Айрыкча Рысбек Акматбаевдин өлгөнүнө азыркыга чейин ишенгиси келбей, ар кандай жоромолдоолорду айтып жүргөндөр да бар. Гезитибиздин редакциясына  бир айдан бери телефон чалып “Рысбек Акматбаев тирүү экен. Америкадан кыргызстандык орустар жолугуптур. Жакында келет турбайбы. Рысбек каза болгондо атасы сөөктү көрүп “бул менин балам эмес” деп айтканы бар эмес беле. Журналист катары иликтеп көрбөйсүңөрбү” деген жарандар көбөйдү. Ал эми Акматбаевдин жанында жүргөн жигиттеринин атылгандан калгандары учурда чет жерде башпаанек кылып жүрүшөт. Өздүк булактар аркылуу алардан тымызын сураштырып көрүп “бардык нерсенин өз убагы бар” деген гана жоопту алдык. Гезитибиздин кийинки сандарында Акматбаевдин ата-энесинен маалымат алууга аракет кылмакчыбыз. Рысбек мырзанын өлүмүнө өзгөчө көлдүктөр ишенишпейт. Акматбаев элдин ишенимине  киргендей, бийлик башындагылар да элдин ишенимине Рысбектей болуп кирсе кана аттиң..
Маалымат булагы:  http://www.kyrgyztoday.kg/kg/koom/item/16265-ryisbek-akmatbaev-amerikadan-kaytyip-kelebi?.htm
l

Толугу менен

Jan 19

Ностальгия..

Нарын, “Орто-Токой”. 2004-жыл, 15-август.

ЭСИМДЕ.

Эргип отурган учурларымдын эң бир жагымдуусу өздүк сүрөт архивимди аңтармай. Жакшы көрөм. Бош болсом эле аңтарып-теңтерип, казып жатып калам. Бүтүп калса кайра башынан баштап каза баштайм, же бир тажап койсомчу. Тажабайм. Бирок аябай жагымдуу. Өзүмө жагат. Анткени, ар бир сүрөттүн тартылган тарыхын, күнүн, кандай шартта, кай жерден экенин, ал тургай убакыт саатына чейин беш колдой билем, көрүп-көрбөй эле дароо эсиме түшөт. Эсимде. Баары эсимде. Ошон үчүн аңтарам, ошон үчүн жагымдуу, ошон үчүн тажабайм. Жактырам. Бул дагы жакшы. Артта калган жылдарыңды, унутулган, көрүнбөгөн, көмүлүп калган издериңди ушундай тартылган сүрөт аркылуу элестетип, эстеп, эңсеп, чагылдырып, чарчаганда, чаалыкканда жөн гана рахат алуу менен азгантай эс алып, жеңилдеп каласың. Анан дал ошол жылга, күнгө, сүрөт тартылган жерге ой кыял чабытың менен дароо учуп жетесиң. Баскан турганың, кыймылдаганың, кылык-жоругуң, а тургай эмне деп сүйлөшкөнүңдөн бери эсиңе түшүп, кадимки тасмага тартылган эски пленкадай көз алдыңдан чууруйт.. Толугу менен

Jan 19

Мен Сизди сагынганда..

Калича ЖАКЫПОВА.

Каарманыбыз, таланттуу акын кызыбыз Калича тоо койнундагы Нарын шаарында төрөлүп, өскөн. Орто мектепти аяктаган соң Кыргыз Агрардык университетинин «Суу жана жаратылышты башкаруу» институтунун «Мелиорация жана жерди коргоо» факультетине тапшырып, 2008-жылы ийгиликтүү аяктап, “Суу инженери” деген кесипке ээ болгон. Азыркы учурда Кыргыз Агрардык университетинде аспирантурада окуйт. «Кыргызсуудолбоор» мамлекеттик ишканасында инженер-долборлоочу болуп эмгектенет. Алгачкы ырларын 12-13 жашында жазып баштаган.

Толугу менен

Jan 15

Кыял.

ТҮРКҮК

Далай түркүктөрдү (колонна) көрдүм. Үч кишинин кулачы жетпеген, мармар таш, асман тиреген, кооз түркүктөр. Москвадан, Ленинграддан, Кавказдан, Кытайдан, Хельсинкиден. Тээ илгери Баку шаарында аскердик кызмат өтөп жүрүп аскер бөлүкчөсүнөн алыс эмес жердеги Пиршаги деген кыштакчадагы шишкебек саткан чакан пивоканадан. Оймолонуп-чиймеленип ойда кооз жазалган, ичке жыгач түркүктөр. Бирок, качан, кайдан, кандай гана түркүк көрбөйүн айылымдагы үйдүн маңдайындагы эски бастырманын ортосундагы, бооруна эсепсиз мык кагылган, жоонтумак келген кыйшык түркүктүн жанында бири да шоона эшпей турчу. Ошол түркүктүн түбүнө отура берип, далай жолу көк муштум болуп тоңуп, кээде уктап калган күндөрүм да болгон. Болгондо да кышында.

Толугу менен

Jan 07

Чыңырган чындык.

ЖК депутаты Урмат АМАНБАЕВА.


УЛУТУН УРМАТТАГАН ЖАЛГЫЗ УРМАТ АМАНБАЕВАБЫ?

«Убадага сараң адамдар гана айтканын так аткарат».
(Ж. Ж. РУССО)

Өткөн жыл өз нугу менен кетип, эми минтип жаңы жылан жылынын тамагын да татып баштадык. «Чыгаша чыкмайын киреше кирбейт» демекчи анча-мынча болсо да айтып-дей турган жылыштар болбой койгон жок, ага да шүгүр.

Тилеке каршы кендирибизди кезген кемчилигибиз да жык жыйма. Анын баарын бирден санап отурбастан эң башкы көйгөйүбүзгө айланып бара жаткан Эне тил маселесинин айланасында сөз козгоп, улут көйгөйүнө айланып калган ушул маанилүү маселени кайра баштан кабыргасынан коюп, дагы да болсо калың журт эсине салып турбасак болчудай эмес. Добулбас кагып, кыйкырып-өкүргөнүбүзгө чейрек кылымга жакындап бара жатат, жыргата турган жылыш көрүнбөдү. Ток этээрин айталы, улуттук тил маселесинин ордунан жылышына өздөрүн ошол эле улуттун өкүлүбүз деген кара чечекей «кандаштарыбыз» каратып туруп эле каршы чыгып, бут тосмойлору күчөгөндөн-күчөп, көпчүлүктүн жанын кашайтып бүттү. Алардай ичтен чыккан ийри жыландардын аттарын атабай ак койо туралы. Эне тилин чанган «эргулдарын» элибиз деле жатка билет.

Анысы ал болсун. Ал эми бүт дүйнө эли Эсепкерди (Компьютер) эбак эле өз тилдеринде өздөштүрүп, сүйлөтүп, жер шарынын кайсы гана жеринде болбосун, жүрбөсүн эч кимдин кабак-кашын карабай этпей эле каалагандай өздөрүнүн тиилдеринче жазып, жыргап калгандарын жакшынакай билебиз. Тагыраак айтканда элүүдөн ашык эл, алардын ичиндегилерден алыс чыкпай эле береги кошуналарыбыз Казактар, Өзбектер, Тажиктер жана Түркмөндөр өз тамгаларын Эсепкер жайгашка дүйнөлүк стандарт менен тээ качандыр эле орнотуп алышкан. Ал эми бизде азыр анын карааны да жок. Ал боюнча айтып-деп кайрылган аракетибизге «кайдагыны айтасыңар» деп кабагын карыш түйгөн «калк каймактары», чечип берели дегенди мындай кой, тим эле чекелери тырышып-бырышып безге сайган немедей так секирип качышат. Өткөн жыл бою кыргыз ӨҢҮ_жөнүндө какшай берип, барбаган, кирбеген, даттанбаган жерибиз деле калбады. Эң эле биринчи баштаганда жалпыбыздын «Эсепкерибиздин ээси» аталган атактуу «Майкрософтко», анын башкы билерманы Билл байкебиз Гейтске кайрылуу кат жолдоп, дээрлик кыргыз басылмаларынын бардыгына жарыялаганга үлгүрүп, аталган ишкананын «ишин ирээтке салып, бардыгын чечет» деген башкы деректирине багыштап катары менен үч ирет расмий кат жолдодук. «Кыроо» деп да коюшкан жок. Андан соң ошол атактуу ишканада иштөө мүмкүнчүлүгүн алган «акжолтой» мекендешибиз Акжолго да бир канча ирет кайрылдык. Эмнегедир Акжол инибиз дагы ар кандай аргументтерди айтуу менен гана чектелип, жылыш да, жыйынтык да жасаганга жарабады.

Айлабыз кетип, аргабыз түгөнгөндө акыйкаттык издеп КР Акыйкатчысы (Омбудсмен) Турсунбек Акунга кайрылып көрүүнү туура деп таап, калдайган кайрылуу катыбызды көтөрүп алып Акун мырзанын алдына бир эмес беш ирет бардык. Адеп кабыл алганында Акун мырза кызылдай эле кыргыз экенин, мындай иш үчүн керек болсо кызматын кыйып жиберээрин да кыйытып, өлбөгөн жерде калаарын айтып, укмуш убада менен узаткан. Арадан аз өтпөй катыбыздын бир көчүрмөсүн Башбаканга, бир көчүрмөсүн КР Билим берүү жана илим министрлигине жолдогонун шардана кылган. Башбаканга кеткени ошол бойдон баш оту менен жоголду. Министрликтен министр орун басарынын «бээ десе төө» дегенге тете тетири кеткен «былжырак» түшүнүктөгү жообу келди менен бүткөн. А Акыйкатчыбыздын айткан убадасы айткан кабинетинен алыс чыкпай унутулду. Берген убадасын унутуп аягында Акун ажы акебиз ар кандай шылтоо айтымыш этип качып кутулду. «Барекелде» дегенден башка сөз таппай болгону үшкүрүп гана тим болгонбуз. Кыйкырып, чыңырган чындыгыбыздын кыскача таржымалы өткөн жылы мына ушундай аяктаган.

Биз ошентип чымын-куюн, ойго-тоого чуркап жүргөнүбүздө эл шайлаган депутаттарыбыздын кээ бирлери дагы алакан жайып отурушбаптыр. Тилибизге күйүп-бышып, олуттуу маселелерди көтөрүп чыгып, жыйынтыгында бир аз чеке жылытаар чекке жетип турганы да кубандырбай койбойт. Алардын арасынан кескин айырмаланган депутаттар Урмат Аманбаева менен Курмантай Абдиевдин улуттук тилге жасаган мамилеси мактоого татыйт. Ошол себептен аталган ушул маанилүү маселебизди урматтуу депутатыбыз Урмат айым Аманбаеванын атына багыштап, кабардар кылып, расмий кайрыла кетели дедик. Биздин, «Фейсбук» социалдык тармагындагы «Кыргыз Көчү» тобунун дагы ак эткенден так этип көздөгөнү дагы Эне тилибиздин өркүндөп өсүшү аркылуу калыпка салынышы, топтун күн тартибине койгон эң негизги маселеси жана ушул баштаган маанилүү ишибизди аягына чыгаруу аракети бүгүн да кадимкидей күчүндө экенин өзгөчө баса белгилеп кетмекчибиз. Биз өзүбүз улут катары толук кандуу бутубузга туруп, жок болуп кетпей, улуу эл экенибизди тастыктай турган эң башкы ыйык куралыбыз бул Эне тилибиз экенинде шек жок. Тилибизден, дилибизден айрылганыбыз, ал улуттун жоголушу деген эле сөз. Сиз муну абдан жакшы билесиз урматтуу Урмат айым!.

Көтөрүлүп жаткан маселе эң эле көйгөйлүү, ары абдан орчундуу. Бүгүнкү күндөгү дүйнө жүзүн электрондук, Эсепкер байланыш чырмап, ар бир улуттун кызыгуусу артып, заманбап өнүгүү күчөп турганда, биз, кыргыздар мындай байланыштын маанилүү жагынан аксап, артта калганыбыз абдан өкүнүчтүү жана уят. Бул туура эмес, биздин оюбузча мындай мамиле бүтүндөй бир улуттун укугун тебелеп, түздөн-түз кемсинтүү деп эсептейбиз. Өлкөбүздө ар кандай жолдор менен өздөрү жасалма тергич жасап алышып, өз кызыкчылыктары үчүн сатып жүргөндөр дагы жок эмес. Бул болбогон нерсе, мындан эч убакта жыргатаар майнап чыкпайт, себеби андай тергичти мисалы, чет өлкөгө жиберүү дегеле мүмкүн эмес. Болбогон оокат. Андан да «атайын кыргыздар үчүн» деп тамгаларды туш келди топчуга такай берүү да жарабайт. Андай тергичтерди кыргыздар үчүн деп чыгаруунун өзү зор кыйынчылыктарды жаратат. Дүйнөгө кеңири тарап кетип жаткан ноутбук, нетбук дегендерге андай кыргыз тергичти чаптоого болбойт, мүмкүн эмес.  Азырынча бизге системалык негиздеги кирилл тергичтин бетине кыргызча Ө, Ң, Ү тамгаларыбызды орнотуп бериши керек, же “киргизская кириллица” дегенди биротоло алдырып салышыбыз керек. Эгер андай да болбосо кыргыздын Ө, Ң, Ү тамгалары ошол тергичтин стандарттуу бөлүгүндө турушу зарыл. Кыскасын айтканда Кыргыздын Ө, Ң, Ү тамгалары тикелей дүйнөлүк Стандарттагы тергичтин өзүндө турушу бүгүнкүнүн талап шартына ылайык. Мына ушундай болгондо гана жарашат жана ошондо гана дүйнөнүн кайсы жеринде болбосун ар бир кыргыз кыргыз тамгаларын каалагандай, эч кыйналбастан терүү мүмкүнчүлүгүнө ээ болушат деп эсептейбиз. Мындан сырткары биздин окумуштууларыбыздын  иштеп чыккан тергич жайгашы да бар, андай жайгаш дагы ашып эле кетсе Кыргызстандын ичинде гана пайдаланууга жарайт. Жыйынтыгында айтаарыбыз урматтуу Урмат айым, бүтүндөй коомчулукту ушул маселени көтөрүүгө чакырып, кыргыз ӨҢҮ_нүн дүйнөлүк стандартка жайгашуусуна жардамыңызды аябай, аягына чыгарып берүүгө бар күч, акылыңызды жумшайт деген ойдобуз.


Максатыбыз, «улут маселесин учур талапка жараша пайдаланып, өзүбүздү- өзүбүз сыйлап, дүйнө элдеринин катарынан калбай, өз Эне тилибиздин өсүп-өнүгүүсү үчүн жан үрөйлүк» деген ураандын тегерегинде бир жеңден кол, бир жакадан баш чыгарсак дейбиз!..

Асыран АЙДАРАЛИЕВ, «Кыргыз Көчү» тобу. Финляндия.